रामायण 2.32 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 32→

[rm-2-32] • 22 श्लोकाः

ततः सुमन्त्रम् ऐक्ष्वाकः पीडितो ऽत्र प्रतिज्ञया। सबाष्पम् अतिनिःश्वस्य जगादेदं पुनः पुनः।

tataḥ sumantram aikṣvākaḥ pīḍito 'tra pratijñayā. sabāṣpam atiniḥśvasya jagādedaṃ punaḥ punaḥ.

सूत रत्नसुसंपूर्णा चतुर्विधबला चमूः। रागवस्यानुयात्रार्थं क्षिप्रं प्रतिविधीयताम्।

sūta ratnasusaṃpūrṇā caturvidhabalā camūḥ. rāgavasyānuyātrārthaṃ kṣipraṃ pratividhīyatām.

रूपाजीवा च शालिन्यो वणिजश् च महाधनाः। शोभयन्तु कुमारस्य वाहिनीं सुप्रसारिताः।

rūpājīvā ca śālinyo vaṇijaś ca mahādhanāḥ. śobhayantu kumārasya vāhinīṃ suprasāritāḥ.

ये चैनम् उपजीवन्ति रमते यैश् च वीर्यतः। तेषां बहुविधं दत्त्वा तान् अप्य् अत्र नियोजय।

ye cainam upajīvanti ramate yaiś ca vīryataḥ. teṣāṃ bahuvidhaṃ dattvā tān apy atra niyojaya.

निघ्नन् मृगान् कुञ्जरांश् च पिबंश् चारण्यकं मधु। नदीश् च विविधाः पश्यन् न राज्यं संस्मरिष्यति।

nighnan mṛgān kuñjarāṃś ca pibaṃś cāraṇyakaṃ madhu. nadīś ca vividhāḥ paśyan na rājyaṃ saṃsmariṣyati.

धान्यकोशश् च यः कश् चिद् धनकोशश् च मामकः। तौ रामम् अनुगच्छेतां वसन्तं निर्जने वने।

dhānyakośaś ca yaḥ kaś cid dhanakośaś ca māmakaḥ. tau rāmam anugacchetāṃ vasantaṃ nirjane vane.

यजन् पुण्येषु देशेषु विसृजंश् चाप्तदक्षिणाः। ऋषिभिश् च समागम्य प्रवत्स्यति सुखं वने।

yajan puṇyeṣu deśeṣu visṛjaṃś cāptadakṣiṇāḥ. ṛṣibhiś ca samāgamya pravatsyati sukhaṃ vane.

भरतश् च महाबाहुर् अयोध्यां पालयिष्यति। सर्वकामैः पुनः श्रीमान् रामः संसाध्यताम् इति।

bharataś ca mahābāhur ayodhyāṃ pālayiṣyati. sarvakāmaiḥ punaḥ śrīmān rāmaḥ saṃsādhyatām iti.

एवं ब्रुवति काकुत्स्थे कैकेय्या भयम् आगतम्। मुखं चाप्य् अगमाच् छोषं स्वरश् चापि न्यरुध्यत।

evaṃ bruvati kākutsthe kaikeyyā bhayam āgatam. mukhaṃ cāpy agamāc choṣaṃ svaraś cāpi nyarudhyata.

सा विषण्णा च संत्रस्ता कैकेयी वाक्यम् अब्रवीत्। राज्यं गतजनं साधो पीतमण्डां सुराम् इव। निरास्वाद्यतमं शून्यं भरतो नाभिपत्स्यते।

sā viṣaṇṇā ca saṃtrastā kaikeyī vākyam abravīt. rājyaṃ gatajanaṃ sādho pītamaṇḍāṃ surām iva. nirāsvādyatamaṃ śūnyaṃ bharato nābhipatsyate.

कैकेय्यां मुक्तलज्जायां वदन्त्याम् अतिदारुणम्। राजा दशरथो वाक्यम् उवाचायतलोचनाम्। वहन्तं किं तुदसि मां नियुज्य धुरि माहिते।

kaikeyyāṃ muktalajjāyāṃ vadantyām atidāruṇam. rājā daśaratho vākyam uvācāyatalocanām. vahantaṃ kiṃ tudasi māṃ niyujya dhuri māhite.

कैकेयी द्विगुणं क्रुद्धा राजानम् इदम् अब्रवीत्। तवैव वंशे सगरो ज्येष्ठं पुत्रम् उपारुधत्। असमञ्ज इति ख्यातं तथायं गन्तुम् अर्हति।

kaikeyī dviguṇaṃ kruddhā rājānam idam abravīt. tavaiva vaṃśe sagaro jyeṣṭhaṃ putram upārudhat. asamañja iti khyātaṃ tathāyaṃ gantum arhati.

एवम् उक्तो धिग् इत्य् एव राजा दशरथो ऽब्रवीत्। व्रीडितश् च जनः सर्वः सा च तन् नावबुध्यत।

evam ukto dhig ity eva rājā daśaratho 'bravīt. vrīḍitaś ca janaḥ sarvaḥ sā ca tan nāvabudhyata.

तत्र वृद्धो महामात्रः सिद्धार्थो नाम नामतः। शुचिर् बहुमतो राज्ञः कैकेयीम् इदम् अब्रवीत्।

tatra vṛddho mahāmātraḥ siddhārtho nāma nāmataḥ. śucir bahumato rājñaḥ kaikeyīm idam abravīt.

असमञ्जो गृहीत्वा तु क्रीडितः पथि दारकान्। सरय्वाः प्रक्षिपन्न् अप्सु रमते तेन दुर्मतिः।

asamañjo gṛhītvā tu krīḍitaḥ pathi dārakān. sarayvāḥ prakṣipann apsu ramate tena durmatiḥ.

तं दृष्ट्वा नागरः सर्वे क्रुद्धा राजानम् अब्रुवन्। असमञ्जं वृषीण्वैकम् अस्मान् वा राष्ट्रवर्धन।

taṃ dṛṣṭvā nāgaraḥ sarve kruddhā rājānam abruvan. asamañjaṃ vṛṣīṇvaikam asmān vā rāṣṭravardhana.

तान् उवाच ततो राजा किंनिमित्तम् इदं भयम्। ताश् चापि राज्ञा संपृष्टा वाक्यं प्रकृतयो ऽब्रुवन्।

tān uvāca tato rājā kiṃnimittam idaṃ bhayam. tāś cāpi rājñā saṃpṛṣṭā vākyaṃ prakṛtayo 'bruvan.

क्रीडितस् त्व् एष नः पुत्रान् बालान् उद्भ्रान्तचेतनः। सरय्वां प्रक्षिपन् मौर्ख्याद् अतुलां प्रीतिम् अश्नुते।

krīḍitas tv eṣa naḥ putrān bālān udbhrāntacetanaḥ. sarayvāṃ prakṣipan maurkhyād atulāṃ prītim aśnute.

स तासां वचनं श्रुत्वा प्रकृतीनां नराधिप। तं तत्याजाहितं पुत्रं तासां प्रियचिकीर्षया।

sa tāsāṃ vacanaṃ śrutvā prakṛtīnāṃ narādhipa. taṃ tatyājāhitaṃ putraṃ tāsāṃ priyacikīrṣayā.

इत्य् एवम् अत्यजद् राजा सगरो वै सुधार्मिकः। रामः किम् अकरोत् पापं येनैवम् उपरुध्यते।

ity evam atyajad rājā sagaro vai sudhārmikaḥ. rāmaḥ kim akarot pāpaṃ yenaivam uparudhyate.

श्रुत्वा तु सिद्धार्थवचो राजा श्रान्ततरस्वनः। शोकोपहतया वाचा कैकेयीम् इदम् अब्रवीत्।

śrutvā tu siddhārthavaco rājā śrāntatarasvanaḥ. śokopahatayā vācā kaikeyīm idam abravīt.

अनुव्रजिष्याम्य् अहम् अद्य रामं राज्यं परित्यज्य सुखं धनं च। सहैव राज्ञा भरतेन च त्वं यथा सुखं भुङ्क्ष्व चिराय राज्यम्।

anuvrajiṣyāmy aham adya rāmaṃ rājyaṃ parityajya sukhaṃ dhanaṃ ca. sahaiva rājñā bharatena ca tvaṃ yathā sukhaṃ bhuṅkṣva cirāya rājyam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...