महाभारत 7.47 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 47→

[mh-7-47] • 40 श्लोकाः

संजय उवाच। स कर्णं कर्णिना कर्णे पुनर् विव्याध फाल्गुनिः। शरैः पञ्चाशता चैनम् अविध्यत् कोपयन् भृशम्।

saṃjaya uvāca. sa karṇaṃ karṇinā karṇe punar vivyādha phālguniḥ. śaraiḥ pañcāśatā cainam avidhyat kopayan bhṛśam.

प्रतिविव्याध राधेयस् तावद्भिर् अथ तं पुनः। स तैर् आचितसर्वाङ्गो बह्व् अशोभत भारत।

prativivyādha rādheyas tāvadbhir atha taṃ punaḥ. sa tair ācitasarvāṅgo bahv aśobhata bhārata.

कर्णं चाप्य् अकरोत् क्रुद्धो रुधिरोत्पीडवाहिनम्। कर्णो ऽपि विबभौ शूरः शरैश् चित्रो ऽसृगाप्लुतः। संध्यानुगतपर्यन्तः शरदीव दिवाकरः।

karṇaṃ cāpy akarot kruddho rudhirotpīḍavāhinam. karṇo 'pi vibabhau śūraḥ śaraiś citro 'sṛgāplutaḥ. saṃdhyānugataparyantaḥ śaradīva divākaraḥ.

ताव् उभौ शरचित्राङ्गौ रुधिरेण समुक्षितौ। बभूवतुर् महात्मानौ पुष्पिताव् इव किंशुकौ।

tāv ubhau śaracitrāṅgau rudhireṇa samukṣitau. babhūvatur mahātmānau puṣpitāv iva kiṃśukau.

अथ कर्णस्य सचिवान् षट् शूरांश् चित्रयोधिनः। साश्वसूतध्वजरथान् सौभद्रो निजघान ह।

atha karṇasya sacivān ṣaṭ śūrāṃś citrayodhinaḥ. sāśvasūtadhvajarathān saubhadro nijaghāna ha.

अथेतरान् महेष्वासान् दशभिर् दशभिः शरैः। प्रत्यविध्यद् असंभ्रान्तस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

athetarān maheṣvāsān daśabhir daśabhiḥ śaraiḥ. pratyavidhyad asaṃbhrāntas tad adbhutam ivābhavat.

मागधस्य पुनः पुत्रं हत्वा षड्भिर् अजिह्मगैः। साश्वं ससूतं तरुणम् अश्वकेतुम् अपातयत्।

māgadhasya punaḥ putraṃ hatvā ṣaḍbhir ajihmagaiḥ. sāśvaṃ sasūtaṃ taruṇam aśvaketum apātayat.

मार्तिकावतकं भोजं ततः कुञ्जरकेतनम्। मगधाधिपतेश् चापि जयत्सेनस्य वै शिरः। क्षुरप्रेण समुन्मथ्य ननाद विसृजञ् शरान्।

mārtikāvatakaṃ bhojaṃ tataḥ kuñjaraketanam. magadhādhipateś cāpi jayatsenasya vai śiraḥ. kṣurapreṇa samunmathya nanāda visṛjañ śarān.

तस्य दौःशासनिर् विद्ध्वा चतुर्भिश् चतुरो हयान्। सूतम् एकेन विव्याध दशभिश् चार्जुनात्मजम्।

tasya dauḥśāsanir viddhvā caturbhiś caturo hayān. sūtam ekena vivyādha daśabhiś cārjunātmajam.

ततो दौःशासनिं कार्ष्णिर् विद्ध्वा सप्तभिर् आशुगैः। संरम्भाद् रक्तनयनो वाक्यम् उच्चैर् अथाब्रवीत्।

tato dauḥśāsaniṃ kārṣṇir viddhvā saptabhir āśugaiḥ. saṃrambhād raktanayano vākyam uccair athābravīt.

पिता तवाहवं त्यक्त्वा गतः कापुरुषो यथा। दिष्ट्या त्वम् अपि जानीषे योद्धुं न त्व् अद्य मोक्ष्यसे।

pitā tavāhavaṃ tyaktvā gataḥ kāpuruṣo yathā. diṣṭyā tvam api jānīṣe yoddhuṃ na tv adya mokṣyase.

एतावद् उक्त्वा वचनं कर्मारपरिमार्जितम्। नाराचं विससर्जास्मै तं द्रौणिस् त्रिभिर् आच्छिनत्।

etāvad uktvā vacanaṃ karmāraparimārjitam. nārācaṃ visasarjāsmai taṃ drauṇis tribhir ācchinat.

तस्यार्जुनिर् ध्वजं छित्त्वा शल्यं त्रिभिर् अताडयत्। तं शल्यो नवभिर् बाणैर् गार्ध्रपत्रैर् अताडयत्। हृद्यसंभ्रान्तवद् राजंस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

tasyārjunir dhvajaṃ chittvā śalyaṃ tribhir atāḍayat. taṃ śalyo navabhir bāṇair gārdhrapatrair atāḍayat. hṛdyasaṃbhrāntavad rājaṃs tad adbhutam ivābhavat.

तस्यार्जुनिर् ध्वजं छित्त्वा उभौ च पार्ष्णिसारथी। तं विव्याधायसैः षड्भिः सो ऽपक्रामद् रथान्तरम्।

tasyārjunir dhvajaṃ chittvā ubhau ca pārṣṇisārathī. taṃ vivyādhāyasaiḥ ṣaḍbhiḥ so 'pakrāmad rathāntaram.

शत्रुंजयं चन्द्रकेतुं मेघवेगं सुवर्चसम्। सूर्यभासं च पञ्चैतान् हत्वा विव्याध सौबलम्।

śatruṃjayaṃ candraketuṃ meghavegaṃ suvarcasam. sūryabhāsaṃ ca pañcaitān hatvā vivyādha saubalam.

तं सौबलस् त्रिभिर् विद्ध्वा दुर्योधनम् अथाब्रवीत्। सर्व एनं प्रमथ्नीमः पुरैकैकं हिनस्ति नः।

taṃ saubalas tribhir viddhvā duryodhanam athābravīt. sarva enaṃ pramathnīmaḥ puraikaikaṃ hinasti naḥ.

अथाब्रवीत् तदा द्रोणं कर्णो वैकर्तनो वृषा। पुरा सर्वान् प्रमथ्नाति ब्रूह्य् अस्य वधम् आशु नः।

athābravīt tadā droṇaṃ karṇo vaikartano vṛṣā. purā sarvān pramathnāti brūhy asya vadham āśu naḥ.

ततो द्रोणो महेष्वासः सर्वांस् तान् प्रत्यभाषत। अस्ति वो ऽस्यान्तरं कश् चित् कुमारस्य प्रपश्यति।

tato droṇo maheṣvāsaḥ sarvāṃs tān pratyabhāṣata. asti vo 'syāntaraṃ kaś cit kumārasya prapaśyati.

अन्व् अस्य पितरं ह्य् अद्य चरतः सर्वतोदिशम्। शीघ्रतां नरसिंहस्य पाण्डवेयस्य पश्यत।

anv asya pitaraṃ hy adya carataḥ sarvatodiśam. śīghratāṃ narasiṃhasya pāṇḍaveyasya paśyata.

धनुर्मण्डलम् एवास्य रथमार्गेषु दृश्यते। तमो घ्नतः सुदीप्तस्य सवितुर् मण्डलं यथा। संदधानस्य विशिखाञ् शीघ्रं चैव विमुञ्चतः। विकर्षतो धनुः श्रेष्ठं नान्तरं दृश्यते हि वै।

dhanurmaṇḍalam evāsya rathamārgeṣu dṛśyate. tamo ghnataḥ sudīptasya savitur maṇḍalaṃ yathā. saṃdadhānasya viśikhāñ śīghraṃ caiva vimuñcataḥ. vikarṣato dhanuḥ śreṣṭhaṃ nāntaraṃ dṛśyate hi vai.

आरुजन्न् इव मे प्राणान् मोहयन्न् अपि सायकैः। प्रहर्षयति मा भूयः सौभद्रः परवीरहा।

ārujann iva me prāṇān mohayann api sāyakaiḥ. praharṣayati mā bhūyaḥ saubhadraḥ paravīrahā.

अति मा नन्दयत्य् एष सौभद्रो विचरन् रणे। अन्तरं यस्य संरब्धा न पश्यन्ति महारथाः।

ati mā nandayaty eṣa saubhadro vicaran raṇe. antaraṃ yasya saṃrabdhā na paśyanti mahārathāḥ.

अस्यतो लघुहस्तस्य दिशः सर्वा महेषुभिः। न विशेषं प्रपश्यामि रणे गाण्डीवधन्वनः।

asyato laghuhastasya diśaḥ sarvā maheṣubhiḥ. na viśeṣaṃ prapaśyāmi raṇe gāṇḍīvadhanvanaḥ.

अथ कर्णः पुनर् द्रोणम् आहार्जुनिशरार्दितः। स्थातव्यम् इति तिष्ठामि पीड्यमानो ऽभिमन्युना।

atha karṇaḥ punar droṇam āhārjuniśarārditaḥ. sthātavyam iti tiṣṭhāmi pīḍyamāno 'bhimanyunā.

तेजस्विनः कुमारस्य शराः परमदारुणाः। क्षिण्वन्ति हृदयं मे ऽद्य घोराः पावकतेजसः। ह्रीमत्त्वात् क्षितिपालानां पश्यताम् अद्य च द्विज। न मे ऽङ्ग हीयते किं चिन् न वै वाग् एति मां तथा। कुमारवरवीरस्य संतप्तपरमेषुभिः। बाणैर् अच्छिन्ननिर्मुक्तैः शल्यैर् अन्तर्गतं मम। विचिन्वद्भिर् इवासून् मे शरीरं न विभाव्यते। कः किं किं स धनुर्वेदो येनैकेन वयं जिताः।

tejasvinaḥ kumārasya śarāḥ paramadāruṇāḥ. kṣiṇvanti hṛdayaṃ me 'dya ghorāḥ pāvakatejasaḥ. hrīmattvāt kṣitipālānāṃ paśyatām adya ca dvija. na me 'ṅga hīyate kiṃ cin na vai vāg eti māṃ tathā. kumāravaravīrasya saṃtaptaparameṣubhiḥ. bāṇair acchinnanirmuktaiḥ śalyair antargataṃ mama. vicinvadbhir ivāsūn me śarīraṃ na vibhāvyate. kaḥ kiṃ kiṃ sa dhanurvedo yenaikena vayaṃ jitāḥ.

तम् आचार्यो ऽब्रवीत् कर्णं शनकैः प्रहसन्न् इव। अभेद्यम् अस्य कवचं युवा चाशुपराक्रमः।

tam ācāryo 'bravīt karṇaṃ śanakaiḥ prahasann iva. abhedyam asya kavacaṃ yuvā cāśuparākramaḥ.

उपदिष्टा मया अस्य पितुः कवचधारणा। ताम् एष निखिलां वेत्ति ध्रुवं परपुरंजयः। ज्यालक्षणं मया चेह नोपदिष्टं तु फल्गुने।

upadiṣṭā mayā asya pituḥ kavacadhāraṇā. tām eṣa nikhilāṃ vetti dhruvaṃ parapuraṃjayaḥ. jyālakṣaṇaṃ mayā ceha nopadiṣṭaṃ tu phalgune.

शक्यं त्व् अस्य धनुश् छेत्तुं ज्यां च बाणैः समाहितैः। अभीशवो हयाश् चैव तथोभौ पार्ष्णिसारथी।

śakyaṃ tv asya dhanuś chettuṃ jyāṃ ca bāṇaiḥ samāhitaiḥ. abhīśavo hayāś caiva tathobhau pārṣṇisārathī.

एतत् कुरु महेष्वास राधेय यदि शक्यते। अथैनं विमुखीकृत्य पश्चात् प्रहरणं कुरु।

etat kuru maheṣvāsa rādheya yadi śakyate. athainaṃ vimukhīkṛtya paścāt praharaṇaṃ kuru.

सधनुष्को न शक्यो ऽयम् अपि जेतुं सुरासुरैः। विरथं विधनुष्कं च कुरुष्वैनं यदीच्छसि। विलक्षकरणं वा(? ना)दं विमुञ्चन्न् अग्रतो नृप। संधानकृतलक्षस्य किं चिद् व्याक्षिप्तचेतसः। पुरः स्थितेन केनापि दुःशक्यो जेतुम् आर्जुनिः।

sadhanuṣko na śakyo 'yam api jetuṃ surāsuraiḥ. virathaṃ vidhanuṣkaṃ ca kuruṣvainaṃ yadīcchasi. vilakṣakaraṇaṃ vā(? nā)daṃ vimuñcann agrato nṛpa. saṃdhānakṛtalakṣasya kiṃ cid vyākṣiptacetasaḥ. puraḥ sthitena kenāpi duḥśakyo jetum ārjuniḥ.

तद् आचार्यवचः श्रुत्वा कर्णो वैकर्तनस् त्वरन्। दृष्ट्वा सौभद्रम् अस्यन्तम् उच्चैः शब्दम् अकुर्वत। नष्टलक्षः कुमारो ऽयं हन्यतां हन्यताम् इति। तस्य चिन्तयमानस्य अभिमन्योर् महात्मनः। अस्यतो लघुहस्तस्य पृषत्कैर् धनुर् आच्छिनत्।

tad ācāryavacaḥ śrutvā karṇo vaikartanas tvaran. dṛṣṭvā saubhadram asyantam uccaiḥ śabdam akurvata. naṣṭalakṣaḥ kumāro 'yaṃ hanyatāṃ hanyatām iti. tasya cintayamānasya abhimanyor mahātmanaḥ. asyato laghuhastasya pṛṣatkair dhanur ācchinat.

अश्वान् अस्यावधीद् भोजो गौतमः पार्ष्णिसारथी। शेषास् तु छिन्नधन्वानं शरवर्षैर् अवाकिरन्।

aśvān asyāvadhīd bhojo gautamaḥ pārṣṇisārathī. śeṣās tu chinnadhanvānaṃ śaravarṣair avākiran.

त्वरमाणास् त्वराकाले विरथं षण् महारथाः। शरवर्षैर् अकरुणा बालम् एकम् अवाकिरन्।

tvaramāṇās tvarākāle virathaṃ ṣaṇ mahārathāḥ. śaravarṣair akaruṇā bālam ekam avākiran.

स छिन्नधन्वा विरथः स्वधर्मम् अनुपालयन्। खड्गचर्मधरः श्रीमान् उत्पपात विहायसम्। मण्डलानि सुशिक्षाभिर् गतप्रत्यागतानि च।

sa chinnadhanvā virathaḥ svadharmam anupālayan. khaḍgacarmadharaḥ śrīmān utpapāta vihāyasam. maṇḍalāni suśikṣābhir gatapratyāgatāni ca.

मार्गैः स कैशिकाद्यैश् च लाघवेन बलेन च। आर्जुनिर् व्यचरद् व्योम्नि भृशं वै पक्षिराड् इव।

mārgaiḥ sa kaiśikādyaiś ca lāghavena balena ca. ārjunir vyacarad vyomni bhṛśaṃ vai pakṣirāḍ iva.

मय्य् एव निपतत्य् एष सासिर् इत्य् ऊर्ध्वदृष्टयः। विव्यधुस् तं महेष्वासाः समरे छिद्रदर्शिनः।

mayy eva nipataty eṣa sāsir ity ūrdhvadṛṣṭayaḥ. vivyadhus taṃ maheṣvāsāḥ samare chidradarśinaḥ.

तस्य द्रोणो ऽच्छिनन् मुष्टौ खड्गं मणिमयत्सरुम्। क्षुरप्रेण महातेजास् त्वरमाणः सपत्नजित्। राधेयो निशितैर् बाणैर् व्यधमच् चर्म चोत्तमम्।

tasya droṇo 'cchinan muṣṭau khaḍgaṃ maṇimayatsarum. kṣurapreṇa mahātejās tvaramāṇaḥ sapatnajit. rādheyo niśitair bāṇair vyadhamac carma cottamam.

व्यसिचर्मेषुपूर्णाङ्गः सो ऽन्तरिक्षात् पुनः क्षितिम्। आस्थितश् चक्रम् उद्यम्य द्रोणं क्रुद्धो ऽभ्यधावत।

vyasicarmeṣupūrṇāṅgaḥ so 'ntarikṣāt punaḥ kṣitim. āsthitaś cakram udyamya droṇaṃ kruddho 'bhyadhāvata.

स चक्ररेणूज्ज्वलशोभिताङ्गो; बभाव् अतीवोन्नतचक्रपाणिः। रणे ऽभिमन्युः क्षणदासुभद्रः; स वासुभद्रानुकृतिं प्रकुर्वन्।

sa cakrareṇūjjvalaśobhitāṅgo; babhāv atīvonnatacakrapāṇiḥ. raṇe 'bhimanyuḥ kṣaṇadāsubhadraḥ; sa vāsubhadrānukṛtiṃ prakurvan.

स्रुतरुधिरकृतैकरागवक्त्रो; भ्रुकुटिपुटाकुटिलो ऽतिसिंहनादः। प्रभुर् अमितबलो रणे ऽभिमन्युर्; नृपवरमध्यगतो भृशं व्यराजत्।

srutarudhirakṛtaikarāgavaktro; bhrukuṭipuṭākuṭilo 'tisiṃhanādaḥ. prabhur amitabalo raṇe 'bhimanyur; nṛpavaramadhyagato bhṛśaṃ vyarājat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...