महाभारत 7.5 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 5→

[mh-7-5] • 40 श्लोकाः

संजय उवाच। रथस्थं पुरुषव्याघ्रं दृष्ट्वा कर्णम् अवस्थितम्। हृष्टो दुर्योधनो राजन्न् इदं वचनम् अब्रवीत्।

saṃjaya uvāca. rathasthaṃ puruṣavyāghraṃ dṛṣṭvā karṇam avasthitam. hṛṣṭo duryodhano rājann idaṃ vacanam abravīt.

सनाथम् इदम् अत्यर्थं भवता पालितं बलम्। मन्ये किं तु समर्थं यद् धितं तत् संप्रधार्यताम्।

sanātham idam atyarthaṃ bhavatā pālitaṃ balam. manye kiṃ tu samarthaṃ yad dhitaṃ tat saṃpradhāryatām.

कर्ण उवाच। ब्रूहि तत् पुरुषव्याघ्र त्वं हि प्राज्ञतमो नृप। यथा चार्थपतिः कृत्यं पश्यते न तथेतरः।

karṇa uvāca. brūhi tat puruṣavyāghra tvaṃ hi prājñatamo nṛpa. yathā cārthapatiḥ kṛtyaṃ paśyate na tathetaraḥ.

ते स्म सर्वे तव वचः श्रोतुकामा नरेश्वर। नान्याय्यं हि भवान् वाक्यं ब्रूयाद् इति मतिर् मम।

te sma sarve tava vacaḥ śrotukāmā nareśvara. nānyāyyaṃ hi bhavān vākyaṃ brūyād iti matir mama.

दुर्योधन उवाच। भीष्मः सेनाप्रणेतासीद् वयसा विक्रमेण च। श्रुतेन च सुसंपन्नः सर्वैर् योधगुणैस् तथा।

duryodhana uvāca. bhīṣmaḥ senāpraṇetāsīd vayasā vikrameṇa ca. śrutena ca susaṃpannaḥ sarvair yodhaguṇais tathā.

तेनातियशसा कर्ण घ्नता शत्रुगणान् मम। सुयुद्धेन दशाहानि पालिताः स्मो महात्मना।

tenātiyaśasā karṇa ghnatā śatrugaṇān mama. suyuddhena daśāhāni pālitāḥ smo mahātmanā.

तस्मिन्न् असुकरं कर्म कृतवत्य् आस्थिते दिवम्। कं नु सेनाप्रणेतारं मन्यसे तदनन्तरम्।

tasminn asukaraṃ karma kṛtavaty āsthite divam. kaṃ nu senāpraṇetāraṃ manyase tadanantaram.

न ऋते नायकं सेना मुहूर्तम् अपि तिष्ठति। आहवेषु विशेषेण भ्रष्टनेत्रेष्व् इवाञ्जनम्। आहवेष्व् आहवश्रेष्ठ नेतृहीनेव नौर् जले।

na ṛte nāyakaṃ senā muhūrtam api tiṣṭhati. āhaveṣu viśeṣeṇa bhraṣṭanetreṣv ivāñjanam. āhaveṣv āhavaśreṣṭha netṛhīneva naur jale.

यथा ह्य् अकर्णधारा नौ रथश् चासारथिर् यथा। द्रवेद् यथेष्टं तद्वत् स्याद् ऋते सेनापतिं बलम्। अदैशिको यथा सार्थः सर्वं पापं समर्छति। अनायका तथा सेना सर्वान् दोषान् समर्छति।

yathā hy akarṇadhārā nau rathaś cāsārathir yathā. draved yatheṣṭaṃ tadvat syād ṛte senāpatiṃ balam. adaiśiko yathā sārthaḥ sarvaṃ pāpaṃ samarchati. anāyakā tathā senā sarvān doṣān samarchati.

स भवान् वीक्ष्य सर्वेषु मामकेषु महात्मसु। पश्य सेनापतिं युक्तम् अनु शांतनवाद् इह।

sa bhavān vīkṣya sarveṣu māmakeṣu mahātmasu. paśya senāpatiṃ yuktam anu śāṃtanavād iha.

यं हि सेनाप्रणेतारं भवान् वक्ष्यति संयुगे। तं वयं सहिताः सर्वे प्रकरिष्याम मारिष।

yaṃ hi senāpraṇetāraṃ bhavān vakṣyati saṃyuge. taṃ vayaṃ sahitāḥ sarve prakariṣyāma māriṣa.

कर्ण उवाच। सर्व एव महात्मान इमे पुरुषसत्तमाः। सेनापतित्वम् अर्हन्ति नात्र कार्या विचारणा।

karṇa uvāca. sarva eva mahātmāna ime puruṣasattamāḥ. senāpatitvam arhanti nātra kāryā vicāraṇā.

कुलसंहननज्ञानैर् बलविक्रमबुद्धिभिः। युक्ताः कृतज्ञा ह्रीमन्त आहवेष्व् अनिवर्तिनः।

kulasaṃhananajñānair balavikramabuddhibhiḥ. yuktāḥ kṛtajñā hrīmanta āhaveṣv anivartinaḥ.

युगपन् न तु ते शक्याः कर्तुं सर्वे पुरःसराः। एक एवात्र कर्तव्यो यस्मिन् वैशेषिका गुणाः।

yugapan na tu te śakyāḥ kartuṃ sarve puraḥsarāḥ. eka evātra kartavyo yasmin vaiśeṣikā guṇāḥ.

अन्योन्यस्पर्धिनां तेषां यद्य् एकं सत्करिष्यसि। शेषा विमनसो व्यक्तं न योत्स्यन्ते हि भारत।

anyonyaspardhināṃ teṣāṃ yady ekaṃ satkariṣyasi. śeṣā vimanaso vyaktaṃ na yotsyante hi bhārata.

अयं तु सर्वयोधानाम् आचार्यः स्थविरो गुरुः। युक्तः सेनापतिः कर्तुं द्रोणः शस्त्रभृतां वरः।

ayaṃ tu sarvayodhānām ācāryaḥ sthaviro guruḥ. yuktaḥ senāpatiḥ kartuṃ droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ.

को हि तिष्ठति दुर्धर्षे द्रोणे ब्रह्मविदुत्तमे। सेनापतिः स्याद् अन्यो ऽस्माच् छुक्राङ्गिरसदर्शनात्।

ko hi tiṣṭhati durdharṣe droṇe brahmaviduttame. senāpatiḥ syād anyo 'smāc chukrāṅgirasadarśanāt.

न च स ह्य् अस्ति ते योधः सर्वराजसु भारत। यो द्रोणं समरे यान्तं नानुयास्यति संयुगे।

na ca sa hy asti te yodhaḥ sarvarājasu bhārata. yo droṇaṃ samare yāntaṃ nānuyāsyati saṃyuge.

एष सेनाप्रणेतॄणाम् एष शस्त्रभृताम् अपि। एष बुद्धिमतां चैव श्रेष्ठो राजन् गुरुश् च ते।

eṣa senāpraṇetṝṇām eṣa śastrabhṛtām api. eṣa buddhimatāṃ caiva śreṣṭho rājan guruś ca te.

एवं दुर्योधनाचार्यम् आशु सेनापतिं कुरु। जिगीषन्तो ऽसुरान् संख्ये कार्त्तिकेयम् इवामराः।

evaṃ duryodhanācāryam āśu senāpatiṃ kuru. jigīṣanto 'surān saṃkhye kārttikeyam ivāmarāḥ.

संजय उवाच। कर्णस्य वचनं श्रुत्वा राजा दुर्योधनस् तदा। सेनामध्यगतं द्रोणम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

saṃjaya uvāca. karṇasya vacanaṃ śrutvā rājā duryodhanas tadā. senāmadhyagataṃ droṇam idaṃ vacanam abravīt.

वर्णश्रैष्ठ्यात् कुलोत्पत्त्या श्रुतेन वयसा धिया। वीर्याद् दाक्ष्याद् अधृष्यत्वाद् अर्थज्ञानान् नयाज् जयात्।

varṇaśraiṣṭhyāt kulotpattyā śrutena vayasā dhiyā. vīryād dākṣyād adhṛṣyatvād arthajñānān nayāj jayāt.

तपसा च कृतज्ञत्वाद् वृद्धः सर्वगुणैर् अपि। युक्तो भवत्समो गोप्ता राज्ञाम् अन्यो न विद्यते।

tapasā ca kṛtajñatvād vṛddhaḥ sarvaguṇair api. yukto bhavatsamo goptā rājñām anyo na vidyate.

स भवान् पातु नः सर्वान् विबुधान् इव वासवः। भवन्नेत्राः पराञ् जेतुम् इच्छामो द्विजसत्तम।

sa bhavān pātu naḥ sarvān vibudhān iva vāsavaḥ. bhavannetrāḥ parāñ jetum icchāmo dvijasattama.

रुद्राणाम् इव कापाली वसूनाम् इव पावकः। कुबेर इव यक्षाणां मरुताम् इव वासवः।

rudrāṇām iva kāpālī vasūnām iva pāvakaḥ. kubera iva yakṣāṇāṃ marutām iva vāsavaḥ.

वसिष्ठ इव विप्राणां तेजसाम् इव भास्करः। पितॄणाम् इव धर्मो ऽथ आदित्यानाम् इवाम्बुराट्।

vasiṣṭha iva viprāṇāṃ tejasām iva bhāskaraḥ. pitṝṇām iva dharmo 'tha ādityānām ivāmburāṭ.

नक्षत्राणाम् इव शशी दितिजानाम् इवोशनाः। सर्वेषाम् एव लोकानां विश्वस्य च यथा क्षयः। विश्वोत्पत्तिस्थितिलये श्रेष्ठो नारायणः प्रभुः। श्रेष्ठः सेनाप्रणेतॄणां स नः सेनापतिर् भव।

nakṣatrāṇām iva śaśī ditijānām ivośanāḥ. sarveṣām eva lokānāṃ viśvasya ca yathā kṣayaḥ. viśvotpattisthitilaye śreṣṭho nārāyaṇaḥ prabhuḥ. śreṣṭhaḥ senāpraṇetṝṇāṃ sa naḥ senāpatir bhava.

अक्षौहिण्यो दशैका च वशगाः सन्तु ते ऽनघ। ताभिः शत्रून् प्रतिव्यूह्य जहीन्द्रो दानवान् इव।

akṣauhiṇyo daśaikā ca vaśagāḥ santu te 'nagha. tābhiḥ śatrūn prativyūhya jahīndro dānavān iva.

प्रयातु नो भवान् अग्रे देवानाम् इव पावकिः। अनुयास्यामहे त्व् आजौ सौरभेया इवर्षभम्।

prayātu no bhavān agre devānām iva pāvakiḥ. anuyāsyāmahe tv ājau saurabheyā ivarṣabham.

उग्रधन्वा महेष्वासो दिव्यं विस्फारयन् धनुः। अग्रे भवन्तं दृष्ट्वा नो नार्जुनः प्रसहिष्यते।

ugradhanvā maheṣvāso divyaṃ visphārayan dhanuḥ. agre bhavantaṃ dṛṣṭvā no nārjunaḥ prasahiṣyate.

ध्रुवं युधिष्ठिरं संख्ये सानुबन्धं सबान्धवम्। जेष्यामि पुरुषव्याघ्र भवान् सेनापतिर् यदि।

dhruvaṃ yudhiṣṭhiraṃ saṃkhye sānubandhaṃ sabāndhavam. jeṣyāmi puruṣavyāghra bhavān senāpatir yadi.

एवम् उक्ते ततो द्रोणे जयेत्य् ऊचुर् नराधिपाः। सिंहनादेन महता हर्षयन्तस् तवात्मजम्।

evam ukte tato droṇe jayety ūcur narādhipāḥ. siṃhanādena mahatā harṣayantas tavātmajam.

सैनिकाश् च मुदा युक्ता वर्धयन्ति द्विजोत्तमम्। दुर्योधनं पुरस्कृत्य प्रार्थयन्तो महद् यशः। मेनिरे निहितान् पार्थान् आत्मनश् चोत्तमं यशः। दुर्योधनं तदा राजन् द्रोणो वचनम् अब्रवीत्।

sainikāś ca mudā yuktā vardhayanti dvijottamam. duryodhanaṃ puraskṛtya prārthayanto mahad yaśaḥ. menire nihitān pārthān ātmanaś cottamaṃ yaśaḥ. duryodhanaṃ tadā rājan droṇo vacanam abravīt.

द्रोण उवाच। वेदं षडङ्गं वेदाहम् अर्थविद्यां च मानवीम्। त्रैयम्बकम् अथेष्वस्त्रम् अस्त्राणि विविधानि च।

droṇa uvāca. vedaṃ ṣaḍaṅgaṃ vedāham arthavidyāṃ ca mānavīm. traiyambakam atheṣvastram astrāṇi vividhāni ca.

ये चाप्य् उक्ता मयि गुणा भवद्भिर् जयकाङ्क्षिभिः। चिकीर्षुस् तान् अहं सत्यान् योधयिष्यामि पाण्डवान्। पार्षतं तु रणे राजन् न हनिष्ये कथं चन। स हि सृष्टो वधार्थाय ममैव पुरुषर्षभ। योधयिष्ये तु सैन्यानि नाशयन् सर्वसोमकान्। न च मां पाण्डवा युद्धे योधयिष्यन्ति हर्षिताः।

ye cāpy uktā mayi guṇā bhavadbhir jayakāṅkṣibhiḥ. cikīrṣus tān ahaṃ satyān yodhayiṣyāmi pāṇḍavān. pārṣataṃ tu raṇe rājan na haniṣye kathaṃ cana. sa hi sṛṣṭo vadhārthāya mamaiva puruṣarṣabha. yodhayiṣye tu sainyāni nāśayan sarvasomakān. na ca māṃ pāṇḍavā yuddhe yodhayiṣyanti harṣitāḥ.

संजय उवाच। स एवम् अभ्यनुज्ञातश् चक्रे सेनापतिं ततः। द्रोणं तव सुतो राजन् विधिदृष्टेन कर्मणा।

saṃjaya uvāca. sa evam abhyanujñātaś cakre senāpatiṃ tataḥ. droṇaṃ tava suto rājan vidhidṛṣṭena karmaṇā.

अथाभिषिषिचुर् द्रोणं दुर्योधनमुखा नृपाः। स्वस्तिवादरवैश् चान्यैः श्लक्ष्णैः पुण्यैर् मनोरमैः। सेनापत्ये यथा स्कन्दं पुरा शक्रमुखाः सुराः।

athābhiṣiṣicur droṇaṃ duryodhanamukhā nṛpāḥ. svastivādaravaiś cānyaiḥ ślakṣṇaiḥ puṇyair manoramaiḥ. senāpatye yathā skandaṃ purā śakramukhāḥ surāḥ.

ततो वादित्रघोषेण सह पुंसां महास्वनैः। प्रादुरासीत् कृते द्रोणे हर्षः सेनापतौ तदा।

tato vāditraghoṣeṇa saha puṃsāṃ mahāsvanaiḥ. prādurāsīt kṛte droṇe harṣaḥ senāpatau tadā.

ततः पुण्याहघोषेण स्वस्तिवादस्वनेन च। संस्तवैर् गीतशब्दैश् च सूतमागधबन्दिनाम्।

tataḥ puṇyāhaghoṣeṇa svastivādasvanena ca. saṃstavair gītaśabdaiś ca sūtamāgadhabandinām.

जयशब्दैर् द्विजाग्र्याणां सुभगानर्तितैस् तथा। प्रादुरासीन् महाशब्दः कृते सेनापतौ द्विजे। सेनापत्ये महात्मानं सर्वे संहृष्टमानसाः। सत्कृत्य विधिवद् द्रोणं जितान् मन्यन्त पाण्डवान्।

jayaśabdair dvijāgryāṇāṃ subhagānartitais tathā. prādurāsīn mahāśabdaḥ kṛte senāpatau dvije. senāpatye mahātmānaṃ sarve saṃhṛṣṭamānasāḥ. satkṛtya vidhivad droṇaṃ jitān manyanta pāṇḍavān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...