रामायण 2.8 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 8→

[rm-2-8] • 27 श्लोकाः

मन्थरा त्व् अभ्यसूय्यैनाम् उत्सृज्याभरणं च तत्। उवाचेदं ततो वाक्यं कोपदुःखसमन्विता।

mantharā tv abhyasūyyainām utsṛjyābharaṇaṃ ca tat. uvācedaṃ tato vākyaṃ kopaduḥkhasamanvitā.

हर्षं किम् इदम् अस्थाने कृतवत्य् असि बालिशे। शोकसागरमध्यस्थम् आत्मानं नावबुध्यसे।

harṣaṃ kim idam asthāne kṛtavaty asi bāliśe. śokasāgaramadhyastham ātmānaṃ nāvabudhyase.

सुभगा खलु कौसल्या यस्याः पुत्रो ऽभिषेक्ष्यते। यौवराज्येन महता श्वः पुष्येण द्विजोत्तमैः।

subhagā khalu kausalyā yasyāḥ putro 'bhiṣekṣyate. yauvarājyena mahatā śvaḥ puṣyeṇa dvijottamaiḥ.

प्राप्तां सुमहतीं प्रीतिं प्रतीतां तां हतद्विषम्। उपस्थास्यसि कौसल्यां दासीव त्वं कृताञ्जलिः।

prāptāṃ sumahatīṃ prītiṃ pratītāṃ tāṃ hatadviṣam. upasthāsyasi kausalyāṃ dāsīva tvaṃ kṛtāñjaliḥ.

हृष्टाः खलु भविष्यन्ति रामस्य परमाः स्त्रियः। अप्रहृष्टा भविष्यन्ति स्नुषास् ते भरतक्षये।

hṛṣṭāḥ khalu bhaviṣyanti rāmasya paramāḥ striyaḥ. aprahṛṣṭā bhaviṣyanti snuṣās te bharatakṣaye.

तां दृष्ट्वा परमप्रीतां ब्रुवन्तीं मन्थरां ततः। रामस्यैव गुणान् देवी कैकेयी प्रशशंस ह।

tāṃ dṛṣṭvā paramaprītāṃ bruvantīṃ mantharāṃ tataḥ. rāmasyaiva guṇān devī kaikeyī praśaśaṃsa ha.

धर्मज्ञो गुरुभिर् दान्तः कृतज्ञः सत्यवाक् शुचिः। रामो राज्ञः सुतो ज्येष्ठो यौवराज्यम् अतो ऽर्हति।

dharmajño gurubhir dāntaḥ kṛtajñaḥ satyavāk śuciḥ. rāmo rājñaḥ suto jyeṣṭho yauvarājyam ato 'rhati.

भ्रातॄन् भृत्यांश् च दीर्घायुः पितृवत् पालयिष्यति। संतप्यसे कथं कुब्जे श्रुत्वा रामाभिषेचनम्।

bhrātṝn bhṛtyāṃś ca dīrghāyuḥ pitṛvat pālayiṣyati. saṃtapyase kathaṃ kubje śrutvā rāmābhiṣecanam.

भरतश् चापि रामस्य ध्रुवं वर्षशतात् परम्। पितृपैतामहं राज्यम् अवाप्स्यति नरर्षभः।

bharataś cāpi rāmasya dhruvaṃ varṣaśatāt param. pitṛpaitāmahaṃ rājyam avāpsyati nararṣabhaḥ.

सा त्वम् अभ्युदये प्राप्ते वर्तमाने च मन्थरे। भविष्यति च कल्याणे किमर्थं परितप्यसे। कौसल्यातो ऽतिरिक्तं च स तु शुश्रूषते हि माम्।

sā tvam abhyudaye prāpte vartamāne ca manthare. bhaviṣyati ca kalyāṇe kimarthaṃ paritapyase. kausalyāto 'tiriktaṃ ca sa tu śuśrūṣate hi mām.

कैकेय्या वचनं श्रुत्वा मन्थरा भृशदुःखिता। दीर्घम् उष्णं विनिःश्वस्य कैकेयीम् इदम् अब्रवीत्।

kaikeyyā vacanaṃ śrutvā mantharā bhṛśaduḥkhitā. dīrgham uṣṇaṃ viniḥśvasya kaikeyīm idam abravīt.

अनर्थदर्शिनी मौर्ख्यान् नात्मानम् अवबुध्यसे। शोकव्यसनविस्तीर्णे मज्जन्ती दुःखसागरे।

anarthadarśinī maurkhyān nātmānam avabudhyase. śokavyasanavistīrṇe majjantī duḥkhasāgare.

भविता राघवो राजा राघवस्य च यः सुतः। राजवंशात् तु भरतः कैकेयि परिहास्यते।

bhavitā rāghavo rājā rāghavasya ca yaḥ sutaḥ. rājavaṃśāt tu bharataḥ kaikeyi parihāsyate.

न हि राज्ञः सुताः सर्वे राज्ये तिष्ठन्ति भामिनि। स्थाप्यमानेषु सर्वेषु सुमहान् अनयो भवेत्।

na hi rājñaḥ sutāḥ sarve rājye tiṣṭhanti bhāmini. sthāpyamāneṣu sarveṣu sumahān anayo bhavet.

तस्माज् ज्येष्ठे हि कैकेयि राज्यतन्त्राणि पार्थिवाः। स्थापयन्त्य् अनवद्याङ्गि गुणवत्स्व् इतरेष्व् अपि।

tasmāj jyeṣṭhe hi kaikeyi rājyatantrāṇi pārthivāḥ. sthāpayanty anavadyāṅgi guṇavatsv itareṣv api.

असाव् अत्यन्तनिर्भग्नस् तव पुत्रो भविष्यति। अनाथवत् सुखेभ्यश् च राजवंशाच् च वत्सले।

asāv atyantanirbhagnas tava putro bhaviṣyati. anāthavat sukhebhyaś ca rājavaṃśāc ca vatsale.

साहं त्वदर्थे संप्राप्ता त्वं तु मां नावबुध्यसे। सपत्निवृद्धौ या मे त्वं प्रदेयं दातुम् इच्छसि।

sāhaṃ tvadarthe saṃprāptā tvaṃ tu māṃ nāvabudhyase. sapatnivṛddhau yā me tvaṃ pradeyaṃ dātum icchasi.

ध्रुवं तु भरतं रामः प्राप्य राज्यम् अकण्टकम्। देशान्तरं नाययिता लोकान्तरम् अथापि वा।

dhruvaṃ tu bharataṃ rāmaḥ prāpya rājyam akaṇṭakam. deśāntaraṃ nāyayitā lokāntaram athāpi vā.

बाल एव हि मातुल्यं भरतो नायितस् त्वया। संनिकर्षाच् च सौहार्दं जायते स्थावरेष्व् अपि।

bāla eva hi mātulyaṃ bharato nāyitas tvayā. saṃnikarṣāc ca sauhārdaṃ jāyate sthāvareṣv api.

गोप्ता हि रामं सौमित्रिर् लक्ष्मणं चापि राघवः। अश्विनोर् इव सौभ्रात्रं तयोर् लोकेषु विश्रुतम्।

goptā hi rāmaṃ saumitrir lakṣmaṇaṃ cāpi rāghavaḥ. aśvinor iva saubhrātraṃ tayor lokeṣu viśrutam.

तस्मान् न लक्ष्मणे रामः पापं किं चित् करिष्यति। रामस् तु भरते पापं कुर्याद् इति न संशयः।

tasmān na lakṣmaṇe rāmaḥ pāpaṃ kiṃ cit kariṣyati. rāmas tu bharate pāpaṃ kuryād iti na saṃśayaḥ.

तस्माद् राजगृहाद् एव वनं गच्छतु ते सुतः। एतद् धि रोचते मह्यं भृशं चापि हितं तव।

tasmād rājagṛhād eva vanaṃ gacchatu te sutaḥ. etad dhi rocate mahyaṃ bhṛśaṃ cāpi hitaṃ tava.

एवं ते ज्ञातिपक्षस्य श्रेयश् चैव भविष्यति। यदि चेद् भरतो धर्मात् पित्र्यं राज्यम् अवाप्स्यति।

evaṃ te jñātipakṣasya śreyaś caiva bhaviṣyati. yadi ced bharato dharmāt pitryaṃ rājyam avāpsyati.

स ते सुखोचितो बालो रामस्य सहजो रिपुः। समृद्धार्थस्य नष्टार्थो जीविष्यति कथं वशे।

sa te sukhocito bālo rāmasya sahajo ripuḥ. samṛddhārthasya naṣṭārtho jīviṣyati kathaṃ vaśe.

अभिद्रुतम् इवारण्ये सिंहेन गजयूथपम्। प्रच्छाद्यमानं रामेण भरतं त्रातुम् अर्हसि।

abhidrutam ivāraṇye siṃhena gajayūthapam. pracchādyamānaṃ rāmeṇa bharataṃ trātum arhasi.

दर्पान् निराकृता पूर्वं त्वया सौभाग्यवत्तया। राममाता सपत्नी ते कथं वैरं न यातयेत्।

darpān nirākṛtā pūrvaṃ tvayā saubhāgyavattayā. rāmamātā sapatnī te kathaṃ vairaṃ na yātayet.

यदा हि रामः पृथिवीम् अवाप्स्यति ध्रुवं प्रनष्टो भरतो भविष्यति। अतो हि संचिन्तय राज्यम् आत्मजे परस्य चाद्यैव विवासकारणम्।

yadā hi rāmaḥ pṛthivīm avāpsyati dhruvaṃ pranaṣṭo bharato bhaviṣyati. ato hi saṃcintaya rājyam ātmaje parasya cādyaiva vivāsakāraṇam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...