महाभारत 7.92 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 92→

[mh-7-92] • 44 श्लोकाः

संजय उवाच। सात्वतस्य रणे कर्म योद्धुं दृष्ट्वा महारथाः। अमृष्यमाणाः संयत्ताः शैनेयं समुपाद्रवन्। ते किरन्तः शरव्रातान् सर्वे यत्ताः प्रहारिणः। त्वरमाणा महाराज युयुधानम् अयोधयन्।

saṃjaya uvāca. sātvatasya raṇe karma yoddhuṃ dṛṣṭvā mahārathāḥ. amṛṣyamāṇāḥ saṃyattāḥ śaineyaṃ samupādravan. te kirantaḥ śaravrātān sarve yattāḥ prahāriṇaḥ. tvaramāṇā mahārāja yuyudhānam ayodhayan.

तं द्रोणः सप्तसप्तत्या जघान निशितैः शरैः। दुर्मर्षणो द्वादशभिर् दुःसहो दशभिः शरैः।

taṃ droṇaḥ saptasaptatyā jaghāna niśitaiḥ śaraiḥ. durmarṣaṇo dvādaśabhir duḥsaho daśabhiḥ śaraiḥ.

विकर्णश् चापि निशितैस् त्रिंशद्भिः कङ्कपत्रिभिः। विव्याध सव्ये पार्श्वे तु स्तनाभ्याम् अन्तरे तथा।

vikarṇaś cāpi niśitais triṃśadbhiḥ kaṅkapatribhiḥ. vivyādha savye pārśve tu stanābhyām antare tathā.

दुर्मुखो दशभिर् बाणैस् तथा दुःशासनो ऽष्टभिः। चित्रसेनश् च शैनेयं द्वाभ्यां विव्याध मारिष।

durmukho daśabhir bāṇais tathā duḥśāsano 'ṣṭabhiḥ. citrasenaś ca śaineyaṃ dvābhyāṃ vivyādha māriṣa.

दुर्योधनश् च महता शरवर्षेण माधवम्। अपीडयद् रणे राजञ् शूराश् चान्ये महारथाः।

duryodhanaś ca mahatā śaravarṣeṇa mādhavam. apīḍayad raṇe rājañ śūrāś cānye mahārathāḥ.

सर्वतः प्रतिविद्धस् तु तव पुत्रैर् महारथैः। स तुद्यमानश् च तथा सर्वतः कुरुपुंगवैः। तान् प्रत्यविध्यच् छैनेयः पृथक् पृथग् अजिह्मगैः। सात्यकिः पुण्डरीकाक्षो ह्य् अस्त्रेषु परिनिष्ठितः।

sarvataḥ pratividdhas tu tava putrair mahārathaiḥ. sa tudyamānaś ca tathā sarvataḥ kurupuṃgavaiḥ. tān pratyavidhyac chaineyaḥ pṛthak pṛthag ajihmagaiḥ. sātyakiḥ puṇḍarīkākṣo hy astreṣu pariniṣṭhitaḥ.

भारद्वाजं त्रिभिर् बाणैर् दुःसहं नवभिस् तथा। विकर्णं पञ्चविंशत्या चित्रसेनं च सप्तभिः। दशभिश् चित्रसेनं च विकर्णं पञ्चविंशत्या।

bhāradvājaṃ tribhir bāṇair duḥsahaṃ navabhis tathā. vikarṇaṃ pañcaviṃśatyā citrasenaṃ ca saptabhiḥ. daśabhiś citrasenaṃ ca vikarṇaṃ pañcaviṃśatyā.

दुर्मर्षणं द्वादशभिश् चतुर्भिश् च विविंशतिम्। सत्यव्रतं च नवभिर् विजयं दशभिः शरैः। दुर्योधनं त्रिभिर् विद्ध्वा सुपुंखैस् तिग्मतेजसैः।

durmarṣaṇaṃ dvādaśabhiś caturbhiś ca viviṃśatim. satyavrataṃ ca navabhir vijayaṃ daśabhiḥ śaraiḥ. duryodhanaṃ tribhir viddhvā supuṃkhais tigmatejasaiḥ.

ततो रुक्माङ्गदं चापं विधुन्वानो महारथः। अभ्ययात् सात्यकिस् तूर्णं पुत्रं तव महारथम्।

tato rukmāṅgadaṃ cāpaṃ vidhunvāno mahārathaḥ. abhyayāt sātyakis tūrṇaṃ putraṃ tava mahāratham.

राजानं सर्वलोकस्य सर्वशस्त्रभृतां वरम्। शरैर् अभ्याहनद् गाढं ततो युद्धम् अभूत् तयोः। ततः प्रववृते युद्धं कुरुमाधववीरयोः।

rājānaṃ sarvalokasya sarvaśastrabhṛtāṃ varam. śarair abhyāhanad gāḍhaṃ tato yuddham abhūt tayoḥ. tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kurumādhavavīrayoḥ.

विमुञ्चन्तौ शरांस् तीक्ष्णान् संदधानौ च सायकान्। अदृश्यं समरे ऽन्योन्यं चक्रतुस् तौ महारथौ।

vimuñcantau śarāṃs tīkṣṇān saṃdadhānau ca sāyakān. adṛśyaṃ samare 'nyonyaṃ cakratus tau mahārathau.

सात्यकिः कुरुराजेन निर्विद्धो बह्व् अशोभत। अस्रवद् रुधिरं भूरि स्वरसं चन्दनो यथा।

sātyakiḥ kururājena nirviddho bahv aśobhata. asravad rudhiraṃ bhūri svarasaṃ candano yathā.

सात्वतेन च बाणौघैर् निर्विद्धस् तनयस् तव। शातकुम्भमयापीडो बभौ यूप इवोच्छ्रितः।

sātvatena ca bāṇaughair nirviddhas tanayas tava. śātakumbhamayāpīḍo babhau yūpa ivocchritaḥ.

माधवस् तु रणे राजन् कुरुराजस्य धन्विनः। धनुश् चिच्छेद सहसा क्षुरप्रेण हसन्न् इव। अथैनं छिन्नधन्वानं शरैर् बहुभिर् आचिनोत्।

mādhavas tu raṇe rājan kururājasya dhanvinaḥ. dhanuś ciccheda sahasā kṣurapreṇa hasann iva. athainaṃ chinnadhanvānaṃ śarair bahubhir ācinot.

निर्भिन्नश् च शरैस् तेन द्विषता क्षिप्रकारिणा। नामृष्यत रणे राजा शत्रोर् विजयलक्षणम्।

nirbhinnaś ca śarais tena dviṣatā kṣiprakāriṇā. nāmṛṣyata raṇe rājā śatror vijayalakṣaṇam.

अथान्यद् धनुर् आदाय हेमपृष्ठं दुरासदम्। विव्याध सात्यकिं तूर्णं सायकानां शतेन ह।

athānyad dhanur ādāya hemapṛṣṭhaṃ durāsadam. vivyādha sātyakiṃ tūrṇaṃ sāyakānāṃ śatena ha.

सो ऽतिविद्धो बलवता पुत्रेण तव धन्विना। अमर्षवशम् आपन्नस् तव पुत्रम् अपीडयत्।

so 'tividdho balavatā putreṇa tava dhanvinā. amarṣavaśam āpannas tava putram apīḍayat.

पीडितं नृपतिं दृष्ट्वा तव पुत्रा महारथाः। सात्वतं शरवर्षेण छादयाम् आसुर् अञ्जसा।

pīḍitaṃ nṛpatiṃ dṛṣṭvā tava putrā mahārathāḥ. sātvataṃ śaravarṣeṇa chādayām āsur añjasā.

स छाद्यमानो बहुभिस् तव पुत्रैर् महारथैः। एकैकं पञ्चभिर् विद्ध्वा पुनर् विव्याध सप्तभिः।

sa chādyamāno bahubhis tava putrair mahārathaiḥ. ekaikaṃ pañcabhir viddhvā punar vivyādha saptabhiḥ.

दुर्योधनं च त्वरितो विव्याधाष्टभिर् आशुगैः। प्रहसंश् चास्य चिच्छेद कार्मुकं रिपुभीषणम्।

duryodhanaṃ ca tvarito vivyādhāṣṭabhir āśugaiḥ. prahasaṃś cāsya ciccheda kārmukaṃ ripubhīṣaṇam.

नागं मणिमयं चैव शरैर् ध्वजम् अपातयत्। हत्वा तु चतुरो वाहांश् चतुर्भिर् निशितैः शरैः। सारथिं पातयाम् आस क्षुरप्रेण महायशाः।

nāgaṃ maṇimayaṃ caiva śarair dhvajam apātayat. hatvā tu caturo vāhāṃś caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ. sārathiṃ pātayām āsa kṣurapreṇa mahāyaśāḥ.

एतस्मिन्न् अन्तरे चैव कुरुराजं महारथम्। अवाकिरच् छरैर् हृष्टो बहुभिर् मर्मभेदिभिः।

etasminn antare caiva kururājaṃ mahāratham. avākirac charair hṛṣṭo bahubhir marmabhedibhiḥ.

स वध्यमानः समरे शैनेयस्य शरोत्तमैः। प्राद्रवत् सहसा राजन् पुत्रो दुर्योधनस् तव। आप्लुतश् च ततो यानं चित्रसेनस्य धन्विनः।

sa vadhyamānaḥ samare śaineyasya śarottamaiḥ. prādravat sahasā rājan putro duryodhanas tava. āplutaś ca tato yānaṃ citrasenasya dhanvinaḥ.

हाहाभूतं जगच् चासीद् दृष्ट्वा राजानम् आहवे। ग्रस्यमानं सात्यकिना खे सोमम् इव राहुणा।

hāhābhūtaṃ jagac cāsīd dṛṣṭvā rājānam āhave. grasyamānaṃ sātyakinā khe somam iva rāhuṇā.

तं तु शब्दं महच् छ्रुत्वा कृतवर्मा महारथः। अभ्ययात् सहसा तत्र यत्रास्ते माधवः प्रभुः।

taṃ tu śabdaṃ mahac chrutvā kṛtavarmā mahārathaḥ. abhyayāt sahasā tatra yatrāste mādhavaḥ prabhuḥ.

विधुन्वानो धनुःश्रेष्ठं चोदयंश् चैव वाजिनः। भर्त्सयन् सारथिं चोग्रं याहि याहीति सत्वरः।

vidhunvāno dhanuḥśreṣṭhaṃ codayaṃś caiva vājinaḥ. bhartsayan sārathiṃ cograṃ yāhi yāhīti satvaraḥ.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य व्यादितास्यम् इवान्तकम्। युयुधानो महाराज यन्तारम् इदम् अब्रवीत्।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya vyāditāsyam ivāntakam. yuyudhāno mahārāja yantāram idam abravīt.

कृतवर्मा रथेनैष द्रुतम् आपतते शरी। प्रत्युद्याहि रथेनैनं प्रवरं सर्वधन्विनाम्। प्रयाहि सत्वरं सूत रथेन रथसत्तमम्। निहनिष्यामि तं संखे वृष्णिवीरम् अरिंदमम्।

kṛtavarmā rathenaiṣa drutam āpatate śarī. pratyudyāhi rathenainaṃ pravaraṃ sarvadhanvinām. prayāhi satvaraṃ sūta rathena rathasattamam. nihaniṣyāmi taṃ saṃkhe vṛṣṇivīram ariṃdamam.

ततः प्रजविताश्वेन विधिवत् कल्पितेन च। आससाद रणे भोजं प्रतिमानं धनुष्मताम्।

tataḥ prajavitāśvena vidhivat kalpitena ca. āsasāda raṇe bhojaṃ pratimānaṃ dhanuṣmatām.

ततः परमसंक्रुद्धौ ज्वलन्ताव् इव पावकौ। समेयातां नरव्याघ्रौ व्याघ्राव् इव तरस्विनौ।

tataḥ paramasaṃkruddhau jvalantāv iva pāvakau. sameyātāṃ naravyāghrau vyāghrāv iva tarasvinau.

कृतवर्मा तु शैनेयं षड्विंशत्या समार्पयत्। निशितैः सायकैस् तीक्ष्णैर् यन्तारं चास्य सप्तभिः।

kṛtavarmā tu śaineyaṃ ṣaḍviṃśatyā samārpayat. niśitaiḥ sāyakais tīkṣṇair yantāraṃ cāsya saptabhiḥ.

चतुरश् च हयोदारांश् चतुर्भिः परमेषुभिः। अविध्यत् साधुदान्तान् वै सैन्धवान् सात्वतस्य ह।

caturaś ca hayodārāṃś caturbhiḥ parameṣubhiḥ. avidhyat sādhudāntān vai saindhavān sātvatasya ha.

रुक्मध्वजो रुक्मपृष्ठं महद् विस्फार्य कार्मुकम्। रुक्माङ्गदी रुक्मवर्मा रुक्मपुङ्खान् अवाकिरत्।

rukmadhvajo rukmapṛṣṭhaṃ mahad visphārya kārmukam. rukmāṅgadī rukmavarmā rukmapuṅkhān avākirat.

ततो ऽशीतिं शिनेः पौत्रः सायकान् कृतवर्मणे। प्राहिणोत् त्वरया युक्तो द्रष्टुकामो धनंजयम्।

tato 'śītiṃ śineḥ pautraḥ sāyakān kṛtavarmaṇe. prāhiṇot tvarayā yukto draṣṭukāmo dhanaṃjayam.

सो ऽतिविद्धो बलवता शत्रुणा शत्रुतापनः। समकम्पत दुर्धर्षः क्षितिकम्पे यथाचलः। अचलः स पुरा भूत्वा समकम्पत मारिष।

so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrutāpanaḥ. samakampata durdharṣaḥ kṣitikampe yathācalaḥ. acalaḥ sa purā bhūtvā samakampata māriṣa.

त्रिषष्ट्या चतुरो ऽस्याश्वान् सप्तभिः सारथिं शरैः। विव्याध निशितैस् तूर्णं सात्यकिः कृतवर्मणः। हताश्वसूते तु रथे स्थिताय शिनिपुंगवः।

triṣaṣṭyā caturo 'syāśvān saptabhiḥ sārathiṃ śaraiḥ. vivyādha niśitais tūrṇaṃ sātyakiḥ kṛtavarmaṇaḥ. hatāśvasūte tu rathe sthitāya śinipuṃgavaḥ.

सुवर्णपुङ्खं विशिखं समाधाय स सात्यकिः। व्यसृजत् तं महाज्वालं संक्रुद्धम् इव पन्नगम्। प्रैषयत् सात्यको बाणं हार्दिक्यस्य नरर्षभः।

suvarṇapuṅkhaṃ viśikhaṃ samādhāya sa sātyakiḥ. vyasṛjat taṃ mahājvālaṃ saṃkruddham iva pannagam. praiṣayat sātyako bāṇaṃ hārdikyasya nararṣabhaḥ.

सो ऽविशत् कृतवर्माणं यमदण्डोपमः शरः। जाम्बूनदविचित्रं च वर्म निर्भिद्य भानुमत्। सहेमविकृतं वर्म निर्भिद्य कृतवर्मणः। अभ्यगाद् धरणीम् उग्रो रुधिरेण समुक्षितः।

so 'viśat kṛtavarmāṇaṃ yamadaṇḍopamaḥ śaraḥ. jāmbūnadavicitraṃ ca varma nirbhidya bhānumat. sahemavikṛtaṃ varma nirbhidya kṛtavarmaṇaḥ. abhyagād dharaṇīm ugro rudhireṇa samukṣitaḥ.

संजातरुधिरश् चाजौ सात्वतेषुभिर् अर्दितः। प्रचलन् धनुर् उत्सृज्य न्यपतत् स्यन्दनोत्तमे।

saṃjātarudhiraś cājau sātvateṣubhir arditaḥ. pracalan dhanur utsṛjya nyapatat syandanottame.

स सिंहदंष्ट्रो जानुभ्याम् आपन्नो ऽमितविक्रमः। शरार्दितः सात्यकिना रथोपस्थे नरर्षभः।

sa siṃhadaṃṣṭro jānubhyām āpanno 'mitavikramaḥ. śarārditaḥ sātyakinā rathopasthe nararṣabhaḥ.

सहस्रबाहोः सदृशम् अक्षोभ्यम् इव सागरम्। निवार्य कृतवर्माणं सात्यकिः प्रययौ ततः। न हि तस्य रणे पार्थः कथं चिद् अपि भारत। दिदृक्षुः स हि वेगेन प्रायाद् यत्र धनंजयः। स्वशक्त्या क्षत्रियैस् तत्र निरुद्धो बलवत्तरः। युयुधे सात्वतो राजन् दिदृक्षुः पाण्डुनन्दनम्।

sahasrabāhoḥ sadṛśam akṣobhyam iva sāgaram. nivārya kṛtavarmāṇaṃ sātyakiḥ prayayau tataḥ. na hi tasya raṇe pārthaḥ kathaṃ cid api bhārata. didṛkṣuḥ sa hi vegena prāyād yatra dhanaṃjayaḥ. svaśaktyā kṣatriyais tatra niruddho balavattaraḥ. yuyudhe sātvato rājan didṛkṣuḥ pāṇḍunandanam.

खड्गशक्तिधनुःकीर्णां गजाश्वरथसंकुलाम्। प्रवर्तितोग्ररुधिरां शतशः क्षत्रियर्षभैः।

khaḍgaśaktidhanuḥkīrṇāṃ gajāśvarathasaṃkulām. pravartitograrudhirāṃ śataśaḥ kṣatriyarṣabhaiḥ.

प्रेक्षतां सर्वसैन्यानां मध्येन शिनिपुंगवः। अभ्यगाद् वाहिनीं भित्त्वा वृत्रहेवासुरीं चमूम्।

prekṣatāṃ sarvasainyānāṃ madhyena śinipuṃgavaḥ. abhyagād vāhinīṃ bhittvā vṛtrahevāsurīṃ camūm.

समाश्वास्य च हार्दिक्यो गृह्य चान्यन् महद् धनुः। तस्थौ तत्रैव बलवान् वारयन् युधि पाण्डवान्।

samāśvāsya ca hārdikyo gṛhya cānyan mahad dhanuḥ. tasthau tatraiva balavān vārayan yudhi pāṇḍavān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents