रामायण 2.9 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 9→

[rm-2-9] • 47 श्लोकाः

एवम् उक्ता तु कैकेयी क्रोधेन ज्वलितानना। दीर्घम् उष्णं विनिःश्वस्य मन्थराम् इदम् अब्रवीत्।

evam uktā tu kaikeyī krodhena jvalitānanā. dīrgham uṣṇaṃ viniḥśvasya mantharām idam abravīt.

अद्य रामम् इतः क्षिप्रं वनं प्रस्थापयाम्य् अहम्। यौवराज्येन भरतं क्षिप्रम् एवाभिषेचये।

adya rāmam itaḥ kṣipraṃ vanaṃ prasthāpayāmy aham. yauvarājyena bharataṃ kṣipram evābhiṣecaye.

इदं त्व् इदानीं संपश्य केनोपायेन मन्थरे। भरतः प्राप्नुयाद् राज्यं न तु रामः कथं चन।

idaṃ tv idānīṃ saṃpaśya kenopāyena manthare. bharataḥ prāpnuyād rājyaṃ na tu rāmaḥ kathaṃ cana.

एवम् उक्ता तया देव्या मन्थरा पापदर्शिनी। रामार्थम् उपहिंसन्ती कैकेयीम् इदम् अब्रवीत्।

evam uktā tayā devyā mantharā pāpadarśinī. rāmārtham upahiṃsantī kaikeyīm idam abravīt.

हन्तेदानीं प्रवक्ष्यामि कैकेयि श्रूयतां च मे। यथा ते भरतो राज्यं पुत्रः प्राप्स्यति केवलम्।

hantedānīṃ pravakṣyāmi kaikeyi śrūyatāṃ ca me. yathā te bharato rājyaṃ putraḥ prāpsyati kevalam.

श्रुत्वैवं वचनं तस्या मन्थरायास् तु कैकयी। किं चिद् उत्थाय शयनात् स्वास्तीर्णाद् इदम् अब्रवीत्।

śrutvaivaṃ vacanaṃ tasyā mantharāyās tu kaikayī. kiṃ cid utthāya śayanāt svāstīrṇād idam abravīt.

कथय त्वं ममोपायं केनोपायेन मन्थरे। भरतः प्राप्नुयाद् राज्यं न तु रामः कथं चन।

kathaya tvaṃ mamopāyaṃ kenopāyena manthare. bharataḥ prāpnuyād rājyaṃ na tu rāmaḥ kathaṃ cana.

एवम् उक्ता तया देव्या मन्थरा पापदर्शिनी। रामार्थम् उपहिंसन्ती कुब्जा वचनम् अब्रवीत्।

evam uktā tayā devyā mantharā pāpadarśinī. rāmārtham upahiṃsantī kubjā vacanam abravīt.

तव देवासुरे युद्धे सह राजर्षिभिः पतिः। अगच्छत् त्वाम् उपादाय देवराजस्य साह्यकृत्।

tava devāsure yuddhe saha rājarṣibhiḥ patiḥ. agacchat tvām upādāya devarājasya sāhyakṛt.

दिशम् आस्थाय कैकेयि दक्षिणां दण्डकान् प्रति। वैजयन्तम् इति ख्यातं पुरं यत्र तिमिध्वजः।

diśam āsthāya kaikeyi dakṣiṇāṃ daṇḍakān prati. vaijayantam iti khyātaṃ puraṃ yatra timidhvajaḥ.

स शम्बर इति ख्यातः शतमायो महासुरः। ददौ शक्रस्य संग्रामं देवसंघैर् अनिर्जितः।

sa śambara iti khyātaḥ śatamāyo mahāsuraḥ. dadau śakrasya saṃgrāmaṃ devasaṃghair anirjitaḥ.

तस्मिन् महति संग्रामे राजा दशरथस् तदा। अपवाह्य त्वया देवि संग्रामान् नष्टचेतनः।

tasmin mahati saṃgrāme rājā daśarathas tadā. apavāhya tvayā devi saṃgrāmān naṣṭacetanaḥ.

तत्रापि विक्षतः शस्त्रैः पतिस् ते रक्षितस् त्वया। तुष्टेन तेन दत्तौ ते द्वौ वरौ शुभदर्शने।

tatrāpi vikṣataḥ śastraiḥ patis te rakṣitas tvayā. tuṣṭena tena dattau te dvau varau śubhadarśane.

स त्वयोक्तः पतिर् देवि यदेच्छेयं तदा वरौ। गृह्णीयाम् इति तत् तेन तथेत्य् उक्तं महात्मना। अनभिज्ञा ह्य् अहं देवि त्वयैव कथितं पुरा।

sa tvayoktaḥ patir devi yadeccheyaṃ tadā varau. gṛhṇīyām iti tat tena tathety uktaṃ mahātmanā. anabhijñā hy ahaṃ devi tvayaiva kathitaṃ purā.

तौ वरौ याच भर्तारं भरतस्याभिषेचनम्। प्रव्राजनं च रामस्य त्वं वर्षाणि चतुर्दश।

tau varau yāca bhartāraṃ bharatasyābhiṣecanam. pravrājanaṃ ca rāmasya tvaṃ varṣāṇi caturdaśa.

क्रोधागारं प्रविश्याद्य क्रुद्धेवाश्वपतेः सुते। शेष्वानन्तर्हितायां त्वं भूमौ मलिनवासिनी। मा स्मैनं प्रत्युदीक्षेथा मा चैनम् अभिभाषथाः।

krodhāgāraṃ praviśyādya kruddhevāśvapateḥ sute. śeṣvānantarhitāyāṃ tvaṃ bhūmau malinavāsinī. mā smainaṃ pratyudīkṣethā mā cainam abhibhāṣathāḥ.

दयिता त्वं सदा भर्तुर् अत्र मे नास्ति संशयः। त्वत्कृते च महाराजो विशेद् अपि हुताशनम्।

dayitā tvaṃ sadā bhartur atra me nāsti saṃśayaḥ. tvatkṛte ca mahārājo viśed api hutāśanam.

न त्वां क्रोधयितुं शक्तो न क्रुद्धां प्रत्युदीक्षितुम्। तव प्रियार्थं राजा हि प्राणान् अपि परित्यजेत्।

na tvāṃ krodhayituṃ śakto na kruddhāṃ pratyudīkṣitum. tava priyārthaṃ rājā hi prāṇān api parityajet.

न ह्य् अतिक्रमितुं शक्तस् तव वाक्यं महीपतिः। मन्दस्वभावे बुध्यस्व सौभाग्यबलम् आत्मनः।

na hy atikramituṃ śaktas tava vākyaṃ mahīpatiḥ. mandasvabhāve budhyasva saubhāgyabalam ātmanaḥ.

मणिमुक्तासुवर्णानि रत्नानि विविधानि च। दद्याद् दशरथो राजा मा स्म तेषु मनः कृथाः।

maṇimuktāsuvarṇāni ratnāni vividhāni ca. dadyād daśaratho rājā mā sma teṣu manaḥ kṛthāḥ.

यौ तौ देवासुरे युद्धे वरौ दशरथो ऽददात्। तौ स्मारय महाभागे सो ऽर्थो मा त्वाम् अतिक्रमेत्।

yau tau devāsure yuddhe varau daśaratho 'dadāt. tau smāraya mahābhāge so 'rtho mā tvām atikramet.

यदा तु ते वरं दद्यात् स्वयम् उत्थाप्य राघवः। व्यवस्थाप्य महाराजं त्वम् इमं वृणुया वरम्।

yadā tu te varaṃ dadyāt svayam utthāpya rāghavaḥ. vyavasthāpya mahārājaṃ tvam imaṃ vṛṇuyā varam.

रामं प्रव्राजयारण्ये नव वर्षाणि पञ्च च। भरतः क्रियतां राजा पृथिव्यां पार्थिवर्षभः।

rāmaṃ pravrājayāraṇye nava varṣāṇi pañca ca. bharataḥ kriyatāṃ rājā pṛthivyāṃ pārthivarṣabhaḥ.

एवं प्रव्राजितश् चैव रामो ऽरामो भविष्यति। भरतश् च हतामित्रस् तव राजा भविष्यति।

evaṃ pravrājitaś caiva rāmo 'rāmo bhaviṣyati. bharataś ca hatāmitras tava rājā bhaviṣyati.

येन कालेन रामश् च वनात् प्रत्यागमिष्यति। तेन कालेन पुत्रस् ते कृतमूलो भविष्यति। संगृहीतमनुष्यश् च सुहृद्भिः सार्धम् आत्मवान्।

yena kālena rāmaś ca vanāt pratyāgamiṣyati. tena kālena putras te kṛtamūlo bhaviṣyati. saṃgṛhītamanuṣyaś ca suhṛdbhiḥ sārdham ātmavān.

प्राप्तकालं तु ते मन्ये राजानं वीतसाध्वसा। रामाभिषेकसंकल्पान् निगृह्य विनिवर्तय।

prāptakālaṃ tu te manye rājānaṃ vītasādhvasā. rāmābhiṣekasaṃkalpān nigṛhya vinivartaya.

अनर्थम् अर्थरूपेण ग्राहिता सा ततस् तया। हृष्टा प्रतीता कैकेयी मन्थराम् इदम् अब्रवीत्।

anartham artharūpeṇa grāhitā sā tatas tayā. hṛṣṭā pratītā kaikeyī mantharām idam abravīt.

कुब्जे त्वां नाभिजानामि श्रेष्ठां श्रेष्ठाभिधायिनीम्। पृथिव्याम् असि कुब्जानाम् उत्तमा बुद्धिनिश्चये।

kubje tvāṃ nābhijānāmi śreṣṭhāṃ śreṣṭhābhidhāyinīm. pṛthivyām asi kubjānām uttamā buddhiniścaye.

त्वम् एव तु ममार्थेषु नित्ययुक्ता हितैषिणी। नाहं समवबुध्येयं कुब्जे राज्ञश् चिकीर्षितम्।

tvam eva tu mamārtheṣu nityayuktā hitaiṣiṇī. nāhaṃ samavabudhyeyaṃ kubje rājñaś cikīrṣitam.

सन्ति दुःसंस्थिताः कुब्जा वक्राः परमपापिकाः। त्वं पद्मम् इव वातेन संनता प्रियदर्शना।

santi duḥsaṃsthitāḥ kubjā vakrāḥ paramapāpikāḥ. tvaṃ padmam iva vātena saṃnatā priyadarśanā.

उरस् ते ऽभिनिविष्टं वै यावत् स्कन्धात् समुन्नतम्। अधस्ताच् चोदरं शान्तं सुनाभम् इव लज्जितम्।

uras te 'bhiniviṣṭaṃ vai yāvat skandhāt samunnatam. adhastāc codaraṃ śāntaṃ sunābham iva lajjitam.

जघनं तव निर्घुष्टं रशनादामशोभितम्। जङ्घे भृशम् उपन्यस्ते पादौ चाप्य् आयताव् उभौ।

jaghanaṃ tava nirghuṣṭaṃ raśanādāmaśobhitam. jaṅghe bhṛśam upanyaste pādau cāpy āyatāv ubhau.

त्वम् आयताभ्यां सक्थिभ्यां मन्थरे क्षौमवासिनि। अग्रतो मम गच्छन्ती राजहंसीव राजसे।

tvam āyatābhyāṃ sakthibhyāṃ manthare kṣaumavāsini. agrato mama gacchantī rājahaṃsīva rājase.

तवेदं स्थगु यद् दीर्घं रथघोणम् इवायतम्। मतयः क्षत्रविद्याश् च मायाश् चात्र वसन्ति ते।

tavedaṃ sthagu yad dīrghaṃ rathaghoṇam ivāyatam. matayaḥ kṣatravidyāś ca māyāś cātra vasanti te.

अत्र ते प्रतिमोक्ष्यामि मालां कुब्जे हिरण्मयीम्। अभिषिक्ते च भरते राघवे च वनं गते।

atra te pratimokṣyāmi mālāṃ kubje hiraṇmayīm. abhiṣikte ca bharate rāghave ca vanaṃ gate.

जात्येन च सुवर्णेन सुनिष्टप्तेन सुन्दरि। लब्धार्था च प्रतीता च लेपयिष्यामि ते स्थगु।

jātyena ca suvarṇena suniṣṭaptena sundari. labdhārthā ca pratītā ca lepayiṣyāmi te sthagu.

मुखे च तिलकं चित्रं जातरूपमयं शुभम्। कारयिष्यामि ते कुब्जे शुभान्य् आभरणानि च।

mukhe ca tilakaṃ citraṃ jātarūpamayaṃ śubham. kārayiṣyāmi te kubje śubhāny ābharaṇāni ca.

परिधाय शुभे वस्त्रे देवदेव चरिष्यसि। चन्द्रम् आह्वयमानेन मुखेनाप्रतिमानना। गमिष्यसि गतिं मुख्यां गर्वयन्ती द्विषज्जनम्।

paridhāya śubhe vastre devadeva cariṣyasi. candram āhvayamānena mukhenāpratimānanā. gamiṣyasi gatiṃ mukhyāṃ garvayantī dviṣajjanam.

तवापि कुब्जाः कुब्जायाः सर्वाभरणभूषिताः। पादौ परिचरिष्यन्ति यथैव त्वं सदा मम।

tavāpi kubjāḥ kubjāyāḥ sarvābharaṇabhūṣitāḥ. pādau paricariṣyanti yathaiva tvaṃ sadā mama.

इति प्रशस्यमाना सा कैकेयीम् इदम् अब्रवीत्। शयानां शयने शुभ्रे वेद्याम् अग्निशिखाम् इव।

iti praśasyamānā sā kaikeyīm idam abravīt. śayānāṃ śayane śubhre vedyām agniśikhām iva.

गतोदके सेतुबन्धो न कल्याणि विधीयते। उत्तिष्ठ कुरु कल्याणं राजानम् अनुदर्शय।

gatodake setubandho na kalyāṇi vidhīyate. uttiṣṭha kuru kalyāṇaṃ rājānam anudarśaya.

तथा प्रोत्साहिता देवी गत्वा मन्थरया सह। क्रोधागारं विशालाक्षी सौभाग्यमदगर्विता।

tathā protsāhitā devī gatvā mantharayā saha. krodhāgāraṃ viśālākṣī saubhāgyamadagarvitā.

अनेकशतसाहस्रं मुक्ताहारं वराङ्गना। अवमुच्य वरार्हाणि शुभान्य् आभरणानि च।

anekaśatasāhasraṃ muktāhāraṃ varāṅganā. avamucya varārhāṇi śubhāny ābharaṇāni ca.

ततो हेमोपमा तत्र कुब्जा वाक्यं वशं गता। संविश्य भूमौ कैकेयी मन्थराम् इदम् अब्रवीत्।

tato hemopamā tatra kubjā vākyaṃ vaśaṃ gatā. saṃviśya bhūmau kaikeyī mantharām idam abravīt.

इह वा मां मृतां कुब्जे नृपायावेदयिष्यसि। वनं तु राघवे प्राप्ते भरतः प्राप्स्यति क्षितिम्।

iha vā māṃ mṛtāṃ kubje nṛpāyāvedayiṣyasi. vanaṃ tu rāghave prāpte bharataḥ prāpsyati kṣitim.

अथैतद् उक्त्वा वचनं सुदारुणं निधाय सर्वाभरणानि भामिनी। असंवृताम् आस्तरणेन मेदिनीं तदाधिशिश्ये पतितेव किन्नरी।

athaitad uktvā vacanaṃ sudāruṇaṃ nidhāya sarvābharaṇāni bhāminī. asaṃvṛtām āstaraṇena medinīṃ tadādhiśiśye patiteva kinnarī.

उदीर्णसंरम्भतमोवृतानना तथावमुक्तोत्तममाल्यभूषणा। नरेन्द्रपत्नी विमना बभूव सा तमोवृता द्यौर् इव मग्नतारका।

udīrṇasaṃrambhatamovṛtānanā tathāvamuktottamamālyabhūṣaṇā. narendrapatnī vimanā babhūva sā tamovṛtā dyaur iva magnatārakā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...