महाभारत 7.8 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 8→

[mh-7-8] • 39 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। किं कुर्वाणं रणे द्रोणं जघ्नुः पाण्डवसृञ्जयाः। तथा निपुणम् अस्त्रेषु सर्वशस्त्रभृताम् अपि।

dhṛtarāṣṭra uvāca. kiṃ kurvāṇaṃ raṇe droṇaṃ jaghnuḥ pāṇḍavasṛñjayāḥ. tathā nipuṇam astreṣu sarvaśastrabhṛtām api.

रथभङ्गो बभूवास्य धनुर् वाशीर्यतास्यतः। प्रमत्तो वाभवद् द्रोणस् ततो मृत्युम् उपेयिवान्।

rathabhaṅgo babhūvāsya dhanur vāśīryatāsyataḥ. pramatto vābhavad droṇas tato mṛtyum upeyivān.

कथं नु पार्षतस् तात शत्रुभिर् दुष्प्रधर्षणम्। किरन्तम् इषुसंघातान् रुक्मपुङ्खान् अनेकशः।

kathaṃ nu pārṣatas tāta śatrubhir duṣpradharṣaṇam. kirantam iṣusaṃghātān rukmapuṅkhān anekaśaḥ.

क्षिप्रहस्तं द्विजश्रेष्ठं कृतिनं चित्रयोधिनम्। दूरेषुपातिनं दान्तम् अस्त्रयुद्धे च पारगम्।

kṣiprahastaṃ dvijaśreṣṭhaṃ kṛtinaṃ citrayodhinam. dūreṣupātinaṃ dāntam astrayuddhe ca pāragam.

पाञ्चालपुत्रो न्यवधीद् दिष्ट्या स वरम् अच्युतम्। कुर्वाणं दारुणं कर्म रणे यत्तं महारथम्।

pāñcālaputro nyavadhīd diṣṭyā sa varam acyutam. kurvāṇaṃ dāruṇaṃ karma raṇe yattaṃ mahāratham.

व्यक्तं दिष्टं हि बलवत् पौरुषाद् इति मे मतिः। यद् द्रोणो निहतः शूरः पार्षतेन महात्मना।

vyaktaṃ diṣṭaṃ hi balavat pauruṣād iti me matiḥ. yad droṇo nihataḥ śūraḥ pārṣatena mahātmanā.

अस्त्रं चतुर्विधं वीरे यस्मिन्न् आसीत् प्रतिष्ठितम्। तम् इष्वस्त्रवराचार्यं द्रोणं शंससि मे हतम्।

astraṃ caturvidhaṃ vīre yasminn āsīt pratiṣṭhitam. tam iṣvastravarācāryaṃ droṇaṃ śaṃsasi me hatam.

श्रुत्वा हतं रुक्मरथं वैयाघ्रपरिवारणम्। जातरूपपरिष्कारं नाद्य शोकम् अपानुदे।

śrutvā hataṃ rukmarathaṃ vaiyāghraparivāraṇam. jātarūpapariṣkāraṃ nādya śokam apānude.

न नूनं परदुःखेन कश् चिन् म्रियति संजय। यत्र द्रोणम् अहं श्रुत्वा हतं जीवामि न म्रिये। दैवम् एव परं मन्ये न सुनीतं न पौरुषम्। मदीयो नायको यत्र गुणश्रेष्ठो हतः परैः।

na nūnaṃ paraduḥkhena kaś cin mriyati saṃjaya. yatra droṇam ahaṃ śrutvā hataṃ jīvāmi na mriye. daivam eva paraṃ manye na sunītaṃ na pauruṣam. madīyo nāyako yatra guṇaśreṣṭho hataḥ paraiḥ.

अश्मसारमयं नूनं हृदयं सुदृढं मम। यच् छ्रुत्वा निहतं द्रोणं शतधा न विदीर्यते।

aśmasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ sudṛḍhaṃ mama. yac chrutvā nihataṃ droṇaṃ śatadhā na vidīryate.

ब्राह्मे वेदे तथेष्व् अस्त्रे यम् उपासन् गुणार्थिनः। ब्राह्मणा राजपुत्राश् च स कथं मृत्युना हतः।

brāhme vede tatheṣv astre yam upāsan guṇārthinaḥ. brāhmaṇā rājaputrāś ca sa kathaṃ mṛtyunā hataḥ.

शोषणं सागरस्येव मेरोर् इव विसर्पणम्। पतनं भास्करस्येव न मृष्ये द्रोणपातनम्।

śoṣaṇaṃ sāgarasyeva meror iva visarpaṇam. patanaṃ bhāskarasyeva na mṛṣye droṇapātanam.

दृप्तानां प्रतिषेद्धासीद् धार्मिकानां च रक्षिता। यो ऽत्याक्षीत् कृपणस्यार्थे प्राणान् अपि परंतपः।

dṛptānāṃ pratiṣeddhāsīd dhārmikānāṃ ca rakṣitā. yo 'tyākṣīt kṛpaṇasyārthe prāṇān api paraṃtapaḥ.

मन्दानां मम पुत्राणां जयाशा यस्य विक्रमे। बृहस्पत्युशनस्तुल्यो बुद्ध्या स निहतः कथम्। गुणानां सर्वयोधानां स्थितिर् आसीन् महाद्युतिः। यं मृत्युर् वशगस् तिष्ठेत् स कथं मृत्युना हतः।

mandānāṃ mama putrāṇāṃ jayāśā yasya vikrame. bṛhaspatyuśanastulyo buddhyā sa nihataḥ katham. guṇānāṃ sarvayodhānāṃ sthitir āsīn mahādyutiḥ. yaṃ mṛtyur vaśagas tiṣṭhet sa kathaṃ mṛtyunā hataḥ.

ते च शोणा बृहन्तो ऽश्वाः सैन्धवा हेममालिनः। रथे वातजवा युक्ताः सर्वशब्दातिगा रणे।

te ca śoṇā bṛhanto 'śvāḥ saindhavā hemamālinaḥ. rathe vātajavā yuktāḥ sarvaśabdātigā raṇe.

बलिनो घोषिणो दान्ताः सैन्धवाः साधुवाहिनः। दृढाः संग्राममध्येषु कच्चिद् आसन् न विह्वलाः।

balino ghoṣiṇo dāntāḥ saindhavāḥ sādhuvāhinaḥ. dṛḍhāḥ saṃgrāmamadhyeṣu kaccid āsan na vihvalāḥ.

करिणां बृंहतां युद्धे शङ्खदुन्दुभिनिस्वनम्। ज्याक्षेपशरवर्षाणां शस्त्राणां च सहिष्णवः।

kariṇāṃ bṛṃhatāṃ yuddhe śaṅkhadundubhinisvanam. jyākṣepaśaravarṣāṇāṃ śastrāṇāṃ ca sahiṣṇavaḥ.

आशंसन्तः पराञ् जेतुं जितश्वासा जितव्यथाः। हयाः प्रजविताः शीघ्रा भारद्वाजरथोद्वहाः।

āśaṃsantaḥ parāñ jetuṃ jitaśvāsā jitavyathāḥ. hayāḥ prajavitāḥ śīghrā bhāradvājarathodvahāḥ.

ते स्म रुक्मरथे युक्ता नरवीरसमाहिताः। कथं नाभ्यतरंस् तात पाण्डवानाम् अनीकिनीम्। तं तु रुक्मरथं दृष्ट्वा विद्रवन्ति स्म शत्रवः। दिव्यम् अस्त्रं विकुर्वाणं संगताः सर्वतः परे।

te sma rukmarathe yuktā naravīrasamāhitāḥ. kathaṃ nābhyataraṃs tāta pāṇḍavānām anīkinīm. taṃ tu rukmarathaṃ dṛṣṭvā vidravanti sma śatravaḥ. divyam astraṃ vikurvāṇaṃ saṃgatāḥ sarvataḥ pare.

जातरूपपरिष्कारम् आस्थाय रथम् उत्तमम्। भारद्वाजः किम् अकरोच् छूरः संक्रन्दनो युधि।

jātarūpapariṣkāram āsthāya ratham uttamam. bhāradvājaḥ kim akaroc chūraḥ saṃkrandano yudhi.

विद्यां यस्योपजीवन्ति सर्वलोकधनुर्भृतः। स सत्यसंधो बलवान् द्रोणः किम् अकरोद् युधि।

vidyāṃ yasyopajīvanti sarvalokadhanurbhṛtaḥ. sa satyasaṃdho balavān droṇaḥ kim akarod yudhi.

दिवि शक्रम् इव श्रेष्ठं महामात्रं धनुर्भृताम्। के नु तं रौद्रकर्माणं युद्धे प्रत्युद्ययू रथाः।

divi śakram iva śreṣṭhaṃ mahāmātraṃ dhanurbhṛtām. ke nu taṃ raudrakarmāṇaṃ yuddhe pratyudyayū rathāḥ.

ननु रुक्मरथं दृष्ट्वा प्रद्रवन्ति स्म पाण्डवाः। दिव्यम् अस्त्रं विकुर्वाणं सेनां क्षिण्वन्तम् अव्ययम्।

nanu rukmarathaṃ dṛṣṭvā pradravanti sma pāṇḍavāḥ. divyam astraṃ vikurvāṇaṃ senāṃ kṣiṇvantam avyayam.

उताहो सर्वसैन्येन धर्मराजः सहानुजः। पाञ्चाल्यप्रग्रहो द्रोणं सर्वतः समवारयत्।

utāho sarvasainyena dharmarājaḥ sahānujaḥ. pāñcālyapragraho droṇaṃ sarvataḥ samavārayat.

नूनम् आवारयत् पार्थो रथिनो ऽन्यान् अजिह्मगैः। ततो द्रोणं समारोहत् पार्षतः पापकर्मकृत्।

nūnam āvārayat pārtho rathino 'nyān ajihmagaiḥ. tato droṇaṃ samārohat pārṣataḥ pāpakarmakṛt.

न ह्य् अन्यं परिपश्यामि वधे कं चन शुष्मिणः। धृष्टद्युम्नाद् ऋते रौद्रात् पाल्यमानात् किरीटिना। उत्सृज्य सर्वसैन्यानि द्रोणम् एवाभिदुद्रुवे।

na hy anyaṃ paripaśyāmi vadhe kaṃ cana śuṣmiṇaḥ. dhṛṣṭadyumnād ṛte raudrāt pālyamānāt kirīṭinā. utsṛjya sarvasainyāni droṇam evābhidudruve.

तैर् वृतः सर्वतः शूरैः पाञ्चाल्यापसदस् ततः। केकयैश् चेदिकारूषैर् मत्स्यैर् अन्यैश् च भूमिपैः।

tair vṛtaḥ sarvataḥ śūraiḥ pāñcālyāpasadas tataḥ. kekayaiś cedikārūṣair matsyair anyaiś ca bhūmipaiḥ.

व्याकुलीकृतम् आचार्यं पिपीलैर् उरगं यथा। कर्मण्य् असुकरे सक्तं जघानेति मतिर् मम।

vyākulīkṛtam ācāryaṃ pipīlair uragaṃ yathā. karmaṇy asukare saktaṃ jaghāneti matir mama.

यो ऽधीत्य चतुरो वेदान् सर्वान् आख्यानपञ्चमान्। ब्राह्मणानां प्रतिष्ठासीत् स्रोतसाम् इव सागरः। क्षत्रं च ब्रह्म चैवेह यो ऽन्वतिष्ठत् परंतपः। दृप्तानां प्रतिषेद्धा च चक्षुर् आसीद् अचक्षुषाम्। अमर्षी चावलिप्तेषु धार्मिकेषु च धार्मिकः। स कथं ब्राह्मणो वृद्धः शस्त्रेण वधम् आप्तवान्।

yo 'dhītya caturo vedān sarvān ākhyānapañcamān. brāhmaṇānāṃ pratiṣṭhāsīt srotasām iva sāgaraḥ. kṣatraṃ ca brahma caiveha yo 'nvatiṣṭhat paraṃtapaḥ. dṛptānāṃ pratiṣeddhā ca cakṣur āsīd acakṣuṣām. amarṣī cāvalipteṣu dhārmikeṣu ca dhārmikaḥ. sa kathaṃ brāhmaṇo vṛddhaḥ śastreṇa vadham āptavān.

अमर्षणो मर्षितवान् क्लिश्यमानः सदा मया। अनर्हमाणः कौन्तेयः कर्मणस् तस्य तत् फलम्।

amarṣaṇo marṣitavān kliśyamānaḥ sadā mayā. anarhamāṇaḥ kaunteyaḥ karmaṇas tasya tat phalam.

यस्य कर्मानुजीवन्ति लोके सर्वधनुर्भृतः। स सत्यसंधः सुकृती श्रीकामैर् निहतः कथम्।

yasya karmānujīvanti loke sarvadhanurbhṛtaḥ. sa satyasaṃdhaḥ sukṛtī śrīkāmair nihataḥ katham.

दिवि शक्र इव श्रेष्ठो महासत्त्वो महाबलः। स कथं निहतः पार्थैः क्षुद्रमत्स्यैर् यथा तिमिः।

divi śakra iva śreṣṭho mahāsattvo mahābalaḥ. sa kathaṃ nihataḥ pārthaiḥ kṣudramatsyair yathā timiḥ.

क्षिप्रहस्तश् च बलवान् दृढधन्वारिमर्दनः। वा कथं निहतः पापै रणे ब्राह्मणपुंगवः। न यस्य जीविताकाङ्क्षी विषयं प्राप्य जीवति।

kṣiprahastaś ca balavān dṛḍhadhanvārimardanaḥ. vā kathaṃ nihataḥ pāpai raṇe brāhmaṇapuṃgavaḥ. na yasya jīvitākāṅkṣī viṣayaṃ prāpya jīvati.

यं द्वौ न जहतः शब्दौ जीवमानं कदा चन। ब्राह्मश् च वेदकामानां ज्याघोषश् च धनुर्भृताम्। अदीनं पुरुषव्याघ्रं ह्रीमन्तम् अपराजितम्।

yaṃ dvau na jahataḥ śabdau jīvamānaṃ kadā cana. brāhmaś ca vedakāmānāṃ jyāghoṣaś ca dhanurbhṛtām. adīnaṃ puruṣavyāghraṃ hrīmantam aparājitam.

नाहं मृष्ये हतं द्रोणं सिंहद्विरदविक्रमम्। पश्यतां पुरुषेन्द्राणां समरे पार्षतो ऽवधीत्। के पुरस्ताद् अयुध्यन्त रक्षन्तो द्रोणम् अन्तिकात्। के नु पश्चाद् अवर्तन्त गच्छतो दुर्गमां गतिम्। कथं संजय दुर्धर्षम् अनाधृष्ययशोबलम्। ब्रह्मकल्पो ऽभवद् ब्राह्मे क्षात्रे नारायणोपमः। ब्रह्मक्षत्रे च यस्यास्तां वशे स्थाणोर् इवाखिले। सर्वान् हि मामकान् युद्धे सहाश्वरथकुञ्जरान्। युधिष्ठिरस्य तपसा हतान् मन्यामहे कुरून्।

nāhaṃ mṛṣye hataṃ droṇaṃ siṃhadviradavikramam. paśyatāṃ puruṣendrāṇāṃ samare pārṣato 'vadhīt. ke purastād ayudhyanta rakṣanto droṇam antikāt. ke nu paścād avartanta gacchato durgamāṃ gatim. kathaṃ saṃjaya durdharṣam anādhṛṣyayaśobalam. brahmakalpo 'bhavad brāhme kṣātre nārāyaṇopamaḥ. brahmakṣatre ca yasyāstāṃ vaśe sthāṇor ivākhile. sarvān hi māmakān yuddhe sahāśvarathakuñjarān. yudhiṣṭhirasya tapasā hatān manyāmahe kurūn.

के ऽरक्षन् दक्षिणं चक्रं सव्यं के च महात्मनः। पुरस्तात् के च वीरस्य युध्यमानस्य संयुगे।

ke 'rakṣan dakṣiṇaṃ cakraṃ savyaṃ ke ca mahātmanaḥ. purastāt ke ca vīrasya yudhyamānasya saṃyuge.

के च तत्र तनुं त्यक्त्वा प्रतीपं मृत्युम् आव्रजन्। द्रोणस्य समरे वीराः के ऽकुर्वन्त परां धृतिम्। कच्चिन् नैनं भयान् मन्दाः क्षत्रिया व्यजहन् रणे। रक्षितारस् ततः शून्ये कच्चिन् नैको हतः परैः। न स पृष्ठम् अरेस् त्रासाद् रणे शौर्यात् प्रदर्शयेत्। पराम् अप्य् आपदं प्राप्य स कथं निहतः परैः। यः स देवान् सगन्धर्वान् सयक्षोरगराक्षसान्। जेतुम् उत्सहते द्रोणः स कथं निहतः परैः।

ke ca tatra tanuṃ tyaktvā pratīpaṃ mṛtyum āvrajan. droṇasya samare vīrāḥ ke 'kurvanta parāṃ dhṛtim. kaccin nainaṃ bhayān mandāḥ kṣatriyā vyajahan raṇe. rakṣitāras tataḥ śūnye kaccin naiko hataḥ paraiḥ. na sa pṛṣṭham ares trāsād raṇe śauryāt pradarśayet. parām apy āpadaṃ prāpya sa kathaṃ nihataḥ paraiḥ. yaḥ sa devān sagandharvān sayakṣoragarākṣasān. jetum utsahate droṇaḥ sa kathaṃ nihataḥ paraiḥ.

एतद् आर्येण कर्तव्यं कृच्छ्रास्व् आपत्सु संजय। पराक्रमेद् यथाशक्त्या तच् च तस्मिन् प्रतिष्ठितम्। कच्चिन् नैनं भयात् क्षुद्राः पार्थेभ्यः प्रददू रणे। गोप्तृभिस् तैः समुत्सृष्टः कच्चिन् नैष परैर् हतः। धृष्टद्युम्नं हि पश्यामि निघ्नन्तम् इव ब्राह्मणम्। वार्यमाणं रणे तात द्रौणिनामिततेजसा।

etad āryeṇa kartavyaṃ kṛcchrāsv āpatsu saṃjaya. parākramed yathāśaktyā tac ca tasmin pratiṣṭhitam. kaccin nainaṃ bhayāt kṣudrāḥ pārthebhyaḥ pradadū raṇe. goptṛbhis taiḥ samutsṛṣṭaḥ kaccin naiṣa parair hataḥ. dhṛṣṭadyumnaṃ hi paśyāmi nighnantam iva brāhmaṇam. vāryamāṇaṃ raṇe tāta drauṇināmitatejasā.

मुह्यते मे मनस् तात कथा तावन् निवर्त्यताम्। क्षणम् एकम् अहं सूत न शक्ष्यामीति जल्पितुम्। भूयस् तु लब्धसंज्ञस् त्वा परिप्रक्ष्यामि संजय।

muhyate me manas tāta kathā tāvan nivartyatām. kṣaṇam ekam ahaṃ sūta na śakṣyāmīti jalpitum. bhūyas tu labdhasaṃjñas tvā pariprakṣyāmi saṃjaya.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...