महाभारत 7.66 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 66→

[mh-7-66] • 43 श्लोकाः

संजय उवाच। दुःशासनबलं हत्वा सव्यसाची धनंजयः। सिन्धुराजं परीप्सन् वै द्रोणानीकम् उपाद्रवत्।

saṃjaya uvāca. duḥśāsanabalaṃ hatvā savyasācī dhanaṃjayaḥ. sindhurājaṃ parīpsan vai droṇānīkam upādravat.

स तु द्रोणं समासाद्य व्यूहस्य प्रमुखे स्थितम्। कृताञ्जलिर् इदं वाक्यं कृष्णस्यानुमते ऽब्रवीत्।

sa tu droṇaṃ samāsādya vyūhasya pramukhe sthitam. kṛtāñjalir idaṃ vākyaṃ kṛṣṇasyānumate 'bravīt.

शिवेन ध्याहि मां ब्रह्मन् स्वस्ति चैव वदस्व मे। भवत्प्रसादाद् इच्छामि प्रवेष्टुं दुर्भिदां चमूम्।

śivena dhyāhi māṃ brahman svasti caiva vadasva me. bhavatprasādād icchāmi praveṣṭuṃ durbhidāṃ camūm.

भवान् पितृसमो मह्यं धर्मराजसमो ऽपि च। तथा कृष्णसमश् चैव सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

bhavān pitṛsamo mahyaṃ dharmarājasamo 'pi ca. tathā kṛṣṇasamaś caiva satyam etad bravīmi te.

अश्वत्थामा यथा तात रक्षणीयस् तवानघ। तथाहम् अपि ते रक्ष्यः सदैव द्विजसत्तम।

aśvatthāmā yathā tāta rakṣaṇīyas tavānagha. tathāham api te rakṣyaḥ sadaiva dvijasattama.

तव प्रसादाद् इच्छामि सिन्धुराजानम् आहवे। निहन्तुं द्विपदां श्रेष्ठ प्रतिज्ञां रक्ष मे विभो।

tava prasādād icchāmi sindhurājānam āhave. nihantuṃ dvipadāṃ śreṣṭha pratijñāṃ rakṣa me vibho.

एवम् उक्तस् तदाचार्यः प्रत्युवाच स्मयन्न् इव। यथा त्वं भाषसे पार्थ ममाप्य् एवं मतं विभो। किं तु स्वाम्यर्थयुक्तैस् तु कार्यं युद्धं मनीषिभिः। माम् अजित्वा न बीभत्सो शक्यो जेतुं जयद्रथः।

evam uktas tadācāryaḥ pratyuvāca smayann iva. yathā tvaṃ bhāṣase pārtha mamāpy evaṃ mataṃ vibho. kiṃ tu svāmyarthayuktais tu kāryaṃ yuddhaṃ manīṣibhiḥ. mām ajitvā na bībhatso śakyo jetuṃ jayadrathaḥ.

एतावद् उक्त्वा तं द्रोणः शरव्रातैर् अवाकिरत्। सरथाश्वध्वजं तीक्ष्णैः प्रहसन् वै ससारथिम्।

etāvad uktvā taṃ droṇaḥ śaravrātair avākirat. sarathāśvadhvajaṃ tīkṣṇaiḥ prahasan vai sasārathim.

ततो ऽर्जुनः शरव्रातान् द्रोणस्यावार्य सायकैः। द्रोणम् अभ्यर्दयद् बाणैर् घोररूपैर् महत्तरैः।

tato 'rjunaḥ śaravrātān droṇasyāvārya sāyakaiḥ. droṇam abhyardayad bāṇair ghorarūpair mahattaraiḥ.

विव्याध च रणे द्रोणम् अनुमान्य विशां पते। क्षत्रधर्मं समास्थाय नवभिः सायकैः पुनः।

vivyādha ca raṇe droṇam anumānya viśāṃ pate. kṣatradharmaṃ samāsthāya navabhiḥ sāyakaiḥ punaḥ.

तस्येषून् इषुभिश् छित्त्वा द्रोणो विव्याध ताव् उभौ। विषाग्निज्वलनप्रख्यैर् इषुभिः कृष्णपाण्डवौ।

tasyeṣūn iṣubhiś chittvā droṇo vivyādha tāv ubhau. viṣāgnijvalanaprakhyair iṣubhiḥ kṛṣṇapāṇḍavau.

इयेष पाण्डवस् तस्य बाणैश् छेत्तुं शरासनम्। तस्य चिन्तयतस् त्व् एवं फल्गुनस्य महात्मनः। द्रोणः शरैर् असंभ्रान्तो ज्यां चिच्छेदाशु वीर्यवान्।

iyeṣa pāṇḍavas tasya bāṇaiś chettuṃ śarāsanam. tasya cintayatas tv evaṃ phalgunasya mahātmanaḥ. droṇaḥ śarair asaṃbhrānto jyāṃ cicchedāśu vīryavān.

विव्याध च हयान् अस्य ध्वजं सारथिम् एव च। अर्जुनं च शरैर् वीरं स्मयमानो ऽभ्यवाकिरत्।

vivyādha ca hayān asya dhvajaṃ sārathim eva ca. arjunaṃ ca śarair vīraṃ smayamāno 'bhyavākirat.

एतस्मिन्न् अन्तरे पार्थः सज्जं कृत्वा महद् धनुः। विशेषयिष्यन्न् आचार्यं सर्वास्त्रविदुषां वरम्। मुमोच षट्शतान् बाणान् गृहीत्वैकम् इव द्रुतम्।

etasminn antare pārthaḥ sajjaṃ kṛtvā mahad dhanuḥ. viśeṣayiṣyann ācāryaṃ sarvāstraviduṣāṃ varam. mumoca ṣaṭśatān bāṇān gṛhītvaikam iva drutam.

पुनः सप्त शतान् अन्यान् सहस्रं चानिवर्तिनाम्। चिक्षेपायुतशश् चान्यांस् ते ऽघ्नन् द्रोणस्य तां चमूम्।

punaḥ sapta śatān anyān sahasraṃ cānivartinām. cikṣepāyutaśaś cānyāṃs te 'ghnan droṇasya tāṃ camūm.

तैः सम्यग् अस्तैर् बलिना कृतिना चित्रयोधिना। मनुष्यवाजिमातङ्गा विद्धाः पेतुर् गतासवः।

taiḥ samyag astair balinā kṛtinā citrayodhinā. manuṣyavājimātaṅgā viddhāḥ petur gatāsavaḥ.

विद्रुताश् च रणे पेतुः संछिन्नायुधजीविताः। रथिनो रथमुख्येभ्यः सहयाः शरपीडिताः।

vidrutāś ca raṇe petuḥ saṃchinnāyudhajīvitāḥ. rathino rathamukhyebhyaḥ sahayāḥ śarapīḍitāḥ.

चूर्णिताक्षिप्तदग्धानां वज्रानिलहुताशनैः। तुल्यरूपा गजाः पेतुर् गिर्यग्राम्बुदवेश्मनाम्।

cūrṇitākṣiptadagdhānāṃ vajrānilahutāśanaiḥ. tulyarūpā gajāḥ petur giryagrāmbudaveśmanām.

पेतुर् अश्वसहस्राणि प्रहतान्य् अर्जुनेषुभिः। हंसा हिमवतः पृष्ठे वारिविप्रहता इव।

petur aśvasahasrāṇi prahatāny arjuneṣubhiḥ. haṃsā himavataḥ pṛṣṭhe vāriviprahatā iva.

रथाश्वद्विपपत्त्योघाः सलिलौघा इवाद्भुताः। युगान्तादित्यरश्म्याभैः पाण्डवास्तशरैर् हताः।

rathāśvadvipapattyoghāḥ salilaughā ivādbhutāḥ. yugāntādityaraśmyābhaiḥ pāṇḍavāstaśarair hatāḥ.

तं पाण्डवादित्यशरांशुजालं; कुरुप्रवीरान् युधि निष्टपन्तम्। स द्रोणमेघः शरवर्षवेगैः; प्राच्छादयन् मेघ इवार्करश्मीन्।

taṃ pāṇḍavādityaśarāṃśujālaṃ; kurupravīrān yudhi niṣṭapantam. sa droṇameghaḥ śaravarṣavegaiḥ; prācchādayan megha ivārkaraśmīn.

अथात्यर्थविसृष्टेन द्विषताम् असुभोजिना। आजघ्ने वक्षसि द्रोणो नाराचेन धनंजयम्।

athātyarthavisṛṣṭena dviṣatām asubhojinā. ājaghne vakṣasi droṇo nārācena dhanaṃjayam.

स विह्वलितसर्वाङ्गः क्षितिकम्पे यथाचलः। धैर्यम् आलम्ब्य बीभत्सुर् द्रोणं विव्याध पत्रिभिः।

sa vihvalitasarvāṅgaḥ kṣitikampe yathācalaḥ. dhairyam ālambya bībhatsur droṇaṃ vivyādha patribhiḥ.

द्रोणस् तु पञ्चभिर् बाणैर् वासुदेवम् अताडयत्। अर्जुनं च त्रिसप्तत्या ध्वजं चास्य त्रिभिः शरैः।

droṇas tu pañcabhir bāṇair vāsudevam atāḍayat. arjunaṃ ca trisaptatyā dhvajaṃ cāsya tribhiḥ śaraiḥ.

विशेषयिष्यञ् शिष्यं च द्रोणो राजन् पराक्रमी। अदृश्यम् अर्जुनं चक्रे निमेषाच् छरवृष्टिभिः।

viśeṣayiṣyañ śiṣyaṃ ca droṇo rājan parākramī. adṛśyam arjunaṃ cakre nimeṣāc charavṛṣṭibhiḥ.

प्रसक्तान् पततो ऽद्राक्ष्म भारद्वाजस्य सायकान्। मण्डलीकृतम् एवास्य धनुश् चादृश्यताद्भुतम्।

prasaktān patato 'drākṣma bhāradvājasya sāyakān. maṇḍalīkṛtam evāsya dhanuś cādṛśyatādbhutam.

ते ऽभ्ययुः समरे राजन् वासुदेवधनंजयौ। द्रोणसृष्टाः सुबहवः कङ्कपत्रपरिच्छदाः। तत्राद्भुतम् अपश्याम शिलानाम् इव सर्पणम्। यद् द्रोणं तरसा पार्थो वृद्धं बालो ऽपि नातरत्। चिन्तयाम् आस वार्ष्णेयो दृष्ट्वा द्रोणस्य विक्रमम्। नातिवर्तिष्यते ह्य् एनं वेलाम् इव महार्णवः।

te 'bhyayuḥ samare rājan vāsudevadhanaṃjayau. droṇasṛṣṭāḥ subahavaḥ kaṅkapatraparicchadāḥ. tatrādbhutam apaśyāma śilānām iva sarpaṇam. yad droṇaṃ tarasā pārtho vṛddhaṃ bālo 'pi nātarat. cintayām āsa vārṣṇeyo dṛṣṭvā droṇasya vikramam. nātivartiṣyate hy enaṃ velām iva mahārṇavaḥ.

तद् दृष्ट्वा तादृशं युद्धं द्रोणपाण्डवयोस् तदा। वासुदेवो महाबुद्धिः कार्यवत्ताम् अचिन्तयत्। ततः पार्थं समुद्विग्नं लक्ष्य चिन्तयते ऽच्युतः। द्रोणस्य चापि विक्रान्तं दृष्ट्वा मधुनिघातनः।

tad dṛṣṭvā tādṛśaṃ yuddhaṃ droṇapāṇḍavayos tadā. vāsudevo mahābuddhiḥ kāryavattām acintayat. tataḥ pārthaṃ samudvignaṃ lakṣya cintayate 'cyutaḥ. droṇasya cāpi vikrāntaṃ dṛṣṭvā madhunighātanaḥ.

ततो ऽब्रवीद् वासुदेवो धनंजयम् इदं वचः। पार्थ पार्थ महाबाहो न नः कालात्ययो भवेत्।

tato 'bravīd vāsudevo dhanaṃjayam idaṃ vacaḥ. pārtha pārtha mahābāho na naḥ kālātyayo bhavet.

द्रोणम् उत्सृज्य गच्छामः कृत्यम् एतन् महत्तरम्। पार्थश् चाप्य् अब्रवीत् कृष्णं यथेष्टम् इति केशव।

droṇam utsṛjya gacchāmaḥ kṛtyam etan mahattaram. pārthaś cāpy abravīt kṛṣṇaṃ yatheṣṭam iti keśava.

ततः प्रदक्षिणं कृत्वा द्रोणं प्रायान् महाभुजः। परिवृत्तश् च बीभत्सुर् अगच्छद् विसृजञ् शरान्।

tataḥ pradakṣiṇaṃ kṛtvā droṇaṃ prāyān mahābhujaḥ. parivṛttaś ca bībhatsur agacchad visṛjañ śarān.

ततो ऽब्रवीत् स्मयन् द्रोणः क्वेदं पाण्डव गम्यते। ननु नाम रणे शत्रुम् अजित्वा न निवर्तसे।

tato 'bravīt smayan droṇaḥ kvedaṃ pāṇḍava gamyate. nanu nāma raṇe śatrum ajitvā na nivartase.

अर्जुन उवाच। गुरुर् भवान् न मे शत्रुः शिष्यः पुत्रसमो ऽस्मि ते। न चास्ति स पुमांल् लोके यस् त्वां युधि पराजयेत्।

arjuna uvāca. gurur bhavān na me śatruḥ śiṣyaḥ putrasamo 'smi te. na cāsti sa pumāṃl loke yas tvāṃ yudhi parājayet.

संजय उवाच। एवं ब्रुवाणो बीभत्सुर् जयद्रथवधोत्सुकः। त्वरायुक्तो महाबाहुस् तत् सैन्यं समुपाद्रवत्।

saṃjaya uvāca. evaṃ bruvāṇo bībhatsur jayadrathavadhotsukaḥ. tvarāyukto mahābāhus tat sainyaṃ samupādravat.

तं चक्ररक्षौ पाञ्चाल्यौ युधामन्यूत्तमौजसौ। अन्वयातां महात्मानौ विशन्तं तावकं बलम्।

taṃ cakrarakṣau pāñcālyau yudhāmanyūttamaujasau. anvayātāṃ mahātmānau viśantaṃ tāvakaṃ balam.

ततो जयो महाराज कृतवर्मा च सात्त्वतः। काम्बोजश् च श्रुतायुश् च धनंजयम् अवारयन्।

tato jayo mahārāja kṛtavarmā ca sāttvataḥ. kāmbojaś ca śrutāyuś ca dhanaṃjayam avārayan.

तेषां दशसहस्राणि रथानाम् अनुयायिनाम्। अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयो ऽथ वसातयः।

teṣāṃ daśasahasrāṇi rathānām anuyāyinām. abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ.

माचेल्लका ललित्थाश् च केकया मद्रकास् तथा। नारायणाश् च गोपालाः काम्बोजानां च ये गणाः।

mācellakā lalitthāś ca kekayā madrakās tathā. nārāyaṇāś ca gopālāḥ kāmbojānāṃ ca ye gaṇāḥ.

कर्णेन विजिताः पूर्वं संग्रामे शूरसंमताः। भारद्वाजं पुरस्कृत्य त्यक्तात्मानो ऽर्जुनं प्रति।

karṇena vijitāḥ pūrvaṃ saṃgrāme śūrasaṃmatāḥ. bhāradvājaṃ puraskṛtya tyaktātmāno 'rjunaṃ prati.

पुत्रशोकाभिसंतप्तं क्रुद्धं मृत्युम् इवान्तकम्। त्यजन्तं तुमुले प्राणान् संनद्धं चित्रयोधिनम्।

putraśokābhisaṃtaptaṃ kruddhaṃ mṛtyum ivāntakam. tyajantaṃ tumule prāṇān saṃnaddhaṃ citrayodhinam.

गाहमानम् अनीकानि मातङ्गम् इव यूथपम्। महेष्वासं पराक्रान्तं नरव्याघ्रम् अवारयन्।

gāhamānam anīkāni mātaṅgam iva yūthapam. maheṣvāsaṃ parākrāntaṃ naravyāghram avārayan.

ततः प्रववृते युद्धं तुमुलं लोमहर्षणम्। अन्योन्यं वै प्रार्थयतां योधानाम् अर्जुनस्य च।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam. anyonyaṃ vai prārthayatāṃ yodhānām arjunasya ca.

जयद्रथवधप्रेप्सुम् आयान्तं पुरुषर्षभम्। न्यवारयन्त सहिताः क्रिया व्याधिम् इवोत्थितम्।

jayadrathavadhaprepsum āyāntaṃ puruṣarṣabham. nyavārayanta sahitāḥ kriyā vyādhim ivotthitam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...