महाभारत 7.90 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 90→

[mh-7-90] • 50 श्लोकाः

संजय उवाच। आत्मापराधात् संभूतं व्यसनं भरतर्षभ। प्राप्य प्राकृतवद् वीर न त्वं शोचितुम् अर्हसि। पुरा यद् उच्यसे प्राज्ञैः सुहृद्भिर् विदुरादिभिः। माहार्षीः पाण्डवान् राजन्न् इति तन् न त्वया श्रुतम्। सुहृदां हितकामानां वाक्यं यो न शृणोति ह। स महद् व्यसनं प्राप्य शोचते वै यथा भवान्। याचितो ऽसि पुरा राजन् दाशार्हेण शमं प्रति। न च तं लब्धवान् कामं त्वत्तः कृष्णो महायशाः।

saṃjaya uvāca. ātmāparādhāt saṃbhūtaṃ vyasanaṃ bharatarṣabha. prāpya prākṛtavad vīra na tvaṃ śocitum arhasi. purā yad ucyase prājñaiḥ suhṛdbhir vidurādibhiḥ. māhārṣīḥ pāṇḍavān rājann iti tan na tvayā śrutam. suhṛdāṃ hitakāmānāṃ vākyaṃ yo na śṛṇoti ha. sa mahad vyasanaṃ prāpya śocate vai yathā bhavān. yācito 'si purā rājan dāśārheṇa śamaṃ prati. na ca taṃ labdhavān kāmaṃ tvattaḥ kṛṣṇo mahāyaśāḥ.

तव निर्गुणतां ज्ञात्वा पक्षपातं सुतेषु च। द्वैधीभावं तथा धर्मे पाण्डवेषु च मत्सरम्। तव जिह्मम् अभिप्रायं विदित्वा पाण्डवान् प्रति। आर्तप्रलापांश् च बहून् मनुजाधिपसत्तम।

tava nirguṇatāṃ jñātvā pakṣapātaṃ suteṣu ca. dvaidhībhāvaṃ tathā dharme pāṇḍaveṣu ca matsaram. tava jihmam abhiprāyaṃ viditvā pāṇḍavān prati. ārtapralāpāṃś ca bahūn manujādhipasattama.

सर्वलोकस्य तत्त्वज्ञः सर्वलोकगुरुः प्रभुः। वासुदेवस् ततो युद्धं कुरूणाम् अकरोन् महत्।

sarvalokasya tattvajñaḥ sarvalokaguruḥ prabhuḥ. vāsudevas tato yuddhaṃ kurūṇām akaron mahat.

आत्मापराधात् सुमहान् प्राप्तस् ते विपुलः क्षयः। नैवं दुर्योधने दोषं कर्तुम् अर्हसि मानद। न हि ते सुकृतं किं चिद् आदौ मध्ये च भारत। दृश्यते पृष्ठतश् चैव त्वन्मूलो हि पराजयः। आर्तप्रलापान् इह यान् इदानीं कुरुषे नृप। नैतद् वृद्धस्य ते साधु गतासोर् इव मण्डलम्।

ātmāparādhāt sumahān prāptas te vipulaḥ kṣayaḥ. naivaṃ duryodhane doṣaṃ kartum arhasi mānada. na hi te sukṛtaṃ kiṃ cid ādau madhye ca bhārata. dṛśyate pṛṣṭhataś caiva tvanmūlo hi parājayaḥ. ārtapralāpān iha yān idānīṃ kuruṣe nṛpa. naitad vṛddhasya te sādhu gatāsor iva maṇḍalam.

तस्माद् अद्य स्थिरो भूत्वा ज्ञात्वा लोकस्य निर्णयम्। शृणु युद्धं यथा वृत्तं घोरं देवासुरोपमम्।

tasmād adya sthiro bhūtvā jñātvā lokasya nirṇayam. śṛṇu yuddhaṃ yathā vṛttaṃ ghoraṃ devāsuropamam.

प्रविष्टे तव सैन्यं तु शैनेये सत्यविक्रमे। भीमसेनमुखाः पार्थाः प्रतीयुर् वाहिनीं तव।

praviṣṭe tava sainyaṃ tu śaineye satyavikrame. bhīmasenamukhāḥ pārthāḥ pratīyur vāhinīṃ tava.

आगच्छतस् तान् सहसा क्रुद्धरूपान् सहानुगान्। दधारैको रणे पाण्डून् कृतवर्मा महारथः।

āgacchatas tān sahasā kruddharūpān sahānugān. dadhāraiko raṇe pāṇḍūn kṛtavarmā mahārathaḥ.

यथोद्वृत्तं धारयते वेला वै सलिलार्णवम्। उद्वृत्तं सागरं यद्वद् वेला वारयते सदा। पाण्डुसैन्यं तथा संख्ये हार्दिक्यः समवारयत्।

yathodvṛttaṃ dhārayate velā vai salilārṇavam. udvṛttaṃ sāgaraṃ yadvad velā vārayate sadā. pāṇḍusainyaṃ tathā saṃkhye hārdikyaḥ samavārayat.

तत्राद्भुतम् अमन्यन्त हार्दिक्यस्य पराक्रमम्। यद् एनं सहिताः पार्था नातिचक्रमुर् आहवे।

tatrādbhutam amanyanta hārdikyasya parākramam. yad enaṃ sahitāḥ pārthā nāticakramur āhave.

ततो भीमस् त्रिभिर् विद्ध्वा कृतवर्माणम् आयसैः। शङ्खं दध्मौ महाबाहुर् हर्षयन् सर्वपाण्डवान्।

tato bhīmas tribhir viddhvā kṛtavarmāṇam āyasaiḥ. śaṅkhaṃ dadhmau mahābāhur harṣayan sarvapāṇḍavān.

सहदेवस् तु विंशत्या धर्मराजश् च पञ्चभिः। शतेन नकुलश् चापि हार्दिक्यं समविध्यत।

sahadevas tu viṃśatyā dharmarājaś ca pañcabhiḥ. śatena nakulaś cāpi hārdikyaṃ samavidhyata.

द्रौपदेयास् त्रिसप्तत्या सप्तभिश् च घटोत्कचः। धृष्टद्युम्नस् त्रिभिश् चापि कृतवर्माणम् आर्दयत्। विराटो द्रुपदश् चैव याज्ञसेनिश् च पञ्चभिः।

draupadeyās trisaptatyā saptabhiś ca ghaṭotkacaḥ. dhṛṣṭadyumnas tribhiś cāpi kṛtavarmāṇam ārdayat. virāṭo drupadaś caiva yājñaseniś ca pañcabhiḥ.

शिखण्डी चापि हार्दिक्यं विद्ध्वा पञ्चभिर् आशुगैः। पुनर् विव्याध विंशत्या सायकानां हसन्न् इव।

śikhaṇḍī cāpi hārdikyaṃ viddhvā pañcabhir āśugaiḥ. punar vivyādha viṃśatyā sāyakānāṃ hasann iva.

कृतवर्मा ततो राजन् सर्वतस् तान् महारथान्। एकैकं पञ्चभिर् विद्ध्वा भीमं विव्याध सप्तभिः। धनुर् ध्वजं च संयत्तो रथाद् भूमाव् अपातयत्।

kṛtavarmā tato rājan sarvatas tān mahārathān. ekaikaṃ pañcabhir viddhvā bhīmaṃ vivyādha saptabhiḥ. dhanur dhvajaṃ ca saṃyatto rathād bhūmāv apātayat.

अथैनं छिन्नधन्वानं त्वरमाणो महारथः। आजघानोरसि क्रुद्धः सप्तत्या निशितैः शरैः।

athainaṃ chinnadhanvānaṃ tvaramāṇo mahārathaḥ. ājaghānorasi kruddhaḥ saptatyā niśitaiḥ śaraiḥ.

स गाढविद्धो बलवान् हार्दिक्यस्य शरोत्तमैः। चचाल रथमध्यस्थः क्षितिकम्पे यथाचलः।

sa gāḍhaviddho balavān hārdikyasya śarottamaiḥ. cacāla rathamadhyasthaḥ kṣitikampe yathācalaḥ.

भीमसेनं तथा दृष्ट्वा धर्मराजपुरोगमाः। विसृजन्तः शरान् घोरान् कृतवर्माणम् आर्दयन्।

bhīmasenaṃ tathā dṛṣṭvā dharmarājapurogamāḥ. visṛjantaḥ śarān ghorān kṛtavarmāṇam ārdayan.

तं तथा कोष्ठकीकृत्य रथवंशेन मारिष। विव्यधुः सायकैर् हृष्टा रक्षार्थं मारुतेर् मृधे।

taṃ tathā koṣṭhakīkṛtya rathavaṃśena māriṣa. vivyadhuḥ sāyakair hṛṣṭā rakṣārthaṃ māruter mṛdhe.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञां भीमसेनो महाबलः। शक्तिं जग्राह समरे हेमदण्डाम् अयस्मयीम्। चिक्षेप च रथात् तूर्णं कृतवर्मरथं प्रति।

pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ bhīmaseno mahābalaḥ. śaktiṃ jagrāha samare hemadaṇḍām ayasmayīm. cikṣepa ca rathāt tūrṇaṃ kṛtavarmarathaṃ prati.

सा भीमभुजनिर्मुक्ता निर्मुक्तोरगसंनिभा। कृतवर्माणम् अभितः प्रजज्वाल सुदारुणा।

sā bhīmabhujanirmuktā nirmuktoragasaṃnibhā. kṛtavarmāṇam abhitaḥ prajajvāla sudāruṇā.

ताम् आपतन्तीं सहसा युगान्ताग्निसमप्रभाम्। द्वाभ्यां शराभ्यां हार्दिक्यो निचकर्त द्विधा तदा।

tām āpatantīṃ sahasā yugāntāgnisamaprabhām. dvābhyāṃ śarābhyāṃ hārdikyo nicakarta dvidhā tadā.

सा छिन्ना पतिता भूमौ शक्तिः कनकभूषणा। द्योतयन्ती दिशो राजन् महोल्केव दिवश् च्युता। शक्तिं विनिहतां दृष्ट्वा भीमश् चुक्रोध वै भृशम्।

sā chinnā patitā bhūmau śaktiḥ kanakabhūṣaṇā. dyotayantī diśo rājan maholkeva divaś cyutā. śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā bhīmaś cukrodha vai bhṛśam.

ततो ऽन्यद् धनुर् आदाय वेगवत् सुमहास्वनम्। भीमसेनो रणे क्रुद्धो हार्दिक्यं समवारयत्।

tato 'nyad dhanur ādāya vegavat sumahāsvanam. bhīmaseno raṇe kruddho hārdikyaṃ samavārayat.

अथैनं पञ्चभिर् बाणैर् आजघान स्तनान्तरे। भीमो भीमबलो राजंस् तव दुर्मन्त्रितेन ह।

athainaṃ pañcabhir bāṇair ājaghāna stanāntare. bhīmo bhīmabalo rājaṃs tava durmantritena ha.

भोजस् तु क्षतसर्वाङ्गो भीमसेनेन मारिष। रक्ताशोक इवोत्फुल्लो व्यभ्राजत रणाजिरे।

bhojas tu kṣatasarvāṅgo bhīmasenena māriṣa. raktāśoka ivotphullo vyabhrājata raṇājire.

ततः क्रुद्धस् त्रिभिर् बाणैर् भीमसेनं हसन्न् इव। अभिहत्य दृढं युद्धे तान् सर्वान् प्रत्यविध्यत।

tataḥ kruddhas tribhir bāṇair bhīmasenaṃ hasann iva. abhihatya dṛḍhaṃ yuddhe tān sarvān pratyavidhyata.

त्रिभिस् त्रिभिर् महेष्वासो यतमानान् महारथान्। ते ऽपि तं प्रत्यविध्यन्त सप्तभिः सप्तभिः शरैः।

tribhis tribhir maheṣvāso yatamānān mahārathān. te 'pi taṃ pratyavidhyanta saptabhiḥ saptabhiḥ śaraiḥ.

शिखण्डिनस् ततः क्रुद्धः क्षुरप्रेण महारथः। धनुश् चिच्छेद समरे प्रहसन्न् इव भारत।

śikhaṇḍinas tataḥ kruddhaḥ kṣurapreṇa mahārathaḥ. dhanuś ciccheda samare prahasann iva bhārata.

शिखण्डी तु ततः क्रुद्धश् छिन्ने धनुषि सत्वरम्। असिं जग्राह समरे शतचन्द्रं च भास्वरम्।

śikhaṇḍī tu tataḥ kruddhaś chinne dhanuṣi satvaram. asiṃ jagrāha samare śatacandraṃ ca bhāsvaram.

भ्रामयित्वा महाचर्म चामीकरविभूषितम्। तम् असिं प्रेषयाम् आस कृतवर्मरथं प्रति। निस्त्रिंशं च महाप्रभम्। कृतवर्माणम् उद्दिश्य प्रेषयत् तम् असिं द्रुतम्।

bhrāmayitvā mahācarma cāmīkaravibhūṣitam. tam asiṃ preṣayām āsa kṛtavarmarathaṃ prati. nistriṃśaṃ ca mahāprabham. kṛtavarmāṇam uddiśya preṣayat tam asiṃ drutam.

स तस्य सशरं चापं छित्त्वा संख्ये महान् असिः। अभ्यगाद् धरणीं राजंश् च्युतं ज्योतिर् इवाम्बरात्।

sa tasya saśaraṃ cāpaṃ chittvā saṃkhye mahān asiḥ. abhyagād dharaṇīṃ rājaṃś cyutaṃ jyotir ivāmbarāt.

एतस्मिन्न् एव काले तु त्वरमाणा महारथाः। विव्यधुः सायकैर् गाढं कृतवर्माणम् आहवे।

etasminn eva kāle tu tvaramāṇā mahārathāḥ. vivyadhuḥ sāyakair gāḍhaṃ kṛtavarmāṇam āhave.

अथान्यद् धनुर् आदाय त्यक्त्वा तच् च महद् धनुः। विशीर्णं भरतश्रेष्ठ हार्दिक्यः परवीरहा।

athānyad dhanur ādāya tyaktvā tac ca mahad dhanuḥ. viśīrṇaṃ bharataśreṣṭha hārdikyaḥ paravīrahā.

विव्याध पाण्डवान् युद्धे त्रिभिस् त्रिभिर् अजिह्मगैः। शिखण्डिनं च विव्याध त्रिभिः पञ्चभिर् एव च। पुनर् अन्येन बाणेन धनुर् अस्याच्छिनद् द्रुतम्। शिखण्डिनं त्रिभिर् बाणैविद्ध्वा चिच्छेद कार्मुकम्।

vivyādha pāṇḍavān yuddhe tribhis tribhir ajihmagaiḥ. śikhaṇḍinaṃ ca vivyādha tribhiḥ pañcabhir eva ca. punar anyena bāṇena dhanur asyācchinad drutam. śikhaṇḍinaṃ tribhir bāṇaividdhvā ciccheda kārmukam.

धनुर् अन्यत् समादाय शिखण्डी तु महायशाः। अवारयत् कूर्मनखैर् आशुगैर् हृदिकात्मजम्।

dhanur anyat samādāya śikhaṇḍī tu mahāyaśāḥ. avārayat kūrmanakhair āśugair hṛdikātmajam.

ततः क्रुद्धो रणे राजन् हृदिकस्यात्मसंभवः। अभिदुद्राव वेगेन याज्ञसेनिं महारथम्।

tataḥ kruddho raṇe rājan hṛdikasyātmasaṃbhavaḥ. abhidudrāva vegena yājñaseniṃ mahāratham.

भीष्मस्य समरे राजन् मृत्योर् हेतुं महात्मनः। विदर्शयन् बलं शूरः शार्दूल इव कुञ्जरम्।

bhīṣmasya samare rājan mṛtyor hetuṃ mahātmanaḥ. vidarśayan balaṃ śūraḥ śārdūla iva kuñjaram.

तौ दिशागजसंकाशौ ज्वलिताव् इव पावकौ। समासेदतुर् अन्योन्यं शरसंघैर् अरिंदमौ।

tau diśāgajasaṃkāśau jvalitāv iva pāvakau. samāsedatur anyonyaṃ śarasaṃghair ariṃdamau.

विधुन्वानौ धनुःश्रेष्ठे संदधानौ च सायकान्। विसृजन्तौ च शतशो गभस्तीन् इव भास्करौ।

vidhunvānau dhanuḥśreṣṭhe saṃdadhānau ca sāyakān. visṛjantau ca śataśo gabhastīn iva bhāskarau.

तापयन्तौ शरैस् तीक्ष्णैर् अन्योन्यं तौ महारथौ। युगान्तप्रतिमौ वीरौ रेजतुर् भास्कराव् इव।

tāpayantau śarais tīkṣṇair anyonyaṃ tau mahārathau. yugāntapratimau vīrau rejatur bhāskarāv iva.

कृतवर्मा तु रभसं याज्ञसेनिं महारथम्। विद्ध्वेषूणां त्रिसप्तत्या पुनर् विव्याध सप्तभिः।

kṛtavarmā tu rabhasaṃ yājñaseniṃ mahāratham. viddhveṣūṇāṃ trisaptatyā punar vivyādha saptabhiḥ.

स गाढविद्धो व्यथितो रथोपस्थ उपाविशत्। विसृजन् सशरं चापं मूर्छयाभिपरिप्लुतः।

sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat. visṛjan saśaraṃ cāpaṃ mūrchayābhipariplutaḥ.

तं विषण्णं रथे दृष्ट्वा तावका भरतर्षभ। हार्दिक्यं पूजयाम् आसुर् वासांस्य् आदुधुवुश् च ह।

taṃ viṣaṇṇaṃ rathe dṛṣṭvā tāvakā bharatarṣabha. hārdikyaṃ pūjayām āsur vāsāṃsy ādudhuvuś ca ha.

शिखण्डिनं तथा ज्ञात्वा हार्दिक्यशरपीडितम्। अपोवाह रणाद् यन्ता त्वरमाणो महारथम्।

śikhaṇḍinaṃ tathā jñātvā hārdikyaśarapīḍitam. apovāha raṇād yantā tvaramāṇo mahāratham.

सादितं तु रथोपस्थे दृष्ट्वा पार्थाः शिखण्डिनम्। परिवव्रू रथैस् तूर्णं कृतवर्माणम् आहवे।

sāditaṃ tu rathopasthe dṛṣṭvā pārthāḥ śikhaṇḍinam. parivavrū rathais tūrṇaṃ kṛtavarmāṇam āhave.

तत्राद्भुतं परं चक्रे कृतवर्मा महारथः। यद् एकः समरे पार्थान् वारयाम् आस सानुगान्।

tatrādbhutaṃ paraṃ cakre kṛtavarmā mahārathaḥ. yad ekaḥ samare pārthān vārayām āsa sānugān.

पार्थाञ् जित्वाजयच् चेदीन् पाञ्चालान् सृञ्जयान् अपि। केकयांश् च महावीर्यान् कृतवर्मा महारथः।

pārthāñ jitvājayac cedīn pāñcālān sṛñjayān api. kekayāṃś ca mahāvīryān kṛtavarmā mahārathaḥ.

ते वध्यमानाः समरे हार्दिक्येन स्म पाण्डवाः। इतश् चेतश् च धावन्तो नैव चक्रुर् धृतिं रणे।

te vadhyamānāḥ samare hārdikyena sma pāṇḍavāḥ. itaś cetaś ca dhāvanto naiva cakrur dhṛtiṃ raṇe.

जित्वा पाण्डुसुतान् युद्धे भीमसेनपुरोगमान्। हार्दिक्यः समरे ऽतिष्ठद् विधूम इव पावकः।

jitvā pāṇḍusutān yuddhe bhīmasenapurogamān. hārdikyaḥ samare 'tiṣṭhad vidhūma iva pāvakaḥ.

ते द्राव्यमाणाः समरे हार्दिक्येन महारथाः। विमुखाः समपद्यन्त शरवृष्टिभिर् अर्दिताः। लज्जयावनता भूत्वा न किं चित् प्रवदन्ति ते।

te drāvyamāṇāḥ samare hārdikyena mahārathāḥ. vimukhāḥ samapadyanta śaravṛṣṭibhir arditāḥ. lajjayāvanatā bhūtvā na kiṃ cit pravadanti te.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents