महाभारत 8.1 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←कर्ण पर्व→

अध्याय 1→

[mh-8-1] • 50 श्लोकाः

नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्। देवीं सरस्वतीं चैव ततो जयम् उदीरयेत्।

nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam. devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet.

वैशंपायन उवाच। ततो द्रोणे हते राजन् दुर्योधनमुखा नृपाः। भृशम् उद्विग्नमनसो द्रोणपुत्रम् उपागमन्। शुक्लाम्बरधरं विष्णुं शशिवर्णं चतुर्भुजम्। प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सर्वविघ्नोपशान्तये।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato droṇe hate rājan duryodhanamukhā nṛpāḥ. bhṛśam udvignamanaso droṇaputram upāgaman. śuklāmbaradharaṃ viṣṇuṃ śaśivarṇaṃ caturbhujam. prasannavadanaṃ dhyāyet sarvavighnopaśāntaye.

ते द्रोणम् उपशोचन्तः कश्मलाभिहतौजसः। पर्युपासन्त शोकार्तास् ततः शारद्वतीसुतम्।

te droṇam upaśocantaḥ kaśmalābhihataujasaḥ. paryupāsanta śokārtās tataḥ śāradvatīsutam.

मुहूर्तं ते समाश्वास्य हेतुभिः शास्त्रसंमितैः। रात्र्यागमे महीपालाः स्वानि वेश्मानि भेजिरे।

muhūrtaṃ te samāśvāsya hetubhiḥ śāstrasaṃmitaiḥ. rātryāgame mahīpālāḥ svāni veśmāni bhejire.

विशेषतः सूतपुत्रो राजा चैव सुयोधनः। दुःशासनो ऽथ शकुनिर् न निद्राम् उपलेभिरे।

viśeṣataḥ sūtaputro rājā caiva suyodhanaḥ. duḥśāsano 'tha śakunir na nidrām upalebhire.

ते वेश्मस्व् अपि कौरव्य पृथ्वीशा नाप्नुवन् सुखम्। चिन्तयन्तः क्षयं तीव्रं निद्रां नैवोपलेभिरे।

te veśmasv api kauravya pṛthvīśā nāpnuvan sukham. cintayantaḥ kṣayaṃ tīvraṃ nidrāṃ naivopalebhire.

सहितास् ते निशायां तु दुर्योधननिवेशने। अतिप्रचण्डाद् विद्वेषात् पाण्डवानां महात्मनाम्।

sahitās te niśāyāṃ tu duryodhananiveśane. atipracaṇḍād vidveṣāt pāṇḍavānāṃ mahātmanām.

यत् तद् द्यूतपरिक्लिष्टां कृष्णाम् आनिन्यिरे सभाम्। तत् स्मरन्तो ऽन्वतप्यन्त भृशम् उद्विग्नचेतसः।

yat tad dyūtaparikliṣṭāṃ kṛṣṇām āninyire sabhām. tat smaranto 'nvatapyanta bhṛśam udvignacetasaḥ.

चिन्तयन्तश् च पार्थानां तान् क्लेशान् द्यूतकारितान्। कृच्छ्रेण क्षणदां राजन् निन्युर् अब्दशतोपमाम्।

cintayantaś ca pārthānāṃ tān kleśān dyūtakāritān. kṛcchreṇa kṣaṇadāṃ rājan ninyur abdaśatopamām.

ततः प्रभाते विमले स्थिता दिष्टस्य शासने। चक्रुर् आवश्यकं सर्वे विधिदृष्टेन कर्मणा।

tataḥ prabhāte vimale sthitā diṣṭasya śāsane. cakrur āvaśyakaṃ sarve vidhidṛṣṭena karmaṇā.

ते कृत्वावश्यकार्याणि समाश्वस्य च भारत। योगम् आज्ञापयाम् आसुर् युद्धाय च विनिर्ययुः।

te kṛtvāvaśyakāryāṇi samāśvasya ca bhārata. yogam ājñāpayām āsur yuddhāya ca viniryayuḥ.

कर्णं सेनापतिं कृत्वा कृतकौतुकमङ्गलाः। वाचयित्वा द्विजश्रेष्ठान् दधिपात्रघृताक्षतैः।

karṇaṃ senāpatiṃ kṛtvā kṛtakautukamaṅgalāḥ. vācayitvā dvijaśreṣṭhān dadhipātraghṛtākṣataiḥ.

निष्कैर् गोभिर् हिरण्येन वासोभिश् च महाधनैः। वर्ध्यमाना जयाशीर्भिः सूतमागधबन्दिभिः।

niṣkair gobhir hiraṇyena vāsobhiś ca mahādhanaiḥ. vardhyamānā jayāśīrbhiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ.

तथैव पाण्डवा राजन् कृतसर्वाह्णिकक्रियाः। शिबिरान् निर्ययू राजन् युद्धाय कृतनिश्चयाः।

tathaiva pāṇḍavā rājan kṛtasarvāhṇikakriyāḥ. śibirān niryayū rājan yuddhāya kṛtaniścayāḥ.

ततः प्रववृते युद्धं तुमुलं रोमहर्षणम्। कुरूणां पाण्डवानां च परस्परवधैषिणाम्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ romaharṣaṇam. kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca parasparavadhaiṣiṇām.

तयोर् द्वे दिवसे युद्धं कुरुपाण्डवसेनयोः। कर्णे सेनापतौ राजन्न् अभूद् अद्भुतदर्शनम्।

tayor dve divase yuddhaṃ kurupāṇḍavasenayoḥ. karṇe senāpatau rājann abhūd adbhutadarśanam.

ततः शत्रुक्षयं कृत्वा सुमहान्तं रणे वृषः। पश्यतां धार्तराष्ट्राणां फल्गुनेन निपातितः।

tataḥ śatrukṣayaṃ kṛtvā sumahāntaṃ raṇe vṛṣaḥ. paśyatāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ phalgunena nipātitaḥ.

ततस् तत् संजयः सर्वं गत्वा नागाह्वयं पुरम्। आचख्यौ धृतराष्ट्राय यद् वृत्तं कुरुजाङ्गले।

tatas tat saṃjayaḥ sarvaṃ gatvā nāgāhvayaṃ puram. ācakhyau dhṛtarāṣṭrāya yad vṛttaṃ kurujāṅgale.

जनमेजय उवाच। आपगेयं हतं श्रुत्वा द्रोणं च समरे परैः। यो जगाम पराम् आर्तिं वृद्धो राजाम्बिकासुतः।

janamejaya uvāca. āpageyaṃ hataṃ śrutvā droṇaṃ ca samare paraiḥ. yo jagāma parām ārtiṃ vṛddho rājāmbikāsutaḥ.

स श्रुत्वा निहतं कर्णं दुर्योधनहितैषिणम्। कथं द्विजवर प्राणान् अधारयत दुःखितः।

sa śrutvā nihataṃ karṇaṃ duryodhanahitaiṣiṇam. kathaṃ dvijavara prāṇān adhārayata duḥkhitaḥ.

यस्मिञ् जयाशां पुत्राणाम् अमन्यत स पार्थिवः। तस्मिन् हते स कौरव्यः कथं प्राणान् अधारयत्।

yasmiñ jayāśāṃ putrāṇām amanyata sa pārthivaḥ. tasmin hate sa kauravyaḥ kathaṃ prāṇān adhārayat.

दुर्मरं बत मन्ये ऽहं नृणां कृच्छ्रे ऽपि वर्तताम्। यत्र कर्णं हतं श्रुत्वा नात्यजज् जीवितं नृपः।

durmaraṃ bata manye 'haṃ nṛṇāṃ kṛcchre 'pi vartatām. yatra karṇaṃ hataṃ śrutvā nātyajaj jīvitaṃ nṛpaḥ.

तथा शांतनवं वृद्धं ब्रह्मन् बाह्लिकम् एव च। द्रोणं च सोमदत्तं च भूरिश्रवसम् एव च।

tathā śāṃtanavaṃ vṛddhaṃ brahman bāhlikam eva ca. droṇaṃ ca somadattaṃ ca bhūriśravasam eva ca.

तथैव चान्यान् सुहृदः पुत्रपौत्रांश् च पातितान्। श्रुत्वा यन् नाजहात् प्राणांस् तन् मन्ये दुष्करं द्विज।

tathaiva cānyān suhṛdaḥ putrapautrāṃś ca pātitān. śrutvā yan nājahāt prāṇāṃs tan manye duṣkaraṃ dvija.

एतन् मे सर्वम् आचक्ष्व विस्तरेण तपोधन। न हि तृप्यामि पूर्वेषां शृण्वानश् चरितं महत्।

etan me sarvam ācakṣva vistareṇa tapodhana. na hi tṛpyāmi pūrveṣāṃ śṛṇvānaś caritaṃ mahat.

वैशंपायन उवाच। हते कर्णे महाराज निशि गावल्गणिस् तदा। दीनो ययौ नागपुरम् अश्वैर् वातसमैर् जवे।

vaiśaṃpāyana uvāca. hate karṇe mahārāja niśi gāvalgaṇis tadā. dīno yayau nāgapuram aśvair vātasamair jave.

स हास्तिनपुरं गत्वा भृशम् उद्विग्नमानसः। जगाम धृतराष्ट्रस्य क्षयं प्रक्षीणबान्धवम्।

sa hāstinapuraṃ gatvā bhṛśam udvignamānasaḥ. jagāma dhṛtarāṣṭrasya kṣayaṃ prakṣīṇabāndhavam.

स समुद्वीक्ष्य राजानं कश्मलाभिहतौजसम्। ववन्दे प्राञ्जलिर् भूत्वा मूर्ध्ना पादौ नृपस्य ह।

sa samudvīkṣya rājānaṃ kaśmalābhihataujasam. vavande prāñjalir bhūtvā mūrdhnā pādau nṛpasya ha.

संपूज्य च यथान्यायं धृतराष्ट्रं महीपतिम्। हा कष्टम् इति चोक्त्वा स ततो वचनम् आददे।

saṃpūjya ca yathānyāyaṃ dhṛtarāṣṭraṃ mahīpatim. hā kaṣṭam iti coktvā sa tato vacanam ādade.

संजयो ऽहं क्षितिपते कच्चिद् आस्ते सुखं भवान्। स्वदोषेणापदं प्राप्य कच्चिन् नाद्य विमुह्यसि।

saṃjayo 'haṃ kṣitipate kaccid āste sukhaṃ bhavān. svadoṣeṇāpadaṃ prāpya kaccin nādya vimuhyasi.

हितान्य् उक्तानि विदुरद्रोणगाङ्गेयकेशवैः। अगृहीतान्य् अनुस्मृत्य कच्चिन् न कुरुषे व्यथाम्।

hitāny uktāni viduradroṇagāṅgeyakeśavaiḥ. agṛhītāny anusmṛtya kaccin na kuruṣe vyathām.

रामनारदकण्वैश् च हितम् उक्तं सभातले। नगृहीतम् अनुस्मृत्य कच्चिन् न कुरुषे व्यथाम्।

rāmanāradakaṇvaiś ca hitam uktaṃ sabhātale. nagṛhītam anusmṛtya kaccin na kuruṣe vyathām.

सुहृदस् त्वद्धिते युक्तान् भीष्मद्रोणमुखान् परैः। निहतान् युधि संस्मृत्य कच्चिन् न कुरुषे व्यथाम्।

suhṛdas tvaddhite yuktān bhīṣmadroṇamukhān paraiḥ. nihatān yudhi saṃsmṛtya kaccin na kuruṣe vyathām.

तम् एवंवादिनं राजा सूतपुत्रं कृताञ्जलिम्। सुदीर्घम् अभिनिःश्वस्य दुःखार्त इदम् अब्रवीत्।

tam evaṃvādinaṃ rājā sūtaputraṃ kṛtāñjalim. sudīrgham abhiniḥśvasya duḥkhārta idam abravīt.

गाङ्गेये निहते शूरे दिव्यास्त्रवति संजय। द्रोणे च परमेष्वासे भृशं मे व्यथितं मनः।

gāṅgeye nihate śūre divyāstravati saṃjaya. droṇe ca parameṣvāse bhṛśaṃ me vyathitaṃ manaḥ.

यो रथानां सहस्राणि दंशितानां दशैव हि। अहन्य् अहनि तेजस्वी निजघ्ने वसुसंभवः।

yo rathānāṃ sahasrāṇi daṃśitānāṃ daśaiva hi. ahany ahani tejasvī nijaghne vasusaṃbhavaḥ.

स हतो यज्ञसेनस्य पुत्रेणेह शिखण्डिना। पाण्डवेयाभिगुप्तेन भृशं मे व्यथितं मनः।

sa hato yajñasenasya putreṇeha śikhaṇḍinā. pāṇḍaveyābhiguptena bhṛśaṃ me vyathitaṃ manaḥ.

भार्गवः प्रददौ यस्मै परमास्त्रं महात्मने। साक्षाद् रामेण यो बाल्ये धनुर्वेद उपाकृतः।

bhārgavaḥ pradadau yasmai paramāstraṃ mahātmane. sākṣād rāmeṇa yo bālye dhanurveda upākṛtaḥ.

यस्य प्रसादात् कौन्तेया राजपुत्रा महाबलाः। महारथत्वं संप्राप्तास् तथान्ये वसुधाधिपाः।

yasya prasādāt kaunteyā rājaputrā mahābalāḥ. mahārathatvaṃ saṃprāptās tathānye vasudhādhipāḥ.

तं द्रोणं निहतं श्रुत्वा धृष्टद्युम्नेन संयुगे। सत्यसंधं महेष्वासं भृशं मे व्यथितं मनः। ययोर् लोके पुमान् अस्त्रे न समो ऽस्ति चतुर्विधे। तौ द्रोणभीष्मौ श्रुत्वा तु हतौ मे व्यथितं मनः।

taṃ droṇaṃ nihataṃ śrutvā dhṛṣṭadyumnena saṃyuge. satyasaṃdhaṃ maheṣvāsaṃ bhṛśaṃ me vyathitaṃ manaḥ. yayor loke pumān astre na samo 'sti caturvidhe. tau droṇabhīṣmau śrutvā tu hatau me vyathitaṃ manaḥ.

त्रैलोक्ये यस्य शास्त्रेषु न पुमान् विद्यते समः। तं द्रोणं निहतं श्रुत्वा किम् अकुर्वत मामकाः।

trailokye yasya śāstreṣu na pumān vidyate samaḥ. taṃ droṇaṃ nihataṃ śrutvā kim akurvata māmakāḥ.

संशप्तकानां च बले पाण्डवेन महात्मना। धनंजयेन विक्रम्य गमिते यमसादनम्।

saṃśaptakānāṃ ca bale pāṇḍavena mahātmanā. dhanaṃjayena vikramya gamite yamasādanam.

नारायणास्त्रे निहते द्रोणपुत्रस्य धीमतः। हतशेषेष्व् अनीकेषु किम् अकुर्वत मामकाः।

nārāyaṇāstre nihate droṇaputrasya dhīmataḥ. hataśeṣeṣv anīkeṣu kim akurvata māmakāḥ.

विप्रद्रुतान् अहं मन्ये निमग्नः शोकसागरे। प्लवमानान् हते द्रोणे सन्ननौकान् इवार्णवे।

vipradrutān ahaṃ manye nimagnaḥ śokasāgare. plavamānān hate droṇe sannanaukān ivārṇave.

दुर्योधनस्य कर्णस्य भोजस्य कृतवर्मणः। मद्रराजस्य शल्यस्य द्रौणेश् चैव कृपस्य च।

duryodhanasya karṇasya bhojasya kṛtavarmaṇaḥ. madrarājasya śalyasya drauṇeś caiva kṛpasya ca.

मत्पुत्रशेषस्य तथा तथान्येषां च संजय। विप्रकीर्णेष्व् अनीकेषु मुखवर्णो ऽभवत् कथम्।

matputraśeṣasya tathā tathānyeṣāṃ ca saṃjaya. viprakīrṇeṣv anīkeṣu mukhavarṇo 'bhavat katham.

एतत् सर्वं यथा वृत्तं तत्त्वं गावल्गणे रणे। आचक्ष्व पाण्डवेयानां मामकानां च सर्वशः।

etat sarvaṃ yathā vṛttaṃ tattvaṃ gāvalgaṇe raṇe. ācakṣva pāṇḍaveyānāṃ māmakānāṃ ca sarvaśaḥ.

संजय उवाच। पाण्डवेयैर् हि यद् वृत्तं कौरवेयेषु मारिष। तच् छ्रुत्वा मा व्यथां कार्षीद् इष्टे न व्यथते मनः।

saṃjaya uvāca. pāṇḍaveyair hi yad vṛttaṃ kauraveyeṣu māriṣa. tac chrutvā mā vyathāṃ kārṣīd iṣṭe na vyathate manaḥ.

यस्माद् अभावी भावी वा भवेद् अर्थो नरं प्रति। अप्राप्तौ तस्य वा प्राप्तौ न कश् चिद् व्यथते बुधः।

yasmād abhāvī bhāvī vā bhaved artho naraṃ prati. aprāptau tasya vā prāptau na kaś cid vyathate budhaḥ.

धृतराष्ट्र उवाच। न व्यथा शृण्वतः का चिद् विद्यते मम संजय। दिष्टम् एतत् पुरा मन्ये कथयस्व यथेच्छकम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. na vyathā śṛṇvataḥ kā cid vidyate mama saṃjaya. diṣṭam etat purā manye kathayasva yathecchakam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents