महाभारत 7.83 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 83→

[mh-7-83] • 39 श्लोकाः

संजय उवाच। द्रौपदेयान् महेष्वासान् सौमदत्तिर् महायशाः। एकैकं पञ्चभिर् विद्ध्वा पुनर् विव्याध सप्तभिः।

saṃjaya uvāca. draupadeyān maheṣvāsān saumadattir mahāyaśāḥ. ekaikaṃ pañcabhir viddhvā punar vivyādha saptabhiḥ.

ते पीडिता भृशं तेन रौद्रेण सहसा विभो। प्रमूढा नैव विविदुर् मृधे कृत्यं स्म किं चन।

te pīḍitā bhṛśaṃ tena raudreṇa sahasā vibho. pramūḍhā naiva vividur mṛdhe kṛtyaṃ sma kiṃ cana.

नाकुलिस् तु शतानीकः सौमदत्तिं नरर्षभम्। द्वाभ्यां विद्ध्वानदद् धृष्टः शराभ्यां शत्रुतापनः।

nākulis tu śatānīkaḥ saumadattiṃ nararṣabham. dvābhyāṃ viddhvānadad dhṛṣṭaḥ śarābhyāṃ śatrutāpanaḥ.

तथेतरे रणे यत्तास् त्रिभिस् त्रिभिर् अजिह्मगैः। विव्यधुः समरे तूर्णं सौमदत्तिम् अमर्षणम्।

tathetare raṇe yattās tribhis tribhir ajihmagaiḥ. vivyadhuḥ samare tūrṇaṃ saumadattim amarṣaṇam.

स तान् प्रति महाराज चिक्षिपे पञ्च सायकान्। एकैकं हृदि चाजघ्ने एकैकेन महायशाः।

sa tān prati mahārāja cikṣipe pañca sāyakān. ekaikaṃ hṛdi cājaghne ekaikena mahāyaśāḥ.

ततस् ते भ्रातरः पञ्च शरैर् विद्धा महात्मना। परिवार्य रथैर् वीरं विव्यधुः सायकैर् भृशम्।

tatas te bhrātaraḥ pañca śarair viddhā mahātmanā. parivārya rathair vīraṃ vivyadhuḥ sāyakair bhṛśam.

आर्जुनिस् तु हयांस् तस्य चतुर्भिर् निशितैः शरैः। प्रेषयाम् आस संक्रुद्धो यमस्य सदनं प्रति।

ārjunis tu hayāṃs tasya caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ. preṣayām āsa saṃkruddho yamasya sadanaṃ prati.

भैमसेनिर् धनुश् छित्त्वा सौमदत्तेर् महात्मनः। ननाद बलवन् नादं विव्याध च शितैः शरैः।

bhaimasenir dhanuś chittvā saumadatter mahātmanaḥ. nanāda balavan nādaṃ vivyādha ca śitaiḥ śaraiḥ.

यौधिष्ठिरो ध्वजं तस्य छित्त्वा भूमाव् अपातयत्। नाकुलिश् चाश्वयन्तारं रथनीडाद् अपाहरत्।

yaudhiṣṭhiro dhvajaṃ tasya chittvā bhūmāv apātayat. nākuliś cāśvayantāraṃ rathanīḍād apāharat.

साहदेविस् तु तं ज्ञात्वा भ्रातृभिर् विमुखीकृतम्। क्षुरप्रेण शिरो राजन् निचकर्त महामनाः।

sāhadevis tu taṃ jñātvā bhrātṛbhir vimukhīkṛtam. kṣurapreṇa śiro rājan nicakarta mahāmanāḥ.

तच्छिरो न्यपतद् भूमौ तपनीयविभूषितम्। भ्राजयन्तं रणोद्देशं बालसूर्यसमप्रभम्।

tacchiro nyapatad bhūmau tapanīyavibhūṣitam. bhrājayantaṃ raṇoddeśaṃ bālasūryasamaprabham.

सौमदत्तेः शिरो दृष्ट्वा निपतत् तन् महात्मनः। वित्रस्तास् तावका राजन् प्रदुद्रुवुर् अनेकधा।

saumadatteḥ śiro dṛṣṭvā nipatat tan mahātmanaḥ. vitrastās tāvakā rājan pradudruvur anekadhā.

अलम्बुसस् तु समरे भीमसेनं महाबलम्। योधयाम् आस संक्रुद्धो लक्ष्मणं रावणिर् यथा।

alambusas tu samare bhīmasenaṃ mahābalam. yodhayām āsa saṃkruddho lakṣmaṇaṃ rāvaṇir yathā.

संप्रयुद्धौ रणे दृष्ट्वा ताव् उभौ नरराक्षसौ। विस्मयः सर्वभूतानां प्रहर्षश् चाभवत् तदा।

saṃprayuddhau raṇe dṛṣṭvā tāv ubhau nararākṣasau. vismayaḥ sarvabhūtānāṃ praharṣaś cābhavat tadā.

आर्ष्यशृङ्गिं ततो भीमो नवभिर् निशितैः शरैः। विव्याध प्रहसन् राजन् राक्षसेन्द्रम् अमर्षणम्।

ārṣyaśṛṅgiṃ tato bhīmo navabhir niśitaiḥ śaraiḥ. vivyādha prahasan rājan rākṣasendram amarṣaṇam.

तद् रक्षः समरे विद्धं कृत्वा नादं भयावहम्। अभ्यद्रवत् ततो भीमं ये च तस्य पदानुगाः।

tad rakṣaḥ samare viddhaṃ kṛtvā nādaṃ bhayāvaham. abhyadravat tato bhīmaṃ ye ca tasya padānugāḥ.

स भीमं पञ्चभिर् विद्ध्वा शरैः संनतपर्वभिः। भीमानुगाञ् जघानाशु रथांस् त्रिंशद् अरिंदमः। पुनश् चतुःशतान् हत्वा भीमं विव्याध पत्रिणा।

sa bhīmaṃ pañcabhir viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. bhīmānugāñ jaghānāśu rathāṃs triṃśad ariṃdamaḥ. punaś catuḥśatān hatvā bhīmaṃ vivyādha patriṇā.

सो ऽतिविद्धस् तदा भीमो राक्षसेन महाबलः। निषसाद रथोपस्थे मूर्छयाभिपरिप्लुतः।

so 'tividdhas tadā bhīmo rākṣasena mahābalaḥ. niṣasāda rathopasthe mūrchayābhipariplutaḥ.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञां मारुतिः क्रोधमूर्छितः। विकृष्य कार्मुकं घोरं भारसाधनम् उत्तमम्। अलम्बुसं शरैस् तीक्ष्णैर् अर्दयाम् आस सर्वतः।

pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ mārutiḥ krodhamūrchitaḥ. vikṛṣya kārmukaṃ ghoraṃ bhārasādhanam uttamam. alambusaṃ śarais tīkṣṇair ardayām āsa sarvataḥ.

स विद्धो बहुभिर् बाणैर् नीलाञ्जनचयोपमः। शुशुभे सर्वतो राजन् प्रदीप्त इव किंशुकः।

sa viddho bahubhir bāṇair nīlāñjanacayopamaḥ. śuśubhe sarvato rājan pradīpta iva kiṃśukaḥ.

स वध्यमानः समरे भीमचापच्युतैः शरैः। स्मरन् भ्रातृवधं चैव पाण्डवेन महात्मना।

sa vadhyamānaḥ samare bhīmacāpacyutaiḥ śaraiḥ. smaran bhrātṛvadhaṃ caiva pāṇḍavena mahātmanā.

घोरं रूपम् अथो कृत्वा भीमसेनम् अभाषत। तिष्ठेदानीं रणे पार्थ पश्य मे ऽद्य पराक्रमम्।

ghoraṃ rūpam atho kṛtvā bhīmasenam abhāṣata. tiṣṭhedānīṃ raṇe pārtha paśya me 'dya parākramam.

बको नाम सुदुर्बुद्धे राक्षसप्रवरो बली। परोक्षं मम तद्वृत्तं यद् भ्राता मे हतस् त्वया।

bako nāma sudurbuddhe rākṣasapravaro balī. parokṣaṃ mama tadvṛttaṃ yad bhrātā me hatas tvayā.

एवम् उक्त्वा ततो भीमम् अन्तर्धानगतस् तदा। महाता शरवर्षेण भृशं तं समवाकिरत्।

evam uktvā tato bhīmam antardhānagatas tadā. mahātā śaravarṣeṇa bhṛśaṃ taṃ samavākirat.

भीमस् तु समरे राजन्न् अदृश्ये राक्षसे तदा। आकाशं पूरयाम् आस शरैः संनतपर्वभिः।

bhīmas tu samare rājann adṛśye rākṣase tadā. ākāśaṃ pūrayām āsa śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ.

स वध्यमानो भीमेन निमेषाद् रथम् आस्थितः। जगाम धरणीं क्षुद्रः खं चैव सहसागमत्।

sa vadhyamāno bhīmena nimeṣād ratham āsthitaḥ. jagāma dharaṇīṃ kṣudraḥ khaṃ caiva sahasāgamat.

उच्चावचानि रूपाणि चकार सुबहूनि च। अणुर् बृहत् पुनः स्थूलो नादान् मुञ्चन्न् इवाम्बुदः। उच्चावचास् तथा वाचो व्याजहार समन्ततः। निपेतुर् गगनाच् चैव शरधाराः सहस्रशः। शक्तयः कणपाः प्रासाः शूलपट्टिशतोमराः। शतघ्न्यः परिघाश् चैव भिण्डिपालाः परश्वधाः। शिलाः खड्गा गुडाश् चैव ऋष्टिर् वज्राणि चैव ह। सा राक्षसविसृष्टा तु शस्त्रवृष्टिः सुदारुणा। जघान पाण्डुपुत्रस्य सैनिकान् रणमूर्धनि।

uccāvacāni rūpāṇi cakāra subahūni ca. aṇur bṛhat punaḥ sthūlo nādān muñcann ivāmbudaḥ. uccāvacās tathā vāco vyājahāra samantataḥ. nipetur gaganāc caiva śaradhārāḥ sahasraśaḥ. śaktayaḥ kaṇapāḥ prāsāḥ śūlapaṭṭiśatomarāḥ. śataghnyaḥ parighāś caiva bhiṇḍipālāḥ paraśvadhāḥ. śilāḥ khaḍgā guḍāś caiva ṛṣṭir vajrāṇi caiva ha. sā rākṣasavisṛṣṭā tu śastravṛṣṭiḥ sudāruṇā. jaghāna pāṇḍuputrasya sainikān raṇamūrdhani.

तेन पाण्डवसैन्यानां मृदिता युधि वारणाः। हयाश् च बहवो राजन् पत्तयश् च तथा पुनः। रथेभ्यो रथिनः पेतुस् तस्य नुन्नाः स्म सायकैः।

tena pāṇḍavasainyānāṃ mṛditā yudhi vāraṇāḥ. hayāś ca bahavo rājan pattayaś ca tathā punaḥ. rathebhyo rathinaḥ petus tasya nunnāḥ sma sāyakaiḥ.

शोणितोदां रथावर्तां हस्तिग्राहसमाकुलाम्। स हत्वा रथभूयिष्ठां नदीं प्रावर्तयत् तदा। छत्रहंसां कर्दमिनीं बाहुपन्नगसंकुलाम्।

śoṇitodāṃ rathāvartāṃ hastigrāhasamākulām. sa hatvā rathabhūyiṣṭhāṃ nadīṃ prāvartayat tadā. chatrahaṃsāṃ kardaminīṃ bāhupannagasaṃkulām.

नदीं प्रवर्तयाम् आस रक्षोगणसमाकुलाम्। वहन्तीं बहुधा राजंश् चेदिपाञ्चालसृञ्जयान्। वहन्तीं सृञ्जयांश् चैव पाञ्चालान् अथ बाह्लिकान्।

nadīṃ pravartayām āsa rakṣogaṇasamākulām. vahantīṃ bahudhā rājaṃś cedipāñcālasṛñjayān. vahantīṃ sṛñjayāṃś caiva pāñcālān atha bāhlikān.

तं तथा समरे राजन् विचरन्तम् अभीतवत्। पाण्डवा भृशसंविग्नाः प्रापश्यंस् तत्स्य विक्रमम्।

taṃ tathā samare rājan vicarantam abhītavat. pāṇḍavā bhṛśasaṃvignāḥ prāpaśyaṃs tatsya vikramam.

तावकानां तु सैन्यानां प्रहर्षः समजायत। वादित्रनिनदश् चोग्रः सुमहांल् लोमहर्षणः। प्रहर्षयद् रणे रक्षः पाण्डवांश् च व्यमोहयत्।

tāvakānāṃ tu sainyānāṃ praharṣaḥ samajāyata. vāditraninadaś cograḥ sumahāṃl lomaharṣaṇaḥ. praharṣayad raṇe rakṣaḥ pāṇḍavāṃś ca vyamohayat.

तं श्रुत्वा निनदं घोरं तव सैन्यस्य पाण्डवः। नामृष्यत यथा नागस् तलशब्दं समीरितम्।

taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ tava sainyasya pāṇḍavaḥ. nāmṛṣyata yathā nāgas talaśabdaṃ samīritam.

ततः क्रोधाभिताम्राक्षो निर्दहन्न् इव पावकः। संदधे त्वाष्ट्रम् अस्त्रं स स्वयं त्वष्टेव मारिष।

tataḥ krodhābhitāmrākṣo nirdahann iva pāvakaḥ. saṃdadhe tvāṣṭram astraṃ sa svayaṃ tvaṣṭeva māriṣa.

ततः शरसहस्राणि प्रादुरासन् समन्ततः। तैः शरैस् तव सैन्यस्य विद्रावः सुमहान् अभूत्।

tataḥ śarasahasrāṇi prādurāsan samantataḥ. taiḥ śarais tava sainyasya vidrāvaḥ sumahān abhūt.

तद् अस्त्रं प्रेषितं तेन भीमसेनेन संयुगे। राक्षसस्य महामायां हत्वा राक्षसम् आर्दयत्।

tad astraṃ preṣitaṃ tena bhīmasenena saṃyuge. rākṣasasya mahāmāyāṃ hatvā rākṣasam ārdayat.

स वध्यमानो बहुधा भीमसेनेन राक्षसः। संत्यज्य संयुगे भीमं द्रोणानीकम् उपाद्रवत्।

sa vadhyamāno bahudhā bhīmasenena rākṣasaḥ. saṃtyajya saṃyuge bhīmaṃ droṇānīkam upādravat.

तस्मिंस् तु निर्जिते राजन् राक्षसेन्द्रे महात्मना। अनादयन् सिंहनादैः पाण्डवाः सर्वतोदिशम्।

tasmiṃs tu nirjite rājan rākṣasendre mahātmanā. anādayan siṃhanādaiḥ pāṇḍavāḥ sarvatodiśam.

अपूजयन् मारुतिं च संहृष्टास् ते महाबलम्। प्रह्रादं समरे जित्वा यथा शक्रं मरुद्गणाः।

apūjayan mārutiṃ ca saṃhṛṣṭās te mahābalam. prahrādaṃ samare jitvā yathā śakraṃ marudgaṇāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...