रामायण 2.3 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 3→

[rm-2-3] • 32 श्लोकाः

तेषाम् अज्ञलिपद्मानि प्रगृहीतानि सर्वशः। प्रतिगृह्याब्रवीद् राजा तेभ्यः प्रियहितं वचः।

teṣām ajñalipadmāni pragṛhītāni sarvaśaḥ. pratigṛhyābravīd rājā tebhyaḥ priyahitaṃ vacaḥ.

अहो ऽस्मि परमप्रीतः प्रभावश् चातुलो मम। यन् मे ज्येष्ठं प्रियं पुत्रं यौवराज्यस्थम् इच्छथ।

aho 'smi paramaprītaḥ prabhāvaś cātulo mama. yan me jyeṣṭhaṃ priyaṃ putraṃ yauvarājyastham icchatha.

इति प्रत्यर्च्य तान् राजा ब्राह्मणान् इदम् अब्रवीत्। वसिष्ठं वामदेवं च तेषाम् एवोपशृण्वताम्।

iti pratyarcya tān rājā brāhmaṇān idam abravīt. vasiṣṭhaṃ vāmadevaṃ ca teṣām evopaśṛṇvatām.

चैत्रः श्रीमान् अयं मासः पुण्यः पुष्पितकाननः। यौवराज्याय रामस्य सर्वम् एवोपकल्प्यताम्।

caitraḥ śrīmān ayaṃ māsaḥ puṇyaḥ puṣpitakānanaḥ. yauvarājyāya rāmasya sarvam evopakalpyatām.

कृतम् इत्य् एव चाब्रूताम् अभिगम्य जगत्पतिम्। यथोक्तवचनं प्रीतौ हर्षयुक्तौ द्विजर्षभौ।

kṛtam ity eva cābrūtām abhigamya jagatpatim. yathoktavacanaṃ prītau harṣayuktau dvijarṣabhau.

ततः सुमन्त्रं द्युतिमान् राजा वचनम् अब्रवीत्। रामः कृतात्मा भवता शीघ्रम् आनीयताम् इति।

tataḥ sumantraṃ dyutimān rājā vacanam abravīt. rāmaḥ kṛtātmā bhavatā śīghram ānīyatām iti.

स तथेति प्रतिज्ञाय सुमन्त्रो राजशासनात्। रामं तत्रानयां चक्रे रथेन रथिनां वरम्।

sa tatheti pratijñāya sumantro rājaśāsanāt. rāmaṃ tatrānayāṃ cakre rathena rathināṃ varam.

अथ तत्र समासीनास् तदा दशरथं नृपम्। प्राच्योदीच्याः प्रतीच्याश् च दाक्षिणात्याश् च भूमिपाः।

atha tatra samāsīnās tadā daśarathaṃ nṛpam. prācyodīcyāḥ pratīcyāś ca dākṣiṇātyāś ca bhūmipāḥ.

म्लेच्छाश् चार्याश् च ये चान्ये वनशैलान्तवासिनः। उपासां चक्रिरे सर्वे तं देवा इव वासवम्।

mlecchāś cāryāś ca ye cānye vanaśailāntavāsinaḥ. upāsāṃ cakrire sarve taṃ devā iva vāsavam.

तेषां मध्ये स राजर्षिर् मरुताम् इव वासवः। प्रासादस्थो रथगतं ददर्शायान्तम् आत्मजम्।

teṣāṃ madhye sa rājarṣir marutām iva vāsavaḥ. prāsādastho rathagataṃ dadarśāyāntam ātmajam.

गन्धर्वराजप्रतिमं लोके विख्यातपौरुषम्। दीर्घबाहुं महासत्त्वं मत्तमातङ्गगामिनम्।

gandharvarājapratimaṃ loke vikhyātapauruṣam. dīrghabāhuṃ mahāsattvaṃ mattamātaṅgagāminam.

चन्द्रकान्ताननं रामम् अतीव प्रियदर्शनम्। रूपौदार्यगुणैः पुंसां दृष्टिचित्तापहारिणम्।

candrakāntānanaṃ rāmam atīva priyadarśanam. rūpaudāryaguṇaiḥ puṃsāṃ dṛṣṭicittāpahāriṇam.

घर्माभितप्ताः पर्जन्यं ह्लादयन्तम् इव प्रजाः। न ततर्प समायान्तं पश्यमानो नराधिपः।

gharmābhitaptāḥ parjanyaṃ hlādayantam iva prajāḥ. na tatarpa samāyāntaṃ paśyamāno narādhipaḥ.

अवतार्य सुमन्त्रस् तं राघवं स्यन्दनोत्तमात्। पितुः समीपं गच्छन्तं प्राञ्जलिः पृष्ठतो ऽन्वगात्।

avatārya sumantras taṃ rāghavaṃ syandanottamāt. pituḥ samīpaṃ gacchantaṃ prāñjaliḥ pṛṣṭhato 'nvagāt.

स तं कैलासशृङ्गाभं प्रासादं नरपुंगवः। आरुरोह नृपं द्रष्टुं सह सूतेन राघवः।

sa taṃ kailāsaśṛṅgābhaṃ prāsādaṃ narapuṃgavaḥ. āruroha nṛpaṃ draṣṭuṃ saha sūtena rāghavaḥ.

स प्राञ्जलिर् अभिप्रेत्य प्रणतः पितुर् अन्तिके। नाम स्वं श्रावयन् रामो ववन्दे चरणौ पितुः।

sa prāñjalir abhipretya praṇataḥ pitur antike. nāma svaṃ śrāvayan rāmo vavande caraṇau pituḥ.

तं दृष्ट्वा प्रणतं पार्श्वे कृताञ्जलिपुटं नृपः। गृह्याञ्जलौ समाकृष्य सस्वजे प्रियम् आत्मजम्।

taṃ dṛṣṭvā praṇataṃ pārśve kṛtāñjalipuṭaṃ nṛpaḥ. gṛhyāñjalau samākṛṣya sasvaje priyam ātmajam.

तस्मै चाभ्युद्यतं श्रीमान् मणिकाञ्चनभूषितम्। दिदेश राजा रुचिरं रामाय परमासनम्।

tasmai cābhyudyataṃ śrīmān maṇikāñcanabhūṣitam. dideśa rājā ruciraṃ rāmāya paramāsanam.

तद् आसनवरं प्राप्य व्यदीपयत राघवः। स्वयेव प्रभया मेरुम् उदये विमलो रविः।

tad āsanavaraṃ prāpya vyadīpayata rāghavaḥ. svayeva prabhayā merum udaye vimalo raviḥ.

तेन विभ्राजिता तत्र सा सभाभिव्यरोचत। विमलग्रहनक्षत्रा शारदी द्यौर् इवेन्दुना।

tena vibhrājitā tatra sā sabhābhivyarocata. vimalagrahanakṣatrā śāradī dyaur ivendunā.

तं पश्यमानो नृपतिस् तुतोष प्रियम् आत्मजम्। अलंकृतम् इवात्मानम् आदर्शतलसंस्थितम्।

taṃ paśyamāno nṛpatis tutoṣa priyam ātmajam. alaṃkṛtam ivātmānam ādarśatalasaṃsthitam.

स तं सस्मितम् आभाष्य पुत्रं पुत्रवतां वरः। उवाचेदं वचो राजा देवेन्द्रम् इव कश्यपः।

sa taṃ sasmitam ābhāṣya putraṃ putravatāṃ varaḥ. uvācedaṃ vaco rājā devendram iva kaśyapaḥ.

ज्येष्ठायाम् असि मे पत्न्यां सदृश्यां सदृशः सुतः। उत्पन्नस् त्वं गुणश्रेष्ठो मम रामात्मजः प्रियः।

jyeṣṭhāyām asi me patnyāṃ sadṛśyāṃ sadṛśaḥ sutaḥ. utpannas tvaṃ guṇaśreṣṭho mama rāmātmajaḥ priyaḥ.

त्वया यतः प्रजाश् चेमाः स्वगुणैर् अनुरञ्जिताः। तस्मात् त्वं पुष्ययोगेन यौवराज्यम् अवाप्नुहि।

tvayā yataḥ prajāś cemāḥ svaguṇair anurañjitāḥ. tasmāt tvaṃ puṣyayogena yauvarājyam avāpnuhi.

कामतस् त्वं प्रकृत्यैव विनीतो गुणवान् असि। गुणवत्य् अपि तु स्नेहात् पुत्र वक्ष्यामि ते हितम्।

kāmatas tvaṃ prakṛtyaiva vinīto guṇavān asi. guṇavaty api tu snehāt putra vakṣyāmi te hitam.

भूयो विनयम् आस्थाय भव नित्यं जितेन्द्रियः। कामक्रोधसमुत्थानि त्यजेथा व्यसनानि च।

bhūyo vinayam āsthāya bhava nityaṃ jitendriyaḥ. kāmakrodhasamutthāni tyajethā vyasanāni ca.

परोक्षया वर्तमानो वृत्त्या प्रत्यक्षया तथा। अमात्यप्रभृतीः सर्वाः प्रकृतीश् चानुरञ्जय।

parokṣayā vartamāno vṛttyā pratyakṣayā tathā. amātyaprabhṛtīḥ sarvāḥ prakṛtīś cānurañjaya.

तुष्टानुरक्तप्रकृतिर् यः पालयति मेदिनीम्। तस्य नन्दन्ति मित्राणि लब्ध्वामृतम् इवामराः। तस्मात् पुत्र त्वम् आत्मानं नियम्यैव समाचर।

tuṣṭānuraktaprakṛtir yaḥ pālayati medinīm. tasya nandanti mitrāṇi labdhvāmṛtam ivāmarāḥ. tasmāt putra tvam ātmānaṃ niyamyaiva samācara.

तच् छ्रुत्वा सुहृदस् तस्य रामस्य प्रियकारिणः। त्वरिताः शीघ्रम् अभ्येत्य कौसल्यायै न्यवेदयन्।

tac chrutvā suhṛdas tasya rāmasya priyakāriṇaḥ. tvaritāḥ śīghram abhyetya kausalyāyai nyavedayan.

सा हिरण्यं च गाश् चैव रत्नानि विविधानि च। व्यादिदेश प्रियाख्येभ्यः कौसल्या प्रमदोत्तमा।

sā hiraṇyaṃ ca gāś caiva ratnāni vividhāni ca. vyādideśa priyākhyebhyaḥ kausalyā pramadottamā.

अथाभिवाद्य राजानं रथम् आरुह्य राघवः। ययौ स्वं द्युतिमद् वेश्म जनौघैः प्रतिपूजितः।

athābhivādya rājānaṃ ratham āruhya rāghavaḥ. yayau svaṃ dyutimad veśma janaughaiḥ pratipūjitaḥ.

ते चापि पौरा नृपतेर् वचस् तच् छ्रुत्वा तदा लाभम् इवेष्टम् आप्य। नरेन्द्रम् आमन्त्य गृहाणि गत्वा देवान् समानर्चुर् अतीव हृष्टाः।

te cāpi paurā nṛpater vacas tac chrutvā tadā lābham iveṣṭam āpya. narendram āmantya gṛhāṇi gatvā devān samānarcur atīva hṛṣṭāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...