रामायण 2.2 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 2→

[rm-2-2] • 34 श्लोकाः

ततः परिषदं सर्वाम् आमन्त्र्य वसुधाधिपः। हितम् उद्धर्षणं चेदम् उवाचाप्रतिमं वचः।

tataḥ pariṣadaṃ sarvām āmantrya vasudhādhipaḥ. hitam uddharṣaṇaṃ cedam uvācāpratimaṃ vacaḥ.

दुन्दुभिस्वनकल्पेन गम्भीरेणानुनादिना। स्वरेण महता राजा जीग्मूत इव नादयन्।

dundubhisvanakalpena gambhīreṇānunādinā. svareṇa mahatā rājā jīgmūta iva nādayan.

सो ऽहम् इक्ष्वाकुभिः पूर्वैर् नरेन्द्रैः परिपालितम्। श्रेयसा योक्तुकामो ऽस्मि सुखार्हम् अखिलं जगत्।

so 'ham ikṣvākubhiḥ pūrvair narendraiḥ paripālitam. śreyasā yoktukāmo 'smi sukhārham akhilaṃ jagat.

मयाप्य् आचरितं पूर्वैः पन्थानम् अनुगच्छता। प्रजा नित्यम् अतन्द्रेण यथाशक्त्य् अभिरक्षता।

mayāpy ācaritaṃ pūrvaiḥ panthānam anugacchatā. prajā nityam atandreṇa yathāśakty abhirakṣatā.

इदं शरीरं कृत्स्नस्य लोकस्य चरता हितम्। पाण्डुर् अस्यातपत्रस्यच् छायायां जरितं मया।

idaṃ śarīraṃ kṛtsnasya lokasya caratā hitam. pāṇḍur asyātapatrasyac chāyāyāṃ jaritaṃ mayā.

प्राप्य वर्षसहस्राणि बहून्य् आयूंषि जीवितः। जीर्णस्यास्य शरीरस्य विश्रान्तिम् अभिरोचये।

prāpya varṣasahasrāṇi bahūny āyūṃṣi jīvitaḥ. jīrṇasyāsya śarīrasya viśrāntim abhirocaye.

राजप्रभावजुष्टां हि दुर्वहाम् अजितेन्द्रियैः। परिश्रान्तो ऽस्मि लोकस्य गुर्वीं धर्मधुरं वहन्।

rājaprabhāvajuṣṭāṃ hi durvahām ajitendriyaiḥ. pariśrānto 'smi lokasya gurvīṃ dharmadhuraṃ vahan.

सो ऽहं विश्रमम् इच्छामि पुत्रं कृत्वा प्रजाहिते। संनिकृष्टान् इमान् सर्वान् अनुमान्य द्विजर्षभान्।

so 'haṃ viśramam icchāmi putraṃ kṛtvā prajāhite. saṃnikṛṣṭān imān sarvān anumānya dvijarṣabhān.

अनुजातो हि मे सर्वैर् गुणैर् ज्येष्ठो ममात्मजः। पुरंदरसमो वीर्ये रामः परपुरंजयः।

anujāto hi me sarvair guṇair jyeṣṭho mamātmajaḥ. puraṃdarasamo vīrye rāmaḥ parapuraṃjayaḥ.

तं चन्द्रम् इव पुष्येण युक्तं धर्मभृतां वरम्। यौवराज्येन योक्तास्मि प्रीतः पुरुषपुंगवम्।

taṃ candram iva puṣyeṇa yuktaṃ dharmabhṛtāṃ varam. yauvarājyena yoktāsmi prītaḥ puruṣapuṃgavam.

अनुरूपः स वो नाथो लक्ष्मीवांल् लक्ष्मणाग्रजः। त्रैलोक्यम् अपि नाथेन येन स्यान् नाथवत्तरम्।

anurūpaḥ sa vo nātho lakṣmīvāṃl lakṣmaṇāgrajaḥ. trailokyam api nāthena yena syān nāthavattaram.

अनेन श्रेयसा सद्यः संयोज्याहम् इमां महीम्। गतक्लेशो भविष्यामि सुते तस्मिन् निवेश्य वै।

anena śreyasā sadyaḥ saṃyojyāham imāṃ mahīm. gatakleśo bhaviṣyāmi sute tasmin niveśya vai.

इति ब्रुवन्तं मुदिताः प्रत्यनन्दन् नृपा नृपम्। वृष्टिमन्तं महामेघं नर्दन्तम् इव बर्हिणः।

iti bruvantaṃ muditāḥ pratyanandan nṛpā nṛpam. vṛṣṭimantaṃ mahāmeghaṃ nardantam iva barhiṇaḥ.

तस्य धर्मार्थविदुषो भावम् आज्ञाय सर्वशः। ऊचुश् च मनसा ज्ञात्वा वृद्धं दशरथं नृपम्।

tasya dharmārthaviduṣo bhāvam ājñāya sarvaśaḥ. ūcuś ca manasā jñātvā vṛddhaṃ daśarathaṃ nṛpam.

अनेकवर्षसाहस्रो वृद्धस् त्वम् असि पार्थिव। स रामं युवराजानम् अभिषिञ्चस्व पार्थिवम्।

anekavarṣasāhasro vṛddhas tvam asi pārthiva. sa rāmaṃ yuvarājānam abhiṣiñcasva pārthivam.

इति तद् वचनं श्रुत्वा राजा तेषां मनःप्रियम्। अजानन्न् इव जिज्ञासुर् इदं वचनम् अब्रवीत्।

iti tad vacanaṃ śrutvā rājā teṣāṃ manaḥpriyam. ajānann iva jijñāsur idaṃ vacanam abravīt.

कथं नु मयि धर्मेण पृथिवीम् अनुशासति। भवन्तो द्रष्टुम् इच्छन्ति युवराजं ममात्मजम्।

kathaṃ nu mayi dharmeṇa pṛthivīm anuśāsati. bhavanto draṣṭum icchanti yuvarājaṃ mamātmajam.

ते तम् ऊचुर् महात्मानं पौरजानपदैः सह। बहवो नृप कल्याणा गुणाः पुत्रस्य सन्ति ते।

te tam ūcur mahātmānaṃ paurajānapadaiḥ saha. bahavo nṛpa kalyāṇā guṇāḥ putrasya santi te.

दिव्यैर् गुणैः शक्रसमो रामः सत्यपराक्रमः। इक्ष्वाकुभ्यो हि सर्वेभ्यो ऽप्य् अतिरक्तो विशाम्पते।

divyair guṇaiḥ śakrasamo rāmaḥ satyaparākramaḥ. ikṣvākubhyo hi sarvebhyo 'py atirakto viśāmpate.

रामः सत्पुरुषो लोके सत्यधर्मपरायणः। धर्मज्ञः सत्यसंधश् च शीलवान् अनसूयकः।

rāmaḥ satpuruṣo loke satyadharmaparāyaṇaḥ. dharmajñaḥ satyasaṃdhaś ca śīlavān anasūyakaḥ.

क्षान्तः सान्त्वयिता श्लक्ष्णः कृतज्ञो विजितेन्द्रियः। मृदुश् च स्थिरचित्तश् च सदा भव्यो ऽनसूयकः।

kṣāntaḥ sāntvayitā ślakṣṇaḥ kṛtajño vijitendriyaḥ. mṛduś ca sthiracittaś ca sadā bhavyo 'nasūyakaḥ.

प्रियवादी च भूतानां सत्यवादी च राघवः। बहुश्रुतानां वृद्धानां ब्राह्मणानाम् उपासिता।

priyavādī ca bhūtānāṃ satyavādī ca rāghavaḥ. bahuśrutānāṃ vṛddhānāṃ brāhmaṇānām upāsitā.

तेनास्येहातुला कीर्तिर् यशस् तेजश् च वर्धते। देवासुरमनुष्याणां सर्वास्त्रेषु विशारदः।

tenāsyehātulā kīrtir yaśas tejaś ca vardhate. devāsuramanuṣyāṇāṃ sarvāstreṣu viśāradaḥ.

यदा व्रजति संग्रामं ग्रामार्थे नगरस्य वा। गत्वा सौमित्रिसहितो नाविजित्य निवर्तते।

yadā vrajati saṃgrāmaṃ grāmārthe nagarasya vā. gatvā saumitrisahito nāvijitya nivartate.

संग्रामात् पुनर् आगम्य कुञ्जरेण रथेन वा। पौरान् स्वजनवन् नित्यं कुशलं परिपृच्छति।

saṃgrāmāt punar āgamya kuñjareṇa rathena vā. paurān svajanavan nityaṃ kuśalaṃ paripṛcchati.

पुत्रेष्व् अग्निषु दारेषु प्रेष्यशिष्यगणेषु च। निखिलेनानुपूर्व्या च पिता पुत्रान् इवौरसान्।

putreṣv agniṣu dāreṣu preṣyaśiṣyagaṇeṣu ca. nikhilenānupūrvyā ca pitā putrān ivaurasān.

शुश्रूषन्ते च वः शिष्याः कच्चित् कर्मसु दंशिताः। इति नः पुरुषव्याघ्रः सदा रामो ऽभिभाषते।

śuśrūṣante ca vaḥ śiṣyāḥ kaccit karmasu daṃśitāḥ. iti naḥ puruṣavyāghraḥ sadā rāmo 'bhibhāṣate.

व्यसनेषु मनुष्याणां भृशं भवति दुःखितः। उत्सवेषु च सर्वेषु पितेव परितुष्यति।

vyasaneṣu manuṣyāṇāṃ bhṛśaṃ bhavati duḥkhitaḥ. utsaveṣu ca sarveṣu piteva parituṣyati.

सत्यवादी महेष्वासो वृद्धसेवी जितेन्द्रियः। वत्सः श्रेयसि जातस् ते दिष्ट्यासौ तव राघवः। दिष्ट्या पुत्रगुणैर् युक्तो मारीच इव कश्यपः।

satyavādī maheṣvāso vṛddhasevī jitendriyaḥ. vatsaḥ śreyasi jātas te diṣṭyāsau tava rāghavaḥ. diṣṭyā putraguṇair yukto mārīca iva kaśyapaḥ.

बलम् आरोग्यम् आयुश् च रामस्य विदितात्मनः। आशंसते जनः सर्वो राष्ट्रे पुरवरे तथा।

balam ārogyam āyuś ca rāmasya viditātmanaḥ. āśaṃsate janaḥ sarvo rāṣṭre puravare tathā.

अभ्यन्तरश् च बाह्यश् च पौरजानपदो जनः। स्त्रियो वृद्धास् तरुण्यश् च सायंप्रातः समाहिताः।

abhyantaraś ca bāhyaś ca paurajānapado janaḥ. striyo vṛddhās taruṇyaś ca sāyaṃprātaḥ samāhitāḥ.

सर्वान् देवान् नमस्यन्ति रामस्यार्थे यशस्विनः। तेषाम् आयाचितं देव त्वत्प्रसादात् समृध्यताम्।

sarvān devān namasyanti rāmasyārthe yaśasvinaḥ. teṣām āyācitaṃ deva tvatprasādāt samṛdhyatām.

रामम् इन्दीवरश्यामं सर्वशत्रुनिबर्हणम्। पश्यामो यौवराज्यस्थं तव राजोत्तमात्मजम्।

rāmam indīvaraśyāmaṃ sarvaśatrunibarhaṇam. paśyāmo yauvarājyasthaṃ tava rājottamātmajam.

तं देवदेवोपमम् आत्मजं ते सर्वस्य लोकस्य हिते निविष्टम्। हिताय नः क्षिप्रम् उदारजुष्टं मुदाभिषेक्तुं वरद त्वम् अर्हसि।

taṃ devadevopamam ātmajaṃ te sarvasya lokasya hite niviṣṭam. hitāya naḥ kṣipram udārajuṣṭaṃ mudābhiṣektuṃ varada tvam arhasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...