रामायण 2.7 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 7→

[rm-2-7] • 31 श्लोकाः

ज्ञातिदासी यतो जाता कैकेय्यास् तु सहोषिता। प्रासादं चन्द्रसंकाशम् आरुरोह यदृच्छया।

jñātidāsī yato jātā kaikeyyās tu sahoṣitā. prāsādaṃ candrasaṃkāśam āruroha yadṛcchayā.

सिक्तराजपथां कृत्स्नां प्रकीर्णकमलोत्पलाम्। अयोध्यां मन्थरा तस्मात् प्रासादाद् अन्ववैक्षत।

siktarājapathāṃ kṛtsnāṃ prakīrṇakamalotpalām. ayodhyāṃ mantharā tasmāt prāsādād anvavaikṣata.

पताकाभिर् वरार्हाभिर् ध्वजैश् च समलंकृताम्। सिक्तां चन्दनतोयैश् च शिरःस्नातजनैर् वृताम्।

patākābhir varārhābhir dhvajaiś ca samalaṃkṛtām. siktāṃ candanatoyaiś ca śiraḥsnātajanair vṛtām.

अविदूरे स्थितां दृष्ट्वा धात्रीं पप्रच्छ मन्थरा। उत्तमेनाभिसंयुक्ता हर्षेणार्थपरा सती।

avidūre sthitāṃ dṛṣṭvā dhātrīṃ papraccha mantharā. uttamenābhisaṃyuktā harṣeṇārthaparā satī.

राममाता धनं किं नु जनेभ्यः संप्रयच्छति। अतिमात्रं प्रहर्षो ऽयं किं जनस्य च शंस मे। कारयिष्यति किं वापि संप्रहृष्टो महीपतिः।

rāmamātā dhanaṃ kiṃ nu janebhyaḥ saṃprayacchati. atimātraṃ praharṣo 'yaṃ kiṃ janasya ca śaṃsa me. kārayiṣyati kiṃ vāpi saṃprahṛṣṭo mahīpatiḥ.

विदीर्यमाणा हर्षेण धात्री परमया मुदा। आचचक्षे ऽथ कुब्जायै भूयसीं राघवे श्रियम्।

vidīryamāṇā harṣeṇa dhātrī paramayā mudā. ācacakṣe 'tha kubjāyai bhūyasīṃ rāghave śriyam.

श्वः पुष्येण जितक्रोधं यौवराज्येन राघवम्। राजा दशरथो रामम् अभिषेचयितानघम्।

śvaḥ puṣyeṇa jitakrodhaṃ yauvarājyena rāghavam. rājā daśaratho rāmam abhiṣecayitānagham.

धात्र्यास् तु वचनं श्रुत्वा कुब्जा क्षिप्रम् अमर्षिता। कैलास शिखराकारात् प्रासादाद् अवरोहत।

dhātryās tu vacanaṃ śrutvā kubjā kṣipram amarṣitā. kailāsa śikharākārāt prāsādād avarohata.

सा दह्यमाना कोपेन मन्थरा पापदर्शिनी। शयानाम् एत्य कैकेयीम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

sā dahyamānā kopena mantharā pāpadarśinī. śayānām etya kaikeyīm idaṃ vacanam abravīt.

उत्तिष्ठ मूढे किं शेषे भयं त्वाम् अभिवर्तते। उपप्लुतमहौघेन किम् आत्मानं न बुध्यसे।

uttiṣṭha mūḍhe kiṃ śeṣe bhayaṃ tvām abhivartate. upaplutamahaughena kim ātmānaṃ na budhyase.

अनिष्टे सुभगाकारे सौभाग्येन विकत्थसे। चलं हि तव सौभाग्यं नद्यः स्रोत इवोष्णगे।

aniṣṭe subhagākāre saubhāgyena vikatthase. calaṃ hi tava saubhāgyaṃ nadyaḥ srota ivoṣṇage.

एवम् उक्ता तु कैकेयी रुष्टया परुषं वचः। कुब्जया पापदर्शिन्या विषादम् अगमत् परम्।

evam uktā tu kaikeyī ruṣṭayā paruṣaṃ vacaḥ. kubjayā pāpadarśinyā viṣādam agamat param.

कैकेयी त्व् अब्रवीत् कुब्जां कच्चित् क्षेमं न मन्थरे। विषण्णवदनां हि त्वां लक्षये भृशदुःखिताम्।

kaikeyī tv abravīt kubjāṃ kaccit kṣemaṃ na manthare. viṣaṇṇavadanāṃ hi tvāṃ lakṣaye bhṛśaduḥkhitām.

मन्थरा तु वचः श्रुत्वा कैकेय्या मधुराक्षरम्। उवाच क्रोधसंयुक्ता वाक्यं वाक्यविशारदा।

mantharā tu vacaḥ śrutvā kaikeyyā madhurākṣaram. uvāca krodhasaṃyuktā vākyaṃ vākyaviśāradā.

सा विषण्णतरा भूत्वा कुब्जा तस्या हितैषिणी। विषादयन्ती प्रोवाच भेदयन्ती च राघवम्।

sā viṣaṇṇatarā bhūtvā kubjā tasyā hitaiṣiṇī. viṣādayantī provāca bhedayantī ca rāghavam.

अक्षेमं सुमहद् देवि प्रवृत्तं त्वद्विनाशनम्। रामं दशरथो राजा यौवराज्ये ऽभिषेक्ष्यति।

akṣemaṃ sumahad devi pravṛttaṃ tvadvināśanam. rāmaṃ daśaratho rājā yauvarājye 'bhiṣekṣyati.

सास्म्य् अगाधे भये मग्ना दुःखशोकसमन्विता। दह्यमानानलेनेव त्वद्धितार्थम् इहागता।

sāsmy agādhe bhaye magnā duḥkhaśokasamanvitā. dahyamānānaleneva tvaddhitārtham ihāgatā.

तव दुःखेन कैकेयि मम दुःखं महद् भवेत्। त्वद्वृद्धौ मम वृद्धिश् च भवेद् अत्र न संशयः।

tava duḥkhena kaikeyi mama duḥkhaṃ mahad bhavet. tvadvṛddhau mama vṛddhiś ca bhaved atra na saṃśayaḥ.

नराधिपकुले जाता महिषी त्वं महीपतेः। उग्रत्वं राजधर्माणां कथं देवि न बुध्यसे।

narādhipakule jātā mahiṣī tvaṃ mahīpateḥ. ugratvaṃ rājadharmāṇāṃ kathaṃ devi na budhyase.

धर्मवादी शठो भर्ता श्लक्ष्णवादी च दारुणः। शुद्धभावे न जानीषे तेनैवम् अतिसंधिता।

dharmavādī śaṭho bhartā ślakṣṇavādī ca dāruṇaḥ. śuddhabhāve na jānīṣe tenaivam atisaṃdhitā.

उपस्थितं प्रयुञ्जानस् त्वयि सान्त्वम् अनर्थकम्। अर्थेनैवाद्य ते भर्ता कौसल्यां योजयिष्यति।

upasthitaṃ prayuñjānas tvayi sāntvam anarthakam. arthenaivādya te bhartā kausalyāṃ yojayiṣyati.

अपवाह्य स दुष्टात्मा भरतं तव बन्धुषु। काल्यं स्थापयिता रामं राज्ये निहतकण्टके।

apavāhya sa duṣṭātmā bharataṃ tava bandhuṣu. kālyaṃ sthāpayitā rāmaṃ rājye nihatakaṇṭake.

शत्रुः पतिप्रवादेन मात्रेव हितकाम्यया। आशीविष इवाङ्केन बाले परिधृतस् त्वया।

śatruḥ patipravādena mātreva hitakāmyayā. āśīviṣa ivāṅkena bāle paridhṛtas tvayā.

यथा हि कुर्यात् सर्पो वा शत्रुर् वा प्रत्युपेक्षितः। राज्ञा दशरथेनाद्य सपुत्रा त्वं तथा कृता।

yathā hi kuryāt sarpo vā śatrur vā pratyupekṣitaḥ. rājñā daśarathenādya saputrā tvaṃ tathā kṛtā.

पापेनानृतसान्त्वेन बाले नित्यं सुखोचिते। रामं स्थापयता राज्ये सानुबन्धा हता ह्य् असि।

pāpenānṛtasāntvena bāle nityaṃ sukhocite. rāmaṃ sthāpayatā rājye sānubandhā hatā hy asi.

सा प्राप्तकालं कैकेयि क्षिप्रं कुरु हितं तव। त्रायस्व पुत्रम् आत्मानं मां च विस्मयदर्शने।

sā prāptakālaṃ kaikeyi kṣipraṃ kuru hitaṃ tava. trāyasva putram ātmānaṃ māṃ ca vismayadarśane.

मन्थराया वचः श्रुत्वा शयनात् सा शुभानना। एकम् आभरणं तस्यै कुब्जायै प्रददौ शुभम्।

mantharāyā vacaḥ śrutvā śayanāt sā śubhānanā. ekam ābharaṇaṃ tasyai kubjāyai pradadau śubham.

दत्त्वा त्व् आभरणं तस्यै कुब्जायै प्रमदोत्तमा। कैकेयी मन्थरां हृष्टा पुनर् एवाब्रवीद् इदम्।

dattvā tv ābharaṇaṃ tasyai kubjāyai pramadottamā. kaikeyī mantharāṃ hṛṣṭā punar evābravīd idam.

इदं तु मन्थरे मह्यम् आख्यासि परमं प्रियम्। एतन् मे प्रियम् आख्यातुः किं वा भूयः करोमि ते।

idaṃ tu manthare mahyam ākhyāsi paramaṃ priyam. etan me priyam ākhyātuḥ kiṃ vā bhūyaḥ karomi te.

रामे वा भरते वाहं विशेषं नोपलक्षये। तस्मात् तुष्टास्मि यद् राजा रामं राज्ये ऽभिषेक्ष्यति।

rāme vā bharate vāhaṃ viśeṣaṃ nopalakṣaye. tasmāt tuṣṭāsmi yad rājā rāmaṃ rājye 'bhiṣekṣyati.

न मे परं किं चिद् इतस् त्वया पुनः प्रियं प्रियार्हे सुवचं वचो वरम्। तथा ह्य् अवोचस् त्वम् अतः प्रियोत्तरं वरं परं ते प्रददामि तं वृणु।

na me paraṃ kiṃ cid itas tvayā punaḥ priyaṃ priyārhe suvacaṃ vaco varam. tathā hy avocas tvam ataḥ priyottaraṃ varaṃ paraṃ te pradadāmi taṃ vṛṇu.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...