महाभारत 7.63 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 63→

[mh-7-63] • 33 श्लोकाः

संजय उवाच। तस्यां निशायां व्युष्टायां द्रोणः शस्त्रभृतां वरः। स्वान्य् अनीकानि सर्वाणि प्राक्रामद् व्यूहितुं ततः।

saṃjaya uvāca. tasyāṃ niśāyāṃ vyuṣṭāyāṃ droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ. svāny anīkāni sarvāṇi prākrāmad vyūhituṃ tataḥ.

शूराणां गर्जतां राजन् संक्रुद्धानाम् अमर्षिणाम्। श्रूयन्ते स्म गिरश् चित्राः परस्परवधैषिणाम्।

śūrāṇāṃ garjatāṃ rājan saṃkruddhānām amarṣiṇām. śrūyante sma giraś citrāḥ parasparavadhaiṣiṇām.

विस्फार्य च धनूंष्य् आजौ ज्याः करैः परिमृज्य च। विनिःश्वसन्तः प्राक्रोशन् क्वेदानीं स धनंजयः।

visphārya ca dhanūṃṣy ājau jyāḥ karaiḥ parimṛjya ca. viniḥśvasantaḥ prākrośan kvedānīṃ sa dhanaṃjayaḥ.

विकोशान् सुत्सरून् अन्ये कृतधारान् समाहितान्। पीतान् आकाशसंकाशान् असीन् के चिच् च चिक्षिपुः।

vikośān sutsarūn anye kṛtadhārān samāhitān. pītān ākāśasaṃkāśān asīn ke cic ca cikṣipuḥ.

चरन्तस् त्व् असिमार्गांश् च धनुर्मार्गांश् च शिक्षया। संग्राममनसः शूरा दृश्यन्ते स्म सहस्रशः। दृश्यन्ते कुञ्जरैश् चान्यैर् वाजिभिश् च युयुत्सवः।

carantas tv asimārgāṃś ca dhanurmārgāṃś ca śikṣayā. saṃgrāmamanasaḥ śūrā dṛśyante sma sahasraśaḥ. dṛśyante kuñjaraiś cānyair vājibhiś ca yuyutsavaḥ.

सघण्टाश् चन्दनादिग्धाः स्वर्णवज्रविभूषिताः। समुत्क्षिप्य गदाश् चान्ये पर्यपृच्छन्त पाण्डवम्।

saghaṇṭāś candanādigdhāḥ svarṇavajravibhūṣitāḥ. samutkṣipya gadāś cānye paryapṛcchanta pāṇḍavam.

अन्ये बलमदोन्मत्ताः परिघैर् बाहुशालिनः। चक्रुः संबाधम् आकाशम् उच्छ्रितेन्द्रध्वजोपमैः।

anye balamadonmattāḥ parighair bāhuśālinaḥ. cakruḥ saṃbādham ākāśam ucchritendradhvajopamaiḥ.

नानाप्रहरणैश् चान्ये विचित्रस्रगलंकृताः। संग्राममनसः शूरास् तत्र तत्र व्यवस्थिताः।

nānāpraharaṇaiś cānye vicitrasragalaṃkṛtāḥ. saṃgrāmamanasaḥ śūrās tatra tatra vyavasthitāḥ.

क्वार्जुनः क्व च गोविन्दः क्व च मानी वृकोदरः। क्व च ते सुहृदस् तेषाम् आह्वयन्तो रणे तदा।

kvārjunaḥ kva ca govindaḥ kva ca mānī vṛkodaraḥ. kva ca te suhṛdas teṣām āhvayanto raṇe tadā.

ततः शङ्खम् उपाध्माय त्वरयन् वाजिनः स्वयम्। इतस् ततस् तान् रचयन् द्रोणश् चरति वेगितः।

tataḥ śaṅkham upādhmāya tvarayan vājinaḥ svayam. itas tatas tān racayan droṇaś carati vegitaḥ.

तेष्व् अनीकेषु सर्वेषु स्थितेष्व् आहवनन्दिषु। भारद्वाजो महाराज जयद्रथम् अथाब्रवीत्।

teṣv anīkeṣu sarveṣu sthiteṣv āhavanandiṣu. bhāradvājo mahārāja jayadratham athābravīt.

त्वं चैव सौमदत्तिश् च कर्णश् चैव महारथः। अश्वत्थामा च शल्यश् च वृषसेनः कृपस् तथा।

tvaṃ caiva saumadattiś ca karṇaś caiva mahārathaḥ. aśvatthāmā ca śalyaś ca vṛṣasenaḥ kṛpas tathā.

शतं चाश्वसहस्राणां रथानाम् अयुतानि षट्। द्विरदानां प्रभिन्नानां सहस्राणि चतुर्दश।

śataṃ cāśvasahasrāṇāṃ rathānām ayutāni ṣaṭ. dviradānāṃ prabhinnānāṃ sahasrāṇi caturdaśa.

पदातीनां सहस्राणि दंशितान्य् एकविंशतिः। गव्यूतिषु त्रिमात्रेषु माम् अनासाद्य तिष्ठत।

padātīnāṃ sahasrāṇi daṃśitāny ekaviṃśatiḥ. gavyūtiṣu trimātreṣu mām anāsādya tiṣṭhata.

तत्रस्थं त्वां न संसोढुं शक्ता देवाः सवासवाः। किं पुनः पाण्डवाः सर्वे समाश्वसिहि सैन्धव।

tatrasthaṃ tvāṃ na saṃsoḍhuṃ śaktā devāḥ savāsavāḥ. kiṃ punaḥ pāṇḍavāḥ sarve samāśvasihi saindhava.

एवम् उक्तः समाश्वस्तः सिन्धुराजो जयद्रथः। संप्रायात् सह गान्धारैर् वृतस् तैश् च महारथैः। वर्मिभिः सादिभिर् यत्तैः प्रासपाणिभिर् आस्थितैः।

evam uktaḥ samāśvastaḥ sindhurājo jayadrathaḥ. saṃprāyāt saha gāndhārair vṛtas taiś ca mahārathaiḥ. varmibhiḥ sādibhir yattaiḥ prāsapāṇibhir āsthitaiḥ.

चामरापीडिनः सर्वे जाम्बूनदविभूषिताः। जयद्रथस्य राजेन्द्र हयाः साधुप्रवाहिनः। ते चैव सप्तसाहस्रा द्विसाहस्राश् च सैन्धवाः।

cāmarāpīḍinaḥ sarve jāmbūnadavibhūṣitāḥ. jayadrathasya rājendra hayāḥ sādhupravāhinaḥ. te caiva saptasāhasrā dvisāhasrāś ca saindhavāḥ.

मत्तानाम् अधिरूढानां हस्त्यारोहैर् विशारदैः। नागानां भीमरूपाणां वर्मिणां रौद्रकर्मिणाम्।

mattānām adhirūḍhānāṃ hastyārohair viśāradaiḥ. nāgānāṃ bhīmarūpāṇāṃ varmiṇāṃ raudrakarmiṇām.

अध्यर्धेन सहस्रेण पुत्रो दुर्मर्षणस् तव। अग्रतः सर्वसैन्यानां योत्स्यमानो व्यवस्थितः।

adhyardhena sahasreṇa putro durmarṣaṇas tava. agrataḥ sarvasainyānāṃ yotsyamāno vyavasthitaḥ.

ततो दुःशासनश् चैव विकर्णश् च तवात्मजौ। सिन्धुराजार्थसिद्ध्यर्थम् अग्रानीके व्यवस्थितौ।

tato duḥśāsanaś caiva vikarṇaś ca tavātmajau. sindhurājārthasiddhyartham agrānīke vyavasthitau.

दीर्घो द्वादशगव्यूतिः पश्चार्धे पञ्च विस्तृतः। व्यूहः स चक्रशकटो भारद्वाजेन निर्मितः।

dīrgho dvādaśagavyūtiḥ paścārdhe pañca vistṛtaḥ. vyūhaḥ sa cakraśakaṭo bhāradvājena nirmitaḥ.

नानानृपतिभिर् वीरैस् तत्र तत्र व्यवस्थितैः। रथाश्वगजपत्त्योघैर् द्रोणेन विहितः स्वयम्।

nānānṛpatibhir vīrais tatra tatra vyavasthitaiḥ. rathāśvagajapattyoghair droṇena vihitaḥ svayam.

पश्चार्धे तस्य पद्मस् तु गर्भव्यूहः सुदुर्भिदः। सूची पद्मस्य मध्यस्थो गूढो व्यूहः पुनः कृतः।

paścārdhe tasya padmas tu garbhavyūhaḥ sudurbhidaḥ. sūcī padmasya madhyastho gūḍho vyūhaḥ punaḥ kṛtaḥ.

एवम् एतं महाव्यूहं व्यूह्य द्रोणो व्यवस्थितः। सूचीमुखे महेष्वासः कृतवर्मा व्यवस्थितः।

evam etaṃ mahāvyūhaṃ vyūhya droṇo vyavasthitaḥ. sūcīmukhe maheṣvāsaḥ kṛtavarmā vyavasthitaḥ.

अनन्तरं च काम्बोजो जलसंधश् च मारिष। दुर्योधनः सहामात्यस् तदनन्तरम् एव च।

anantaraṃ ca kāmbojo jalasaṃdhaś ca māriṣa. duryodhanaḥ sahāmātyas tadanantaram eva ca.

ततः शतसहस्राणि योधानाम् अनिवर्तिनाम्। व्यवस्थितानि सर्वाणि शकटे सूचिरक्षिणः।

tataḥ śatasahasrāṇi yodhānām anivartinām. vyavasthitāni sarvāṇi śakaṭe sūcirakṣiṇaḥ.

तेषां च पृष्ठतो राज बलेन महता वृतः। जयद्रथस् ततो राजन् सूचिपाशे व्यवस्थितः।

teṣāṃ ca pṛṣṭhato rāja balena mahatā vṛtaḥ. jayadrathas tato rājan sūcipāśe vyavasthitaḥ.

शकटस्य तु राजेन्द्र भारद्वाजो मुखे स्थितः। अनु तस्याभवद् भोजो जुगोपैनं ततः स्वयम्।

śakaṭasya tu rājendra bhāradvājo mukhe sthitaḥ. anu tasyābhavad bhojo jugopainaṃ tataḥ svayam.

श्वेतवर्माम्बरोष्णीषो व्यूढोरस्को महाभुजः। धनुर् विस्फारयन् द्रोणस् तस्थौ क्रुद्ध इवान्तकः। तस्य सर्वस्य सैन्यस्य नेता गोप्ता च वीर्यवान्।

śvetavarmāmbaroṣṇīṣo vyūḍhorasko mahābhujaḥ. dhanur visphārayan droṇas tasthau kruddha ivāntakaḥ. tasya sarvasya sainyasya netā goptā ca vīryavān.

पताकिनं शोणहयं वेदीकृष्णाजिनध्वजम्। द्रोणस्य रथम् आलोक्य प्रहृष्टाः कुरवो ऽभवन्।

patākinaṃ śoṇahayaṃ vedīkṛṣṇājinadhvajam. droṇasya ratham ālokya prahṛṣṭāḥ kuravo 'bhavan.

सिद्धचारणसंघानां विस्मयः सुमहान् अभूत्। द्रोणेन विहितं दृष्ट्वा व्यूहं क्षुब्धार्णवोपमम्।

siddhacāraṇasaṃghānāṃ vismayaḥ sumahān abhūt. droṇena vihitaṃ dṛṣṭvā vyūhaṃ kṣubdhārṇavopamam.

सशैलसागरवनां नानाजनपदाकुलाम्। ग्रसेद् व्यूहः क्षितिं सर्वाम् इति भूतानि मेनिरे।

saśailasāgaravanāṃ nānājanapadākulām. grased vyūhaḥ kṣitiṃ sarvām iti bhūtāni menire.

बहुरथमनुजाश्वपत्तिनागं; प्रतिभयनिस्वनम् अद्भुताभरूपम्। अहितहृदयभेदनं महद् वै; शकटम् अवेक्ष्य कृतं ननन्द राजा।

bahurathamanujāśvapattināgaṃ; pratibhayanisvanam adbhutābharūpam. ahitahṛdayabhedanaṃ mahad vai; śakaṭam avekṣya kṛtaṃ nananda rājā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...