महाभारत 7.53 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 53→

[mh-7-53] • 56 श्लोकाः

संजय उवाच। प्रतिज्ञाते तु पार्थेन सिन्धुराजवधे तदा। वासुदेवो महाबाहुर् धनंजयम् अभाषत।

saṃjaya uvāca. pratijñāte tu pārthena sindhurājavadhe tadā. vāsudevo mahābāhur dhanaṃjayam abhāṣata.

भ्रातॄणां मतम् आज्ञाय त्वया वाचा प्रतिश्रुतम्। सैन्धवं श्वो ऽस्मि हन्तेति तत् साहसतमं कृतम्।

bhrātṝṇāṃ matam ājñāya tvayā vācā pratiśrutam. saindhavaṃ śvo 'smi hanteti tat sāhasatamaṃ kṛtam.

असंमन्त्र्य मया सार्धम् अतिभारो ऽयम् उद्यतः। कथं नु सर्वलोकस्य नावहास्या भवेमहि।

asaṃmantrya mayā sārdham atibhāro 'yam udyataḥ. kathaṃ nu sarvalokasya nāvahāsyā bhavemahi.

धार्तराष्ट्रस्य शिबिरे मया प्रणिहिताश् चराः। त इमे शीघ्रम् आगम्य प्रवृत्तिं वेदयन्ति नः।

dhārtarāṣṭrasya śibire mayā praṇihitāś carāḥ. ta ime śīghram āgamya pravṛttiṃ vedayanti naḥ.

त्वया वै संप्रतिज्ञाते सिन्धुराजवधे तदा। संश्रुते सिन्धुराजस्य वधे गाण्डीवधन्वना। सिंहनादः सवादित्रः सुमहान् इह तैः श्रुतः।

tvayā vai saṃpratijñāte sindhurājavadhe tadā. saṃśrute sindhurājasya vadhe gāṇḍīvadhanvanā. siṃhanādaḥ savāditraḥ sumahān iha taiḥ śrutaḥ.

तेन शब्देन वित्रस्ता धार्तराष्ट्राः ससैन्धवाः। नाकस्मात् सिंहनादो ऽयम् इति मत्वा व्यवस्थिताः।

tena śabdena vitrastā dhārtarāṣṭrāḥ sasaindhavāḥ. nākasmāt siṃhanādo 'yam iti matvā vyavasthitāḥ.

सुमहाञ् शब्दसंपातः कौरवाणां महाभुज। आसीन् नागाश्वपत्तीनां रथघोषश् च भैरवः।

sumahāñ śabdasaṃpātaḥ kauravāṇāṃ mahābhuja. āsīn nāgāśvapattīnāṃ rathaghoṣaś ca bhairavaḥ.

अभिमन्युवधं श्रुत्वा ध्रुवम् आर्तो धनंजयः। रात्रौ निर्यास्यति क्रोधाद् इति मत्वा व्यवस्थिताः।

abhimanyuvadhaṃ śrutvā dhruvam ārto dhanaṃjayaḥ. rātrau niryāsyati krodhād iti matvā vyavasthitāḥ.

तैर् यतद्भिर् इयं सत्या श्रुता सत्यवतस् तव। प्रतिज्ञा सिन्धुराजस्य वधे राजीवलोचन।

tair yatadbhir iyaṃ satyā śrutā satyavatas tava. pratijñā sindhurājasya vadhe rājīvalocana.

ततो विमनसः सर्वे त्रस्ताः क्षुद्रमृगा इव। आसन् सुयोधनामात्याः स च राजा जयद्रथः।

tato vimanasaḥ sarve trastāḥ kṣudramṛgā iva. āsan suyodhanāmātyāḥ sa ca rājā jayadrathaḥ.

अथोत्थाय सहामात्यैर् दीनः शिबिरम् आत्मनः। भृशं विमनसो भूत्वा शिबिराणि स्वकानि ते। आयात् सौवीरसिन्धूनाम् ईश्वरो भृशदुःखितः।

athotthāya sahāmātyair dīnaḥ śibiram ātmanaḥ. bhṛśaṃ vimanaso bhūtvā śibirāṇi svakāni te. āyāt sauvīrasindhūnām īśvaro bhṛśaduḥkhitaḥ.

स मन्त्रकाले संमन्त्र्य सर्वा नैःश्रेयसीः क्रियाः। सुयोधनम् इदं वाक्यम् अब्रवीद् राजसंसदि।

sa mantrakāle saṃmantrya sarvā naiḥśreyasīḥ kriyāḥ. suyodhanam idaṃ vākyam abravīd rājasaṃsadi.

माम् असौ पुत्रहन्तेति श्वो ऽभियाता धनंजयः। प्रतिज्ञातो हि सेनाया मध्ये तेन वधो मम। मम पुत्र[त्रो] हतो ऽनेन हनिष्ये ऽहं जयद्रथम्। इति वाचो बहुविधा[ः] पार्थेन प्रतिज्ञा कृता।

mām asau putrahanteti śvo 'bhiyātā dhanaṃjayaḥ. pratijñāto hi senāyā madhye tena vadho mama. mama putra[tro] hato 'nena haniṣye 'haṃ jayadratham. iti vāco bahuvidhā[ḥ] pārthena pratijñā kṛtā.

तां न देवा न गन्धर्वा नासुरोरगराक्षसाः। उत्सहन्ते ऽन्यथा कर्तुं प्रतिज्ञां सव्यसाचिनः।

tāṃ na devā na gandharvā nāsuroragarākṣasāḥ. utsahante 'nyathā kartuṃ pratijñāṃ savyasācinaḥ.

ते मां रक्षत संग्रामे मा वो मूर्ध्नि धनंजयः। पदं कृत्वाप्नुयाल् लक्ष्यं तस्माद् अत्र विधीयताम्।

te māṃ rakṣata saṃgrāme mā vo mūrdhni dhanaṃjayaḥ. padaṃ kṛtvāpnuyāl lakṣyaṃ tasmād atra vidhīyatām.

अथ रक्षा न मे संख्ये क्रियते कुरुनन्दन। अनुजानीहि मां राजन् गमिष्यामि गृहान् प्रति।

atha rakṣā na me saṃkhye kriyate kurunandana. anujānīhi māṃ rājan gamiṣyāmi gṛhān prati.

एवम् उक्तस् त्व् अवाक्शीर्षो विमनाः स सुयोधनः। श्रुत्वाभिशप्तवन्तं त्वां ध्यानम् एवान्वपद्यत।

evam uktas tv avākśīrṣo vimanāḥ sa suyodhanaḥ. śrutvābhiśaptavantaṃ tvāṃ dhyānam evānvapadyata.

तम् आर्तम् अभिसंप्रेक्ष्य राजा किल स सैन्धवः। मृदु चात्महितं चैव सापेक्षम् इदम् उक्तवान्।

tam ārtam abhisaṃprekṣya rājā kila sa saindhavaḥ. mṛdu cātmahitaṃ caiva sāpekṣam idam uktavān.

नाहं पश्यामि भवतां तथावीर्यं धनुर्धरम्। यो ऽर्जुनस्यास्त्रम् अस्त्रेण प्रतिहन्यान् महाहवे।

nāhaṃ paśyāmi bhavatāṃ tathāvīryaṃ dhanurdharam. yo 'rjunasyāstram astreṇa pratihanyān mahāhave.

वासुदेवसहायस्य गाण्डीवं धुन्वतो धनुः। को ऽर्जुनस्याग्रतस् तिष्ठेत् साक्षाद् अपि शतक्रतुः। अर्जुनस्याग्रतो योद्धुं बिभियाद् अपि देवराट्।

vāsudevasahāyasya gāṇḍīvaṃ dhunvato dhanuḥ. ko 'rjunasyāgratas tiṣṭhet sākṣād api śatakratuḥ. arjunasyāgrato yoddhuṃ bibhiyād api devarāṭ.

महेश्वरो ऽपि पार्थेन श्रूयते योधितः पुरा। पदातिना महातेजा गिरौ हिमवति प्रभुः।

maheśvaro 'pi pārthena śrūyate yodhitaḥ purā. padātinā mahātejā girau himavati prabhuḥ.

दानवानां सहस्राणि हिरण्यपुरवासिनाम्। जघान् एकरथेनैव देवराजप्रचोदितः।

dānavānāṃ sahasrāṇi hiraṇyapuravāsinām. jaghān ekarathenaiva devarājapracoditaḥ.

समायुक्तो हि कौन्तेयो वासुदेवेन धीमता। सामरान् अपि लोकांस् त्रीन् निहन्याद् इति मे मतिः। यथा दाशरथिं रामं सहायं प्राप्य दुर्धरम्। वालिनं घातयाम् आस सुग्रीवो ऽसौ तथात्र माम्।

samāyukto hi kaunteyo vāsudevena dhīmatā. sāmarān api lokāṃs trīn nihanyād iti me matiḥ. yathā dāśarathiṃ rāmaṃ sahāyaṃ prāpya durdharam. vālinaṃ ghātayām āsa sugrīvo 'sau tathātra mām.

सो ऽहम् इच्छाम्य् अनुज्ञातुं रक्षितुं वा महात्मना। द्रोणेन सहपुत्रेण वीरेण यदि मन्यसे।

so 'ham icchāmy anujñātuṃ rakṣituṃ vā mahātmanā. droṇena sahaputreṇa vīreṇa yadi manyase.

स राज्ञा स्वयम् आचार्यो भृशम् आक्रन्दितो ऽर्जुन। संविधानं च विहितं रथाश् च किल सज्जिताः।

sa rājñā svayam ācāryo bhṛśam ākrandito 'rjuna. saṃvidhānaṃ ca vihitaṃ rathāś ca kila sajjitāḥ.

कर्णो भूरिश्रवा द्रौणिर् वृषसेनश् च दुर्जयः। कृपश् च मद्रराजश् च षड् एते ऽस्य पुरोगमाः।

karṇo bhūriśravā drauṇir vṛṣasenaś ca durjayaḥ. kṛpaś ca madrarājaś ca ṣaḍ ete 'sya purogamāḥ.

शकटः पद्मपश् चार्धो व्यूहो द्रोणेन कल्पितः। पद्मकर्णिकमध्यस्थः सूचीपाशे जयद्रथः। स्थास्यते रक्षितो वीरैः सिन्धुराड् युद्धदुर्मदैः।

śakaṭaḥ padmapaś cārdho vyūho droṇena kalpitaḥ. padmakarṇikamadhyasthaḥ sūcīpāśe jayadrathaḥ. sthāsyate rakṣito vīraiḥ sindhurāḍ yuddhadurmadaiḥ.

धनुष्य् अस्त्रे च वीर्ये च प्राणे चैव तथोरसि। अविषह्यतमा ह्य् एते निश्चिताः पार्थ षड् रथाः। एतान् अजित्वा सगणान् नैव प्राप्यो जयद्रथः।

dhanuṣy astre ca vīrye ca prāṇe caiva tathorasi. aviṣahyatamā hy ete niścitāḥ pārtha ṣaḍ rathāḥ. etān ajitvā sagaṇān naiva prāpyo jayadrathaḥ.

तेषाम् एकैकशो वीर्यं षण्णां त्वम् अनुचिन्तय। सहिता हि नरव्याघ्रा न शक्या जेतुम् अञ्जसा।

teṣām ekaikaśo vīryaṃ ṣaṇṇāṃ tvam anucintaya. sahitā hi naravyāghrā na śakyā jetum añjasā.

भूयश् च चिन्तयिष्यामि नीतिम् आत्महिताय वै। मन्त्रज्ञैः सचिवैः सार्धं सुहृद्भिः कार्यसिद्धये।

bhūyaś ca cintayiṣyāmi nītim ātmahitāya vai. mantrajñaiḥ sacivaiḥ sārdhaṃ suhṛdbhiḥ kāryasiddhaye.

अर्जुन उवाच। षड् रथान् धार्तराष्ट्रस्य मन्यसे यान् बलाधिकान्। तेषां वीर्यं ममार्धेन न तुल्यम् इति लक्षये।

arjuna uvāca. ṣaḍ rathān dhārtarāṣṭrasya manyase yān balādhikān. teṣāṃ vīryaṃ mamārdhena na tulyam iti lakṣaye.

अस्त्रम् अस्त्रेण सर्वेषाम् एतेषां मधुसूदन। मया द्रक्ष्यसि निर्भिन्नं जयद्रथवधैषिणा। पश्यतस् ते निहन्तास्मि यदि ते वज्रधारिणः।

astram astreṇa sarveṣām eteṣāṃ madhusūdana. mayā drakṣyasi nirbhinnaṃ jayadrathavadhaiṣiṇā. paśyatas te nihantāsmi yadi te vajradhāriṇaḥ.

द्रोणस्य मिषतः सो ऽहं सगणस्य विलप्यतः। मूर्धानं सिन्धुराजस्य पातयिष्यामि भूतले।

droṇasya miṣataḥ so 'haṃ sagaṇasya vilapyataḥ. mūrdhānaṃ sindhurājasya pātayiṣyāmi bhūtale.

यदि साध्याश् च रुद्राश् च वसवश् च सहाश्विनः। मरुतश् च सहेन्द्रेण विश्वेदेवास् तथासुराः।

yadi sādhyāś ca rudrāś ca vasavaś ca sahāśvinaḥ. marutaś ca sahendreṇa viśvedevās tathāsurāḥ.

पितरः सहगन्धर्वाः सुपर्णाः सागराद्रयः। द्यौर् वियत् पृथिवी चेयं दिशश् च सदिगीश्वराः।

pitaraḥ sahagandharvāḥ suparṇāḥ sāgarādrayaḥ. dyaur viyat pṛthivī ceyaṃ diśaś ca sadigīśvarāḥ.

ग्राम्यारण्यानि भूतानि स्थावराणि चराणि च। त्रातारः सिन्धुराजस्य भवन्ति मधुसूदन।

grāmyāraṇyāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca. trātāraḥ sindhurājasya bhavanti madhusūdana.

तथापि बाणैर् निहतं श्वो द्रष्टासि रणे मया। सत्येन ते शपे कृष्ण तथैवायुधम् आलभे।

tathāpi bāṇair nihataṃ śvo draṣṭāsi raṇe mayā. satyena te śape kṛṣṇa tathaivāyudham ālabhe.

यश् च गोप्ता महेष्वासस् तस्य पापस्य दुर्मतेः। तम् एव प्रथमं द्रोणम् अभियास्यामि केशव।

yaś ca goptā maheṣvāsas tasya pāpasya durmateḥ. tam eva prathamaṃ droṇam abhiyāsyāmi keśava.

तस्मिन् द्यूतम् इदं बद्धं मन्यते स्म सुयोधनः। तस्मात् तस्यैव सेनाग्रं भित्त्वा यास्यामि सैन्धवम्।

tasmin dyūtam idaṃ baddhaṃ manyate sma suyodhanaḥ. tasmāt tasyaiva senāgraṃ bhittvā yāsyāmi saindhavam.

द्रष्टासि श्वो महेष्वासान् नाराचैस् तिग्मतेजनैः। शृङ्गाणीव गिरेर् वज्रैर् दार्यमाणान् मया युधि। मया निपातितान् संख्ये वज्रैर् इव गिरिव्रजान्।

draṣṭāsi śvo maheṣvāsān nārācais tigmatejanaiḥ. śṛṅgāṇīva girer vajrair dāryamāṇān mayā yudhi. mayā nipātitān saṃkhye vajrair iva girivrajān.

नरनागाश्वदेहेभ्यो विस्रविष्यति शोणितम्। पतद्भ्यः पतितेभ्यश् च विभिन्नेभ्यः शितैः शरैः।

naranāgāśvadehebhyo visraviṣyati śoṇitam. patadbhyaḥ patitebhyaś ca vibhinnebhyaḥ śitaiḥ śaraiḥ.

गाण्डीवप्रेषिता बाणा मनोनिलसमा जवे। नृनागाश्वान् विदेहासून् कर्तारश् च सहस्रशः।

gāṇḍīvapreṣitā bāṇā manonilasamā jave. nṛnāgāśvān videhāsūn kartāraś ca sahasraśaḥ.

यमात् कुबेराद् वरुणाद् रुद्राद् इन्द्राच् च यन् मया। उपात्तम् अस्त्रं घोरं वै तद् द्रष्टारो नरा युधि।

yamāt kuberād varuṇād rudrād indrāc ca yan mayā. upāttam astraṃ ghoraṃ vai tad draṣṭāro narā yudhi.

ब्राह्मेणास्त्रेण चास्त्राणि हन्यमानानि संयुगे। मया द्रष्टासि सर्वेषां सैन्धवस्याभिरक्षिणाम्।

brāhmeṇāstreṇa cāstrāṇi hanyamānāni saṃyuge. mayā draṣṭāsi sarveṣāṃ saindhavasyābhirakṣiṇām.

शरवेगसमुत्कृत्तै राज्ञां केशव मूर्धभिः। आस्तीर्यमाणां पृथिवीं द्रष्टासि श्वो मया युधि। मया द्रष्टासि विस्तीर्णां कीर्यमाणां च मेदिनीम्।

śaravegasamutkṛttai rājñāṃ keśava mūrdhabhiḥ. āstīryamāṇāṃ pṛthivīṃ draṣṭāsi śvo mayā yudhi. mayā draṣṭāsi vistīrṇāṃ kīryamāṇāṃ ca medinīm.

क्रव्यादांस् तर्पयिष्यामि द्रावयिष्यामि शात्रवान्। सुहृदो नन्दयिष्यामि पातयिष्यामि सैन्धवम्।

kravyādāṃs tarpayiṣyāmi drāvayiṣyāmi śātravān. suhṛdo nandayiṣyāmi pātayiṣyāmi saindhavam.

बह्व् आगस्कृत् कुसंबन्धी पापदेशसमुद्भवः। मया सैन्धवको राजा हतः स्वाञ् शोचयिष्यति।

bahv āgaskṛt kusaṃbandhī pāpadeśasamudbhavaḥ. mayā saindhavako rājā hataḥ svāñ śocayiṣyati.

सर्वक्षीरान्नभोक्तारः पापाचारा रणाजिरे। मया सराजका बाणैर् नुन्ना नंक्ष्यन्ति सैन्धवाः।

sarvakṣīrānnabhoktāraḥ pāpācārā raṇājire. mayā sarājakā bāṇair nunnā naṃkṣyanti saindhavāḥ.

तथा प्रभाते कर्तास्मि यथा कृष्ण सुयोधनः। नान्यं धनुर्धरं लोके मंस्यते मत्समं युधि।

tathā prabhāte kartāsmi yathā kṛṣṇa suyodhanaḥ. nānyaṃ dhanurdharaṃ loke maṃsyate matsamaṃ yudhi.

गाण्डीवं च धनुर् दिव्यं योद्धा चाहं नरर्षभ। त्वं च यन्ता हृषीकेश किं नु स्याद् अजितं मया। तव प्रसादाद् भगवन् किम् इवास्ति रणे मम। अविषह्यं हृषीकेश किं जानन् मां विगर्हसे।

gāṇḍīvaṃ ca dhanur divyaṃ yoddhā cāhaṃ nararṣabha. tvaṃ ca yantā hṛṣīkeśa kiṃ nu syād ajitaṃ mayā. tava prasādād bhagavan kim ivāsti raṇe mama. aviṣahyaṃ hṛṣīkeśa kiṃ jānan māṃ vigarhase.

यथा हि लक्ष्म चन्द्रे वै समुद्रे च यथा जलम्। एवम् एतां प्रतिज्ञां मे सत्यां विद्धि जनार्दन। यथा रामेण चैकेन साधितो दशकंधरः। विभुना साधयिष्यामि तथा तं सैन्धवं रिपुम्।

yathā hi lakṣma candre vai samudre ca yathā jalam. evam etāṃ pratijñāṃ me satyāṃ viddhi janārdana. yathā rāmeṇa caikena sādhito daśakaṃdharaḥ. vibhunā sādhayiṣyāmi tathā taṃ saindhavaṃ ripum.

मावमंस्था ममास्त्राणि मावमंस्था धनुर् दृढम्। मावमंस्था बलं बाह्वोर् मावमंस्था धनंजयम्।

māvamaṃsthā mamāstrāṇi māvamaṃsthā dhanur dṛḍham. māvamaṃsthā balaṃ bāhvor māvamaṃsthā dhanaṃjayam.

यथा हि यात्वा संग्रामे न जीये विजयामि च। तेन सत्येन संग्रामे हतं विद्धि जयद्रथम्।

yathā hi yātvā saṃgrāme na jīye vijayāmi ca. tena satyena saṃgrāme hataṃ viddhi jayadratham.

ध्रुवं वै ब्राह्मणे सत्यं ध्रुवा साधुषु संनतिः। श्रीर् ध्रुवा चापि दक्षेषु ध्रुवो नारायणे जयः। त्वं च माधव सर्वं तत् तथा प्रतिविधास्यसि। यथा रिपूणां मिषतां प्रमथिष्यामि सैन्धवम्।

dhruvaṃ vai brāhmaṇe satyaṃ dhruvā sādhuṣu saṃnatiḥ. śrīr dhruvā cāpi dakṣeṣu dhruvo nārāyaṇe jayaḥ. tvaṃ ca mādhava sarvaṃ tat tathā pratividhāsyasi. yathā ripūṇāṃ miṣatāṃ pramathiṣyāmi saindhavam.

संजय उवाच। एवम् उक्त्वा हृषीकेशं स्वयम् आत्मानम् आत्मना। संदिदेशार्जुनो नर्दन् वासविः केशवं प्रभुम्।

saṃjaya uvāca. evam uktvā hṛṣīkeśaṃ svayam ātmānam ātmanā. saṃdideśārjuno nardan vāsaviḥ keśavaṃ prabhum.

यथा प्रभातां रजनीं कल्पितः स्याद् रथो मम। तथा कार्यं त्वया कृष्ण कार्यं हि महद् उद्यतम्।

yathā prabhātāṃ rajanīṃ kalpitaḥ syād ratho mama. tathā kāryaṃ tvayā kṛṣṇa kāryaṃ hi mahad udyatam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...