महाभारत 6.1 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←भीष्म पर्व→

अध्याय 1→

[mh-6-1] • 35 श्लोकाः

नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्। देवीं सरस्वतीं चैव ततो जयम् उदीरयेत्। व्यासं वसिष्ठनप्तारं शक्तेः पौत्रम् अकल्मषम्। पराशरात्मजं वन्दे शुकतातं तपोनिधिम्। व्यासाय विष्णुरूपाय व्यासरूपाय विष्णवे। नमो वै ब्रह्मनिधये वासिष्ठाय नमो नमः।

nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam. devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet. vyāsaṃ vasiṣṭhanaptāraṃ śakteḥ pautram akalmaṣam. parāśarātmajaṃ vande śukatātaṃ taponidhim. vyāsāya viṣṇurūpāya vyāsarūpāya viṣṇave. namo vai brahmanidhaye vāsiṣṭhāya namo namaḥ.

जनमेजय उवाच। कथं युयुधिरे वीराः कुरुपाण्डवसोमकाः। पार्थिवाश् च महाभागा नानादेशसमागताः। प्रत्ययुध्यन्त समरे भीष्मेणामित्रकर्षिणा। कथं वा कौरवाः सर्वे भीमसेने चमूपतौ। निवेशं चक्रिरे योद्धुं तन् मे शंस महामते।

janamejaya uvāca. kathaṃ yuyudhire vīrāḥ kurupāṇḍavasomakāḥ. pārthivāś ca mahābhāgā nānādeśasamāgatāḥ. pratyayudhyanta samare bhīṣmeṇāmitrakarṣiṇā. kathaṃ vā kauravāḥ sarve bhīmasene camūpatau. niveśaṃ cakrire yoddhuṃ tan me śaṃsa mahāmate.

वैशंपायन उवाच। यथा युयुधिरे वीराः कुरुपाण्डवसोमकाः। कुरुक्षेत्रे तपःक्षेत्रे शृणु तत् पृथिवीपते।

vaiśaṃpāyana uvāca. yathā yuyudhire vīrāḥ kurupāṇḍavasomakāḥ. kurukṣetre tapaḥkṣetre śṛṇu tat pṛthivīpate.

अवतीर्य कुरुक्षेत्रं पाण्डवाः सहसोमकाः। कौरवान् अभ्यवर्तन्त जिगीषन्तो महाबलाः।

avatīrya kurukṣetraṃ pāṇḍavāḥ sahasomakāḥ. kauravān abhyavartanta jigīṣanto mahābalāḥ.

वेदाध्ययनसंपन्नाः सर्वे युद्धाभिनन्दिनः। आशंसन्तो जयं युद्धे वधं वाभिमुखा रणे। पूर्वभागे तु क्षेत्रस्य स्थिताः प्रत्यङ्मुखा युधि।

vedādhyayanasaṃpannāḥ sarve yuddhābhinandinaḥ. āśaṃsanto jayaṃ yuddhe vadhaṃ vābhimukhā raṇe. pūrvabhāge tu kṣetrasya sthitāḥ pratyaṅmukhā yudhi.

अभियाय च दुर्धर्षां धार्तराष्ट्रस्य वाहिनीम्। प्राङ्मुखाः पश्चिमे भागे न्यविशन्त ससैनिकाः।

abhiyāya ca durdharṣāṃ dhārtarāṣṭrasya vāhinīm. prāṅmukhāḥ paścime bhāge nyaviśanta sasainikāḥ.

समन्तपञ्चकाद् बाह्यं शिबिराणि सहस्रशः। कारयाम् आस विधिवत् कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः।

samantapañcakād bāhyaṃ śibirāṇi sahasraśaḥ. kārayām āsa vidhivat kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ.

शून्येव पृथिवी सर्वा बालवृद्धावशेषिता। निरश्वपुरुषा चासीद् रथकुञ्जरवर्जिता।

śūnyeva pṛthivī sarvā bālavṛddhāvaśeṣitā. niraśvapuruṣā cāsīd rathakuñjaravarjitā.

यावत् तपति सूर्यो हि जम्बूद्वीपस्य मण्डलम्। तावद् एव समावृत्तं बलं पार्थिवसत्तम।

yāvat tapati sūryo hi jambūdvīpasya maṇḍalam. tāvad eva samāvṛttaṃ balaṃ pārthivasattama.

एकस्थाः सर्ववर्णास् ते मण्डलं बहुयोजनम्। पर्याक्रामन्त देशांश् च नदीः शैलान् वनानि च।

ekasthāḥ sarvavarṇās te maṇḍalaṃ bahuyojanam. paryākrāmanta deśāṃś ca nadīḥ śailān vanāni ca.

तेषां युधिष्ठिरो राजा सर्वेषां पुरुषर्षभ। आदिदेश सवाहानां भक्ष्यभोज्यम् अनुत्तमम्।

teṣāṃ yudhiṣṭhiro rājā sarveṣāṃ puruṣarṣabha. ādideśa savāhānāṃ bhakṣyabhojyam anuttamam.

संज्ञाश् च विविधास् तास् तास् तेषां चक्रे युधिष्ठिरः। एवंवादी वेदितव्यः पाण्डवेयो ऽयम् इत्य् उत।

saṃjñāś ca vividhās tās tās teṣāṃ cakre yudhiṣṭhiraḥ. evaṃvādī veditavyaḥ pāṇḍaveyo 'yam ity uta.

अभिज्ञानानि सर्वेषां संज्ञाश् चाभरणानि च। योजयाम् आस कौरव्यो युद्धकाल उपस्थिते।

abhijñānāni sarveṣāṃ saṃjñāś cābharaṇāni ca. yojayām āsa kauravyo yuddhakāla upasthite.

दृष्ट्वा ध्वजाग्रं पार्थानां धार्तराष्ट्रो महामनाः। सह सर्वैर् महीपालैः प्रत्यव्यूहत पाण्डवान्।

dṛṣṭvā dhvajāgraṃ pārthānāṃ dhārtarāṣṭro mahāmanāḥ. saha sarvair mahīpālaiḥ pratyavyūhata pāṇḍavān.

पाण्डुरेणातपत्रेण ध्रियमाणेन मूर्धनि। मध्ये नागसहस्रस्य भ्रातृभिः परिवारितम्।

pāṇḍureṇātapatreṇa dhriyamāṇena mūrdhani. madhye nāgasahasrasya bhrātṛbhiḥ parivāritam.

दृष्ट्वा दुर्योधनं हृष्टाः सर्वे पाण्डवसैनिकाः। प्रहृष्टवदनं ततः। आयोधनं प्रविविशुः। दध्मुः सर्वे महाशङ्खान् भेरीर् जघ्नुः सहस्रशः।

dṛṣṭvā duryodhanaṃ hṛṣṭāḥ sarve pāṇḍavasainikāḥ. prahṛṣṭavadanaṃ tataḥ. āyodhanaṃ praviviśuḥ. dadhmuḥ sarve mahāśaṅkhān bherīr jaghnuḥ sahasraśaḥ.

ततः प्रहृष्टां स्वां सेनाम् अभिवीक्ष्याथ पाण्डवाः। बभूवुर् हृष्टमनसो वासुदेवश् च वीर्यवान्।

tataḥ prahṛṣṭāṃ svāṃ senām abhivīkṣyātha pāṇḍavāḥ. babhūvur hṛṣṭamanaso vāsudevaś ca vīryavān.

ततो योधान् हर्षयन्तौ वासुदेवधनंजयौ। दध्मतुः पुरुषव्याघ्रौ दिव्यौ शङ्खौ रथे स्थितौ।

tato yodhān harṣayantau vāsudevadhanaṃjayau. dadhmatuḥ puruṣavyāghrau divyau śaṅkhau rathe sthitau.

पाञ्चजन्यस्य निर्घोषं देवदत्तस्य चोभयोः। श्रुत्वा सवाहना योधाः शकृन्मूत्रं प्रसुस्रुवुः।

pāñcajanyasya nirghoṣaṃ devadattasya cobhayoḥ. śrutvā savāhanā yodhāḥ śakṛnmūtraṃ prasusruvuḥ.

यथा सिंहस्य नदतः स्वनं श्रुत्वेतरे मृगाः। त्रसेयुस् तद्वद् एवासीद् धार्तराष्ट्रबलं तदा।

yathā siṃhasya nadataḥ svanaṃ śrutvetare mṛgāḥ. traseyus tadvad evāsīd dhārtarāṣṭrabalaṃ tadā.

उदतिष्ठद् रजो भौमं न प्राज्ञायत किं चन। अन्तर्धीयत चादित्यः सैन्येन रजसावृतः।

udatiṣṭhad rajo bhaumaṃ na prājñāyata kiṃ cana. antardhīyata cādityaḥ sainyena rajasāvṛtaḥ.

ववर्ष चात्र पर्जन्यो मांसशोणितवृष्टिमान्। व्युक्षन् सर्वाण्य् अनीकानि तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

vavarṣa cātra parjanyo māṃsaśoṇitavṛṣṭimān. vyukṣan sarvāṇy anīkāni tad adbhutam ivābhavat.

वायुस् ततः प्रादुरभून् नीचैः शर्करकर्षणः। विनिघ्नंस् तान्य् अनीकानि विधमंश् चैव तद् रजः।

vāyus tataḥ prādurabhūn nīcaiḥ śarkarakarṣaṇaḥ. vinighnaṃs tāny anīkāni vidhamaṃś caiva tad rajaḥ.

उभे सेने तदा राजन् युद्धाय मुदिते भृशम्। कुरुक्षेत्रे स्थिते यत्ते सागरक्षुभितोपमे।

ubhe sene tadā rājan yuddhāya mudite bhṛśam. kurukṣetre sthite yatte sāgarakṣubhitopame.

तयोस् तु सेनयोर् आसीद् अद्भुतः स समागमः। युगान्ते समनुप्राप्ते द्वयोः सागरयोर् इव।

tayos tu senayor āsīd adbhutaḥ sa samāgamaḥ. yugānte samanuprāpte dvayoḥ sāgarayor iva.

शून्यासीत् पृथिवी सर्वा बालवृद्धावशेषिता। तेन सेनासमूहेन समानीतेन कौरवैः। ततस् ते समयं युद्धे स्यात् प्रीतिश् च परस्परम्। समन्तान् नगकल्पेन गर्जमानेन र्वतः।

śūnyāsīt pṛthivī sarvā bālavṛddhāvaśeṣitā. tena senāsamūhena samānītena kauravaiḥ. tatas te samayaṃ yuddhe syāt prītiś ca parasparam. samantān nagakalpena garjamānena rvataḥ.

ततस् ते समयं चक्रुः कुरुपाण्डवसोमकाः। धर्मांश् च स्थापयाम् आसुर् युद्धानां भरतर्षभ।

tatas te samayaṃ cakruḥ kurupāṇḍavasomakāḥ. dharmāṃś ca sthāpayām āsur yuddhānāṃ bharatarṣabha.

निवृत्ते चैव नो युद्धे प्रीतिश् च स्यात् परस्परम्। यथापुरं यथायोगं न च स्याच् छलनं पुनः।

nivṛtte caiva no yuddhe prītiś ca syāt parasparam. yathāpuraṃ yathāyogaṃ na ca syāc chalanaṃ punaḥ.

वाचा युद्धे प्रवृत्ते नो वाचैव प्रतियोधनम्। निष्क्रान्तः पृतनामध्यान् न हन्तव्यः कथं चन।

vācā yuddhe pravṛtte no vācaiva pratiyodhanam. niṣkrāntaḥ pṛtanāmadhyān na hantavyaḥ kathaṃ cana.

रथी च रथिना योध्यो गजेन गजधूर्गतः। अश्वेनाश्वी पदातिश् च पदातेनैव भारत।

rathī ca rathinā yodhyo gajena gajadhūrgataḥ. aśvenāśvī padātiś ca padātenaiva bhārata.

यथायोगं यथावीर्यं यथोत्साहं यथावयः। समाभाष्य प्रहर्तव्यं न विश्वस्ते न विह्वले।

yathāyogaṃ yathāvīryaṃ yathotsāhaṃ yathāvayaḥ. samābhāṣya prahartavyaṃ na viśvaste na vihvale.

परेण सह संयुक्तः प्रमत्तो विमुखस् तथा। क्षीणशस्त्रो विवर्मा च न हन्तव्यः कथं चन।

pareṇa saha saṃyuktaḥ pramatto vimukhas tathā. kṣīṇaśastro vivarmā ca na hantavyaḥ kathaṃ cana.

न सूतेषु न धुर्येषु न च शस्त्रोपनायिषु। न भेरीशङ्खवादेषु प्रहर्तव्यं कथं चन।

na sūteṣu na dhuryeṣu na ca śastropanāyiṣu. na bherīśaṅkhavādeṣu prahartavyaṃ kathaṃ cana.

एवं ते समयं कृत्वा कुरुपाण्डवसोमकाः। विस्मयं परमं जग्मुः प्रेक्षमाणाः परस्परम्।

evaṃ te samayaṃ kṛtvā kurupāṇḍavasomakāḥ. vismayaṃ paramaṃ jagmuḥ prekṣamāṇāḥ parasparam.

निविश्य च महात्मानस् ततस् ते पुरुषर्षभाः। हृष्टरूपाः सुमनसो बभूवुः सहसैनिकाः।

niviśya ca mahātmānas tatas te puruṣarṣabhāḥ. hṛṣṭarūpāḥ sumanaso babhūvuḥ sahasainikāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents