महाभारत 7.81 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 81→

[mh-7-81] • 46 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। अर्जुने सैन्धवं प्राप्ते भारद्वाजेन संवृताः। पाञ्चालाः कुरुभिः सार्धं किम् अकुर्वत संजय।

dhṛtarāṣṭra uvāca. arjune saindhavaṃ prāpte bhāradvājena saṃvṛtāḥ. pāñcālāḥ kurubhiḥ sārdhaṃ kim akurvata saṃjaya.

संजय उवाच। अपराह्णे महाराज संग्रामे लोमहर्षणे। पाञ्चालानां कुरूणां च द्रोणे द्यूतम् अवर्तत।

saṃjaya uvāca. aparāhṇe mahārāja saṃgrāme lomaharṣaṇe. pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca droṇe dyūtam avartata.

पाञ्चाला हि जिघांसन्तो द्रोणं संहृष्टचेतसः। अभ्यवर्षन्त गर्जन्तः शरवर्षाणि मारिष।

pāñcālā hi jighāṃsanto droṇaṃ saṃhṛṣṭacetasaḥ. abhyavarṣanta garjantaḥ śaravarṣāṇi māriṣa.

ततः सुतुमुलस् तेषां संग्रामो ऽवर्तताद्भुतः। पाञ्चालानां कुरूणां च घोरो देवासुरोपमः।

tataḥ sutumulas teṣāṃ saṃgrāmo 'vartatādbhutaḥ. pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca ghoro devāsuropamaḥ.

सर्वे द्रोणरथं प्राप्य पाञ्चालाः पण्डवैः सह। तद् अनीकं बिभित्सन्तो महास्त्राणि व्यदर्शयन्।

sarve droṇarathaṃ prāpya pāñcālāḥ paṇḍavaiḥ saha. tad anīkaṃ bibhitsanto mahāstrāṇi vyadarśayan.

द्रोणस्य रथपर्यन्तं रथिनो रथम् आस्थिताः। कम्पयन्तो ऽभ्यवर्तन्त वेगम् आस्थाय मध्यमम्।

droṇasya rathaparyantaṃ rathino ratham āsthitāḥ. kampayanto 'bhyavartanta vegam āsthāya madhyamam.

तम् अभ्यगाद् बृहत्क्षत्रः केकयानां महारथः। प्रवपन् निशितान् बाणान् महेन्द्राशनिसंनिभान्।

tam abhyagād bṛhatkṣatraḥ kekayānāṃ mahārathaḥ. pravapan niśitān bāṇān mahendrāśanisaṃnibhān.

तं तु प्रत्युदियाच् छीघ्रं क्षेमधूर्तिर् महायशाः। विमुञ्चन् निशितान् बाणाञ् शतशो ऽथ सहस्रशः।

taṃ tu pratyudiyāc chīghraṃ kṣemadhūrtir mahāyaśāḥ. vimuñcan niśitān bāṇāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

धृष्टकेतुश् च चेदीनाम् ऋषभो ऽतिबलोदितः। त्वरितो ऽभ्यद्रवद् द्रोणं महेन्द्र इव शम्बरम्।

dhṛṣṭaketuś ca cedīnām ṛṣabho 'tibaloditaḥ. tvarito 'bhyadravad droṇaṃ mahendra iva śambaram.

तम् आपतन्तं सहसा व्यादितास्यम् इवान्तकम्। वीरधन्वा महेष्वासस् त्वरमाणः समभ्ययात्।

tam āpatantaṃ sahasā vyāditāsyam ivāntakam. vīradhanvā maheṣvāsas tvaramāṇaḥ samabhyayāt.

युधिष्ठिरं महाराज जिगीषुं समवस्थितम्। सहानीकं ततो द्रोणो न्यवारयत वीर्यवान्।

yudhiṣṭhiraṃ mahārāja jigīṣuṃ samavasthitam. sahānīkaṃ tato droṇo nyavārayata vīryavān.

नकुलं कुशलं युद्धे पराक्रान्तं पराक्रमी। अभ्यगच्छत् समायान्तं विकर्णस् ते सुतः प्रभो।

nakulaṃ kuśalaṃ yuddhe parākrāntaṃ parākramī. abhyagacchat samāyāntaṃ vikarṇas te sutaḥ prabho.

सहदेवं तथायान्तं दुर्मुखः शत्रुकर्शनः। शरैर् अनेकसाहस्रैः समवाकिरद् आशुगैः।

sahadevaṃ tathāyāntaṃ durmukhaḥ śatrukarśanaḥ. śarair anekasāhasraiḥ samavākirad āśugaiḥ.

सात्यकिं तु नरव्याघ्रं व्याघ्रदत्तस् त्व् अवारयत्। शरैः सुनिशितैस् तीक्ष्णैः कम्पयन् वै मुहुर् मुहुः।

sātyakiṃ tu naravyāghraṃ vyāghradattas tv avārayat. śaraiḥ suniśitais tīkṣṇaiḥ kampayan vai muhur muhuḥ.

द्रौपदेयान् नरव्याघ्रान् मुञ्चतः सायकोत्तमान्। संरब्धान् रथिनां श्रेष्ठान् सौमदत्तिर् अवारयत्।

draupadeyān naravyāghrān muñcataḥ sāyakottamān. saṃrabdhān rathināṃ śreṣṭhān saumadattir avārayat.

भीमसेनं तथा क्रुद्धं भीमरूपो भयानकम्। प्रत्यवारयद् आयान्तम् आर्ष्यशृङ्गिर् महारथः।

bhīmasenaṃ tathā kruddhaṃ bhīmarūpo bhayānakam. pratyavārayad āyāntam ārṣyaśṛṅgir mahārathaḥ.

तयोः समभवद् युद्धं नरराक्षसयोर् मृधे। यादृग् एव पुरा वृत्तं रामरावणयोर् नृप।

tayoḥ samabhavad yuddhaṃ nararākṣasayor mṛdhe. yādṛg eva purā vṛttaṃ rāmarāvaṇayor nṛpa.

ततो युधिष्ठिरो द्रोणं नवत्या नतपर्वणाम्। आजघ्ने भरतश्रेष्ठ सर्वमर्मसु भारत।

tato yudhiṣṭhiro droṇaṃ navatyā nataparvaṇām. ājaghne bharataśreṣṭha sarvamarmasu bhārata.

तं द्रोणः पञ्चविंशत्या निजघान स्तनान्तरे। रोषितो भरतश्रेष्ठ कौन्तेयेन यशस्विना।

taṃ droṇaḥ pañcaviṃśatyā nijaghāna stanāntare. roṣito bharataśreṣṭha kaunteyena yaśasvinā.

भूय एव तु विंशत्या सायकानां समाचिनोत्। अदृश्यं समरे चक्रे राजानं सायकोत्तमैः। साश्वसूतध्वजं द्रोणः पश्यतां सर्वधन्विनाम्।

bhūya eva tu viṃśatyā sāyakānāṃ samācinot. adṛśyaṃ samare cakre rājānaṃ sāyakottamaiḥ. sāśvasūtadhvajaṃ droṇaḥ paśyatāṃ sarvadhanvinām.

ताञ् शरान् द्रोणमुक्तांस् तु शरवर्षेण पाण्डवः। अवारयत धर्मात्मा दर्शयन् पाणिलाघवम्।

tāñ śarān droṇamuktāṃs tu śaravarṣeṇa pāṇḍavaḥ. avārayata dharmātmā darśayan pāṇilāghavam.

ततो द्रोणो भृशं क्रुद्धो धर्मराजस्य संयुगे। चिच्छेद सहसा धन्वी धनुस् तस्य महात्मनः।

tato droṇo bhṛśaṃ kruddho dharmarājasya saṃyuge. ciccheda sahasā dhanvī dhanus tasya mahātmanaḥ.

अथैनं छिन्नधन्वानं त्वरमाणो महारथः। शरैर् अनेकसाहस्रैः पुरयाम् आस सर्वतः।

athainaṃ chinnadhanvānaṃ tvaramāṇo mahārathaḥ. śarair anekasāhasraiḥ purayām āsa sarvataḥ.

अदृश्यं दृश्य राजानं भारद्वाजस्य सायकैः। सर्वभूतान्य् अमन्यन्त हतम् एव युधिष्ठिरम्।

adṛśyaṃ dṛśya rājānaṃ bhāradvājasya sāyakaiḥ. sarvabhūtāny amanyanta hatam eva yudhiṣṭhiram.

के चिच् चैनम् अमन्यन्त तथा वै विमुखीकृतम्। हृतो राजेति राजेन्द्र ब्राह्मणेन यशस्विना।

ke cic cainam amanyanta tathā vai vimukhīkṛtam. hṛto rājeti rājendra brāhmaṇena yaśasvinā.

स कृच्छ्रं परमं प्राप्तो धर्मराजो युधिष्ठिरः। त्यक्त्वा तत् कार्मुकं छिन्नं भारद्वाजेन संयुगे। आददे ऽन्यद् धनुर् दिव्यं भारघ्नं वेगवत्तरम्।

sa kṛcchraṃ paramaṃ prāpto dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. tyaktvā tat kārmukaṃ chinnaṃ bhāradvājena saṃyuge. ādade 'nyad dhanur divyaṃ bhāraghnaṃ vegavattaram.

ततस् तान् सायकान् सर्वान् द्रोणमुक्तान् सहस्रशः। चिच्छेद समरे वीरस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

tatas tān sāyakān sarvān droṇamuktān sahasraśaḥ. ciccheda samare vīras tad adbhutam ivābhavat.

छित्त्वा च ताञ् शरान् राजा क्रोधसंरक्तलोचनः। शक्तिं जग्राह समरे गिरीणाम् अपि दारणीम्। स्वर्णदण्डां महाघोराम् अष्टघण्टां भयावहाम्।

chittvā ca tāñ śarān rājā krodhasaṃraktalocanaḥ. śaktiṃ jagrāha samare girīṇām api dāraṇīm. svarṇadaṇḍāṃ mahāghorām aṣṭaghaṇṭāṃ bhayāvahām.

समुत्क्षिप्य च तां हृष्टो ननाद बलवद् बली। नादेन सर्वभूतानि त्रासयन्न् इव भारत।

samutkṣipya ca tāṃ hṛṣṭo nanāda balavad balī. nādena sarvabhūtāni trāsayann iva bhārata.

शक्तिं समुद्यतां दृष्ट्वा धर्मराजेन संयुगे। स्वस्ति द्रोणाय सहसा सर्वभूतान्य् अथाब्रुवन्।

śaktiṃ samudyatāṃ dṛṣṭvā dharmarājena saṃyuge. svasti droṇāya sahasā sarvabhūtāny athābruvan.

सा राजभुजनिर्मुक्ता निर्मुक्तोरगसंनिभा। प्रज्वालयन्ती गगनं दिशश् च विदिशस् तथा। द्रोणान्तिकम् अनुप्राप्ता दीप्तास्या पन्नगी यथा। कालरात्रीव भारत। कन्येवोरगराजस्य।

sā rājabhujanirmuktā nirmuktoragasaṃnibhā. prajvālayantī gaganaṃ diśaś ca vidiśas tathā. droṇāntikam anuprāptā dīptāsyā pannagī yathā. kālarātrīva bhārata. kanyevoragarājasya.

ताम् आपतन्तीं सहसा प्रेक्ष्य द्रोणो विशां पते। प्रादुश्चक्रे ततो ब्राह्मम् अस्त्रम् अस्त्रविदां वरः।

tām āpatantīṃ sahasā prekṣya droṇo viśāṃ pate. prāduścakre tato brāhmam astram astravidāṃ varaḥ.

तद् अस्त्रं भस्मसात् कृत्वा तां शक्तिं घोरदर्शनाम्। जगाम स्यन्दनं तूर्णं पाण्डवस्य यशस्विनः।

tad astraṃ bhasmasāt kṛtvā tāṃ śaktiṃ ghoradarśanām. jagāma syandanaṃ tūrṇaṃ pāṇḍavasya yaśasvinaḥ.

ततो युधिष्ठिरो राजा द्रोणास्त्रं तत् समुद्यतम्। अशामयन् महाप्राज्ञो ब्रह्मास्त्रेणैव भारत।

tato yudhiṣṭhiro rājā droṇāstraṃ tat samudyatam. aśāmayan mahāprājño brahmāstreṇaiva bhārata.

विव्याध च रणे द्रोणं पञ्चभिर् नतपर्वभिः। क्षुरप्रेण च तीक्ष्णेन चिच्छेदास्य महद् धनुः।

vivyādha ca raṇe droṇaṃ pañcabhir nataparvabhiḥ. kṣurapreṇa ca tīkṣṇena cicchedāsya mahad dhanuḥ.

तद् अपास्य धनुश् छिन्नं द्रोणः क्षत्रियमर्दनः। गदां चिक्षेप सहसा धर्मपुत्राय मारिष।

tad apāsya dhanuś chinnaṃ droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ. gadāṃ cikṣepa sahasā dharmaputrāya māriṣa.

ताम् आपतन्तीं सहसा गदां दृष्ट्वा युधिष्ठिरः। गदाम् एवाग्रहीत् क्रुद्धश् चिक्षेप च परंतपः।

tām āpatantīṃ sahasā gadāṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraḥ. gadām evāgrahīt kruddhaś cikṣepa ca paraṃtapaḥ.

ते गदे सहसा मुक्ते समासाद्य परस्परम्। संघर्षात् पावकं मुक्त्वा समेयातां महीतले।

te gade sahasā mukte samāsādya parasparam. saṃgharṣāt pāvakaṃ muktvā sameyātāṃ mahītale.

ततो द्रोणो भृशं क्रुद्धो धर्मराजस्य मारिष। चतुर्भिर् निशितैस् तीक्ष्णैर् हयाञ् जघ्ने शरोत्तमैः।

tato droṇo bhṛśaṃ kruddho dharmarājasya māriṣa. caturbhir niśitais tīkṣṇair hayāñ jaghne śarottamaiḥ.

धनुश् चैकेन बाणेन चिच्छेदेन्द्रध्वजोपमम्। केतुम् एकेन चिच्छेद पाण्डवं चार्दयत् त्रिभिः।

dhanuś caikena bāṇena cicchedendradhvajopamam. ketum ekena ciccheda pāṇḍavaṃ cārdayat tribhiḥ.

हताश्वात् तु रथात् तूर्णम् अवप्लुत्य युधिष्ठिरः। तस्थाव् ऊर्ध्वभुजो राजा व्यायुधो भरतर्षभ।

hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya yudhiṣṭhiraḥ. tasthāv ūrdhvabhujo rājā vyāyudho bharatarṣabha.

विरथं तं समालोक्य व्यायुधं च विशेषतः। द्रोणो व्यमोहयच् छत्रून् सर्वसैन्यानि चाभिभो।

virathaṃ taṃ samālokya vyāyudhaṃ ca viśeṣataḥ. droṇo vyamohayac chatrūn sarvasainyāni cābhibho.

मुञ्चन्न् इषुगणांस् तीक्ष्णांल् लघुहस्तो दृढव्रतः। अभिदुद्राव राजानं सिंहो मृगम् इवोल्बणः।

muñcann iṣugaṇāṃs tīkṣṇāṃl laghuhasto dṛḍhavrataḥ. abhidudrāva rājānaṃ siṃho mṛgam ivolbaṇaḥ.

तम् अभिद्रुतम् आलोक्य द्रोणेनामित्रघातिना। हा हेति सहसा शब्दः पाण्डूनां समजायत।

tam abhidrutam ālokya droṇenāmitraghātinā. hā heti sahasā śabdaḥ pāṇḍūnāṃ samajāyata.

हृतो राजा हृतो राजा भारद्वाजेन मारिष। इत्य् आसीत् सुमहाञ् शब्दः पाण्डुसैन्यस्य सर्वतः।

hṛto rājā hṛto rājā bhāradvājena māriṣa. ity āsīt sumahāñ śabdaḥ pāṇḍusainyasya sarvataḥ.

ततस् त्वरितम् आरुह्य सहदेवरथं नृपः। अपायाज् जवनैर् अश्वैः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः।

tatas tvaritam āruhya sahadevarathaṃ nṛpaḥ. apāyāj javanair aśvaiḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...