महाभारत 7.89 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 89→

[mh-7-89] • 43 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। एवं बहुविधं सैन्यम् एवं प्रविचितं वरम्। व्यूढम् एवं यथान्यायम् एवं बहु च संजय।

dhṛtarāṣṭra uvāca. evaṃ bahuvidhaṃ sainyam evaṃ pravicitaṃ varam. vyūḍham evaṃ yathānyāyam evaṃ bahu ca saṃjaya.

नित्यं पूजितम् अस्माभिर् अभिकामं च नः सदा। प्रौढम् अत्यद्भुताकारं पुरस्ताद् दृढविक्रमम्।

nityaṃ pūjitam asmābhir abhikāmaṃ ca naḥ sadā. prauḍham atyadbhutākāraṃ purastād dṛḍhavikramam.

नातिवृद्धम् अबालं च न कृशं नातिपीवरम्। लघुवृत्तायतप्राणं सारगात्रम् अनामयम्।

nātivṛddham abālaṃ ca na kṛśaṃ nātipīvaram. laghuvṛttāyataprāṇaṃ sāragātram anāmayam.

आत्तसंनाहसंपन्नं बहुशस्त्रपरिच्छदम्। शस्त्रग्रहणविद्यासु बह्वीषु परिनिष्ठितम्।

āttasaṃnāhasaṃpannaṃ bahuśastraparicchadam. śastragrahaṇavidyāsu bahvīṣu pariniṣṭhitam.

आरोहे पर्यवस्कन्दे सरणे सान्तरप्लुते। सम्यक्प्रहरणे याने व्यपयाने च कोविदम्।

ārohe paryavaskande saraṇe sāntaraplute. samyakpraharaṇe yāne vyapayāne ca kovidam.

नागेष्व् अश्वेषु बहुशो रथेषु च परीक्षितम्। चर्मनिस्त्रिंशयुद्धे च नियुद्धे च विशारदम्। परीक्ष्य च यथान्यायं वेतनेनोपपादितम्।

nāgeṣv aśveṣu bahuśo ratheṣu ca parīkṣitam. carmanistriṃśayuddhe ca niyuddhe ca viśāradam. parīkṣya ca yathānyāyaṃ vetanenopapāditam.

न गोष्ठ्या नोपचारेण न संबन्धनिमित्ततः। नानाहूतो न ह्य् अभृतो मम सैन्ये बभूव ह।

na goṣṭhyā nopacāreṇa na saṃbandhanimittataḥ. nānāhūto na hy abhṛto mama sainye babhūva ha.

कुलीनार्यजनोपेतं तुष्टपुष्टम् अनुद्धतम्। कृतमानोपकारं च यशस्वि च मनस्वि च।

kulīnāryajanopetaṃ tuṣṭapuṣṭam anuddhatam. kṛtamānopakāraṃ ca yaśasvi ca manasvi ca.

सचिवैश् चापरैर् मुख्यैर् बहुभिर् मुख्यकर्मभिः। लोकपालोपमैस् तात पालितं नरसत्तमैः।

sacivaiś cāparair mukhyair bahubhir mukhyakarmabhiḥ. lokapālopamais tāta pālitaṃ narasattamaiḥ.

बहुभिः पार्थिवैर् गुप्तम् अस्मत्प्रियचिकीर्षुभिः। अस्मान् अभिसृतैः कामात् सबलैः सपदानुगैः।

bahubhiḥ pārthivair guptam asmatpriyacikīrṣubhiḥ. asmān abhisṛtaiḥ kāmāt sabalaiḥ sapadānugaiḥ.

महोदधिम् इवापूर्णम् आपगाभिः समन्ततः। अपक्षैः पक्षिसंकाशै रथैर् अश्वैश् च संवृतम्। प्रभिन्नकरटैश् चैव द्विरदैर् आवृतं महत्। यद् अहन्यत मे सैन्यं किम् अन्यद् भागधेयतः।

mahodadhim ivāpūrṇam āpagābhiḥ samantataḥ. apakṣaiḥ pakṣisaṃkāśai rathair aśvaiś ca saṃvṛtam. prabhinnakaraṭaiś caiva dviradair āvṛtaṃ mahat. yad ahanyata me sainyaṃ kim anyad bhāgadheyataḥ.

योधाक्षय्यजलं भीमं वाहनोर्मितरङ्गिणम्। क्षेपण्यसिगदाशक्तिशरप्रासझषाकुलम्।

yodhākṣayyajalaṃ bhīmaṃ vāhanormitaraṅgiṇam. kṣepaṇyasigadāśaktiśaraprāsajhaṣākulam.

ध्वजभूषणसंबाधं रत्नपट्टेन संचितम्। वाहनैर् अपि धावद्भिर् वायुवेगविकम्पितम्।

dhvajabhūṣaṇasaṃbādhaṃ ratnapaṭṭena saṃcitam. vāhanair api dhāvadbhir vāyuvegavikampitam.

द्रोणगम्भीरपातालं कृतवर्ममहाह्रदम्। जलसंधमहाग्राहं कर्णचन्द्रोदयोद्धतम्।

droṇagambhīrapātālaṃ kṛtavarmamahāhradam. jalasaṃdhamahāgrāhaṃ karṇacandrodayoddhatam.

गते सैन्यार्णवं भित्त्वा तरसा पाण्डवर्षभे। संजयैकरथेनैव युयुधाने च मामकम्।

gate sainyārṇavaṃ bhittvā tarasā pāṇḍavarṣabhe. saṃjayaikarathenaiva yuyudhāne ca māmakam.

तत्र शेषं न पश्यामि प्रविष्टे सव्यसाचिनि। सात्वते च रथोदारे मम सैन्यस्य संजय।

tatra śeṣaṃ na paśyāmi praviṣṭe savyasācini. sātvate ca rathodāre mama sainyasya saṃjaya.

तौ तत्र समतिक्रान्तौ दृष्ट्वाभीतौ तरस्विनौ। सिन्धुराजं च संप्रेक्ष्य गाण्डीवस्येषुगोचरे।

tau tatra samatikrāntau dṛṣṭvābhītau tarasvinau. sindhurājaṃ ca saṃprekṣya gāṇḍīvasyeṣugocare.

किं तदा कुरवः कृत्यं विदधुः कालचोदिताः। दारुणैकायने काले कथं वा प्रतिपेदिरे।

kiṃ tadā kuravaḥ kṛtyaṃ vidadhuḥ kālacoditāḥ. dāruṇaikāyane kāle kathaṃ vā pratipedire.

ग्रस्तान् हि कौरवान् मन्ये मृत्युना तात संगतान्। विक्रमो हि रणे तेषां न तथा दृश्यते ऽद्य वै।

grastān hi kauravān manye mṛtyunā tāta saṃgatān. vikramo hi raṇe teṣāṃ na tathā dṛśyate 'dya vai.

अक्षतौ संयुगे तत्र प्रविष्टौ कृष्णपाण्डवौ। न च वारयिता कश् चित् तयोर् अस्तीह संजय।

akṣatau saṃyuge tatra praviṣṭau kṛṣṇapāṇḍavau. na ca vārayitā kaś cit tayor astīha saṃjaya.

भृताश् च बहवो योधाः परीक्ष्यैव महारथाः। वेतनेन यथायोग्यं प्रियवादेन चापरे।

bhṛtāś ca bahavo yodhāḥ parīkṣyaiva mahārathāḥ. vetanena yathāyogyaṃ priyavādena cāpare.

अकारणभृतस् तात मम सैन्ये न विद्यते। कर्मणा ह्य् अनुरूपेण लभ्यते भक्तवेतनम्।

akāraṇabhṛtas tāta mama sainye na vidyate. karmaṇā hy anurūpeṇa labhyate bhaktavetanam.

न च योधो ऽभवत् कश् चिन् मम सैन्ये तु संजय। अल्पदानभृतस् तात न कुप्यभृतको नरः।

na ca yodho 'bhavat kaś cin mama sainye tu saṃjaya. alpadānabhṛtas tāta na kupyabhṛtako naraḥ.

पूजिता हि यथाशक्त्या दानमानासनैर् मया। तथा पुत्रैश् च मे तात ज्ञातिभिश् च सबान्धवैः।

pūjitā hi yathāśaktyā dānamānāsanair mayā. tathā putraiś ca me tāta jñātibhiś ca sabāndhavaiḥ.

ते च प्राप्यैव संग्रामे निर्जिताः सव्यसाचिना। शैनेयेन परामृष्टाः किम् अन्यद् भागधेयतः।

te ca prāpyaiva saṃgrāme nirjitāḥ savyasācinā. śaineyena parāmṛṣṭāḥ kim anyad bhāgadheyataḥ.

रक्ष्यते यश् च संग्रामे ये च संजय रक्षिणः। एकः साधारणः पन्था रक्ष्यस्य सह रक्षिभिः।

rakṣyate yaś ca saṃgrāme ye ca saṃjaya rakṣiṇaḥ. ekaḥ sādhāraṇaḥ panthā rakṣyasya saha rakṣibhiḥ.

अर्जुनं समरे दृष्ट्वा सैन्धवस्याग्रतः स्थितम्। पुत्रो मम भृशं मूढः किं कार्यं प्रत्यपद्यत।

arjunaṃ samare dṛṣṭvā saindhavasyāgrataḥ sthitam. putro mama bhṛśaṃ mūḍhaḥ kiṃ kāryaṃ pratyapadyata.

सात्यकिं च रणे दृष्ट्वा प्रविशन्तम् अभीतवत्। किं नु दुर्योधनः कृत्यं प्राप्तकालम् अमन्यत।

sātyakiṃ ca raṇe dṛṣṭvā praviśantam abhītavat. kiṃ nu duryodhanaḥ kṛtyaṃ prāptakālam amanyata.

सर्वशस्त्रातिगौ सेनां प्रविष्टौ रथसत्तमौ। दृष्ट्वा कां वै धृतिं युद्धे प्रत्यपद्यन्त मामकाः।

sarvaśastrātigau senāṃ praviṣṭau rathasattamau. dṛṣṭvā kāṃ vai dhṛtiṃ yuddhe pratyapadyanta māmakāḥ.

दृष्ट्वा कृष्णं तु दाशार्हम् अर्जुनार्थे व्यवस्थितम्। शिनीनाम् ऋषभं चैव मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः।

dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ tu dāśārham arjunārthe vyavasthitam. śinīnām ṛṣabhaṃ caiva manye śocanti putrakāḥ.

दृष्ट्वा सेनां व्यतिक्रान्तां सात्वतेनार्जुनेन च। पलायमानांश् च कुरून् मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः।

dṛṣṭvā senāṃ vyatikrāntāṃ sātvatenārjunena ca. palāyamānāṃś ca kurūn manye śocanti putrakāḥ.

विद्रुतान् रथिनो दृष्ट्वा निरुत्साहान् द्विषज्जये। पलायने कृतोत्साहान् मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः।

vidrutān rathino dṛṣṭvā nirutsāhān dviṣajjaye. palāyane kṛtotsāhān manye śocanti putrakāḥ.

शून्यान् कृतान् रथोपस्थान् सात्वतेनार्जुनेन च। हतांश् च योधान् संदृश्य मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः।

śūnyān kṛtān rathopasthān sātvatenārjunena ca. hatāṃś ca yodhān saṃdṛśya manye śocanti putrakāḥ.

व्यश्वनागरथान् दृष्ट्वा तत्र वीरान् सहस्रशः। धावमानान् रणे व्यग्रान् मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः।

vyaśvanāgarathān dṛṣṭvā tatra vīrān sahasraśaḥ. dhāvamānān raṇe vyagrān manye śocanti putrakāḥ.

विवीरांश् च कृतान् अश्वान् विरथांश् च कृतान् नरान्। तत्र सात्यकिपार्थाभ्यां मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः। महानागान् विद्रवतो दृष्ट्वार्जुनशराहतान्। पतितान् पततश् चान्यान् मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः। हयौघान् निहतान् दृष्ट्वा द्राव्यमाणांस् ततस् ततः। रणे सात्वतपार्थाभ्यां मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः।

vivīrāṃś ca kṛtān aśvān virathāṃś ca kṛtān narān. tatra sātyakipārthābhyāṃ manye śocanti putrakāḥ. mahānāgān vidravato dṛṣṭvārjunaśarāhatān. patitān patataś cānyān manye śocanti putrakāḥ. hayaughān nihatān dṛṣṭvā drāvyamāṇāṃs tatas tataḥ. raṇe sātvatapārthābhyāṃ manye śocanti putrakāḥ.

पत्तिसंघान् रणे दृष्ट्वा धावमानांश् च सर्वशः। निराशा विजये सर्वे मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः।

pattisaṃghān raṇe dṛṣṭvā dhāvamānāṃś ca sarvaśaḥ. nirāśā vijaye sarve manye śocanti putrakāḥ.

द्रोणस्य समतिक्रान्ताव् अनीकम् अपराजितौ। क्षणेन दृष्ट्वा तौ वीरौ मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः।

droṇasya samatikrāntāv anīkam aparājitau. kṣaṇena dṛṣṭvā tau vīrau manye śocanti putrakāḥ.

संमूढो ऽस्मि भृशं तात श्रुत्वा कृष्णधनंजयौ। प्रविष्टौ मामकं सैन्यं सात्वतेन सहाच्युतौ।

saṃmūḍho 'smi bhṛśaṃ tāta śrutvā kṛṣṇadhanaṃjayau. praviṣṭau māmakaṃ sainyaṃ sātvatena sahācyutau.

तस्मिन् प्रविष्टे पृतनां शिनीनां प्रवरे रथे। भोजानीकं व्यतिक्रान्ते कथम् आसन् हि कौरवाः।

tasmin praviṣṭe pṛtanāṃ śinīnāṃ pravare rathe. bhojānīkaṃ vyatikrānte katham āsan hi kauravāḥ.

तथा द्रोणेन समरे निगृहीतेषु पाण्डुषु। कथं युद्धम् अभूत् तत्र तन् ममाचक्ष्व संजय।

tathā droṇena samare nigṛhīteṣu pāṇḍuṣu. kathaṃ yuddham abhūt tatra tan mamācakṣva saṃjaya.

द्रोणो हि बलवाञ् शूरः कृतास्त्रो दृढविक्रमः। पाञ्चालास् तं महेष्वासं प्रत्ययुध्यन् कथं रणे।

droṇo hi balavāñ śūraḥ kṛtāstro dṛḍhavikramaḥ. pāñcālās taṃ maheṣvāsaṃ pratyayudhyan kathaṃ raṇe.

बद्धवैरास् तथा द्रोणे धर्मराजजयैषिणः। भारद्वाजस् तथा तेषु कृतवैरो महारथः।

baddhavairās tathā droṇe dharmarājajayaiṣiṇaḥ. bhāradvājas tathā teṣu kṛtavairo mahārathaḥ.

अर्जुनश् चापि यच् चक्रे सिन्धुराजवधं प्रति। तन् मे सर्वं समाचक्ष्व कुशलो ह्य् असि संजय।

arjunaś cāpi yac cakre sindhurājavadhaṃ prati. tan me sarvaṃ samācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...