महाभारत 7.61 (श्लोक 8) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 61→

[mh-7-61] • 51 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। श्वोभूते किम् अकार्षुस् ते दुःखशोकसमन्विताः। अभिमन्यौ हते तत्र के वायुध्यन्त मामकाः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. śvobhūte kim akārṣus te duḥkhaśokasamanvitāḥ. abhimanyau hate tatra ke vāyudhyanta māmakāḥ.

जानन्तस् तस्य कर्माणि कुरवः सव्यसाचिनः। कथं तत् किल्बिषं कृत्वा निर्भया ब्रूहि मामकाः।

jānantas tasya karmāṇi kuravaḥ savyasācinaḥ. kathaṃ tat kilbiṣaṃ kṛtvā nirbhayā brūhi māmakāḥ.

पुत्रशोकाभिसंतप्तं क्रुद्धं मृत्युम् इवान्तकम्। आयान्तं पुरुषव्याघ्रं कथं ददृशुर् आहवे।

putraśokābhisaṃtaptaṃ kruddhaṃ mṛtyum ivāntakam. āyāntaṃ puruṣavyāghraṃ kathaṃ dadṛśur āhave.

कपिराजध्वजं संख्ये विधुन्वानं महद् धनुः। दृष्ट्वा पुत्रपरिद्यूनं किम् अकुर्वन्त मामकाः।

kapirājadhvajaṃ saṃkhye vidhunvānaṃ mahad dhanuḥ. dṛṣṭvā putraparidyūnaṃ kim akurvanta māmakāḥ.

किं नु संजय संग्रामे वृत्तं दुर्योधनं प्रति। परिदेवो महान् अत्र श्रुतो मे नाभिनन्दनम्।

kiṃ nu saṃjaya saṃgrāme vṛttaṃ duryodhanaṃ prati. paridevo mahān atra śruto me nābhinandanam.

बभूवुर् ये मनोग्राह्याः शब्दाः श्रुतिसुखावहाः। न श्रूयन्ते ऽद्य ते सर्वे सैन्धवस्य निवेशने। भूयाञ् शब्दान् अतीवान्याञ् शब्दः सैन्धववेश्मनि। पौराणिकानां तूर्याणां शङ्खदुन्दुभिघोषवान्।

babhūvur ye manogrāhyāḥ śabdāḥ śrutisukhāvahāḥ. na śrūyante 'dya te sarve saindhavasya niveśane. bhūyāñ śabdān atīvānyāñ śabdaḥ saindhavaveśmani. paurāṇikānāṃ tūryāṇāṃ śaṅkhadundubhighoṣavān.

स्तुवतां नाद्य श्रूयन्ते पुत्राणां शिबिरे मम। सूतमागधसंघानां नर्तकानां च सर्वशः।

stuvatāṃ nādya śrūyante putrāṇāṃ śibire mama. sūtamāgadhasaṃghānāṃ nartakānāṃ ca sarvaśaḥ.

शब्देन नादिताभीक्ष्णम् अभवद् यत्र मे श्रुतिः। दीनानाम् अद्य तं शब्दं न शृणोमि समीरितम्।

śabdena nāditābhīkṣṇam abhavad yatra me śrutiḥ. dīnānām adya taṃ śabdaṃ na śṛṇomi samīritam.

निवेशने सत्यधृतेः सोमदत्तस्य संजय। आसीनो ऽहं पुरा तात शब्दम् अश्रौषम् उत्तमम्।

niveśane satyadhṛteḥ somadattasya saṃjaya. āsīno 'haṃ purā tāta śabdam aśrauṣam uttamam.

तद् अद्य हीनपुण्यो ऽहम् आर्तस्वरनिनादितम्। निवेशनं हतोत्साहं पुत्राणां मम लक्षये।

tad adya hīnapuṇyo 'ham ārtasvaranināditam. niveśanaṃ hatotsāhaṃ putrāṇāṃ mama lakṣaye.

विविंशतेर् दुर्मुखस्य चित्रसेनविकर्णयोः। अन्येषां च सुतानां मे न तथा श्रूयते ध्वनिः।

viviṃśater durmukhasya citrasenavikarṇayoḥ. anyeṣāṃ ca sutānāṃ me na tathā śrūyate dhvaniḥ.

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्या यं शिष्याः पर्युपासते। द्रोणपुत्रं महेष्वासं पुत्राणां मे परायणम्।

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā yaṃ śiṣyāḥ paryupāsate. droṇaputraṃ maheṣvāsaṃ putrāṇāṃ me parāyaṇam.

वितण्डालापसंलापैर् हुतयाचितवन्दितैः। गीतैश् च विविधैर् इष्टै रमते यो दिवानिशम्।

vitaṇḍālāpasaṃlāpair hutayācitavanditaiḥ. gītaiś ca vividhair iṣṭai ramate yo divāniśam.

उपास्यमानो बहुभिः कुरुपाण्डवसात्वतैः। सूत तस्य गृहे शब्धो नाद्य द्रौणेर् यथा पुरा।

upāsyamāno bahubhiḥ kurupāṇḍavasātvataiḥ. sūta tasya gṛhe śabdho nādya drauṇer yathā purā.

द्रोणपुत्रं महेष्वासं गायना नर्तकाश् च ये। अत्यर्थम् उपतिष्ठन्ति तेषां न श्रूयते ध्वनिः।

droṇaputraṃ maheṣvāsaṃ gāyanā nartakāś ca ye. atyartham upatiṣṭhanti teṣāṃ na śrūyate dhvaniḥ.

विन्दानुविन्दयोः सायं शिबिरे यो महाध्वनिः। श्रूयते सो ऽद्य न तथा केकयानां च वेश्मसु।

vindānuvindayoḥ sāyaṃ śibire yo mahādhvaniḥ. śrūyate so 'dya na tathā kekayānāṃ ca veśmasu.

नित्यप्रमुदितानां च तालगीतस्वनो महान्। नृत्यतां श्रूयते तात गणानां सो ऽद्य न ध्वनिः।

nityapramuditānāṃ ca tālagītasvano mahān. nṛtyatāṃ śrūyate tāta gaṇānāṃ so 'dya na dhvaniḥ.

सप्ततन्तून् वितन्वाना यम् उपासन्ति याजकाः। सौमदत्तिं श्रुतनिधिं तेषां न श्रूयते ध्वनिः।

saptatantūn vitanvānā yam upāsanti yājakāḥ. saumadattiṃ śrutanidhiṃ teṣāṃ na śrūyate dhvaniḥ.

ज्याघोषो ब्रह्मघोषश् च तोमरासिरथध्वनिः। द्रोणस्यासीद् अविरतो गृहे तन् न शृणोम्य् अहम्।

jyāghoṣo brahmaghoṣaś ca tomarāsirathadhvaniḥ. droṇasyāsīd avirato gṛhe tan na śṛṇomy aham.

नानादेशसमुत्थानां गीतानां यो ऽभवत् स्वनः। वादित्रनादितानां च सो ऽद्य न श्रूयते महान्।

nānādeśasamutthānāṃ gītānāṃ yo 'bhavat svanaḥ. vāditranāditānāṃ ca so 'dya na śrūyate mahān.

यदा प्रभृत्य् उपप्लव्याच् छान्तिम् इच्छञ् जनार्दनः। आगतः सर्वभूतानाम् अनुकम्पार्थम् अच्युतः।

yadā prabhṛty upaplavyāc chāntim icchañ janārdanaḥ. āgataḥ sarvabhūtānām anukampārtham acyutaḥ.

ततो ऽहम् अब्रुवं सूत मन्दं दुर्योधनं तदा। वासुदेवेन तीर्थेन पुत्र संशाम्य पाण्डवैः।

tato 'ham abruvaṃ sūta mandaṃ duryodhanaṃ tadā. vāsudevena tīrthena putra saṃśāmya pāṇḍavaiḥ.

कालप्राप्तम् अहं मन्ये मा त्वं दुर्योधनातिगाः। संशाम्य भ्रातृभिस् तैस् तु क्षत्रियान् अभिपालय। शमे चेद् याचमानं त्वं प्रत्याख्यास्यसि केशवम्। हितार्थम् अभिजल्पन्तं न तथास्त्य् अपराजयः।

kālaprāptam ahaṃ manye mā tvaṃ duryodhanātigāḥ. saṃśāmya bhrātṛbhis tais tu kṣatriyān abhipālaya. śame ced yācamānaṃ tvaṃ pratyākhyāsyasi keśavam. hitārtham abhijalpantaṃ na tathāsty aparājayaḥ.

प्रत्याचष्ट स दाशार्हम् ऋषभं सर्वधन्विनाम्। अनुनेयानि जल्पन्तम् अनयान् नान्वपद्यत। कर्णदुःशासनमते सौबलस्य च दुर्मतेः। प्रत्याख्यातो महाबाहुः कुलान्तकरणेन मे।

pratyācaṣṭa sa dāśārham ṛṣabhaṃ sarvadhanvinām. anuneyāni jalpantam anayān nānvapadyata. karṇaduḥśāsanamate saubalasya ca durmateḥ. pratyākhyāto mahābāhuḥ kulāntakaraṇena me.

ततो दुःशासनस्यैव कर्णस्य च मतं द्वयोः। अन्ववर्तत हित्वा मां कृष्टः कालेन दुर्मतिः।

tato duḥśāsanasyaiva karṇasya ca mataṃ dvayoḥ. anvavartata hitvā māṃ kṛṣṭaḥ kālena durmatiḥ.

न ह्य् अहं द्यूतम् इच्छामि विदुरो न प्रशंसति। सैन्धवो नेच्छते द्यूतं भीष्मो न द्यूतम् इच्छति। विदुरो द्रोण एव वा। बाह्लिकः सोमदत्तो वा भीष्मो द्रोणायनिस् तदा।

na hy ahaṃ dyūtam icchāmi viduro na praśaṃsati. saindhavo necchate dyūtaṃ bhīṣmo na dyūtam icchati. viduro droṇa eva vā. bāhlikaḥ somadatto vā bhīṣmo droṇāyanis tadā.

शल्यो भूरिश्रवाश् चैव पुरुमित्रो जयस् तथा। अश्वत्थामा कृपो द्रोणो द्यूतं नेच्छन्ति संजय। जयः कृपो वा धर्मात्मा ये चान्ये मम बान्धवाः।

śalyo bhūriśravāś caiva purumitro jayas tathā. aśvatthāmā kṛpo droṇo dyūtaṃ necchanti saṃjaya. jayaḥ kṛpo vā dharmātmā ye cānye mama bāndhavāḥ.

एतेषां मतम् आज्ञाय यदि वर्तेत पुत्रकः। सज्ञातिमित्रः ससुहृच् चिरं जीवेद् अनामयः। एतेभ्यश् च मदूर्ध्वं च अभोक्ष्यद् वसुधाम् इमाम्।

eteṣāṃ matam ājñāya yadi varteta putrakaḥ. sajñātimitraḥ sasuhṛc ciraṃ jīved anāmayaḥ. etebhyaś ca madūrdhvaṃ ca abhokṣyad vasudhām imām.

श्लक्ष्णा मधुरसंभाषा ज्ञातिमध्ये प्रियंवदाः। कुलीनाः संमताः प्राज्ञाः सुखं प्राप्स्यन्ति पाण्डवाः।

ślakṣṇā madhurasaṃbhāṣā jñātimadhye priyaṃvadāḥ. kulīnāḥ saṃmatāḥ prājñāḥ sukhaṃ prāpsyanti pāṇḍavāḥ.

धर्मापेक्षो नरो नित्यं सर्वत्र लभते सुखम्। प्रेत्यभावे च कल्याणं प्रसादं प्रतिपद्यते।

dharmāpekṣo naro nityaṃ sarvatra labhate sukham. pretyabhāve ca kalyāṇaṃ prasādaṃ pratipadyate.

अर्हन्त्य् अर्धं पृथिव्यास् ते भोक्तुं सामर्थ्यसाधनाः। तेषाम् अपि समुद्रान्ता पितृपैतामही मही। न च त्वाभिभविष्यन्ति हित्वा धर्मं पृथात्मजाः।

arhanty ardhaṃ pṛthivyās te bhoktuṃ sāmarthyasādhanāḥ. teṣām api samudrāntā pitṛpaitāmahī mahī. na ca tvābhibhaviṣyanti hitvā dharmaṃ pṛthātmajāḥ.

नियुज्यमानाः स्थास्यन्ति पाण्डवा धर्मवर्त्मनि। सन्ति नो ज्ञातयस् तात येषां श्रोष्यन्ति पाण्डवाः।

niyujyamānāḥ sthāsyanti pāṇḍavā dharmavartmani. santi no jñātayas tāta yeṣāṃ śroṣyanti pāṇḍavāḥ.

शल्यस्य सोमदत्तस्य भीष्मस्य च महात्मनः। द्रोणस्याथ विकर्णस्य बाह्लिकस्य कृपस्य च।

śalyasya somadattasya bhīṣmasya ca mahātmanaḥ. droṇasyātha vikarṇasya bāhlikasya kṛpasya ca.

अन्येषां चैव वृद्धानां भरतानां महात्मनाम्। त्वदर्थं ब्रुवतां तात करिष्यन्ति वचो हितम्।

anyeṣāṃ caiva vṛddhānāṃ bharatānāṃ mahātmanām. tvadarthaṃ bruvatāṃ tāta kariṣyanti vaco hitam.

कं वा त्वं मन्यसे तेषां यस् त्वा ब्रूयाद् अतो ऽन्यथा। कृष्णो न धर्मं संजह्यात् सर्वे ते च त्वदन्वयाः।

kaṃ vā tvaṃ manyase teṣāṃ yas tvā brūyād ato 'nyathā. kṛṣṇo na dharmaṃ saṃjahyāt sarve te ca tvadanvayāḥ.

मयापि चोक्तास् ते वीरा वचनं धर्मसंहितम्। नान्यथा प्रकरिष्यन्ति धर्मात्मानो हि पाण्डवाः।

mayāpi coktās te vīrā vacanaṃ dharmasaṃhitam. nānyathā prakariṣyanti dharmātmāno hi pāṇḍavāḥ.

इत्य् अहं विलपन् सूत बहुशः पुत्रम् उक्तवान्। न च मे श्रुतवान् मूढो मन्ये कालस्य पर्ययम्।

ity ahaṃ vilapan sūta bahuśaḥ putram uktavān. na ca me śrutavān mūḍho manye kālasya paryayam.

वृकोदरार्जुनौ यत्र वृष्णिवीरश् च सात्यकिः। उत्तमौजाश् च पाञ्चाल्यो युधामन्युश् च दुर्जयः।

vṛkodarārjunau yatra vṛṣṇivīraś ca sātyakiḥ. uttamaujāś ca pāñcālyo yudhāmanyuś ca durjayaḥ.

धृष्टद्युम्नश् च दुर्धर्षः शिखण्डी चापराजितः। अश्मकाः केकयाश् चैव क्षत्रधर्मा च सौमकिः।

dhṛṣṭadyumnaś ca durdharṣaḥ śikhaṇḍī cāparājitaḥ. aśmakāḥ kekayāś caiva kṣatradharmā ca saumakiḥ.

चैद्यश् च चेकितानश् च पुत्रः काश्यस्य चाभिभुः। द्रौपदेया विराटश् च द्रुपदश् च महारथः। यमौ च पुरुषव्याघ्रौ मन्त्री च मधुसूदनः।

caidyaś ca cekitānaś ca putraḥ kāśyasya cābhibhuḥ. draupadeyā virāṭaś ca drupadaś ca mahārathaḥ. yamau ca puruṣavyāghrau mantrī ca madhusūdanaḥ.

क एताञ् जातु युध्येत लोके ऽस्मिन् वै जिजीविषुः। दिव्यम् अस्त्रं विकुर्वाणान् संहरेयुर् अरिंदमाः।

ka etāñ jātu yudhyeta loke 'smin vai jijīviṣuḥ. divyam astraṃ vikurvāṇān saṃhareyur ariṃdamāḥ.

अन्यो दुर्योधनात् कर्णाच् छकुनेश् चापि सौबलात्। दुःशासनचतुर्थानां नान्यं पश्यामि पञ्चमम्।

anyo duryodhanāt karṇāc chakuneś cāpi saubalāt. duḥśāsanacaturthānāṃ nānyaṃ paśyāmi pañcamam.

येषाम् अभीशुहस्तः स्याद् विष्वक्सेनो रथे स्थितः। संनद्धश् चार्जुनो योद्धा तेषां नास्ति पराजयः।

yeṣām abhīśuhastaḥ syād viṣvakseno rathe sthitaḥ. saṃnaddhaś cārjuno yoddhā teṣāṃ nāsti parājayaḥ.

तेषां मम विलापानां न हि दुर्योधनः स्मरेत्। हतौ हि पुरुषव्याघ्रौ भीष्मद्रोणौ त्वम् आत्थ मे।

teṣāṃ mama vilāpānāṃ na hi duryodhanaḥ smaret. hatau hi puruṣavyāghrau bhīṣmadroṇau tvam āttha me.

तेषां विदुरवाक्यानाम् उक्तानां दीर्घदर्शिनाम्। दृष्ट्वेमां फलनिर्वृत्तिं मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः। सेनां दृष्ट्वाभिभूतां मे शैनेयेनार्जुनेन च। शून्यान् दृष्ट्वा रथोपस्थान् मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः।

teṣāṃ viduravākyānām uktānāṃ dīrghadarśinām. dṛṣṭvemāṃ phalanirvṛttiṃ manye śocanti putrakāḥ. senāṃ dṛṣṭvābhibhūtāṃ me śaineyenārjunena ca. śūnyān dṛṣṭvā rathopasthān manye śocanti putrakāḥ.

हिमात्यये यथा कक्षं शुष्कं वातेरितो महान्। अग्निर् दहेत् तथा सेनां मामिकां स धनंजयः।

himātyaye yathā kakṣaṃ śuṣkaṃ vāterito mahān. agnir dahet tathā senāṃ māmikāṃ sa dhanaṃjayaḥ.

आचक्ष्व तद् धि नः सर्वं कुशलो ह्य् असि संजय। यद् उपायात् तु सायाह्ने कृत्वा पार्थस्य किल्बिषम्। अभिमन्यौ हते तात कथम् आसीन् मनो हि वः।

ācakṣva tad dhi naḥ sarvaṃ kuśalo hy asi saṃjaya. yad upāyāt tu sāyāhne kṛtvā pārthasya kilbiṣam. abhimanyau hate tāta katham āsīn mano hi vaḥ.

न जातु तस्य कर्माणि युधि गाण्डीवधन्वनः। अपकृत्वा महत् तात सोढुं शक्ष्यन्ति मामकाः।

na jātu tasya karmāṇi yudhi gāṇḍīvadhanvanaḥ. apakṛtvā mahat tāta soḍhuṃ śakṣyanti māmakāḥ.

किं नु दुर्योधनः कृत्यं कर्णः कृत्यं किम् अब्रवीत्। दुःशासनः सौबलश् च तेषाम् एवं गते अपि। सर्वेषां समवेतानां पुत्राणां मम संजय।

kiṃ nu duryodhanaḥ kṛtyaṃ karṇaḥ kṛtyaṃ kim abravīt. duḥśāsanaḥ saubalaś ca teṣām evaṃ gate api. sarveṣāṃ samavetānāṃ putrāṇāṃ mama saṃjaya.

यद् वृत्तं तात संग्रामे मन्दस्यापनयैर् भृशम्। लोभानुगतदुर्बुद्धेः क्रोधेन विकृतात्मनः।

yad vṛttaṃ tāta saṃgrāme mandasyāpanayair bhṛśam. lobhānugatadurbuddheḥ krodhena vikṛtātmanaḥ.

राज्यकामस्य मूढस्य रागोपहतचेतसः। दुर्नीतं वा सुनीतं वा तन् ममाचक्ष्व संजय।

rājyakāmasya mūḍhasya rāgopahatacetasaḥ. durnītaṃ vā sunītaṃ vā tan mamācakṣva saṃjaya.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...