महाभारत 7.78 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 78→

[mh-7-78] • 46 श्लोकाः

संजय उवाच। एवम् उक्त्वार्जुनं राजा त्रिभिर् मर्मातिगैः शरैः। प्रत्यविध्यन् महावेगैश् चतुर्भिश् चतुरो हयान्।

saṃjaya uvāca. evam uktvārjunaṃ rājā tribhir marmātigaiḥ śaraiḥ. pratyavidhyan mahāvegaiś caturbhiś caturo hayān.

वासुदेवं च दशभिः प्रत्यविध्यत् स्तनान्तरे। प्रतोदं चास्य भल्लेन छित्त्वा भूमाव् अपातयत्।

vāsudevaṃ ca daśabhiḥ pratyavidhyat stanāntare. pratodaṃ cāsya bhallena chittvā bhūmāv apātayat.

तं चतुर्दशभिः पार्थश् चित्रपुङ्खैः शिलाशितैः। अविध्यत् तूर्णम् अव्यग्रस् ते ऽस्याभ्रश्यन्त वर्मणः।

taṃ caturdaśabhiḥ pārthaś citrapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ. avidhyat tūrṇam avyagras te 'syābhraśyanta varmaṇaḥ.

तेषां वैफल्यम् आलोक्य पुनर् नव च पञ्च च। प्राहिणोन् निशितान् बाणांस् ते चाभ्रश्यन्त वर्मणः।

teṣāṃ vaiphalyam ālokya punar nava ca pañca ca. prāhiṇon niśitān bāṇāṃs te cābhraśyanta varmaṇaḥ.

अष्टाविंशत् तु तान् बाणान् अस्तान् विप्रेक्ष्य निष्फलान्। वैफल्यं चागतान् बाणाञ् छिन्नान् परपुरंजयः। अब्रवीत् परवीरघ्नः कृष्णो ऽर्जुनम् इदं वचः।

aṣṭāviṃśat tu tān bāṇān astān viprekṣya niṣphalān. vaiphalyaṃ cāgatān bāṇāñ chinnān parapuraṃjayaḥ. abravīt paravīraghnaḥ kṛṣṇo 'rjunam idaṃ vacaḥ.

अदृष्टपूर्वं पश्यामि शिलानाम् इव सर्पणम्। त्वया संप्रेषिताः पार्थ नार्थं कुर्वन्ति पत्रिणः।

adṛṣṭapūrvaṃ paśyāmi śilānām iva sarpaṇam. tvayā saṃpreṣitāḥ pārtha nārthaṃ kurvanti patriṇaḥ.

कच्चिद् गाण्डीवतः प्राणास् तथैव भरतर्षभ। मुष्टिश् च ते यथापूर्वं भुजयोश् च बलं तव।

kaccid gāṇḍīvataḥ prāṇās tathaiva bharatarṣabha. muṣṭiś ca te yathāpūrvaṃ bhujayoś ca balaṃ tava.

न चेद् विधेर् अयं कालः प्राप्तः स्याद् अद्य पश्चिमः। तव चैवास्य शत्रोश् च तन् ममाचक्ष्व पृच्छतः।

na ced vidher ayaṃ kālaḥ prāptaḥ syād adya paścimaḥ. tava caivāsya śatroś ca tan mamācakṣva pṛcchataḥ.

विस्मयो मे महान् पार्थ तव दृष्ट्वा शरान् इमान्। व्यर्थान् निपततः संख्ये दुर्योधनरथं प्रति।

vismayo me mahān pārtha tava dṛṣṭvā śarān imān. vyarthān nipatataḥ saṃkhye duryodhanarathaṃ prati.

वज्राशनिसमा घोराः परकायावभेदिनः। शराः कुर्वन्ति ते नार्थं पार्थ काद्य विडम्बना।

vajrāśanisamā ghorāḥ parakāyāvabhedinaḥ. śarāḥ kurvanti te nārthaṃ pārtha kādya viḍambanā.

अर्जुन उवाच। द्रोणेनैषा मतिः कृष्ण धार्तराष्ट्रे निवेशिता। अन्ते विहितम् अस्त्राणाम् एतत् कवचधारणम्।

arjuna uvāca. droṇenaiṣā matiḥ kṛṣṇa dhārtarāṣṭre niveśitā. ante vihitam astrāṇām etat kavacadhāraṇam.

अस्मिन्न् अन्तर्हितं कृष्ण त्रैलोक्यम् अपि वर्मणि। एको द्रोणो हि वेदैतद् अहं तस्माच् च सत्तमात्।

asminn antarhitaṃ kṛṣṇa trailokyam api varmaṇi. eko droṇo hi vedaitad ahaṃ tasmāc ca sattamāt.

न शक्यम् एतत् कवचं बाणैर् भेत्तुं कथं चन। अपि वज्रेण गोविन्द स्वयं मघवता युधि।

na śakyam etat kavacaṃ bāṇair bhettuṃ kathaṃ cana. api vajreṇa govinda svayaṃ maghavatā yudhi.

जानंस् त्वम् अपि वै कृष्ण मां विमोहयसे कथम्। यद्वृत्तं त्रिषु लोकेषु यच् च केशव वर्तते।

jānaṃs tvam api vai kṛṣṇa māṃ vimohayase katham. yadvṛttaṃ triṣu lokeṣu yac ca keśava vartate.

तथा भविष्यद् यच् चैव तत् सर्वं विदितं तव। न त्व् एवं वेद वै कश् चिद् यथा त्वं मधुसूदन।

tathā bhaviṣyad yac caiva tat sarvaṃ viditaṃ tava. na tv evaṃ veda vai kaś cid yathā tvaṃ madhusūdana.

एष दुर्योधनः कृष्ण द्रोणेन विहिताम् इमाम्। तिष्ठत्य् अभीतवत् संख्ये बिभ्रत् कवचधारणाम्।

eṣa duryodhanaḥ kṛṣṇa droṇena vihitām imām. tiṣṭhaty abhītavat saṃkhye bibhrat kavacadhāraṇām.

यत् त्व् अत्र विहितं कार्यं नैष तद् वेत्ति माधव। स्त्रीवद् एष बिभर्त्य् एतां युक्तां कवचधारणाम्।

yat tv atra vihitaṃ kāryaṃ naiṣa tad vetti mādhava. strīvad eṣa bibharty etāṃ yuktāṃ kavacadhāraṇām.

पश्य बाह्वोश् च मे वीर्यं धनुषश् च जनार्दन। पराजयिष्ये कौरव्यं कवचेनापि रक्षितम्।

paśya bāhvoś ca me vīryaṃ dhanuṣaś ca janārdana. parājayiṣye kauravyaṃ kavacenāpi rakṣitam.

इदम् अङ्गिरसे प्रादाद् देवेशो वर्म भास्वरम्। तस्माद् बृहस्पतिः प्राप ततः प्राप पुरंदरः। पुनर् ददौ सुरपतिर् मह्यं वर्म ससंग्रहम्।

idam aṅgirase prādād deveśo varma bhāsvaram. tasmād bṛhaspatiḥ prāpa tataḥ prāpa puraṃdaraḥ. punar dadau surapatir mahyaṃ varma sasaṃgraham.

दैवं यद्य् अस्य वर्मैतद् ब्रह्मणा वा स्वयं कृतम्। नैतद् गोप्स्यति दुर्बुद्धिम् अद्य बाणहतं मया।

daivaṃ yady asya varmaitad brahmaṇā vā svayaṃ kṛtam. naitad gopsyati durbuddhim adya bāṇahataṃ mayā.

संजय उवाच। एवम् उक्त्वार्जुनो बाणान् अभिमन्त्र्य व्यकर्षयत्। मानवास्त्रेण मानार्हः सूक्ष्मावरणभेदिना। विकृष्यमाणांस् तेनैवं धनुर्मध्यगताञ् शरान्। तान् अस्यास्त्रेण चिच्छेद द्रौणिः सर्वास्त्रघातिना।

saṃjaya uvāca. evam uktvārjuno bāṇān abhimantrya vyakarṣayat. mānavāstreṇa mānārhaḥ sūkṣmāvaraṇabhedinā. vikṛṣyamāṇāṃs tenaivaṃ dhanurmadhyagatāñ śarān. tān asyāstreṇa ciccheda drauṇiḥ sarvāstraghātinā.

तान् निकृत्तान् इषून् दृष्ट्वा दूरतो ब्रह्मवादिना। न्यवेदयत् केशवाय विस्मितः श्वेतवाहनः।

tān nikṛttān iṣūn dṛṣṭvā dūrato brahmavādinā. nyavedayat keśavāya vismitaḥ śvetavāhanaḥ.

नैतद् अस्त्रं मया शक्यं द्विः प्रयोक्तुं जनार्दन। अस्त्रं माम् एव हन्याद् धि पश्य त्व् अद्य बलं मम।

naitad astraṃ mayā śakyaṃ dviḥ prayoktuṃ janārdana. astraṃ mām eva hanyād dhi paśya tv adya balaṃ mama.

ततो दुर्योधनः कृष्णौ नवभिर् नतपर्वभिः। अविध्यत रणे राजञ् शरैर् आशीविषोपमैः। भूय एवाभ्यवर्षच् च समरे कृष्णपाण्डवौ।

tato duryodhanaḥ kṛṣṇau navabhir nataparvabhiḥ. avidhyata raṇe rājañ śarair āśīviṣopamaiḥ. bhūya evābhyavarṣac ca samare kṛṣṇapāṇḍavau.

शरवर्षेण महता ततो ऽहृष्यन्त तावकाः। चक्रुर् वादित्रनिनदान् सिंहनादरवांस् तथा।

śaravarṣeṇa mahatā tato 'hṛṣyanta tāvakāḥ. cakrur vāditraninadān siṃhanādaravāṃs tathā.

ततः क्रुद्धो रणे पार्थः सृक्कणी परिसंलिहन्। नापश्यत ततो ऽस्याङ्गं यन् न स्याद् वर्मरक्षितम्।

tataḥ kruddho raṇe pārthaḥ sṛkkaṇī parisaṃlihan. nāpaśyata tato 'syāṅgaṃ yan na syād varmarakṣitam.

ततो ऽस्य निशितैर् बाणैः सुमुक्तैर् अन्तकोपमैः। हयांश् चकार निर्देहान् उभौ च पार्ष्णिसारथी।

tato 'sya niśitair bāṇaiḥ sumuktair antakopamaiḥ. hayāṃś cakāra nirdehān ubhau ca pārṣṇisārathī.

धनुर् अस्याच्छिनच् चित्रं हस्तावापं च वीर्यवान्। रथं च शकलीकर्तुं सव्यसाची प्रचक्रमे।

dhanur asyācchinac citraṃ hastāvāpaṃ ca vīryavān. rathaṃ ca śakalīkartuṃ savyasācī pracakrame.

दुर्योधनं च बाणाभ्यां तीक्ष्णाभ्यां विरथीकृतम्। प्रयत्नकारी कौन्तेयो नखमांसान्तरेषुभिः। स वेदनाभिर् आविग्नः पलायनपरायणः। अविध्यद् धस्ततलयोर् उभयोर् अर्जुनस् तदा।

duryodhanaṃ ca bāṇābhyāṃ tīkṣṇābhyāṃ virathīkṛtam. prayatnakārī kaunteyo nakhamāṃsāntareṣubhiḥ. sa vedanābhir āvignaḥ palāyanaparāyaṇaḥ. avidhyad dhastatalayor ubhayor arjunas tadā.

तं कृच्छ्राम् आपदं प्राप्तं दृष्ट्वा परमधन्विनः। समापेतुः परीप्सन्तो धनंजयशरार्दितम्।

taṃ kṛcchrām āpadaṃ prāptaṃ dṛṣṭvā paramadhanvinaḥ. samāpetuḥ parīpsanto dhanaṃjayaśarārditam.

ते रथैर् बहुसाहस्रैः कल्पितैः कुञ्जरैर् हयैः। पदात्योघैश् च संरब्धैः परिवव्रुर् धनंजयम्।

te rathair bahusāhasraiḥ kalpitaiḥ kuñjarair hayaiḥ. padātyoghaiś ca saṃrabdhaiḥ parivavrur dhanaṃjayam.

अथ नार्जुनगोविन्दौ रथो वापि व्यदृश्यत। अस्त्रवर्षेण महता जनौघैश् चापि संवृतौ।

atha nārjunagovindau ratho vāpi vyadṛśyata. astravarṣeṇa mahatā janaughaiś cāpi saṃvṛtau.

ततो ऽर्जुनो ऽस्त्रवीर्येण निजघ्ने तां वरूथिनीम्। तत्र व्यङ्गीकृताः पेतुः शतशो ऽथ रथद्विपाः।

tato 'rjuno 'stravīryeṇa nijaghne tāṃ varūthinīm. tatra vyaṅgīkṛtāḥ petuḥ śataśo 'tha rathadvipāḥ.

ते हता हन्यमानाश् च न्यगृह्णंस् तं रथोत्तमम्। स रथस्तम्भितस् तस्थौ क्रोशमात्रं समन्ततः।

te hatā hanyamānāś ca nyagṛhṇaṃs taṃ rathottamam. sa rathastambhitas tasthau krośamātraṃ samantataḥ.

ततो ऽर्जुनं वृष्णिवीरस् त्वरितो वाक्यम् अब्रवीत्। धनुर् विस्फारयात्यर्थम् अहं ध्मास्यामि चाम्बुजम्।

tato 'rjunaṃ vṛṣṇivīras tvarito vākyam abravīt. dhanur visphārayātyartham ahaṃ dhmāsyāmi cāmbujam.

ततो विस्फार्य बलवद् गाण्डीवं जघ्निवान् रिपून्। महता शरवर्षेण तलशब्देन चार्जुनः।

tato visphārya balavad gāṇḍīvaṃ jaghnivān ripūn. mahatā śaravarṣeṇa talaśabdena cārjunaḥ.

पाञ्चजन्यं च बलवद् दध्मौ तारेण केशवः। रजसा ध्वस्तपक्ष्मान्तः प्रस्विन्नवदनो भृशम्। तेनाच्युतोष्ठयुगपूरितमारुतेन। शङ्खान्तरोदरविवृद्धविनिःसृतेन। नादेन सासुरवियत् सुरलोकपालम्। उद्विग्नम् ईश्वरजगत् स्फुटतीव सर्वम्।

pāñcajanyaṃ ca balavad dadhmau tāreṇa keśavaḥ. rajasā dhvastapakṣmāntaḥ prasvinnavadano bhṛśam. tenācyutoṣṭhayugapūritamārutena. śaṅkhāntarodaravivṛddhaviniḥsṛtena. nādena sāsuraviyat suralokapālam. udvignam īśvarajagat sphuṭatīva sarvam.

तस्य शङ्खस्य नादेन धनुषो निस्वनेन च। निःसत्त्वाश् च ससत्त्वाश् च क्षितौ पेतुस् तदा जनाः।

tasya śaṅkhasya nādena dhanuṣo nisvanena ca. niḥsattvāś ca sasattvāś ca kṣitau petus tadā janāḥ.

तैर् विमुक्तो रथो रेजे वाय्वीरित इवाम्बुदः। जयद्रथस्य गोप्तारस् ततः क्षुब्धाः सहानुगाः।

tair vimukto ratho reje vāyvīrita ivāmbudaḥ. jayadrathasya goptāras tataḥ kṣubdhāḥ sahānugāḥ.

ते दृष्ट्वा सहसा पार्थं गोप्तारः सैन्धवस्य तु। चक्रुर् नादान् बहुविधान् कम्पयन्तो वसुंधराम्।

te dṛṣṭvā sahasā pārthaṃ goptāraḥ saindhavasya tu. cakrur nādān bahuvidhān kampayanto vasuṃdharām.

बाणशब्दरवांश् चोग्रान् विमिश्राञ् शङ्खनिस्वनैः। प्रादुश्चक्रुर् महात्मानः सिंहनादरवान् अपि।

bāṇaśabdaravāṃś cogrān vimiśrāñ śaṅkhanisvanaiḥ. prāduścakrur mahātmānaḥ siṃhanādaravān api.

तं श्रुत्वा निनदं घोरं तावकानां समुत्थितम्। प्रदध्मतुस् तदा शङ्खौ वासुदेवधनंजयौ।

taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ tāvakānāṃ samutthitam. pradadhmatus tadā śaṅkhau vāsudevadhanaṃjayau.

तेन शब्देन महता पूरितेयं वसुंधरा। सशैला सार्णवद्वीपा सपाताला विशां पते।

tena śabdena mahatā pūriteyaṃ vasuṃdharā. saśailā sārṇavadvīpā sapātālā viśāṃ pate.

स शब्दो भरतश्रेष्ठ व्याप्य सर्वा दिशो दश। प्रतिसस्वान तत्रैव कुरुपाण्डवयोर् बले।

sa śabdo bharataśreṣṭha vyāpya sarvā diśo daśa. pratisasvāna tatraiva kurupāṇḍavayor bale.

तावका रथिनस् तत्र दृष्ट्वा कृष्णधनंजयौ। संरम्भं परमं प्राप्तास् त्वरमाणा महारथाः।

tāvakā rathinas tatra dṛṣṭvā kṛṣṇadhanaṃjayau. saṃrambhaṃ paramaṃ prāptās tvaramāṇā mahārathāḥ.

अथ कृष्णौ महाभागौ तावका दृश्य दंशितौ। अभ्यद्रवन्त संक्रुद्धास् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

atha kṛṣṇau mahābhāgau tāvakā dṛśya daṃśitau. abhyadravanta saṃkruddhās tad adbhutam ivābhavat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...