रामायण 2.4 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 4→

[rm-2-4] • 45 श्लोकाः

गतेष्व् अथ नृपो भूयः पौरेषु सह मन्त्रिभिः। मन्त्रयित्वा ततश् चक्रे निश्चयज्ञः स निश्चयम्।

gateṣv atha nṛpo bhūyaḥ paureṣu saha mantribhiḥ. mantrayitvā tataś cakre niścayajñaḥ sa niścayam.

श्व एव पुष्यो भविता श्वो ऽभिषेच्येत मे सुतः। रामो राजीवताम्राक्षो यौवराज्य इति प्रभुः।

śva eva puṣyo bhavitā śvo 'bhiṣecyeta me sutaḥ. rāmo rājīvatāmrākṣo yauvarājya iti prabhuḥ.

अथान्तर्गृहम् आविश्य राजा दशरथस् तदा। सूतम् आज्ञापयाम् आस रामं पुनर् इहानय।

athāntargṛham āviśya rājā daśarathas tadā. sūtam ājñāpayām āsa rāmaṃ punar ihānaya.

प्रतिगृह्य स तद्वाक्यं सूतः पुनर् उपाययौ। रामस्य भवनं शीघ्रं रामम् आनयितुं पुनः।

pratigṛhya sa tadvākyaṃ sūtaḥ punar upāyayau. rāmasya bhavanaṃ śīghraṃ rāmam ānayituṃ punaḥ.

द्वाःस्थैर् आवेदितं तस्य रामायागमनं पुनः। श्रुत्वैव चापि रामस् तं प्राप्तं शङ्कान्वितो ऽभवत्।

dvāḥsthair āveditaṃ tasya rāmāyāgamanaṃ punaḥ. śrutvaiva cāpi rāmas taṃ prāptaṃ śaṅkānvito 'bhavat.

प्रवेश्य चैनं त्वरितं रामो वचनम् अब्रवीत्। यद् आगमनकृत्यं ते भूयस् तद् ब्रूह्य् अशेषतः।

praveśya cainaṃ tvaritaṃ rāmo vacanam abravīt. yad āgamanakṛtyaṃ te bhūyas tad brūhy aśeṣataḥ.

तम् उवाच ततः सूतो राजा त्वां द्रष्टुम् इच्छति। श्रुत्वा प्रमाणम् अत्र त्वं गमनायेतराय वा।

tam uvāca tataḥ sūto rājā tvāṃ draṣṭum icchati. śrutvā pramāṇam atra tvaṃ gamanāyetarāya vā.

इति सूतवचः श्रुत्वा रामो ऽथ त्वरयान्वितः। प्रययौ राजभवनं पुनर् द्रष्टुं नरेश्वरम्।

iti sūtavacaḥ śrutvā rāmo 'tha tvarayānvitaḥ. prayayau rājabhavanaṃ punar draṣṭuṃ nareśvaram.

तं श्रुत्वा समनुप्राप्तं रामं दशरथो नृपः। प्रवेशयाम् आस गृहं विविक्षुः प्रियम् उत्तमम्।

taṃ śrutvā samanuprāptaṃ rāmaṃ daśaratho nṛpaḥ. praveśayām āsa gṛhaṃ vivikṣuḥ priyam uttamam.

प्रविशन्न् एव च श्रीमान् राघवो भवनं पितुः। ददर्श पितरं दूरात् प्रणिपत्य कृताञ्जलिः।

praviśann eva ca śrīmān rāghavo bhavanaṃ pituḥ. dadarśa pitaraṃ dūrāt praṇipatya kṛtāñjaliḥ.

प्रणमन्तं समुत्थाप्य तं परिष्वज्य भूमिपः। प्रदिश्य चास्मै रुचिरम् आसनं पुनर् अब्रवीत्।

praṇamantaṃ samutthāpya taṃ pariṣvajya bhūmipaḥ. pradiśya cāsmai ruciram āsanaṃ punar abravīt.

राम वृद्धो ऽस्मि दीर्घायुर् भुक्ता भोगा मयेप्सिताः। अन्नवद्भिः क्रतुशतैस् तथेष्टं भूरिदक्षिणैः।

rāma vṛddho 'smi dīrghāyur bhuktā bhogā mayepsitāḥ. annavadbhiḥ kratuśatais tatheṣṭaṃ bhūridakṣiṇaiḥ.

जातम् इष्टम् अपत्यं मे त्वम् अद्यानुपमं भुवि। दत्तम् इष्टम् अधीतं च मया पुरुषसत्तम।

jātam iṣṭam apatyaṃ me tvam adyānupamaṃ bhuvi. dattam iṣṭam adhītaṃ ca mayā puruṣasattama.

अनुभूतानि चेष्टानि मया वीर सुखानि च। देवर्षि पितृविप्राणाम् अनृणो ऽस्मि तथात्मनः।

anubhūtāni ceṣṭāni mayā vīra sukhāni ca. devarṣi pitṛviprāṇām anṛṇo 'smi tathātmanaḥ.

न किं चिन् मम कर्तव्यं तवान्यत्राभिषेचनात्। अतो यत् त्वाम् अहं ब्रूयां तन् मे त्वं कर्तुम् अर्हसि।

na kiṃ cin mama kartavyaṃ tavānyatrābhiṣecanāt. ato yat tvām ahaṃ brūyāṃ tan me tvaṃ kartum arhasi.

अद्य प्रकृतयः सर्वास् त्वाम् इच्छन्ति नराधिपम्। अतस् त्वां युवराजानम् अभिषेक्ष्यामि पुत्रक।

adya prakṛtayaḥ sarvās tvām icchanti narādhipam. atas tvāṃ yuvarājānam abhiṣekṣyāmi putraka.

अपि चाद्याशुभान् राम स्वप्नान् पश्यामि दारुणान्। सनिर्घाता महोल्काश् च पतन्तीह महास्वनाः।

api cādyāśubhān rāma svapnān paśyāmi dāruṇān. sanirghātā maholkāś ca patantīha mahāsvanāḥ.

अवष्टब्धं च मे राम नक्षत्रं दारुणैर् ग्रहैः। आवेदयन्ति दैवज्ञाः सूर्याङ्गारकराहुभिः।

avaṣṭabdhaṃ ca me rāma nakṣatraṃ dāruṇair grahaiḥ. āvedayanti daivajñāḥ sūryāṅgārakarāhubhiḥ.

प्रायेण हि निमित्तानाम् ईदृशानां समुद्भवे। राजा वा मृत्युम् आप्नोति घोरां वापदम् ऋच्छति।

prāyeṇa hi nimittānām īdṛśānāṃ samudbhave. rājā vā mṛtyum āpnoti ghorāṃ vāpadam ṛcchati.

तद् यावद् एव मे चेतो न विमुह्यति राघव। तावद् एवाभिषिञ्चस्व चला हि प्राणिनां मतिः।

tad yāvad eva me ceto na vimuhyati rāghava. tāvad evābhiṣiñcasva calā hi prāṇināṃ matiḥ.

अद्य चन्द्रो ऽभ्युपगतः पुष्यात् पूर्वं पुनर् वसुम्। श्वः पुष्य योगं नियतं वक्ष्यन्ते दैवचिन्तकाः।

adya candro 'bhyupagataḥ puṣyāt pūrvaṃ punar vasum. śvaḥ puṣya yogaṃ niyataṃ vakṣyante daivacintakāḥ.

तत्र पुष्ये ऽभिषिञ्चस्व मनस् त्वरयतीव माम्। श्वस् त्वाहम् अभिषेक्ष्यामि यौवराज्ये परंतप।

tatra puṣye 'bhiṣiñcasva manas tvarayatīva mām. śvas tvāham abhiṣekṣyāmi yauvarājye paraṃtapa.

तस्मात् त्वयाद्य व्रतिना निशेयं नियतात्मना। सह वध्वोपवस्तव्या दर्भप्रस्तरशायिना।

tasmāt tvayādya vratinā niśeyaṃ niyatātmanā. saha vadhvopavastavyā darbhaprastaraśāyinā.

सुहृदश् चाप्रमत्तास् त्वां रक्षन्त्व् अद्य समन्ततः। भवन्ति बहुविघ्नानि कार्याण्य् एवंविधानि हि।

suhṛdaś cāpramattās tvāṃ rakṣantv adya samantataḥ. bhavanti bahuvighnāni kāryāṇy evaṃvidhāni hi.

विप्रोषितश् च भरतो यावद् एव पुराद् इतः। तावद् एवाभिषेकस् ते प्राप्तकालो मतो मम।

viproṣitaś ca bharato yāvad eva purād itaḥ. tāvad evābhiṣekas te prāptakālo mato mama.

कामं खलु सतां वृत्ते भ्राता ते भरतः स्थितः। ज्येष्ठानुवर्ती धर्मात्मा सानुक्रोशो जितेन्द्रियः।

kāmaṃ khalu satāṃ vṛtte bhrātā te bharataḥ sthitaḥ. jyeṣṭhānuvartī dharmātmā sānukrośo jitendriyaḥ.

किं तु चित्तं मनुष्याणाम् अनित्यम् इति मे मतिः। सतां च धर्मनित्यानां कृतशोभि च राघव।

kiṃ tu cittaṃ manuṣyāṇām anityam iti me matiḥ. satāṃ ca dharmanityānāṃ kṛtaśobhi ca rāghava.

इत्य् उक्तः सो ऽभ्यनुज्ञातः श्वोभाविन्य् अभिषेचने। व्रजेति रामः पितरम् अभिवाद्याभ्ययाद् गृहम्।

ity uktaḥ so 'bhyanujñātaḥ śvobhāviny abhiṣecane. vrajeti rāmaḥ pitaram abhivādyābhyayād gṛham.

प्रविश्य चात्मनो वेश्म राज्ञोद्दिष्टे ऽभिषेचने। तस्मिन् क्षणे विनिर्गत्य मातुर् अन्तःपुरं ययौ।

praviśya cātmano veśma rājñoddiṣṭe 'bhiṣecane. tasmin kṣaṇe vinirgatya mātur antaḥpuraṃ yayau.

तत्र तां प्रवणाम् एव मातरं क्षौमवासिनीम्। वाग्यतां देवतागारे ददर्श याचतीं श्रियम्।

tatra tāṃ pravaṇām eva mātaraṃ kṣaumavāsinīm. vāgyatāṃ devatāgāre dadarśa yācatīṃ śriyam.

प्राग् एव चागता तत्र सुमित्रा लक्ष्मणस् तथा। सीता चानायिता श्रुत्वा प्रियं रामाभिषेचनम्।

prāg eva cāgatā tatra sumitrā lakṣmaṇas tathā. sītā cānāyitā śrutvā priyaṃ rāmābhiṣecanam.

तस्मिन् काले हि कौसल्या तस्थाव् आमीलितेक्षणा। सुमित्रयान्वास्यमाना सीतया लक्ष्मणेन च।

tasmin kāle hi kausalyā tasthāv āmīlitekṣaṇā. sumitrayānvāsyamānā sītayā lakṣmaṇena ca.

श्रुत्वा पुष्येण पुत्रस्य यौवराज्याभिषेचनम्। प्राणायामेन पुरुषं ध्यायमाना जनार्दनम्।

śrutvā puṣyeṇa putrasya yauvarājyābhiṣecanam. prāṇāyāmena puruṣaṃ dhyāyamānā janārdanam.

तथा सनियमाम् एव सो ऽभिगम्याभिवाद्य च। उवाच वचनं रामो हर्षयंस् ताम् इदं तदा।

tathā saniyamām eva so 'bhigamyābhivādya ca. uvāca vacanaṃ rāmo harṣayaṃs tām idaṃ tadā.

अम्ब पित्रा नियुक्तो ऽस्मि प्रजापालनकर्मणि। भविता श्वो ऽभिषेको मे यथा मे शासनं पितुः।

amba pitrā niyukto 'smi prajāpālanakarmaṇi. bhavitā śvo 'bhiṣeko me yathā me śāsanaṃ pituḥ.

सीतयाप्य् उपवस्तव्या रजनीयं मया सह। एवम् ऋत्विगुपाध्यायैः सह माम् उक्तवान् पिता।

sītayāpy upavastavyā rajanīyaṃ mayā saha. evam ṛtvigupādhyāyaiḥ saha mām uktavān pitā.

यानि यान्य् अत्र योग्यानि श्वोभाविन्य् अभिषेचने। तानि मे मङ्गलान्य् अद्य वैदेह्याश् चैव कारय।

yāni yāny atra yogyāni śvobhāviny abhiṣecane. tāni me maṅgalāny adya vaidehyāś caiva kāraya.

एतच् छ्रुत्वा तु कौसल्या चिरकालाभिकाङ्क्षितम्। हर्षबाष्पकलं वाक्यम् इदं रामम् अभाषत।

etac chrutvā tu kausalyā cirakālābhikāṅkṣitam. harṣabāṣpakalaṃ vākyam idaṃ rāmam abhāṣata.

वत्स राम चिरं जीव हतास् ते परिपन्थिनः। ज्ञातीन् मे त्वं श्रिया युक्तः सुमित्रायाश् च नन्दय।

vatsa rāma ciraṃ jīva hatās te paripanthinaḥ. jñātīn me tvaṃ śriyā yuktaḥ sumitrāyāś ca nandaya.

कल्याणे बत नक्षत्रे मयि जातो ऽसि पुत्रक। येन त्वया दशरथो गुणैर् आराधितः पिता।

kalyāṇe bata nakṣatre mayi jāto 'si putraka. yena tvayā daśaratho guṇair ārādhitaḥ pitā.

अमोघं बत मे क्षान्तं पुरुषे पुष्करेक्षणे। येयम् इक्ष्वाकुराज्यश्रीः पुत्र त्वां संश्रयिष्यति।

amoghaṃ bata me kṣāntaṃ puruṣe puṣkarekṣaṇe. yeyam ikṣvākurājyaśrīḥ putra tvāṃ saṃśrayiṣyati.

इत्य् एवम् उक्तो मात्रेदं रामो भारतम् अब्रवीत्। प्राञ्जलिं प्रह्वम् आसीनम् अभिवीक्ष्य स्मयन्न् इव।

ity evam ukto mātredaṃ rāmo bhāratam abravīt. prāñjaliṃ prahvam āsīnam abhivīkṣya smayann iva.

लक्ष्मणेमां मया सार्धं प्रशाधि त्वं वसुंधराम्। द्वितीयं मे ऽन्तरात्मानं त्वाम् इयं श्रीर् उपस्थिता।

lakṣmaṇemāṃ mayā sārdhaṃ praśādhi tvaṃ vasuṃdharām. dvitīyaṃ me 'ntarātmānaṃ tvām iyaṃ śrīr upasthitā.

सौमित्रे भुङ्क्ष्व भोगांस् त्वम् इष्टान् राज्यफलानि च। जीवितं च हि राज्यं च त्वदर्थम् अभिकामये।

saumitre bhuṅkṣva bhogāṃs tvam iṣṭān rājyaphalāni ca. jīvitaṃ ca hi rājyaṃ ca tvadartham abhikāmaye.

इत्य् उक्त्वा लक्ष्मणं रामो मातराव् अभिवाद्य च। अभ्यनुज्ञाप्य सीतां च जगाम स्वं निवेशनम्।

ity uktvā lakṣmaṇaṃ rāmo mātarāv abhivādya ca. abhyanujñāpya sītāṃ ca jagāma svaṃ niveśanam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...