महाभारत 7.6 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 6→

[mh-7-6] • 43 श्लोकाः

संजय उवाच। सेनापत्यं तु संप्राप्य भारद्वाजो महारथः। युयुत्सुर् व्यूह्य सैन्यानि प्रायात् तव सुतैः सह।

saṃjaya uvāca. senāpatyaṃ tu saṃprāpya bhāradvājo mahārathaḥ. yuyutsur vyūhya sainyāni prāyāt tava sutaiḥ saha.

सैन्धवश् च कलिङ्गश् च विकर्णश् च तवात्मजः। दक्षिणं पार्श्वम् आस्थाय समतिष्ठन्त दंशिताः।

saindhavaś ca kaliṅgaś ca vikarṇaś ca tavātmajaḥ. dakṣiṇaṃ pārśvam āsthāya samatiṣṭhanta daṃśitāḥ.

प्रपक्षः शकुनिस् तेषां प्रवरैर् हयसादिभिः। ययौ गान्धारकैः सार्धं विमलप्रासयोधिभिः।

prapakṣaḥ śakunis teṣāṃ pravarair hayasādibhiḥ. yayau gāndhārakaiḥ sārdhaṃ vimalaprāsayodhibhiḥ.

कृपश् च कृतवर्मा च चित्रसेनो विविंशतिः। दुःशासनमुखा यत्ताः सव्यं पार्श्वम् अपालयन्।

kṛpaś ca kṛtavarmā ca citraseno viviṃśatiḥ. duḥśāsanamukhā yattāḥ savyaṃ pārśvam apālayan.

तेषां प्रपक्षाः काम्बोजाः सुदक्षिणपुरःसराः। ययुर् अश्वैर् महावेगैः शकाश् च यवनैः सह।

teṣāṃ prapakṣāḥ kāmbojāḥ sudakṣiṇapuraḥsarāḥ. yayur aśvair mahāvegaiḥ śakāś ca yavanaiḥ saha.

मद्रास् त्रिगर्ताः साम्बष्ठाः प्रतीच्योदीच्यवासिनः। शिबयः शूरसेनाश् च शूद्राश् च मलदैः सह।

madrās trigartāḥ sāmbaṣṭhāḥ pratīcyodīcyavāsinaḥ. śibayaḥ śūrasenāś ca śūdrāś ca maladaiḥ saha.

सौवीराः कितवाः प्राच्या दाक्षिणात्याश् च सर्वशः। तवात्मजं पुरस्कृत्य सूतपुत्रस्य पृष्ठतः।

sauvīrāḥ kitavāḥ prācyā dākṣiṇātyāś ca sarvaśaḥ. tavātmajaṃ puraskṛtya sūtaputrasya pṛṣṭhataḥ.

हर्षयन् सर्वसैन्यानि बलेषु बलम् आदधत्। ययौ वैकर्तनः कर्णः प्रमुखे सर्वधन्विनाम्।

harṣayan sarvasainyāni baleṣu balam ādadhat. yayau vaikartanaḥ karṇaḥ pramukhe sarvadhanvinām.

तस्य दीप्तो महाकायः स्वान्य् अनीकानि हर्षयन्। हस्तिकक्ष्यामहाकेतुर् बभौ सूर्यसमद्युतिः।

tasya dīpto mahākāyaḥ svāny anīkāni harṣayan. hastikakṣyāmahāketur babhau sūryasamadyutiḥ.

न भीष्मव्यसनं कश् चिद् दृष्ट्वा कर्णम् अमन्यत। विशोकाश् चाभवन् सर्वे राजानः कुरुभिः सह।

na bhīṣmavyasanaṃ kaś cid dṛṣṭvā karṇam amanyata. viśokāś cābhavan sarve rājānaḥ kurubhiḥ saha.

हृष्टाश् च बहवो योधास् तत्राजल्पन्त संगताः। न हि कर्णं रणे दृष्ट्वा युधि स्थास्यन्ति पाण्डवाः।

hṛṣṭāś ca bahavo yodhās tatrājalpanta saṃgatāḥ. na hi karṇaṃ raṇe dṛṣṭvā yudhi sthāsyanti pāṇḍavāḥ.

कर्णो हि समरे शक्तो जेतुं देवान् सवासवान्। किम् उ पाण्डुसुतान् युद्धे हीनवीर्यपराक्रमान्।

karṇo hi samare śakto jetuṃ devān savāsavān. kim u pāṇḍusutān yuddhe hīnavīryaparākramān.

भीष्मेण तु रणे पार्थाः पालिता बाहुशालिना। तांस् तु कर्णः शरैस् तीक्ष्णैर् नाशयिष्यत्य् असंशयम्।

bhīṣmeṇa tu raṇe pārthāḥ pālitā bāhuśālinā. tāṃs tu karṇaḥ śarais tīkṣṇair nāśayiṣyaty asaṃśayam.

एवं ब्रुवन्तस् ते ऽन्योन्यं हृष्टरूपा विशां पते। राधेयं पूजयन्तश् च प्रशंसन्तश् च निर्ययुः।

evaṃ bruvantas te 'nyonyaṃ hṛṣṭarūpā viśāṃ pate. rādheyaṃ pūjayantaś ca praśaṃsantaś ca niryayuḥ.

अस्माकं शकटव्यूहो द्रोणेन विहितो ऽभवत्। परेषां क्रौञ्च एवासीद् व्यूहो राजन् महात्मनाम्। प्रीयमाणेन विहितो धर्मराजेन भारत।

asmākaṃ śakaṭavyūho droṇena vihito 'bhavat. pareṣāṃ krauñca evāsīd vyūho rājan mahātmanām. prīyamāṇena vihito dharmarājena bhārata.

व्यूहप्रमुखतस् तेषां तस्थतुः पुरुषर्षभौ। वानरध्वजम् उच्छ्रित्य विष्वक्सेनधनंजयौ।

vyūhapramukhatas teṣāṃ tasthatuḥ puruṣarṣabhau. vānaradhvajam ucchritya viṣvaksenadhanaṃjayau.

ककुदं सर्वसैन्यानां लक्ष्म सर्वधनुष्मताम्। आदित्यपथगः केतुः पार्थस्यामिततेजसः।

kakudaṃ sarvasainyānāṃ lakṣma sarvadhanuṣmatām. ādityapathagaḥ ketuḥ pārthasyāmitatejasaḥ.

दीपयाम् आस तत् सैन्यं पाण्डवस्य महात्मनः। यथा प्रज्वलितः सूर्यो युगान्ते वै वसुंधराम्। अर्जुनेन तथा राजन् तापिता भारती चमूः। दीप्यन् दृश्येत हि तथा केतुः सर्वत्र धीमतः।

dīpayām āsa tat sainyaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ. yathā prajvalitaḥ sūryo yugānte vai vasuṃdharām. arjunena tathā rājan tāpitā bhāratī camūḥ. dīpyan dṛśyeta hi tathā ketuḥ sarvatra dhīmataḥ.

अस्यताम् अर्जुनः श्रेष्ठो गाण्डीवं धनुषां वरम्। वासुदेवश् च भूतानां चक्राणां च सुदर्शनम्।

asyatām arjunaḥ śreṣṭho gāṇḍīvaṃ dhanuṣāṃ varam. vāsudevaś ca bhūtānāṃ cakrāṇāṃ ca sudarśanam.

चत्वार्य् एतानि तेजांसि वहञ् श्वेतहयो रथः। परेषाम् अग्रतस् तस्थौ कालचक्रम् इवोद्यतम्।

catvāry etāni tejāṃsi vahañ śvetahayo rathaḥ. pareṣām agratas tasthau kālacakram ivodyatam.

एवम् एतौ महात्मानौ बलसेनाग्रगाव् उभौ। तावकानां मुखं कर्णः परेषां च धनंजयः।

evam etau mahātmānau balasenāgragāv ubhau. tāvakānāṃ mukhaṃ karṇaḥ pareṣāṃ ca dhanaṃjayaḥ.

ततो जाताभिसंरम्भौ परस्परवधैषिणौ। अवेक्षेतां तदान्योन्यं समरे कर्णपाण्डवौ। दिधक्षन्तौ रणे क्रुद्धौ नेत्राभ्याम् इतरेतरम्। निश्चरन्तौ महावीर्यौ धुन्वानौ धनुषी दृढौ। समुच्छ्रितपताकेन ध्वजेन रथिनां वरः। आचार्यः कुरुपाण्डूनां संग्रामशिरसि स्थितः।

tato jātābhisaṃrambhau parasparavadhaiṣiṇau. avekṣetāṃ tadānyonyaṃ samare karṇapāṇḍavau. didhakṣantau raṇe kruddhau netrābhyām itaretaram. niścarantau mahāvīryau dhunvānau dhanuṣī dṛḍhau. samucchritapatākena dhvajena rathināṃ varaḥ. ācāryaḥ kurupāṇḍūnāṃ saṃgrāmaśirasi sthitaḥ.

ततः प्रयाते सहसा भारद्वाजे महारथे। अन्तर्नादेन घोरेण वसुधा समकम्पत।

tataḥ prayāte sahasā bhāradvāje mahārathe. antarnādena ghoreṇa vasudhā samakampata.

ततस् तुमुलम् आकाशम् आवृणोत् सदिवाकरम्। वातोद्धूतं रजस् तीव्रं कौशेयनिकरोपमम्।

tatas tumulam ākāśam āvṛṇot sadivākaram. vātoddhūtaṃ rajas tīvraṃ kauśeyanikaropamam.

अनभ्रे प्रववर्ष द्यौर् मांसास्थिरुधिराण्य् उत। गृध्राः श्येना बडाः कङ्का वायसाश् च सहस्रशः। उपर्य् उपरि सेनां ते तदा पर्यपतन् नृप।

anabhre pravavarṣa dyaur māṃsāsthirudhirāṇy uta. gṛdhrāḥ śyenā baḍāḥ kaṅkā vāyasāś ca sahasraśaḥ. upary upari senāṃ te tadā paryapatan nṛpa.

गोमायवश् च प्राक्रोशन् भयदान् दारुणान् रवान्। अकार्षुर् अपसव्यं च बहुशः पृतनां तव। चिखादिषन्तो मांसानि पिपासन्तश् च शोणितम्।

gomāyavaś ca prākrośan bhayadān dāruṇān ravān. akārṣur apasavyaṃ ca bahuśaḥ pṛtanāṃ tava. cikhādiṣanto māṃsāni pipāsantaś ca śoṇitam.

अपतद् दीप्यमाना च सनिर्घाता सकम्पना। उल्का ज्वलन्ती संग्रामे पुच्छेनावृत्य सर्वशः।

apatad dīpyamānā ca sanirghātā sakampanā. ulkā jvalantī saṃgrāme pucchenāvṛtya sarvaśaḥ.

परिवेषो महांश् चापि सविद्युत्स्तनयित्नुमान्। भास्करस्याभवद् राजन् प्रयाते वाहिनीपतौ।

pariveṣo mahāṃś cāpi savidyutstanayitnumān. bhāskarasyābhavad rājan prayāte vāhinīpatau.

एते चान्ये च बहवः प्रादुरासन् सुदारुणाः। उत्पाता युधि वीराणां जीवितक्षयकारकाः।

ete cānye ca bahavaḥ prādurāsan sudāruṇāḥ. utpātā yudhi vīrāṇāṃ jīvitakṣayakārakāḥ.

ततः प्रववृते युद्धं परस्परवधैषिणाम्। कुरुपाण्डवसैन्यानां शब्देनानादयज् जगत्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ parasparavadhaiṣiṇām. kurupāṇḍavasainyānāṃ śabdenānādayaj jagat.

ते त्व् अन्योन्यं सुसंरब्धाः पाण्डवाः कौरवैः सह। प्रत्यघ्नन् निशितैर् बाणैर् जयगृद्धाः प्रहारिणः।

te tv anyonyaṃ susaṃrabdhāḥ pāṇḍavāḥ kauravaiḥ saha. pratyaghnan niśitair bāṇair jayagṛddhāḥ prahāriṇaḥ.

स पाण्डवानां महतीं महेष्वासो महाद्युतिः। वेगेनाभ्यद्रवत् सेनां किरञ् शरशतैः शितैः।

sa pāṇḍavānāṃ mahatīṃ maheṣvāso mahādyutiḥ. vegenābhyadravat senāṃ kirañ śaraśataiḥ śitaiḥ.

द्रोणम् अभ्युद्यतं दृष्ट्वा पाण्डवाः सह सृञ्जयैः। प्रत्यगृह्णंस् तदा राजञ् शरवर्षैः पृथक् पृथक्।

droṇam abhyudyataṃ dṛṣṭvā pāṇḍavāḥ saha sṛñjayaiḥ. pratyagṛhṇaṃs tadā rājañ śaravarṣaiḥ pṛthak pṛthak.

संक्षोभ्यमाणा द्रोणेन भिद्यमाना महाचमूः। व्यशीर्यत सपाञ्चाला वातेनेव बलाहकाः।

saṃkṣobhyamāṇā droṇena bhidyamānā mahācamūḥ. vyaśīryata sapāñcālā vāteneva balāhakāḥ.

बहूनीह विकुर्वाणो दिव्यान्य् अस्त्राणि संयुगे। अपीडयत् क्षणेनैव द्रोणः पाण्डवसृञ्जयान्।

bahūnīha vikurvāṇo divyāny astrāṇi saṃyuge. apīḍayat kṣaṇenaiva droṇaḥ pāṇḍavasṛñjayān.

ते वध्यमाना द्रोणेन वासवेनेव दानवाः। पाञ्चालाः समकम्पन्त धृष्टद्युम्नपुरोगमाः।

te vadhyamānā droṇena vāsaveneva dānavāḥ. pāñcālāḥ samakampanta dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ.

ततो दिव्यास्त्रविच् छूरो याज्ञसेनिर् महारथः। अभिनच् छरवर्षेण द्रोणानीकम् अनेकधा।

tato divyāstravic chūro yājñasenir mahārathaḥ. abhinac charavarṣeṇa droṇānīkam anekadhā.

द्रोणस्य शरवर्षैस् तु शरवर्षाणि भागशः। संनिवार्य ततः सेनां कुरून् अप्य् अवधीद् बली।

droṇasya śaravarṣais tu śaravarṣāṇi bhāgaśaḥ. saṃnivārya tataḥ senāṃ kurūn apy avadhīd balī.

संहृत्य तु ततो द्रोणः समवस्थाप्य चाहवे। स्वम् अनीकं महाबाहुः पार्षतं समुपाद्रवत्।

saṃhṛtya tu tato droṇaḥ samavasthāpya cāhave. svam anīkaṃ mahābāhuḥ pārṣataṃ samupādravat.

स बाणवर्षं सुमहद् असृजत् पार्षतं प्रति। मघवान् समभिक्रुद्धः सहसा दानवेष्व् इव।

sa bāṇavarṣaṃ sumahad asṛjat pārṣataṃ prati. maghavān samabhikruddhaḥ sahasā dānaveṣv iva.

ते कम्प्यमाना द्रोणेन बाणैः पाण्डवसृञ्जयाः। पुनः पुनर् अभज्यन्त सिंहेनेवेतरे मृगाः।

te kampyamānā droṇena bāṇaiḥ pāṇḍavasṛñjayāḥ. punaḥ punar abhajyanta siṃhenevetare mṛgāḥ.

अथ पर्यपतद् द्रोणः पाण्डवानां बलं बली। अलातचक्रवद् राजंस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

atha paryapatad droṇaḥ pāṇḍavānāṃ balaṃ balī. alātacakravad rājaṃs tad adbhutam ivābhavat.

खचरनगरकल्पं कल्पितं शास्त्रदृष्ट्या; चलदनिलपताकं ह्रादिनं वल्गिताश्वम्। स्फटिकविमलकेतुं तापनं शात्रवाणां; रथवरम् अधिरूढः संजहारारिसेनाम्।

khacaranagarakalpaṃ kalpitaṃ śāstradṛṣṭyā; caladanilapatākaṃ hrādinaṃ valgitāśvam. sphaṭikavimalaketuṃ tāpanaṃ śātravāṇāṃ; rathavaram adhirūḍhaḥ saṃjahārārisenām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...