रामायण 2.31 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 31→

[rm-2-31] • 37 श्लोकाः

स रामप्रेषितः क्षिप्रं संतापकलुषेन्द्रियः। प्रविश्य नृपतिं सूतो निःश्वसन्तं ददर्श ह।

sa rāmapreṣitaḥ kṣipraṃ saṃtāpakaluṣendriyaḥ. praviśya nṛpatiṃ sūto niḥśvasantaṃ dadarśa ha.

आलोक्य तु महाप्राज्ञः परमाकुल चेतसं। रामम् एवानुशोचन्तं सूतः प्राञ्जलिर् आसदत्।

ālokya tu mahāprājñaḥ paramākula cetasaṃ. rāmam evānuśocantaṃ sūtaḥ prāñjalir āsadat.

अयं स पुरुषव्याघ्र द्वारि तिष्ठति ते सुतः। ब्राह्मणेभ्यो धनं दत्त्वा सर्वं चैवोपजीविनाम्।

ayaṃ sa puruṣavyāghra dvāri tiṣṭhati te sutaḥ. brāhmaṇebhyo dhanaṃ dattvā sarvaṃ caivopajīvinām.

स त्वा पश्यतु भद्रं ते रामः सत्यपराक्रमः। सर्वान् सुहृद आपृच्छ्य त्वाम् इदानीं दिदृक्षते।

sa tvā paśyatu bhadraṃ te rāmaḥ satyaparākramaḥ. sarvān suhṛda āpṛcchya tvām idānīṃ didṛkṣate.

गमिष्यति महारण्यं तं पश्य जगतीपते। वृतं राजगुणैः सर्वैर् आदित्यम् इव रश्मिभिः।

gamiṣyati mahāraṇyaṃ taṃ paśya jagatīpate. vṛtaṃ rājaguṇaiḥ sarvair ādityam iva raśmibhiḥ.

स सत्यवादी धर्मात्मा गाम्भीर्यात् सागरोपमः। आकाश इव निष्पङ्को नरेन्द्रः प्रत्युवाच तम्।

sa satyavādī dharmātmā gāmbhīryāt sāgaropamaḥ. ākāśa iva niṣpaṅko narendraḥ pratyuvāca tam.

सुमन्त्रानय मे दारान् ये के चिद् इह मामकाः। दारैः परिवृतः सर्वैर् द्रष्टुम् इच्छामि राघवम्।

sumantrānaya me dārān ye ke cid iha māmakāḥ. dāraiḥ parivṛtaḥ sarvair draṣṭum icchāmi rāghavam.

सो ऽन्तःपुरम् अतीत्यैव स्त्रियस् ता वाक्यम् अब्रवीत्। आर्यो ह्वयति वो राजा गम्यतां तत्र माचिरम्।

so 'ntaḥpuram atītyaiva striyas tā vākyam abravīt. āryo hvayati vo rājā gamyatāṃ tatra māciram.

एवम् उक्ताः स्त्रियः सर्वाः सुमन्त्रेण नृपाज्ञया। प्रचक्रमुस् तद् भवनं भर्तुर् आज्ञाय शासनम्।

evam uktāḥ striyaḥ sarvāḥ sumantreṇa nṛpājñayā. pracakramus tad bhavanaṃ bhartur ājñāya śāsanam.

अर्धसप्तशतास् तास् तु प्रमदास् ताम्रलोचनाः। कौसल्यां परिवार्याथ शनैर् जग्मुर् धृतव्रताः।

ardhasaptaśatās tās tu pramadās tāmralocanāḥ. kausalyāṃ parivāryātha śanair jagmur dhṛtavratāḥ.

आगतेषु च दारेषु समवेक्ष्य महीपतिः। उवाच राजा तं सूतं सुमन्त्रानय मे सुतम्।

āgateṣu ca dāreṣu samavekṣya mahīpatiḥ. uvāca rājā taṃ sūtaṃ sumantrānaya me sutam.

स सूतो रामम् आदाय लक्ष्मणं मैथिलीं तदा। जगामाभिमुखस् तूर्णं सकाशं जगतीपतेः।

sa sūto rāmam ādāya lakṣmaṇaṃ maithilīṃ tadā. jagāmābhimukhas tūrṇaṃ sakāśaṃ jagatīpateḥ.

स राजा पुत्रम् आयान्तं दृष्ट्वा दूरात् कृताञ्जलिम्। उत्पपातासनात् तूर्णम् आर्तः स्त्रीजनसंवृतः।

sa rājā putram āyāntaṃ dṛṣṭvā dūrāt kṛtāñjalim. utpapātāsanāt tūrṇam ārtaḥ strījanasaṃvṛtaḥ.

सो ऽभिदुद्राव वेगेन रामं दृष्ट्वा विशां पतिः। तम् असंप्राप्य दुःखार्तः पपात भुवि मूर्छितः।

so 'bhidudrāva vegena rāmaṃ dṛṣṭvā viśāṃ patiḥ. tam asaṃprāpya duḥkhārtaḥ papāta bhuvi mūrchitaḥ.

तं रामो ऽभ्यपातत् क्षिप्रं लक्ष्मणश् च महारथः। विसंज्ञम् इव दुःखेन सशोकं नृपतिं तदा।

taṃ rāmo 'bhyapātat kṣipraṃ lakṣmaṇaś ca mahārathaḥ. visaṃjñam iva duḥkhena saśokaṃ nṛpatiṃ tadā.

स्त्रीसहस्रनिनादश् च संजज्ञे राजवेश्मनि। हाहा रामेति सहसा भूषणध्वनिमूर्छितः।

strīsahasraninādaś ca saṃjajñe rājaveśmani. hāhā rāmeti sahasā bhūṣaṇadhvanimūrchitaḥ.

तं परिष्वज्य बाहुभ्यां ताव् उभौ रामलक्ष्मणौ। पर्यङ्के सीतया सार्धं रुदन्तः समवेशयन्।

taṃ pariṣvajya bāhubhyāṃ tāv ubhau rāmalakṣmaṇau. paryaṅke sītayā sārdhaṃ rudantaḥ samaveśayan.

अथ रामो मुहूर्तेन लब्धसंज्ञं महीपतिम्। उवाच प्राञ्जलिर् भूत्वा शोकार्णवपरिप्लुतम्।

atha rāmo muhūrtena labdhasaṃjñaṃ mahīpatim. uvāca prāñjalir bhūtvā śokārṇavapariplutam.

आपृच्छे त्वां महाराज सर्वेषाम् ईश्वरो ऽसि नः। प्रस्थितं दण्डकारण्यं पश्य त्वं कुशलेन माम्।

āpṛcche tvāṃ mahārāja sarveṣām īśvaro 'si naḥ. prasthitaṃ daṇḍakāraṇyaṃ paśya tvaṃ kuśalena mām.

लक्ष्मणं चानुजानीहि सीता चान्वेति मां वनम्। कारणैर् बहुभिस् तथ्यैर् वार्यमाणौ न चेच्छतः।

lakṣmaṇaṃ cānujānīhi sītā cānveti māṃ vanam. kāraṇair bahubhis tathyair vāryamāṇau na cecchataḥ.

अनुजानीहि सर्वान् नः शोकम् उत्सृज्य मानद। लक्ष्मणं मां च सीतां च प्रजापतिर् इव प्रजाः।

anujānīhi sarvān naḥ śokam utsṛjya mānada. lakṣmaṇaṃ māṃ ca sītāṃ ca prajāpatir iva prajāḥ.

प्रतीक्षमाणम् अव्यग्रम् अनुज्ञां जगतीपतेः। उवाच रर्जा संप्रेक्ष्य वनवासाय राघवम्।

pratīkṣamāṇam avyagram anujñāṃ jagatīpateḥ. uvāca rarjā saṃprekṣya vanavāsāya rāghavam.

अहं राघव कैकेय्या वरदानेन मोहितः। अयोध्यायास् त्वम् एवाद्य भव राजा निगृह्य माम्।

ahaṃ rāghava kaikeyyā varadānena mohitaḥ. ayodhyāyās tvam evādya bhava rājā nigṛhya mām.

एवम् उक्तो नृपतिना रामो धर्मभृतां वरः। प्रत्युवाचाञ्जलिं कृत्वा पितरं वाक्यकोविदः।

evam ukto nṛpatinā rāmo dharmabhṛtāṃ varaḥ. pratyuvācāñjaliṃ kṛtvā pitaraṃ vākyakovidaḥ.

भवान् वर्षसहस्राय पृथिव्या नृपते पतिः। अहं त्व् अरण्ये वत्स्यामि न मे कार्यं त्वयानृतम्।

bhavān varṣasahasrāya pṛthivyā nṛpate patiḥ. ahaṃ tv araṇye vatsyāmi na me kāryaṃ tvayānṛtam.

श्रेयसे वृद्धये तात पुनरागमनाय च। गच्छस्वारिष्टम् अव्यग्रः पन्थानम् अकुतोभयम्।

śreyase vṛddhaye tāta punarāgamanāya ca. gacchasvāriṣṭam avyagraḥ panthānam akutobhayam.

अद्य त्व् इदानीं रजनीं पुत्र मा गच्छ सर्वथा। मातरं मां च संपश्यन् वसेमाम् अद्य शर्वरीम्। तर्पितः सर्वकामैस् त्वं श्वःकाले साधयिष्यसि।

adya tv idānīṃ rajanīṃ putra mā gaccha sarvathā. mātaraṃ māṃ ca saṃpaśyan vasemām adya śarvarīm. tarpitaḥ sarvakāmais tvaṃ śvaḥkāle sādhayiṣyasi.

अथ रामस् तथा श्रुत्वा पितुर् आर्तस्य भाषितम्। लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा दीनो वचनम् अब्रवीत्।

atha rāmas tathā śrutvā pitur ārtasya bhāṣitam. lakṣmaṇena saha bhrātrā dīno vacanam abravīt.

प्राप्स्यामि यान् अद्य गुणान् को मे श्वस्तान् प्रदास्यति। अपक्रमणम् एवातः सर्वकामैर् अहं वृणे।

prāpsyāmi yān adya guṇān ko me śvastān pradāsyati. apakramaṇam evātaḥ sarvakāmair ahaṃ vṛṇe.

इयं सराष्ट्रा सजना धनधान्यसमाकुला। मया विसृष्टा वसुधा भरताय प्रदीयताम्।

iyaṃ sarāṣṭrā sajanā dhanadhānyasamākulā. mayā visṛṣṭā vasudhā bharatāya pradīyatām.

अपगच्छतु ते दुःखं मा भूर् बाष्पपरिप्लुतः। न हि क्षुभ्यति दुर्धर्षः समुद्रः सरितां पतिः।

apagacchatu te duḥkhaṃ mā bhūr bāṣpapariplutaḥ. na hi kṣubhyati durdharṣaḥ samudraḥ saritāṃ patiḥ.

नैवाहं राज्यम् इच्छामि न सुखं न च मैथिलीम्। त्वाम् अहं सत्यम् इच्छामि नानृतं पुरुषर्षभ।

naivāhaṃ rājyam icchāmi na sukhaṃ na ca maithilīm. tvām ahaṃ satyam icchāmi nānṛtaṃ puruṣarṣabha.

पुरं च राष्ट्रं च मही च केवला मया निसृष्टा भरताय दीयताम्। अहं निदेशं भवतो ऽनुपालयन् वनं गमिष्यामि चिराय सेवितुम्।

puraṃ ca rāṣṭraṃ ca mahī ca kevalā mayā nisṛṣṭā bharatāya dīyatām. ahaṃ nideśaṃ bhavato 'nupālayan vanaṃ gamiṣyāmi cirāya sevitum.

मया निसृष्टां भरतो महीम् इमां सशैलखण्डां सपुरां सकाननाम्। शिवां सुसीमाम् अनुशास्तु केवलं त्वया यद् उक्तं नृपते यथास्तु तत्।

mayā nisṛṣṭāṃ bharato mahīm imāṃ saśailakhaṇḍāṃ sapurāṃ sakānanām. śivāṃ susīmām anuśāstu kevalaṃ tvayā yad uktaṃ nṛpate yathāstu tat.

न मे तथा पार्थिव धीयते मनो महत्सु कामेषु न चात्मनः प्रिये। यथा निदेशे तव शिष्टसंमते व्यपैतु दुःखं तव मत्कृते ऽनघ।

na me tathā pārthiva dhīyate mano mahatsu kāmeṣu na cātmanaḥ priye. yathā nideśe tava śiṣṭasaṃmate vyapaitu duḥkhaṃ tava matkṛte 'nagha.

तद् अद्य नैवानघ राज्यम् अव्ययं न सर्वकामान् न सुखं न मैथिलीम्। न जीवितं त्वाम् अनृतेन योजयन् वृणीय सत्यं व्रतम् अस्तु ते तथा।

tad adya naivānagha rājyam avyayaṃ na sarvakāmān na sukhaṃ na maithilīm. na jīvitaṃ tvām anṛtena yojayan vṛṇīya satyaṃ vratam astu te tathā.

फलानि मूलानि च भक्षयन् वने गिरींश् च पश्यन् सरितः सरांसि च। वनं प्रविश्यैव विचित्रपादपं सुखी भविष्यामि तवास्तु निर्वृतिः।

phalāni mūlāni ca bhakṣayan vane girīṃś ca paśyan saritaḥ sarāṃsi ca. vanaṃ praviśyaiva vicitrapādapaṃ sukhī bhaviṣyāmi tavāstu nirvṛtiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...