महाभारत 7.22 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 22→

[mh-7-22] • 63 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। सर्वेषाम् एव मे ब्रूहि रथचिह्नानि संजय। तान् अहं श्रोतुम् इच्छामि विस्तरेण पृथक् पृथक्। दूयते मे मनस् तात द्रोणं प्रति परंतप। श्रुत्वा भीष्मस्य निधनं तद्वद् एतद् भविष्यति। ये द्रोणम् अभ्यवर्तन्त क्रुद्धा भीमपुरोगमाः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. sarveṣām eva me brūhi rathacihnāni saṃjaya. tān ahaṃ śrotum icchāmi vistareṇa pṛthak pṛthak. dūyate me manas tāta droṇaṃ prati paraṃtapa. śrutvā bhīṣmasya nidhanaṃ tadvad etad bhaviṣyati. ye droṇam abhyavartanta kruddhā bhīmapurogamāḥ.

संजय उवाच। ऋश्यवर्णैर् हयैर् दृष्ट्वा व्यायच्छन्तं वृकोदरम्। रजताश्वस् ततः शूरः शैनेयः संन्यवर्तत। सारङ्गैश् च युधामन्युर् उह्यमानो हयोत्तमैः। पर्यवर्तत दुर्धर्षः क्रुद्धो द्रोणरथं प्रति। पारावतसवर्णैस् तु हेमभाण्डैर् महाजवैः। पाञ्चालराजस्य सुतो धृष्टद्युम्नो ऽभ्यवर्तत। पितरं तु परिप्रेप्सुः क्षत्रधर्मा यतव्रतः। सिद्धिं चास्य परां कांक्षञ् शोणाक्षः संन्यवर्तत। पद्मपत्रनिभैश् चाश्वैर् मल्लिकाक्षैर् अलंकृतैः। शिखण्डी क्षत्रदेवश् च स्वयं प्रत्वरयन् ययौ।

saṃjaya uvāca. ṛśyavarṇair hayair dṛṣṭvā vyāyacchantaṃ vṛkodaram. rajatāśvas tataḥ śūraḥ śaineyaḥ saṃnyavartata. sāraṅgaiś ca yudhāmanyur uhyamāno hayottamaiḥ. paryavartata durdharṣaḥ kruddho droṇarathaṃ prati. pārāvatasavarṇais tu hemabhāṇḍair mahājavaiḥ. pāñcālarājasya suto dhṛṣṭadyumno 'bhyavartata. pitaraṃ tu pariprepsuḥ kṣatradharmā yatavrataḥ. siddhiṃ cāsya parāṃ kāṃkṣañ śoṇākṣaḥ saṃnyavartata. padmapatranibhaiś cāśvair mallikākṣair alaṃkṛtaiḥ. śikhaṇḍī kṣatradevaś ca svayaṃ pratvarayan yayau.

दर्शनीयास् तु काम्बोजाः शुकपत्रपरिच्छदाः। वहन्तो नकुलं शीघ्रं तावकान् अभिदुद्रुवुः।

darśanīyās tu kāmbojāḥ śukapatraparicchadāḥ. vahanto nakulaṃ śīghraṃ tāvakān abhidudruvuḥ.

कृष्णास् तु मेघसंकाशाः सहदेवम् उदायुधम्। प्रावहन्न् उत्तमौजसम्। दुर्धर्षायाभिसंधाय क्रुद्धं क्रुद्धाय भारत। तथा तित्तिरिकल्माषा हया वातसमा जवे। अवहंस् तुमुले युद्धे। दन्तवर्णास् तु राजानं कालवाला युधिष्ठिरम्। भीमवेगा नरव्याघ्रम् अवहन् वातरंहसः।

kṛṣṇās tu meghasaṃkāśāḥ sahadevam udāyudham. prāvahann uttamaujasam. durdharṣāyābhisaṃdhāya kruddhaṃ kruddhāya bhārata. tathā tittirikalmāṣā hayā vātasamā jave. avahaṃs tumule yuddhe. dantavarṇās tu rājānaṃ kālavālā yudhiṣṭhiram. bhīmavegā naravyāghram avahan vātaraṃhasaḥ.

हेमोत्तमप्रतिच्छन्नैर् हयैर् वातसमैर् जवे। अभ्यवर्तन्त सैन्यानि सर्वाण्य् एव युधिष्ठिरम्।

hemottamapraticchannair hayair vātasamair jave. abhyavartanta sainyāni sarvāṇy eva yudhiṣṭhiram.

राज्ञस् त्व् अनन्तरं राजा पाञ्चाल्यो द्रुपदो ऽभवत्। जातरूपमयच्छत्रः सर्वैः स्वैर् अभिरक्षितः।

rājñas tv anantaraṃ rājā pāñcālyo drupado 'bhavat. jātarūpamayacchatraḥ sarvaiḥ svair abhirakṣitaḥ.

ललामैर् हरिभिर् युक्तैः सर्वशब्दक्षमैर् युधि। राज्ञां मध्ये महेष्वासः शान्तभीर् अभ्यवर्तत।

lalāmair haribhir yuktaiḥ sarvaśabdakṣamair yudhi. rājñāṃ madhye maheṣvāsaḥ śāntabhīr abhyavartata.

तं विराटो ऽन्वयात् पश्चात् सह शूरैर् महारथैः। केकयाश् च शिखण्डी च धृष्टकेतुस् तथैव च। स्वैः स्वैः सैन्यैः परिवृता मत्स्यराजानम् अन्वयुः।

taṃ virāṭo 'nvayāt paścāt saha śūrair mahārathaiḥ. kekayāś ca śikhaṇḍī ca dhṛṣṭaketus tathaiva ca. svaiḥ svaiḥ sainyaiḥ parivṛtā matsyarājānam anvayuḥ.

ते तु पाटलपुष्पाणां समवर्णा हयोत्तमाः। वहमाना व्यराजन्त मत्स्यस्यामित्रघातिनः।

te tu pāṭalapuṣpāṇāṃ samavarṇā hayottamāḥ. vahamānā vyarājanta matsyasyāmitraghātinaḥ.

हारिद्रसमवर्णास् तु जवना हेममालिनः। पुत्रं विराटराजस्य सत्वराः समुदावहन्।

hāridrasamavarṇās tu javanā hemamālinaḥ. putraṃ virāṭarājasya satvarāḥ samudāvahan.

इन्द्रगोपकवर्णैस् तु भ्रातरः पञ्च केकयाः। जातरूपसमाभासः सर्वे लोहितकध्वजाः।

indragopakavarṇais tu bhrātaraḥ pañca kekayāḥ. jātarūpasamābhāsaḥ sarve lohitakadhvajāḥ.

ते हेममालिनः शूराः सर्वे युद्धविशारदाः। वर्षन्त इव जीमूताः प्रत्यदृश्यन्त दंशिताः।

te hemamālinaḥ śūrāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ. varṣanta iva jīmūtāḥ pratyadṛśyanta daṃśitāḥ.

आमपात्रनिभाकाराः पाञ्चाल्यम् अमितौजसम्। दान्तास् ताम्रारुणा युक्ताः शिखण्डिनम् उदावहन्।

āmapātranibhākārāḥ pāñcālyam amitaujasam. dāntās tāmrāruṇā yuktāḥ śikhaṇḍinam udāvahan.

तथा द्वादशसाहस्राः पाञ्चालानां महारथाः। तेषां तु षट् सहस्राणि ये शिखण्डिनम् अन्वयुः।

tathā dvādaśasāhasrāḥ pāñcālānāṃ mahārathāḥ. teṣāṃ tu ṣaṭ sahasrāṇi ye śikhaṇḍinam anvayuḥ.

पुत्रं तु शिशुपालस्य नरसिंहस्य मारिष। आक्रीडन्तो वहन्ति स्म सारङ्गशबला हयाः।

putraṃ tu śiśupālasya narasiṃhasya māriṣa. ākrīḍanto vahanti sma sāraṅgaśabalā hayāḥ.

धृष्टकेतुश् च चेदीनाम् ऋषभो ऽतिबलोदितः। काम्बोजैः शबलैर् अश्वैर् अभ्यवर्तत दुर्जयः।

dhṛṣṭaketuś ca cedīnām ṛṣabho 'tibaloditaḥ. kāmbojaiḥ śabalair aśvair abhyavartata durjayaḥ.

बृहत्क्षत्रं तु कैकेयं सुकुमारं हयोत्तमाः। पलालधूमवर्णाभाः सैन्धवाः शीघ्रम् आवहन्।

bṛhatkṣatraṃ tu kaikeyaṃ sukumāraṃ hayottamāḥ. palāladhūmavarṇābhāḥ saindhavāḥ śīghram āvahan.

मल्लिकाक्षाः पद्मवर्णा बाह्लिजाताः स्वलंकृताः। शूरं शिखण्डिनः पुत्रं क्षत्रदेवम् उदावहन्। रुक्मभाण्डप्रतिच्छन्नाः कौशेयसदृशा हयाः। क्षमावन्तो ऽवहन् संख्ये सेनाबिन्दुम् अरट्टजाः।

mallikākṣāḥ padmavarṇā bāhlijātāḥ svalaṃkṛtāḥ. śūraṃ śikhaṇḍinaḥ putraṃ kṣatradevam udāvahan. rukmabhāṇḍapraticchannāḥ kauśeyasadṛśā hayāḥ. kṣamāvanto 'vahan saṃkhye senābindum araṭṭajāḥ.

युवानम् अवहन् युद्धे क्रौञ्चवर्णा हयोत्तमाः। काश्यस्याभिभुवः पुत्रं सुकुमारं महारथम्।

yuvānam avahan yuddhe krauñcavarṇā hayottamāḥ. kāśyasyābhibhuvaḥ putraṃ sukumāraṃ mahāratham.

श्वेतास् तु प्रतिविन्ध्यं तं कृष्णग्रीवा मनोजवाः। यन्तुः प्रेष्यकरा राजन् राजपुत्रम् उदावहन्। युवानम् अवहन् युद्धे यन्तुः प्रेष्यकराः हयाः।

śvetās tu prativindhyaṃ taṃ kṛṣṇagrīvā manojavāḥ. yantuḥ preṣyakarā rājan rājaputram udāvahan. yuvānam avahan yuddhe yantuḥ preṣyakarāḥ hayāḥ.

सुतसोमं तु यं धौम्यात् पार्थः पुत्रम् अयाचत। माषपुष्पसवर्णास् तम् अवहन् वाजिनो रणे।

sutasomaṃ tu yaṃ dhaumyāt pārthaḥ putram ayācata. māṣapuṣpasavarṇās tam avahan vājino raṇe.

सहस्रसोमप्रतिमा बभूवुः; पुरे कुरूणाम् उदयेन्दुनाम्नि। तस्मिञ् जातः सोमसंक्रन्दमध्ये; यस्मात् तस्मात् सुतसोमो ऽभवत् सः। सहस्रसोमप्रतिमा हयाः कनकभूषणाः। वीरं तम् अवहन् युद्धे हेषमाणाः समन्ततः।

sahasrasomapratimā babhūvuḥ; pure kurūṇām udayendunāmni. tasmiñ jātaḥ somasaṃkrandamadhye; yasmāt tasmāt sutasomo 'bhavat saḥ. sahasrasomapratimā hayāḥ kanakabhūṣaṇāḥ. vīraṃ tam avahan yuddhe heṣamāṇāḥ samantataḥ.

नाकुलिं तु शतानीकं शालपुष्पनिभा हयाः। आदित्यतरुणप्रख्याः श्लाघनीयम् उदावहन्।

nākuliṃ tu śatānīkaṃ śālapuṣpanibhā hayāḥ. ādityataruṇaprakhyāḥ ślāghanīyam udāvahan.

काञ्चनप्रतिमैर् योक्त्रैर् मयूरग्रीवसंनिभाः। द्रौपदेयं नरव्याघ्रं श्रुतकर्माणम् आवहन्।

kāñcanapratimair yoktrair mayūragrīvasaṃnibhāḥ. draupadeyaṃ naravyāghraṃ śrutakarmāṇam āvahan.

श्रुतकीर्तिं श्रुतनिधिं द्रौपदेयं हयोत्तमाः। ऊहुः पार्थसमं युद्धे चाषपत्रनिभा हयाः।

śrutakīrtiṃ śrutanidhiṃ draupadeyaṃ hayottamāḥ. ūhuḥ pārthasamaṃ yuddhe cāṣapatranibhā hayāḥ.

यम् आहुर् अध्यर्धगुणं कृष्णात् पार्थाच् च संयुगे। अभिमन्युं पिशङ्गास् तं कुमारम् अवहन् रणे।

yam āhur adhyardhaguṇaṃ kṛṣṇāt pārthāc ca saṃyuge. abhimanyuṃ piśaṅgās taṃ kumāram avahan raṇe.

एकस् तु धार्तराष्ट्रेभ्यः पाण्डवान् यः समाश्रितः। तं बृहन्तो महाकाया युयुत्सुम् अवहन् रणे।

ekas tu dhārtarāṣṭrebhyaḥ pāṇḍavān yaḥ samāśritaḥ. taṃ bṛhanto mahākāyā yuyutsum avahan raṇe.

पलालकाण्डवर्णास् तु वार्धक्षेमिं तरस्विनम्। ऊहुः सुतुमुले युद्धे हया हृष्टाः स्वलंकृताः।

palālakāṇḍavarṇās tu vārdhakṣemiṃ tarasvinam. ūhuḥ sutumule yuddhe hayā hṛṣṭāḥ svalaṃkṛtāḥ.

कुमारं शितिपादास् तु रुक्मपत्रैर् उरश्छदैः। सौचित्तिम् अवहन् युद्धे यन्तुः प्रेष्यकरा हयाः।

kumāraṃ śitipādās tu rukmapatrair uraśchadaiḥ. saucittim avahan yuddhe yantuḥ preṣyakarā hayāḥ.

रुक्मपृष्ठावकीर्णास् तु कौशेयसदृशा हयाः। सुवर्णमालिनः क्षान्ताः श्रेणिमन्तम् उदावहन्।

rukmapṛṣṭhāvakīrṇās tu kauśeyasadṛśā hayāḥ. suvarṇamālinaḥ kṣāntāḥ śreṇimantam udāvahan.

रुक्ममालाधराः शूरा हेमवर्णाः स्वलंकृताः। काशिराजं हयश्रेष्ठाः श्लाघनीयम् उदावहन्।

rukmamālādharāḥ śūrā hemavarṇāḥ svalaṃkṛtāḥ. kāśirājaṃ hayaśreṣṭhāḥ ślāghanīyam udāvahan.

अस्त्राणां च धनुर्वेदे ब्राह्मे वेदे च पारगम्। तं सत्यधृतिम् आयान्तम् अरुणाः समुदावहन्।

astrāṇāṃ ca dhanurvede brāhme vede ca pāragam. taṃ satyadhṛtim āyāntam aruṇāḥ samudāvahan.

यः स पाञ्चालसेनानीर् द्रोणम् अंशम् अकल्पयत्। पारावतसवर्णाश्वा धृष्टद्युम्नम् उदावहन्।

yaḥ sa pāñcālasenānīr droṇam aṃśam akalpayat. pārāvatasavarṇāśvā dhṛṣṭadyumnam udāvahan.

तम् अन्वयात् सत्यधृतिः सौचित्तिर् युद्धदुर्मदः। श्रेणिमान् वसुदानश् च पुत्रः काश्यस्य चाभिभो।

tam anvayāt satyadhṛtiḥ saucittir yuddhadurmadaḥ. śreṇimān vasudānaś ca putraḥ kāśyasya cābhibho.

युक्तैः परमकाम्बोजैर् जवनैर् हेममालिभिः। भीषयन्तो द्विषत्सैन्यं यमवैश्रवणोपमाः।

yuktaiḥ paramakāmbojair javanair hemamālibhiḥ. bhīṣayanto dviṣatsainyaṃ yamavaiśravaṇopamāḥ.

प्रभद्रकास् तु पाञ्चालाः षट् सहस्राण्य् उदायुधाः। नानावर्णैर् हयश्रेष्ठैर् हेमचित्ररथध्वजाः।

prabhadrakās tu pāñcālāḥ ṣaṭ sahasrāṇy udāyudhāḥ. nānāvarṇair hayaśreṣṭhair hemacitrarathadhvajāḥ.

शरव्रातैर् विधुन्वन्तः शत्रून् विततकार्मुकाः। समानमृत्यवो भूत्वा धृष्टद्युम्नं समन्वयुः।

śaravrātair vidhunvantaḥ śatrūn vitatakārmukāḥ. samānamṛtyavo bhūtvā dhṛṣṭadyumnaṃ samanvayuḥ.

बभ्रुकौशेयवर्णास् तु सुवर्णवरमालिनः। ऊहुर् अग्लानमनसश् चेकितानं हयोत्तमाः।

babhrukauśeyavarṇās tu suvarṇavaramālinaḥ. ūhur aglānamanasaś cekitānaṃ hayottamāḥ.

इन्द्रायुधसवर्णैस् तु कुन्तिभोजो हयोत्तमैः। आयात् सुवश्यैः पुरुजिन् मातुलः सव्यसाचिनः।

indrāyudhasavarṇais tu kuntibhojo hayottamaiḥ. āyāt suvaśyaiḥ purujin mātulaḥ savyasācinaḥ.

अन्तरिक्षसवर्णास् तु तारकाचित्रिता इव। राजानं रोचमानं ते हयाः संख्ये समावहन्।

antarikṣasavarṇās tu tārakācitritā iva. rājānaṃ rocamānaṃ te hayāḥ saṃkhye samāvahan.

कर्बुराः शितिपादास् तु स्वर्णजालपरिच्छदाः। जारासंधिं हयश्रेष्ठाः सहदेवम् उदावहन्।

karburāḥ śitipādās tu svarṇajālaparicchadāḥ. jārāsaṃdhiṃ hayaśreṣṭhāḥ sahadevam udāvahan.

ये तु पुष्करनालस्य समवर्णा हयोत्तमाः। जवे श्येनसमाश् चित्राः सुदामानम् उदावहन्।

ye tu puṣkaranālasya samavarṇā hayottamāḥ. jave śyenasamāś citrāḥ sudāmānam udāvahan.

शशलोहितवर्णास् तु पाण्डुरोद्गतराजयः। पाञ्चाल्यं गोपतेः पुत्रं सिंहसेनम् उदावहन्।

śaśalohitavarṇās tu pāṇḍurodgatarājayaḥ. pāñcālyaṃ gopateḥ putraṃ siṃhasenam udāvahan.

पाञ्चालानां नरव्याघ्रो यः ख्यातो जनमेजयः। तस्य सर्षपपुष्पाणां तुल्यवर्णा हयोत्तमाः।

pāñcālānāṃ naravyāghro yaḥ khyāto janamejayaḥ. tasya sarṣapapuṣpāṇāṃ tulyavarṇā hayottamāḥ.

माषवर्णास् तु जवना बृहन्तो हेममालिनः। दधिपृष्ठाश् चन्द्रमुखाः पाञ्चाल्यम् अवहन् द्रुतम्।

māṣavarṇās tu javanā bṛhanto hemamālinaḥ. dadhipṛṣṭhāś candramukhāḥ pāñcālyam avahan drutam.

शूराश् च भद्रकाश् चैव शरकाण्डनिभा हयाः। पद्मकिञ्जल्कवर्णाभा दण्डधारम् उदावहन्। रासभारुणवर्णाभाः पृष्ठतो मूषकप्रभाः। वल्गन्त इव संयत्ता व्याघ्रदन्तम् उदावहन्। हरयः कालकाश् चित्राश् चित्रमाल्यविभूषिताः। सुधन्वानं नरव्याघ्र पाञ्चाल्यं समुदावहन्। इन्द्राशनिसमस्पर्शा इन्द्रगोपकसंनिभाः। कोशैश् चित्रान्तराश् चित्राश् चित्रायुधम् उदावहन्।

śūrāś ca bhadrakāś caiva śarakāṇḍanibhā hayāḥ. padmakiñjalkavarṇābhā daṇḍadhāram udāvahan. rāsabhāruṇavarṇābhāḥ pṛṣṭhato mūṣakaprabhāḥ. valganta iva saṃyattā vyāghradantam udāvahan. harayaḥ kālakāś citrāś citramālyavibhūṣitāḥ. sudhanvānaṃ naravyāghra pāñcālyaṃ samudāvahan. indrāśanisamasparśā indragopakasaṃnibhāḥ. kośaiś citrāntarāś citrāś citrāyudham udāvahan.

बिभ्रतो हेममालाश् च चक्रवाकोदरा हयाः। कोसलाधिपतेः पुत्रं सुक्षत्रं वाजिनो ऽवहन्।

bibhrato hemamālāś ca cakravākodarā hayāḥ. kosalādhipateḥ putraṃ sukṣatraṃ vājino 'vahan.

शबलास् तु बृहन्तो ऽश्वा दान्ता जाम्बूनदस्रजः। युद्धे सत्यधृतिं क्षैमिम् अवहन् प्रांशवः शुभाः।

śabalās tu bṛhanto 'śvā dāntā jāmbūnadasrajaḥ. yuddhe satyadhṛtiṃ kṣaimim avahan prāṃśavaḥ śubhāḥ.

एकवर्णेन सर्वेण ध्वजेन कवचेन च। अश्वैश् च धनुषा चैव शुक्लैः शुक्लो न्यवर्तत।

ekavarṇena sarveṇa dhvajena kavacena ca. aśvaiś ca dhanuṣā caiva śuklaiḥ śuklo nyavartata.

समुद्रसेनपुत्रं तु सामुद्रा रुद्रतेजसम्। अश्वाः शशाङ्कसदृशाश् चन्द्रदेवम् उदावहन्।

samudrasenaputraṃ tu sāmudrā rudratejasam. aśvāḥ śaśāṅkasadṛśāś candradevam udāvahan.

नीलोत्पलसवर्णास् तु तपनीयविभूषिताः। शैब्यं चित्ररथं युद्धे चित्रमाल्यावहन् हयाः।

nīlotpalasavarṇās tu tapanīyavibhūṣitāḥ. śaibyaṃ citrarathaṃ yuddhe citramālyāvahan hayāḥ.

कलायपुष्पवर्णास् तु श्वेतलोहितराजयः। रथसेनं हयश्रेष्ठाः समूहुर् युद्धदुर्मदम्।

kalāyapuṣpavarṇās tu śvetalohitarājayaḥ. rathasenaṃ hayaśreṣṭhāḥ samūhur yuddhadurmadam.

यं तु सर्वमनुष्येभ्यः प्राहुः शूरतरं नृपम्। तं पटच्चरहन्तारं शुकवर्णावहन् हयाः।

yaṃ tu sarvamanuṣyebhyaḥ prāhuḥ śūrataraṃ nṛpam. taṃ paṭaccarahantāraṃ śukavarṇāvahan hayāḥ.

चित्रायुधं चित्रमाल्यं चित्रवर्मायुधध्वजम्। ऊहुः किंशुकपुष्पाणां तुल्यवर्णा हयोत्तमाः।

citrāyudhaṃ citramālyaṃ citravarmāyudhadhvajam. ūhuḥ kiṃśukapuṣpāṇāṃ tulyavarṇā hayottamāḥ.

एकवर्णेन सर्वेण ध्वजेन कवचेन च। धनुषा रथवाहैश् च नीलैर् नीलो ऽभ्यवर्तत।

ekavarṇena sarveṇa dhvajena kavacena ca. dhanuṣā rathavāhaiś ca nīlair nīlo 'bhyavartata.

नानारूपै रत्नचित्रैर् वरूथध्वजकार्मुकैः। वाजिध्वजपताकाभिश् चित्रैश् चित्रो ऽभ्यवर्तत।

nānārūpai ratnacitrair varūthadhvajakārmukaiḥ. vājidhvajapatākābhiś citraiś citro 'bhyavartata.

ये तु पुष्करपत्रस्य तुल्यवर्णा हयोत्तमाः। ते रोचमानस्य सुतं हेमवर्णम् उदावहन्।

ye tu puṣkarapatrasya tulyavarṇā hayottamāḥ. te rocamānasya sutaṃ hemavarṇam udāvahan.

योधाश् च भद्रकाराश् च शरदण्डानुदण्डजाः। श्वेताण्डाः कुक्कुटाण्डाभा दण्डकेतुम् उदावहन्। केशवेन हते संख्ये पितर्य् अथ नराधिपे। भिन्ने कपाटे पाण्ड्यानां विद्रुतेषु च बन्धुषु। भीष्माद् अवाप्य चास्त्राणि द्रोणाद् रामात् कृपात् तथा। अस्त्रैः समत्वं संप्राप्य रुक्मिकर्णार्जुनाच्युतैः। इयेष द्वारकां हन्तुं कृत्स्नां जेतुं च मेदिनीम्। निवारितस् ततः प्राज्ञैः सुहृद्भिर् हितकाम्यया। वैरानुबन्धम् उत्सृज्य स्वराज्यम् अनुशास्ति यः। ससागरध्वजः पाण्ड्यश् चन्द्ररश्मिनिभैर् हयैः। वैडूर्यजालसंछन्नैर् वीर्यद्रविणम् आश्रितः। दिव्यं विस्फारयंश् चापं द्रोणम् अभ्यपतद् बली।

yodhāś ca bhadrakārāś ca śaradaṇḍānudaṇḍajāḥ. śvetāṇḍāḥ kukkuṭāṇḍābhā daṇḍaketum udāvahan. keśavena hate saṃkhye pitary atha narādhipe. bhinne kapāṭe pāṇḍyānāṃ vidruteṣu ca bandhuṣu. bhīṣmād avāpya cāstrāṇi droṇād rāmāt kṛpāt tathā. astraiḥ samatvaṃ saṃprāpya rukmikarṇārjunācyutaiḥ. iyeṣa dvārakāṃ hantuṃ kṛtsnāṃ jetuṃ ca medinīm. nivāritas tataḥ prājñaiḥ suhṛdbhir hitakāmyayā. vairānubandham utsṛjya svarājyam anuśāsti yaḥ. sasāgaradhvajaḥ pāṇḍyaś candraraśminibhair hayaiḥ. vaiḍūryajālasaṃchannair vīryadraviṇam āśritaḥ. divyaṃ visphārayaṃś cāpaṃ droṇam abhyapatad balī.

आटरूषकपुष्पाभा हयाः पाण्ड्यानुयायिनाम्। अवहन् रथमुख्यानाम् अयुतानि चतुर्दश।

āṭarūṣakapuṣpābhā hayāḥ pāṇḍyānuyāyinām. avahan rathamukhyānām ayutāni caturdaśa.

नानारूपेण वर्णेन नानाकृतिमुखा हयाः। रथचक्रध्वजं वीरं घटोत्कचम् उदावहन्। भरतानां समेतानाम् उत्सृज्यैको मतानि यः। गतो युधिष्ठिरं भक्त्या त्यक्त्वा सर्वस्वम् ईहितम्। लोहिताक्षं महाबाहुं बृहन्तं तं वरध्वजम्। महासत्त्वा महाकाया सौवर्णे स्यन्दने स्थितम्। नानाध्वजपताकेन नानाकवचवाजिना।

nānārūpeṇa varṇena nānākṛtimukhā hayāḥ. rathacakradhvajaṃ vīraṃ ghaṭotkacam udāvahan. bharatānāṃ sametānām utsṛjyaiko matāni yaḥ. gato yudhiṣṭhiraṃ bhaktyā tyaktvā sarvasvam īhitam. lohitākṣaṃ mahābāhuṃ bṛhantaṃ taṃ varadhvajam. mahāsattvā mahākāyā sauvarṇe syandane sthitam. nānādhvajapatākena nānākavacavājinā.

सुवर्णवर्णा धर्मज्ञम् अनीकस्थं युधिष्ठिरम्। राजश्रेष्ठं हयश्रेष्ठाः सर्वतः पृष्ठतो ऽन्वयुः। वर्णैश् चोच्चावचैर् दिव्यैः सदश्वानां प्रभद्रकाः। संन्यवर्तन्त युद्धाय बहवो देवरूपिणः।

suvarṇavarṇā dharmajñam anīkasthaṃ yudhiṣṭhiram. rājaśreṣṭhaṃ hayaśreṣṭhāḥ sarvataḥ pṛṣṭhato 'nvayuḥ. varṇaiś coccāvacair divyaiḥ sadaśvānāṃ prabhadrakāḥ. saṃnyavartanta yuddhāya bahavo devarūpiṇaḥ.

ते यत्ता भीमसेनेन सहिताः काञ्चनध्वजाः। प्रत्यदृश्यन्त राजेन्द्र सेन्द्रा इव दिवौकसः।

te yattā bhīmasenena sahitāḥ kāñcanadhvajāḥ. pratyadṛśyanta rājendra sendrā iva divaukasaḥ.

अत्यरोचत तान् सर्वान् धृष्टद्युम्नः समागतान्। सर्वाण्य् अपि च सैन्यानि भारद्वाजो ऽत्यरोचत। संजय उवाच। अतीव शुशुभे तस्य ध्वजः कृष्णाजिनोत्तरः। कमण्डलुर् महाराज जातरूपमयः शुभः। ध्वजं तु भीमसेनस्य वैडूर्यमणिलोचनम्। भ्राजमानं महासिंहं राजतं दृष्टवान् अहम्। ध्वजं तु कुरुराजस्य पाण्डवस्य महौजसः। दृष्टवान् अस्मि सौवर्णं सोमं ग्रहगणान्वितम्। मृदङ्गौ चात्र विपुलौ दिव्यौ नन्दोपनन्दकौ। यन्त्रेणाहन्यमानौ च सुस्वनौ हर्षवर्धनौ। शरभं पृष्ठसौवर्णं नकुलस्य महाध्वजम्। अपश्याम रथे ऽत्युग्रं भीषयानम् अवस्थितम्। हंसस् तु राजतः श्रीमान् ध्वजो घण्टापताकवान्। सहदेवस्य दुर्धर्षो द्विषतां शोकवर्धनः। पञ्चानां द्रौपदेयानां प्रतिमारथभूषणम्। धर्ममारुतशक्राणाम् अश्विनोश् च महात्मनोः। अभिमन्योः कुमारस्य शार्ङ्गपक्षी हिरण्मयः। रथे ध्वजवरो जैत्रस् तप्तचामीकरोज्ज्वलः। घटोत्कचस्य राजेन्द्र ध्वजे गृध्रो व्यरोचत। अश्वाश् च कामगास् तस्य रावणस्य यथा पुरा। माहेन्द्रं च धनुर् दिव्यं धर्मराजे युधिष्ठिरे। वायव्यं भीमसेनस्य धनुर् दिव्यम् अभून् नृप। त्रैलोक्यरक्षणार्थाय ब्रह्मणा सृष्टम् आयुधम्। तद् दिव्यम् अजरं चैव फल्गुनार्थाय वै धनुः। वैष्णवं नकुलायाथ सहदेवाय चाश्विजम्। घटोत्कचाय पौलस्त्यं धनुर् दिव्यं भयानकम्। रौद्रम् आग्नेयकौबेरं याम्यं गिरिशम् एव च। पञ्चानां द्रौपदेयानां धनूरत्नानि भारत। रौद्रं धनुर्वरं श्रेष्ठं यं लेभे रोहिणीसुतः। तं तुष्टः प्रददौ रामः सौभद्राय महात्मने। एते चान्ये च बहवो ध्वजा हेमविभूषणाः। ददृशुस् तत्र शूराणां द्विषतां शोकवर्धनाः। तद् अभूद् ध्वजसंबाधम् अकापुरुषसेवितम्। द्रोणानीकं महाराज पटे चित्रम् इवार्पितम्। शुश्रुवुर् नामगोत्राणि वीराणां संयुगे तदा। द्रोणम् आद्रवतां राजन् स्वयंवर इवाहवे।

atyarocata tān sarvān dhṛṣṭadyumnaḥ samāgatān. sarvāṇy api ca sainyāni bhāradvājo 'tyarocata. saṃjaya uvāca. atīva śuśubhe tasya dhvajaḥ kṛṣṇājinottaraḥ. kamaṇḍalur mahārāja jātarūpamayaḥ śubhaḥ. dhvajaṃ tu bhīmasenasya vaiḍūryamaṇilocanam. bhrājamānaṃ mahāsiṃhaṃ rājataṃ dṛṣṭavān aham. dhvajaṃ tu kururājasya pāṇḍavasya mahaujasaḥ. dṛṣṭavān asmi sauvarṇaṃ somaṃ grahagaṇānvitam. mṛdaṅgau cātra vipulau divyau nandopanandakau. yantreṇāhanyamānau ca susvanau harṣavardhanau. śarabhaṃ pṛṣṭhasauvarṇaṃ nakulasya mahādhvajam. apaśyāma rathe 'tyugraṃ bhīṣayānam avasthitam. haṃsas tu rājataḥ śrīmān dhvajo ghaṇṭāpatākavān. sahadevasya durdharṣo dviṣatāṃ śokavardhanaḥ. pañcānāṃ draupadeyānāṃ pratimārathabhūṣaṇam. dharmamārutaśakrāṇām aśvinoś ca mahātmanoḥ. abhimanyoḥ kumārasya śārṅgapakṣī hiraṇmayaḥ. rathe dhvajavaro jaitras taptacāmīkarojjvalaḥ. ghaṭotkacasya rājendra dhvaje gṛdhro vyarocata. aśvāś ca kāmagās tasya rāvaṇasya yathā purā. māhendraṃ ca dhanur divyaṃ dharmarāje yudhiṣṭhire. vāyavyaṃ bhīmasenasya dhanur divyam abhūn nṛpa. trailokyarakṣaṇārthāya brahmaṇā sṛṣṭam āyudham. tad divyam ajaraṃ caiva phalgunārthāya vai dhanuḥ. vaiṣṇavaṃ nakulāyātha sahadevāya cāśvijam. ghaṭotkacāya paulastyaṃ dhanur divyaṃ bhayānakam. raudram āgneyakauberaṃ yāmyaṃ giriśam eva ca. pañcānāṃ draupadeyānāṃ dhanūratnāni bhārata. raudraṃ dhanurvaraṃ śreṣṭhaṃ yaṃ lebhe rohiṇīsutaḥ. taṃ tuṣṭaḥ pradadau rāmaḥ saubhadrāya mahātmane. ete cānye ca bahavo dhvajā hemavibhūṣaṇāḥ. dadṛśus tatra śūrāṇāṃ dviṣatāṃ śokavardhanāḥ. tad abhūd dhvajasaṃbādham akāpuruṣasevitam. droṇānīkaṃ mahārāja paṭe citram ivārpitam. śuśruvur nāmagotrāṇi vīrāṇāṃ saṃyuge tadā. droṇam ādravatāṃ rājan svayaṃvara ivāhave.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents