महाभारत 7.45 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 45→

[mh-7-45] • 26 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। यथा वदसि मे सूत एकस्य बहुभिः सह। संग्रामं तुमुलं घोरं जयं चैव महात्मनः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. yathā vadasi me sūta ekasya bahubhiḥ saha. saṃgrāmaṃ tumulaṃ ghoraṃ jayaṃ caiva mahātmanaḥ.

अश्रद्धेयम् इवाश्चर्यं सौभद्रस्याथ विक्रमम्। किं तु नात्यद्भुतं तेषां येषां धर्मो व्यपाश्रयः।

aśraddheyam ivāścaryaṃ saubhadrasyātha vikramam. kiṃ tu nātyadbhutaṃ teṣāṃ yeṣāṃ dharmo vyapāśrayaḥ.

दुर्योधने ऽथ विमुखे राजपुत्रशते हते। सौभद्रे प्रतिपत्तिं कां प्रत्यपद्यन्त मामकाः। मूलं हि सर्वधर्माणां दैवतं स्वर्गवासिनाम्। स कृष्णो दैवतं येषां किं तेषां दुःखसंभवः। कर्मणां प्रतिपन्ने ऽर्थे कालेन परिणामिते। का चिन्ता महती भूप चिन्तया बाध्यते जडः। क्रियोपक्रमितः पूर्वं परिणामदृशः सुखम्। त्यागं विना महाराज समाधानं न विद्यते। भवांस् तद्रहितो राजञ् शृणुष्वाचरिते फलम्।

duryodhane 'tha vimukhe rājaputraśate hate. saubhadre pratipattiṃ kāṃ pratyapadyanta māmakāḥ. mūlaṃ hi sarvadharmāṇāṃ daivataṃ svargavāsinām. sa kṛṣṇo daivataṃ yeṣāṃ kiṃ teṣāṃ duḥkhasaṃbhavaḥ. karmaṇāṃ pratipanne 'rthe kālena pariṇāmite. kā cintā mahatī bhūpa cintayā bādhyate jaḍaḥ. kriyopakramitaḥ pūrvaṃ pariṇāmadṛśaḥ sukham. tyāgaṃ vinā mahārāja samādhānaṃ na vidyate. bhavāṃs tadrahito rājañ śṛṇuṣvācarite phalam.

संजय उवाच। तावकास् तव पुत्राश् च वीक्षमाणाः परस्परम्। संशुष्कास्याश् चलन्नेत्राः प्रस्विन्ना लोमहर्षिणः। पलायनकृतोत्साहा निरुत्साहा द्विषज्जये। गोत्रनामभिर् अन्योन्यं क्रन्दन्तो जीवितैषिणः।

saṃjaya uvāca. tāvakās tava putrāś ca vīkṣamāṇāḥ parasparam. saṃśuṣkāsyāś calannetrāḥ prasvinnā lomaharṣiṇaḥ. palāyanakṛtotsāhā nirutsāhā dviṣajjaye. gotranāmabhir anyonyaṃ krandanto jīvitaiṣiṇaḥ.

हतान् भ्रातॄन् पितॄन् पुत्रान् सुहृत्संबन्धिबान्धवान्। उत्सृज्योत्सृज्य समियुस् त्वरयन्तो हयद्विपान्।

hatān bhrātṝn pitṝn putrān suhṛtsaṃbandhibāndhavān. utsṛjyotsṛjya samiyus tvarayanto hayadvipān.

तान् प्रभग्नांस् तथा दृष्ट्वा द्रोणो द्रौणिर् बृहद्बलः। कृपो दुर्योधनः कर्णः कृतवर्माथ सौबलः। तथा सर्वे समभ्येत्य सौभद्रं द्रुतम् अर्पयन्। तथा विनिहतां दृष्ट्वा तव सेनाम् अनाथवत्।

tān prabhagnāṃs tathā dṛṣṭvā droṇo drauṇir bṛhadbalaḥ. kṛpo duryodhanaḥ karṇaḥ kṛtavarmātha saubalaḥ. tathā sarve samabhyetya saubhadraṃ drutam arpayan. tathā vinihatāṃ dṛṣṭvā tava senām anāthavat.

अभिद्रुताः सुसंक्रुद्धाः सौभद्रम् अपराजितम्। ते ऽपि पौत्रेण ते राजन् प्रायशो विमुखीकृताः। सौभद्रेण महाराज शक्रप्रतिमतेजसा।

abhidrutāḥ susaṃkruddhāḥ saubhadram aparājitam. te 'pi pautreṇa te rājan prāyaśo vimukhīkṛtāḥ. saubhadreṇa mahārāja śakrapratimatejasā.

एकस् तु सुखसंवृद्धो बाल्याद् दर्पाच् च निर्भयः। इष्वस्त्रविन् महातेजा लक्ष्मणो ऽऽर्जुनिम् अभ्ययात्।

ekas tu sukhasaṃvṛddho bālyād darpāc ca nirbhayaḥ. iṣvastravin mahātejā lakṣmaṇo ''rjunim abhyayāt.

तम् अन्वग् एवास्य पिता पुत्रगृद्धी न्यवर्तत। अनु दुर्योधनं चान्ये न्यवर्तन्त महारथाः।

tam anvag evāsya pitā putragṛddhī nyavartata. anu duryodhanaṃ cānye nyavartanta mahārathāḥ.

तं ते ऽभिषिषिचुर् बाणैर् मेघा गिरिम् इवाम्बुभिः। स च तान् प्रममाथैको विष्वग् वातो यथाम्बुदान्।

taṃ te 'bhiṣiṣicur bāṇair meghā girim ivāmbubhiḥ. sa ca tān pramamāthaiko viṣvag vāto yathāmbudān.

पौत्रं तु तव दुर्धर्षं लक्ष्मणं प्रियदर्शनम्। पितुः समीपे तिष्ठन्तं शूरम् उद्यतकार्मुकम्।

pautraṃ tu tava durdharṣaṃ lakṣmaṇaṃ priyadarśanam. pituḥ samīpe tiṣṭhantaṃ śūram udyatakārmukam.

अत्यन्तसुखसंवृद्धं धनेश्वरसुतोपमम्। आससाद रणे कार्ष्णिर् मत्तो मत्तम् इव द्विपम्। अब्रवील् लक्ष्मणः क्रुद्धम् आर्जुनिं परमाम् आस्त्रवित्। शृणु वाक्यं महाबाहो अभिमन्यो महाबल। गच्छ त्वं पाण्डवाञ् शीघ्रं मा युद्धं कुरु सुव्रत। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा अभिमन्युः प्रतापवान्। उवाच लक्ष्मणं क्रुद्धः प्रहसन्न् इव भारत। गमिष्यामि चिरं भ्रातः सर्वान् एतान् निहत्य वै। पाण्डवान् प्रति चाद्यैव इति सत्यं वदामि ते। सिंहशावो वने यद्वत् पुण्डरीकशिशुं यथा।

atyantasukhasaṃvṛddhaṃ dhaneśvarasutopamam. āsasāda raṇe kārṣṇir matto mattam iva dvipam. abravīl lakṣmaṇaḥ kruddham ārjuniṃ paramām āstravit. śṛṇu vākyaṃ mahābāho abhimanyo mahābala. gaccha tvaṃ pāṇḍavāñ śīghraṃ mā yuddhaṃ kuru suvrata. tasya tad vacanaṃ śrutvā abhimanyuḥ pratāpavān. uvāca lakṣmaṇaṃ kruddhaḥ prahasann iva bhārata. gamiṣyāmi ciraṃ bhrātaḥ sarvān etān nihatya vai. pāṇḍavān prati cādyaiva iti satyaṃ vadāmi te. siṃhaśāvo vane yadvat puṇḍarīkaśiśuṃ yathā.

लक्ष्मणेन तु संगम्य सौभद्रः परवीरहा। शरैः सुनिशितैस् तीक्ष्णैर् बाह्वोर् उरसि चार्पितः।

lakṣmaṇena tu saṃgamya saubhadraḥ paravīrahā. śaraiḥ suniśitais tīkṣṇair bāhvor urasi cārpitaḥ.

संक्रुद्धो वै महाबाहुर् दण्डाहत इवोरगः। पौत्रस् तव महाराज तव पौत्रम् अभाषत।

saṃkruddho vai mahābāhur daṇḍāhata ivoragaḥ. pautras tava mahārāja tava pautram abhāṣata.

सुदृष्टः क्रियतां लोको अमुं लोकं गमिष्यसि। पश्यतां बान्धवानां त्वां नयामि यमसादनम्। तस्य चातिक्रमं दृष्ट्वा लक्ष्मणो युद्धकोविदः। युद्धं चक्रे तदा तेन शस्त्रास्त्रैर् मतिमान् नृप। तयोर् युद्धम् अतीवासीद् बुधाङ्गारकयोर् इव। अन्योन्यं जिघांसतोर् बलवासवयोर् इव। शरजालैर् महाघोरैर् विव्यधुस् ते परस्परम्। लक्ष्मणो निशितैर् बाणैर् दशभिश् च स्तनान्तरे। आजघानार्जुनिं चैव तथा विद्धो ऽभिमन्युना। पञ्चभिः पञ्चभिर् बाणैर् निजघ्ने रथवाजिनः। सारथिम् इषुणैकेन ध्वजं चैकेषुणाहनत्। त्रिभिर् बाणैर् धनुश् छित्त्वा आर्जुनिः सुमहाबलः।

sudṛṣṭaḥ kriyatāṃ loko amuṃ lokaṃ gamiṣyasi. paśyatāṃ bāndhavānāṃ tvāṃ nayāmi yamasādanam. tasya cātikramaṃ dṛṣṭvā lakṣmaṇo yuddhakovidaḥ. yuddhaṃ cakre tadā tena śastrāstrair matimān nṛpa. tayor yuddham atīvāsīd budhāṅgārakayor iva. anyonyaṃ jighāṃsator balavāsavayor iva. śarajālair mahāghorair vivyadhus te parasparam. lakṣmaṇo niśitair bāṇair daśabhiś ca stanāntare. ājaghānārjuniṃ caiva tathā viddho 'bhimanyunā. pañcabhiḥ pañcabhir bāṇair nijaghne rathavājinaḥ. sārathim iṣuṇaikena dhvajaṃ caikeṣuṇāhanat. tribhir bāṇair dhanuś chittvā ārjuniḥ sumahābalaḥ.

एवम् उक्त्वा ततो भल्लं सौभद्रः परवीरहा। उद्बबर्ह महाबाहुर् निर्मुक्तोरगसंनिभम्।

evam uktvā tato bhallaṃ saubhadraḥ paravīrahā. udbabarha mahābāhur nirmuktoragasaṃnibham.

स तस्य भुजनिर्मुक्तो लक्ष्मणस्य सुदर्शनम्। सुनसं सुभ्रु केशान्तं शिरो ऽहार्षीत् सकुण्डलम्। लक्ष्मणं निहतं दृष्ट्वा हा हेत्य् उच्चुक्रुशुर् जनाः। स भ्रातॄन् राजपुत्रांश् च कुमारस्यानुयायिनाम्। जघान बाणैः सौभद्रः सहस्राणि चतुर्दश। अष्टौ रथसहस्राणि सप्त नागशतानि च।

sa tasya bhujanirmukto lakṣmaṇasya sudarśanam. sunasaṃ subhru keśāntaṃ śiro 'hārṣīt sakuṇḍalam. lakṣmaṇaṃ nihataṃ dṛṣṭvā hā hety uccukruśur janāḥ. sa bhrātṝn rājaputrāṃś ca kumārasyānuyāyinām. jaghāna bāṇaiḥ saubhadraḥ sahasrāṇi caturdaśa. aṣṭau rathasahasrāṇi sapta nāgaśatāni ca.

ततो दुर्योधनः क्रुद्धः प्रिये पुत्रे निपातिते। हतैनम् इति चुक्रोश क्षत्रियान् क्षत्रियर्षभः।

tato duryodhanaḥ kruddhaḥ priye putre nipātite. hatainam iti cukrośa kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ.

ततो द्रोणः कृपः कर्णो द्रोणपुत्रो बृहद्बलः। कृतवर्मा च हार्दिक्यः षड् रथाः पर्यवारयन्।

tato droṇaḥ kṛpaḥ karṇo droṇaputro bṛhadbalaḥ. kṛtavarmā ca hārdikyaḥ ṣaḍ rathāḥ paryavārayan.

स तान् विद्ध्वा शितैर् बाणैर् विमुखीकृत्य चार्जुनिः। वेगेनाभ्यपतत् क्रुद्धः सैन्धवस्य महद् बलम्।

sa tān viddhvā śitair bāṇair vimukhīkṛtya cārjuniḥ. vegenābhyapatat kruddhaḥ saindhavasya mahad balam.

आवव्रुस् तस्य पन्थानं गजानीकेन दंशिताः। कलिङ्गाश् च निषादाश् च क्राथपुत्रश् च वीर्यवान्। तत् प्रसक्तम् इवात्यर्थं युद्धम् आसीद् विशां पते।

āvavrus tasya panthānaṃ gajānīkena daṃśitāḥ. kaliṅgāś ca niṣādāś ca krāthaputraś ca vīryavān. tat prasaktam ivātyarthaṃ yuddham āsīd viśāṃ pate.

ततस् तत् कुञ्जरानीकं व्यधमद् धृष्टम् आर्जुनिः। यथा विवान् नित्यगतिर् जलदाञ् शतशो ऽम्बरे।

tatas tat kuñjarānīkaṃ vyadhamad dhṛṣṭam ārjuniḥ. yathā vivān nityagatir jaladāñ śataśo 'mbare.

ततः क्राथः शरव्रातैर् आर्जुनिं समवाकिरत्। अथेतरे संनिवृत्ताः पुनर् द्रोणमुखा रथाः। परमास्त्राणि धुन्वानाः सौभद्रम् अभिदुद्रुवुः।

tataḥ krāthaḥ śaravrātair ārjuniṃ samavākirat. athetare saṃnivṛttāḥ punar droṇamukhā rathāḥ. paramāstrāṇi dhunvānāḥ saubhadram abhidudruvuḥ.

तान् निवार्यार्जुनिर् बाणैः क्राथपुत्रम् अथार्दयत्। शरौघेणाप्रमेयेण त्वरमाणो जिघांसया।

tān nivāryārjunir bāṇaiḥ krāthaputram athārdayat. śaraugheṇāprameyeṇa tvaramāṇo jighāṃsayā.

सधनुर्बाणकेयूरौ बाहू समुकुटं शिरः। छत्रं ध्वजं नियन्तारम् अश्वांश् चास्य न्यपातयत्।

sadhanurbāṇakeyūrau bāhū samukuṭaṃ śiraḥ. chatraṃ dhvajaṃ niyantāram aśvāṃś cāsya nyapātayat.

कुलशीलश्रुतबलैः कीर्त्या चास्त्रबलेन च। युक्ते तस्मिन् हते वीराः प्रायशो विमुखाभवन्।

kulaśīlaśrutabalaiḥ kīrtyā cāstrabalena ca. yukte tasmin hate vīrāḥ prāyaśo vimukhābhavan.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...