महाभारत 7.85 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 85→

[mh-7-85] • 101 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। भारद्वाजं कथं युद्धे युयुधानो ऽभ्यवारयत्। संजयाचक्ष्व तत्त्वेन परं कौतूहलं हि मे।

dhṛtarāṣṭra uvāca. bhāradvājaṃ kathaṃ yuddhe yuyudhāno 'bhyavārayat. saṃjayācakṣva tattvena paraṃ kautūhalaṃ hi me.

संजय उवाच। शृणु राजन् महाप्राज्ञ संग्रामं लोमहर्षणम्। द्रोणस्य पाण्डवैः सार्धं युयुधानपुरोगमैः।

saṃjaya uvāca. śṛṇu rājan mahāprājña saṃgrāmaṃ lomaharṣaṇam. droṇasya pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ yuyudhānapurogamaiḥ.

वध्यमानं बलं दृष्ट्वा युयुधानेन मारिष। अभ्यद्रवत् स्वयं द्रोणः सात्यकिं सत्यविक्रमम्।

vadhyamānaṃ balaṃ dṛṣṭvā yuyudhānena māriṣa. abhyadravat svayaṃ droṇaḥ sātyakiṃ satyavikramam.

तम् आपतन्तं सहसा भारद्वाजं महारथम्। सात्यकिः पञ्चविंशत्या क्षुद्रकाणां समार्पयत्।

tam āpatantaṃ sahasā bhāradvājaṃ mahāratham. sātyakiḥ pañcaviṃśatyā kṣudrakāṇāṃ samārpayat.

द्रोणो ऽपि युधि विक्रान्तो युयुधानं समाहितः। अविध्यत् पञ्चभिस् तूर्णं हेमपुङ्खैः शिलाशितैः।

droṇo 'pi yudhi vikrānto yuyudhānaṃ samāhitaḥ. avidhyat pañcabhis tūrṇaṃ hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ.

ते वर्म भित्त्वा सुदृढं द्विषत्पिशितभोजनाः। अभ्यगुर् धरणीं राजञ् श्वसन्त इव पन्नगाः।

te varma bhittvā sudṛḍhaṃ dviṣatpiśitabhojanāḥ. abhyagur dharaṇīṃ rājañ śvasanta iva pannagāḥ.

दीर्घबाहुर् अभिक्रुद्धस् तोत्त्रार्दित इव द्विपः। द्रोणं पञ्चाशताविध्यन् नाराचैर् अग्निसंनिभैः।

dīrghabāhur abhikruddhas tottrārdita iva dvipaḥ. droṇaṃ pañcāśatāvidhyan nārācair agnisaṃnibhaiḥ.

भारद्वाजो रणे विद्धो युयुधानेन सत्वरम्। सात्यकिं बहुभिर् बाणैर् यतमानम् अविध्यत।

bhāradvājo raṇe viddho yuyudhānena satvaram. sātyakiṃ bahubhir bāṇair yatamānam avidhyata.

ततः क्रुद्धो महेष्वासो भूय एव महाबलः। सात्वतं पीडयाम् आस शतेन नतपर्वणा।

tataḥ kruddho maheṣvāso bhūya eva mahābalaḥ. sātvataṃ pīḍayām āsa śatena nataparvaṇā.

स वध्यमानः समरे भारद्वाजेन सात्यकिः। नाभ्यपद्यत कर्तव्यं किं चिद् एव विशां पते।

sa vadhyamānaḥ samare bhāradvājena sātyakiḥ. nābhyapadyata kartavyaṃ kiṃ cid eva viśāṃ pate.

विषण्णवदनश् चापि युयुधानो ऽभवन् नृप। भारद्वाजं रणे दृष्ट्वा विसृजन्तं शिताञ् शरान्।

viṣaṇṇavadanaś cāpi yuyudhāno 'bhavan nṛpa. bhāradvājaṃ raṇe dṛṣṭvā visṛjantaṃ śitāñ śarān.

तं तु संप्रेक्ष्य ते पुत्राः सैनिकाश् च विशां पते। प्रहृष्टमनसो भूत्वा सिंहवद् व्यनदन् मुहुः।

taṃ tu saṃprekṣya te putrāḥ sainikāś ca viśāṃ pate. prahṛṣṭamanaso bhūtvā siṃhavad vyanadan muhuḥ.

तं श्रुत्वा निनदं घोरं पीड्यमानं च माधवम्। युधिष्ठिरो ऽब्रवीद् राजन् सर्वसैन्यानि भारत।

taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ pīḍyamānaṃ ca mādhavam. yudhiṣṭhiro 'bravīd rājan sarvasainyāni bhārata.

एष वृष्णिवरो वीरः सात्यकिः सत्यकर्मकृत्। ग्रस्यते युधि वीरेण भानुमान् इव राहुणा। अभिद्रवत गच्छध्वं सात्यकिर् यत्र युध्यते।

eṣa vṛṣṇivaro vīraḥ sātyakiḥ satyakarmakṛt. grasyate yudhi vīreṇa bhānumān iva rāhuṇā. abhidravata gacchadhvaṃ sātyakir yatra yudhyate.

धृष्टद्युम्नं च पाञ्चाल्यम् इदम् आह जनाधिप। द्रोणं वारय सुक्षिप्रं सत्यकं मा वधीद् द्विजः। अभिद्रव द्रुतं द्रोणं किं नु तिष्ठसि पार्षत। न पश्यसि भयं घोरं द्रोणान् नः समुपस्थितम्।

dhṛṣṭadyumnaṃ ca pāñcālyam idam āha janādhipa. droṇaṃ vāraya sukṣipraṃ satyakaṃ mā vadhīd dvijaḥ. abhidrava drutaṃ droṇaṃ kiṃ nu tiṣṭhasi pārṣata. na paśyasi bhayaṃ ghoraṃ droṇān naḥ samupasthitam.

असौ द्रोणो महेष्वासो युयुधानेन संयुगे। क्रीडते सूत्रबद्धेन पक्षिणा बालको यथा।

asau droṇo maheṣvāso yuyudhānena saṃyuge. krīḍate sūtrabaddhena pakṣiṇā bālako yathā.

तत्रैव सर्वे गच्छन्तु भीमसेनमुखा रथाः। त्वयैव सहिता यत्ता युयुधानरथं प्रति।

tatraiva sarve gacchantu bhīmasenamukhā rathāḥ. tvayaiva sahitā yattā yuyudhānarathaṃ prati.

पृष्ठतो ऽनुगमिष्यामि त्वाम् अहं सहसैनिकः। सात्यकिं मोक्षयस्वाद्य यमदंष्ट्रान्तरं गतम्।

pṛṣṭhato 'nugamiṣyāmi tvām ahaṃ sahasainikaḥ. sātyakiṃ mokṣayasvādya yamadaṃṣṭrāntaraṃ gatam.

एवम् उक्त्वा ततो राजा सर्वसैन्येन पाण्डवः। अभ्यद्रवद् रणे द्रोणं युयुधानस्य कारणात्।

evam uktvā tato rājā sarvasainyena pāṇḍavaḥ. abhyadravad raṇe droṇaṃ yuyudhānasya kāraṇāt.

तत्रारावो महान् आसीद् द्रोणम् एकं युयुत्सताम्। पाण्डवानां च भद्रं ते सृञ्जयानां च सर्वशः।

tatrārāvo mahān āsīd droṇam ekaṃ yuyutsatām. pāṇḍavānāṃ ca bhadraṃ te sṛñjayānāṃ ca sarvaśaḥ.

ते समेत्य नरव्याघ्रा भारद्वाजं महारथम्। अभ्यवर्षञ् शरैस् तीक्ष्णैः कङ्कबर्हिणवाजितैः।

te sametya naravyāghrā bhāradvājaṃ mahāratham. abhyavarṣañ śarais tīkṣṇaiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ.

स्मयन्न् एव तु तान् वीरान् द्रोणः प्रत्यग्रहीत् स्वयम्। अतिथीन् आगतान् यद्वत् सलिलेनासनेन च।

smayann eva tu tān vīrān droṇaḥ pratyagrahīt svayam. atithīn āgatān yadvat salilenāsanena ca.

तर्पितास् ते शरैस् तस्य भारद्वाजस्य धन्विनः। आतिथेयगृहं प्राप्य नृपते ऽतिथयो यथा।

tarpitās te śarais tasya bhāradvājasya dhanvinaḥ. ātitheyagṛhaṃ prāpya nṛpate 'tithayo yathā.

भारद्वाजं च ते सर्वे न शेकुः प्रतिवीक्षितुम्। मध्यंदिनम् अनुप्राप्तं सहस्रांशुम् इव प्रभो।

bhāradvājaṃ ca te sarve na śekuḥ prativīkṣitum. madhyaṃdinam anuprāptaṃ sahasrāṃśum iva prabho.

तांस् तु सर्वान् महेष्वासान् द्रोणः शस्त्रभृतां वरः। अतापयच् छरव्रातैर् गभस्तिभिर् इवांशुमान्।

tāṃs tu sarvān maheṣvāsān droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ. atāpayac charavrātair gabhastibhir ivāṃśumān.

वध्यमाना रणे राजन् पाण्डवाः सृञ्जयास् तथा। त्रातारं नाध्यगच्छन्त पङ्कमग्ना इव द्विपाः।

vadhyamānā raṇe rājan pāṇḍavāḥ sṛñjayās tathā. trātāraṃ nādhyagacchanta paṅkamagnā iva dvipāḥ.

द्रोणस्य च व्यदृश्यन्त विसर्पन्तो महाशराः। गभस्तय इवार्कस्य प्रतपन्तः समन्ततः।

droṇasya ca vyadṛśyanta visarpanto mahāśarāḥ. gabhastaya ivārkasya pratapantaḥ samantataḥ.

तस्मिन् द्रोणेन निहताः पाञ्चालाः पञ्चविंशतिः। महारथसमाख्याता धृष्टद्युम्नस्य संमताः।

tasmin droṇena nihatāḥ pāñcālāḥ pañcaviṃśatiḥ. mahārathasamākhyātā dhṛṣṭadyumnasya saṃmatāḥ.

पाण्डूनां सर्वसैन्येषु पाञ्चालानां तथैव च। पाञ्चालेष्व् अथ शूरेषु केकयेषु च मानवाः। द्रोणं स्म ददृशुः शूरं विनिघ्नन्तं वरान् वरान्।

pāṇḍūnāṃ sarvasainyeṣu pāñcālānāṃ tathaiva ca. pāñcāleṣv atha śūreṣu kekayeṣu ca mānavāḥ. droṇaṃ sma dadṛśuḥ śūraṃ vinighnantaṃ varān varān.

केकयानां शतं हत्वा विद्राव्य च समन्ततः। द्रोणस् तस्थौ महाराज व्यादितास्य इवान्तकः।

kekayānāṃ śataṃ hatvā vidrāvya ca samantataḥ. droṇas tasthau mahārāja vyāditāsya ivāntakaḥ.

पाञ्चालान् सृञ्जयान् मत्स्यान् केकयान् पाण्डवान् अपि। द्रोणो ऽजयन् महाबाहुः शतशो ऽथ सहस्रशः।

pāñcālān sṛñjayān matsyān kekayān pāṇḍavān api. droṇo 'jayan mahābāhuḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

तेषां समभवच् छब्दो वध्यतां द्रोणसायकैः। वनौकसाम् इवारण्ये दह्यतां धूमकेतुना।

teṣāṃ samabhavac chabdo vadhyatāṃ droṇasāyakaiḥ. vanaukasām ivāraṇye dahyatāṃ dhūmaketunā.

तत्र देवाः सगन्धर्वाः पितरश् चाब्रुवन् नृप। एते द्रवन्ति पाञ्चालाः पाण्डवाश् च ससैनिकाः।

tatra devāḥ sagandharvāḥ pitaraś cābruvan nṛpa. ete dravanti pāñcālāḥ pāṇḍavāś ca sasainikāḥ.

तं तथा समरे द्रोणं निघ्नन्तं सोमकान् रणे। न चाप्य् अभिययुः के चिद् अपरे नैव विव्यधुः।

taṃ tathā samare droṇaṃ nighnantaṃ somakān raṇe. na cāpy abhiyayuḥ ke cid apare naiva vivyadhuḥ.

वर्तमाने तथा रौद्रे तस्मिन् वीरवरक्षये। अशृणोत् सहसा पार्थः पाञ्चजन्यस्य निस्वनम्।

vartamāne tathā raudre tasmin vīravarakṣaye. aśṛṇot sahasā pārthaḥ pāñcajanyasya nisvanam.

पूरितो वासुदेवेन शङ्खराट् स्वनते भृशम्। युध्यमानेषु वीरेषु सैन्धवस्याभिरक्षिषु। नदत्सु धार्तराष्ट्रेषु विजयस्य रथं प्रति।

pūrito vāsudevena śaṅkharāṭ svanate bhṛśam. yudhyamāneṣu vīreṣu saindhavasyābhirakṣiṣu. nadatsu dhārtarāṣṭreṣu vijayasya rathaṃ prati.

गाण्डीवस्य च निर्घोषे विप्रनष्टे समन्ततः। कश्मलाभिहतो राजा चिन्तयाम् आस पाण्डवः।

gāṇḍīvasya ca nirghoṣe vipranaṣṭe samantataḥ. kaśmalābhihato rājā cintayām āsa pāṇḍavaḥ.

न नूनं स्वस्ति पार्थस्य यथा नदति शङ्खराट्। कौरवाश् च यथा हृष्टा विनदन्ति मुहुर् मुहुः। संजय उवाच। व्यक्तम् अद्य विनश्यन्ते सर्वलोकमहारथाः। श्रुत्वा तु निनदं घोरं पाञ्चजन्यस्य मारिष।

na nūnaṃ svasti pārthasya yathā nadati śaṅkharāṭ. kauravāś ca yathā hṛṣṭā vinadanti muhur muhuḥ. saṃjaya uvāca. vyaktam adya vinaśyante sarvalokamahārathāḥ. śrutvā tu ninadaṃ ghoraṃ pāñcajanyasya māriṣa.

एवं संचिन्तयित्वा तु व्याकुलेनान्तरात्मना। अजातशत्रुः कौन्तेयः सात्वतं प्रत्यभाषत।

evaṃ saṃcintayitvā tu vyākulenāntarātmanā. ajātaśatruḥ kaunteyaḥ sātvataṃ pratyabhāṣata.

बाष्पगद्गदया वाचा मुह्यमानो मुहुर् मुहुः। कृत्यस्यानन्तरापेक्षी शैनेयं शिनिपुंगवम्।

bāṣpagadgadayā vācā muhyamāno muhur muhuḥ. kṛtyasyānantarāpekṣī śaineyaṃ śinipuṃgavam.

यः स धर्मः पुरा दृष्टः सद्भिः शैनेय शाश्वतः। सांपराये सुहृत्कृत्ये तस्य कालो ऽयम् आगतः।

yaḥ sa dharmaḥ purā dṛṣṭaḥ sadbhiḥ śaineya śāśvataḥ. sāṃparāye suhṛtkṛtye tasya kālo 'yam āgataḥ.

सर्वेष्व् अपि च योधेषु चिन्तयञ् शिनिपुंगव। त्वत्तः सुहृत्तमं कं चिन् नाभिजानामि सात्यके।

sarveṣv api ca yodheṣu cintayañ śinipuṃgava. tvattaḥ suhṛttamaṃ kaṃ cin nābhijānāmi sātyake.

यो हि प्रीतमना नित्यं यश् च नित्यम् अनुव्रतः। स कार्ये सांपराये तु नियोज्य इति मे मतिः।

yo hi prītamanā nityaṃ yaś ca nityam anuvrataḥ. sa kārye sāṃparāye tu niyojya iti me matiḥ.

यथा च केशवो नित्यं पाण्डवानां परायणम्। तथा त्वम् अपि वार्ष्णेय कृष्णतुल्यपराक्रमः।

yathā ca keśavo nityaṃ pāṇḍavānāṃ parāyaṇam. tathā tvam api vārṣṇeya kṛṣṇatulyaparākramaḥ.

सो ऽहं भारं समाधास्ये त्वयि तं वोढुम् अर्हसि। अभिप्रायं च मे नित्यं न वृथा कर्तुम् अर्हसि।

so 'haṃ bhāraṃ samādhāsye tvayi taṃ voḍhum arhasi. abhiprāyaṃ ca me nityaṃ na vṛthā kartum arhasi.

स त्वं भ्रातुर् वयस्यस्य गुरोर् अपि च संयुगे। कुरु कृच्छ्रे सहायार्थम् अर्जुनस्य नरर्षभ।

sa tvaṃ bhrātur vayasyasya guror api ca saṃyuge. kuru kṛcchre sahāyārtham arjunasya nararṣabha.

त्वं हि सत्यव्रतः शूरो मित्राणाम् अभयंकरः। लोके विख्यायसे वीर कर्मभिः सत्यवाग् इति।

tvaṃ hi satyavrataḥ śūro mitrāṇām abhayaṃkaraḥ. loke vikhyāyase vīra karmabhiḥ satyavāg iti.

यो हि शैनेय मित्रार्थे युध्यमानस् त्यजेत् तनुम्। पृथिवीं वा द्विजातिभ्यो यो दद्यात् समम् एव तत्।

yo hi śaineya mitrārthe yudhyamānas tyajet tanum. pṛthivīṃ vā dvijātibhyo yo dadyāt samam eva tat.

श्रुताश् च बहवो ऽस्माभी राजानो ये दिवं गताः। दत्त्वेमां पृथिवीं कृत्स्नां ब्राह्मणेभ्यो यथाविधि। दीयमाना हि बहुभिर् दास्यते च मुहुर् मही। ननु कश् चिद् रणे प्राणान् मित्रार्थे त्यक्तवान् इह।

śrutāś ca bahavo 'smābhī rājāno ye divaṃ gatāḥ. dattvemāṃ pṛthivīṃ kṛtsnāṃ brāhmaṇebhyo yathāvidhi. dīyamānā hi bahubhir dāsyate ca muhur mahī. nanu kaś cid raṇe prāṇān mitrārthe tyaktavān iha.

एवं त्वाम् अपि धर्मात्मन् प्रयाचे ऽहं कृताञ्जलिः। पृथिवीदानतुल्यं स्याद् अधिकं वा फलं विभो।

evaṃ tvām api dharmātman prayāce 'haṃ kṛtāñjaliḥ. pṛthivīdānatulyaṃ syād adhikaṃ vā phalaṃ vibho.

एक एव सदा कृष्णो मित्राणाम् अभयंकरः। रणे संत्यजति प्राणान् द्वितीयस् त्वं च सात्यके।

eka eva sadā kṛṣṇo mitrāṇām abhayaṃkaraḥ. raṇe saṃtyajati prāṇān dvitīyas tvaṃ ca sātyake.

विक्रान्तस्य च वीरस्य युद्धे प्रार्थयतो यशः। शूर एव सहायः स्यान् नेतरः प्राकृतो जनः।

vikrāntasya ca vīrasya yuddhe prārthayato yaśaḥ. śūra eva sahāyaḥ syān netaraḥ prākṛto janaḥ.

ईदृशे तु परामर्दे वर्तमानस्य माधव। त्वद् अन्यो हि रणे गोप्ता विजयस्य न विद्यते।

īdṛśe tu parāmarde vartamānasya mādhava. tvad anyo hi raṇe goptā vijayasya na vidyate.

श्लाघन्न् एव हि कर्माणि शतशस् तव पाण्डवः। मम संजनयन् हर्षं पुनः पुनर् अकीर्तयत्।

ślāghann eva hi karmāṇi śataśas tava pāṇḍavaḥ. mama saṃjanayan harṣaṃ punaḥ punar akīrtayat.

लघ्वस्त्रश् चित्रयोधी च तथा लघुपराक्रमः। प्राज्ञः सर्वास्त्रविच् छूरो मुह्यते न च संयुगे।

laghvastraś citrayodhī ca tathā laghuparākramaḥ. prājñaḥ sarvāstravic chūro muhyate na ca saṃyuge.

महास्कन्धो महोरस्को महाबाहुर् महाधनुः। महाबलो महावीर्यः स महात्मा महारथः।

mahāskandho mahorasko mahābāhur mahādhanuḥ. mahābalo mahāvīryaḥ sa mahātmā mahārathaḥ.

शिष्यो मम सखा चैव प्रियो ऽस्याहं प्रियश् च मे। युयुधानः सहायो मे प्रमथिष्यति कौरवान्।

śiṣyo mama sakhā caiva priyo 'syāhaṃ priyaś ca me. yuyudhānaḥ sahāyo me pramathiṣyati kauravān.

अस्मदर्थं च राजेन्द्र संनह्येद् यदि केशवः। रामो वाप्य् अनिरुद्धो वा प्रद्युम्नो वा महारथः।

asmadarthaṃ ca rājendra saṃnahyed yadi keśavaḥ. rāmo vāpy aniruddho vā pradyumno vā mahārathaḥ.

गदो वा सारणो वापि साम्बो वा सह वृष्णिभिः। सहायार्थं महाराज संग्रामोत्तममूर्धनि।

gado vā sāraṇo vāpi sāmbo vā saha vṛṣṇibhiḥ. sahāyārthaṃ mahārāja saṃgrāmottamamūrdhani.

तथाप्य् अहं नरव्याघ्रं शैनेयं सत्यविक्रमम्। साहाय्ये विनियोक्ष्यामि नास्ति मे ऽन्यो हि तत्समः।

tathāpy ahaṃ naravyāghraṃ śaineyaṃ satyavikramam. sāhāyye viniyokṣyāmi nāsti me 'nyo hi tatsamaḥ.

इति द्वैतवने तात माम् उवाच धनंजयः। परोक्षं त्वद्गुणांस् तथ्यान् कथयन्न् आर्यसंसदि।

iti dvaitavane tāta mām uvāca dhanaṃjayaḥ. parokṣaṃ tvadguṇāṃs tathyān kathayann āryasaṃsadi.

तस्य त्वम् एवं संकल्पं न वृथा कर्तुम् अर्हसि। धनंजयस्य वार्ष्णेय मम भीमस्य चोभयोः।

tasya tvam evaṃ saṃkalpaṃ na vṛthā kartum arhasi. dhanaṃjayasya vārṣṇeya mama bhīmasya cobhayoḥ.

यच् चापि तीर्थानि चरन्न् अगच्छं द्वारकां प्रति। तत्राहम् अपि ते भक्तिम् अर्जुनं प्रति दृष्टवान्।

yac cāpi tīrthāni carann agacchaṃ dvārakāṃ prati. tatrāham api te bhaktim arjunaṃ prati dṛṣṭavān.

न तत् सौहृदम् अन्येषु मया शैनेय लक्षितम्। यथा त्वम् अस्मान् भजसे वर्तमानान् उपप्लवे।

na tat sauhṛdam anyeṣu mayā śaineya lakṣitam. yathā tvam asmān bhajase vartamānān upaplave.

सो ऽभिजात्या च भक्त्या च सख्यस्याचार्यकस्य च। सौहृदस्य च वीर्यस्य कुलीनत्वस्य माधव।

so 'bhijātyā ca bhaktyā ca sakhyasyācāryakasya ca. sauhṛdasya ca vīryasya kulīnatvasya mādhava.

सत्यस्य च महाबाहो अनुकम्पार्थम् एव च। अनुरूपं महेष्वास कर्म त्वं कर्तुम् अर्हसि।

satyasya ca mahābāho anukampārtham eva ca. anurūpaṃ maheṣvāsa karma tvaṃ kartum arhasi.

सोयोधनो हि सहसा गतो द्रोणेन दंशितः। पूर्वम् एव तु यातास् ते कौरवाणां महारथाः।

soyodhano hi sahasā gato droṇena daṃśitaḥ. pūrvam eva tu yātās te kauravāṇāṃ mahārathāḥ.

सुमहान् निनदश् चैव श्रूयते विजयं प्रति। स शैनेय जवेनात्र गन्तुम् अर्हसि माधव।

sumahān ninadaś caiva śrūyate vijayaṃ prati. sa śaineya javenātra gantum arhasi mādhava.

भीमसेनो वयं चैव संयत्ताः सहसैनिकाः। द्रोणम् आवारयिष्यामो यदि त्वां प्रति यास्यति।

bhīmaseno vayaṃ caiva saṃyattāḥ sahasainikāḥ. droṇam āvārayiṣyāmo yadi tvāṃ prati yāsyati.

पश्य शैनेय सैन्यानि द्रवमाणानि संयुगे। महान्तं च रणे शब्दं दीर्यमाणां च भारतीम्।

paśya śaineya sainyāni dravamāṇāni saṃyuge. mahāntaṃ ca raṇe śabdaṃ dīryamāṇāṃ ca bhāratīm.

महामारुतवेगेन समुद्रम् इव पर्वसु। धार्तराष्ट्रबलं तात विक्षिप्तं सव्यसाचिना।

mahāmārutavegena samudram iva parvasu. dhārtarāṣṭrabalaṃ tāta vikṣiptaṃ savyasācinā.

रथैर् विपरिधावद्भिर् मनुष्यैश् च हयैश् च ह। सैन्यं रजःसमुद्धूतम् एतत् संपरिवर्तते।

rathair viparidhāvadbhir manuṣyaiś ca hayaiś ca ha. sainyaṃ rajaḥsamuddhūtam etat saṃparivartate.

संवृतः सिन्धुसौवीरैर् नखरप्रासयोधिभिः। अत्यन्तापचितैः शूरैः फल्गुनः परवीरहा।

saṃvṛtaḥ sindhusauvīrair nakharaprāsayodhibhiḥ. atyantāpacitaiḥ śūraiḥ phalgunaḥ paravīrahā.

नैतद् बलम् असंवार्य शक्यो हन्तुं जयद्रथः। एते हि सैन्धवस्यार्थे सर्वे संत्यक्तजीविताः।

naitad balam asaṃvārya śakyo hantuṃ jayadrathaḥ. ete hi saindhavasyārthe sarve saṃtyaktajīvitāḥ.

शरशक्तिध्वजवनं हयनागसमाकुलम्। पश्यैतद् धार्तराष्ट्राणाम् अनीकं सुदुरासदम्।

śaraśaktidhvajavanaṃ hayanāgasamākulam. paśyaitad dhārtarāṣṭrāṇām anīkaṃ sudurāsadam.

शृणु दुन्दुभिनिर्घोषं शङ्खशब्दांश् च पुष्कलान्। सिंहनादरवांश् चैव रथनेमिस्वनांस् तथा।

śṛṇu dundubhinirghoṣaṃ śaṅkhaśabdāṃś ca puṣkalān. siṃhanādaravāṃś caiva rathanemisvanāṃs tathā.

नागानां शृणु शब्दं च पत्तीनां च सहस्रशः। सादिनां द्रवतां चैव शृणु कम्पयतां महीम्।

nāgānāṃ śṛṇu śabdaṃ ca pattīnāṃ ca sahasraśaḥ. sādināṃ dravatāṃ caiva śṛṇu kampayatāṃ mahīm.

पुरस्तात् सैन्धवानीकं द्रोणानीकस्य पृष्ठतः। बहुत्वाद् धि नरव्याघ्र देवेन्द्रम् अपि पीडयेत्।

purastāt saindhavānīkaṃ droṇānīkasya pṛṣṭhataḥ. bahutvād dhi naravyāghra devendram api pīḍayet.

अपर्यन्ते बले मग्नो जह्याद् अपि च जीवितम्। तस्मिंश् च निहते युद्धे कथं जीवेत मादृशः। सर्वथाहम् अनुप्राप्तः सुकृच्छ्रं बत जीवितम्।

aparyante bale magno jahyād api ca jīvitam. tasmiṃś ca nihate yuddhe kathaṃ jīveta mādṛśaḥ. sarvathāham anuprāptaḥ sukṛcchraṃ bata jīvitam.

श्यामो युवा गुडाकेशो दर्शनीयश् च पाण्डवः। लघ्वस्त्रश् चित्रयोधी च प्रविष्टस् तात भारतीम्।

śyāmo yuvā guḍākeśo darśanīyaś ca pāṇḍavaḥ. laghvastraś citrayodhī ca praviṣṭas tāta bhāratīm.

सूर्योदये महाबाहुर् दिवसश् चातिवर्तते। तन्न जानामि वार्ष्णेय यदि जीवति वा न वा। कुरूणां चापि तत् सैन्यं सागरप्रतिमं महत्।

sūryodaye mahābāhur divasaś cātivartate. tanna jānāmi vārṣṇeya yadi jīvati vā na vā. kurūṇāṃ cāpi tat sainyaṃ sāgarapratimaṃ mahat.

एक एव च बीभत्सुः प्रविष्टस् तात भारतीम्। अविषह्यां महाबाहुः सुरैर् अपि महामृधे।

eka eva ca bībhatsuḥ praviṣṭas tāta bhāratīm. aviṣahyāṃ mahābāhuḥ surair api mahāmṛdhe.

न च मे वर्तते बुद्धिर् अद्य युद्धे कथं चन। द्रोणो ऽपि रभसो युद्धे मम पीडयते बलम्। प्रत्यक्षं ते महाबाहो यथासौ चरति द्विजः।

na ca me vartate buddhir adya yuddhe kathaṃ cana. droṇo 'pi rabhaso yuddhe mama pīḍayate balam. pratyakṣaṃ te mahābāho yathāsau carati dvijaḥ.

युगपच् च समेतानां कार्याणां त्वं विचक्षणः। महार्थं लघुसंयुक्तं कर्तुम् अर्हसि माधव।

yugapac ca sametānāṃ kāryāṇāṃ tvaṃ vicakṣaṇaḥ. mahārthaṃ laghusaṃyuktaṃ kartum arhasi mādhava.

तस्य मे सर्वकार्येषु कार्यम् एतन् मतं सदा। अर्जुनस्य परित्राणं कर्तव्यम् इति संयुगे।

tasya me sarvakāryeṣu kāryam etan mataṃ sadā. arjunasya paritrāṇaṃ kartavyam iti saṃyuge.

नाहं शोचामि दाशार्हं गोप्तारं जगतः प्रभुम्। स हि शक्तो रणे तात त्रींल् लोकान् अपि संगतान्।

nāhaṃ śocāmi dāśārhaṃ goptāraṃ jagataḥ prabhum. sa hi śakto raṇe tāta trīṃl lokān api saṃgatān.

विजेतुं पुरुषव्याघ्र सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते। किं पुनर् धार्तराष्ट्रस्य बलम् एतत् सुदुर्बलम्।

vijetuṃ puruṣavyāghra satyam etad bravīmi te. kiṃ punar dhārtarāṣṭrasya balam etat sudurbalam.

अर्जुनस् त्व् एव वार्ष्णेय पीडितो बहुभिर् युधि। प्रजह्यात् समरे प्राणांस् तस्माद् विन्दामि कश्मलम्।

arjunas tv eva vārṣṇeya pīḍito bahubhir yudhi. prajahyāt samare prāṇāṃs tasmād vindāmi kaśmalam.

तस्य त्वं पदवीं गच्छ गच्छेयुस् त्वादृशा यथा। तादृशस्येदृशे काले मादृशेनाभिचोदितः। त्वादृशास् तादृशं गच्छेस् तादृशं गच्छ सत्यक। सुहृदो वै सुहृत्कृत्ये परम् आस्थाय विक्रमम्। सुहृदः पदम् अन्विच्छन् न व्यथेत कथं चन।

tasya tvaṃ padavīṃ gaccha gaccheyus tvādṛśā yathā. tādṛśasyedṛśe kāle mādṛśenābhicoditaḥ. tvādṛśās tādṛśaṃ gacches tādṛśaṃ gaccha satyaka. suhṛdo vai suhṛtkṛtye param āsthāya vikramam. suhṛdaḥ padam anvicchan na vyatheta kathaṃ cana.

रणे वृष्णिप्रवीराणां द्वाव् एवातिरथौ स्मृतौ। प्रद्युम्नश् च महाबाहुस् त्वं च सात्वत विश्रुतः।

raṇe vṛṣṇipravīrāṇāṃ dvāv evātirathau smṛtau. pradyumnaś ca mahābāhus tvaṃ ca sātvata viśrutaḥ.

अस्त्रे नारायणसमः संकर्षणसमो बले। वीरतायां नरव्याघ्र धनंजयसमो ह्य् असि।

astre nārāyaṇasamaḥ saṃkarṣaṇasamo bale. vīratāyāṃ naravyāghra dhanaṃjayasamo hy asi.

भीष्मद्रोणाव् अतिक्रम्य सर्वयुद्धविशारदम्। त्वाम् अद्य पुरुषव्याघ्रं लोके सन्तः प्रचक्षते। सदेवासुरगन्धर्वान् सकिंनरमहोरगान्। योधयेत् स जगत् सर्वं विजयेत रिपून् बहून्। इति ब्रुवन्ति लोकेषु जनास् तव गुणास् तथा। समागमेषु जल्पन्ति पृथग् एव च सर्वदा।

bhīṣmadroṇāv atikramya sarvayuddhaviśāradam. tvām adya puruṣavyāghraṃ loke santaḥ pracakṣate. sadevāsuragandharvān sakiṃnaramahoragān. yodhayet sa jagat sarvaṃ vijayeta ripūn bahūn. iti bruvanti lokeṣu janās tava guṇās tathā. samāgameṣu jalpanti pṛthag eva ca sarvadā.

नासाध्यं विद्यते लोके सात्यकेर् इति माधव। तत् त्वां यद् अभिवक्ष्यामि तत् कुरुष्व महाबल।

nāsādhyaṃ vidyate loke sātyaker iti mādhava. tat tvāṃ yad abhivakṣyāmi tat kuruṣva mahābala.

संभावना हि लोकस्य तव पार्थस्य चोभयोः। नान्यथा तां महाबाहो संप्रकर्तुम् इहार्हसि।

saṃbhāvanā hi lokasya tava pārthasya cobhayoḥ. nānyathā tāṃ mahābāho saṃprakartum ihārhasi.

परित्यज्य प्रियान् प्राणान् रणे विचर वीरवत्। न हि शैनेय दाशार्हा रणे रक्षन्ति जीवितम्।

parityajya priyān prāṇān raṇe vicara vīravat. na hi śaineya dāśārhā raṇe rakṣanti jīvitam.

अयुद्धम् अनवस्थानं संग्रामे च पलायनम्। भीरूणाम् असतां मार्गो नैष दाशार्हसेवितः।

ayuddham anavasthānaṃ saṃgrāme ca palāyanam. bhīrūṇām asatāṃ mārgo naiṣa dāśārhasevitaḥ.

तवार्जुनो गुरुस् तात धर्मात्मा शिनिपुंगव। वासुदेवो गुरुश् चापि तव पार्थस्य धीमतः।

tavārjuno gurus tāta dharmātmā śinipuṃgava. vāsudevo guruś cāpi tava pārthasya dhīmataḥ.

कारणद्वयम् एतद् धि जानानस् त्वाहम् अब्रुवम्। मावमंस्था वचो मह्यं गुरुस् तव गुरोर् ह्य् अहम्।

kāraṇadvayam etad dhi jānānas tvāham abruvam. māvamaṃsthā vaco mahyaṃ gurus tava guror hy aham.

वासुदेवमतं चैतन् मम चैवार्जुनस्य च। सत्यम् एतन् मयोक्तं ते याहि यत्र धनंजयः।

vāsudevamataṃ caitan mama caivārjunasya ca. satyam etan mayoktaṃ te yāhi yatra dhanaṃjayaḥ.

एतद् वचनम् आज्ञाय मम सत्यपराक्रम। प्रविशैतद् बलं तात धार्तराष्ट्रस्य दुर्मतेः।

etad vacanam ājñāya mama satyaparākrama. praviśaitad balaṃ tāta dhārtarāṣṭrasya durmateḥ.

प्रविश्य च यथान्यायं संगम्य च महारथैः। यथार्हम् आत्मनः कर्म रणे सात्वत दर्शय।

praviśya ca yathānyāyaṃ saṃgamya ca mahārathaiḥ. yathārham ātmanaḥ karma raṇe sātvata darśaya.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...