महाभारत 7.158 (श्लोक 42)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 158→

[mh-7-158] • 62 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। कर्णदुर्योधनादीनां शकुनेः सौबलस्य च। अपनीतं महत् तात तव चैव विशेषतः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. karṇaduryodhanādīnāṃ śakuneḥ saubalasya ca. apanītaṃ mahat tāta tava caiva viśeṣataḥ.

यद् आजानीत तां शक्तिम् एकघ्नीं सततं रणे। अनिवार्याम् असह्यां च देवैर् अपि सवासवैः।

yad ājānīta tāṃ śaktim ekaghnīṃ satataṃ raṇe. anivāryām asahyāṃ ca devair api savāsavaiḥ.

सा किमर्थं न कर्णेन प्रवृत्ते समरे पुरा। न देवकीसुते मुक्ता फल्गुने वापि संजय।

sā kimarthaṃ na karṇena pravṛtte samare purā. na devakīsute muktā phalgune vāpi saṃjaya.

संजय उवाच। संग्रामाद् विनिवृत्तानां सर्वेषां नो विशां पते। रात्रौ कुरुकुलश्रेष्ठ मन्त्रो ऽयं समजायत।

saṃjaya uvāca. saṃgrāmād vinivṛttānāṃ sarveṣāṃ no viśāṃ pate. rātrau kurukulaśreṣṭha mantro 'yaṃ samajāyata.

प्रभातमात्रे श्वोभूते केशवायार्जुनाय वा। शक्तिर् एषा विमोक्तव्या कर्ण कर्णेति नित्यशः।

prabhātamātre śvobhūte keśavāyārjunāya vā. śaktir eṣā vimoktavyā karṇa karṇeti nityaśaḥ.

ततः प्रभातसमये राजन् कर्णस्य दैवतैः। अन्येषां चैव योधानां सा बुद्धिर् नश्यते पुनः।

tataḥ prabhātasamaye rājan karṇasya daivataiḥ. anyeṣāṃ caiva yodhānāṃ sā buddhir naśyate punaḥ.

दैवम् एव परं मन्ये यत् कर्णो हस्तसंस्थया। न जघान रणे पार्थं कृष्णं वा देवकीसुतम्।

daivam eva paraṃ manye yat karṇo hastasaṃsthayā. na jaghāna raṇe pārthaṃ kṛṣṇaṃ vā devakīsutam.

तस्य हस्तस्थिता शक्तिः कालरात्रिर् इवोद्यता। दैवोपहतबुद्धित्वान् न तां कर्णो विमुक्तवान्।

tasya hastasthitā śaktiḥ kālarātrir ivodyatā. daivopahatabuddhitvān na tāṃ karṇo vimuktavān.

कृष्णे वा देवकीपुत्रे मोहितो देवमायया। पार्थे वा शक्रकल्पे वै वधार्थं वासवीं प्रभो।

kṛṣṇe vā devakīputre mohito devamāyayā. pārthe vā śakrakalpe vai vadhārthaṃ vāsavīṃ prabho.

धृतराष्ट्र उवाच। दैवेनैव हता यूयं स्वबुद्ध्या केशवस्य च। गता हि वासवी हत्वा तृणभूतं घटोत्कचम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. daivenaiva hatā yūyaṃ svabuddhyā keśavasya ca. gatā hi vāsavī hatvā tṛṇabhūtaṃ ghaṭotkacam.

कर्णश् च मम पुत्राश् च सर्वे चान्ये च पार्थिवाः। अनेन दुष्प्रणीतेन गता वैवस्वतक्षयम्।

karṇaś ca mama putrāś ca sarve cānye ca pārthivāḥ. anena duṣpraṇītena gatā vaivasvatakṣayam.

भूय एव तु मे शंस यथा युद्धम् अवर्तत। कुरूणां पाण्डवानां च हैडिम्बे निहते तदा।

bhūya eva tu me śaṃsa yathā yuddham avartata. kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca haiḍimbe nihate tadā.

ये च ते ऽभ्यद्रवन् द्रोणं व्यूढानीकाः प्रहारिणः। सृञ्जयाः सह पाञ्चालैस् ते ऽप्य् अकुर्वन् कथं रणम्।

ye ca te 'bhyadravan droṇaṃ vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ. sṛñjayāḥ saha pāñcālais te 'py akurvan kathaṃ raṇam.

सौमदत्तेर् वधाद् द्रोणम् आयस्तं सैन्धवस्य च। अमर्षाज् जीवितं त्यक्त्वा गाहमानं वरूथिनीम्।

saumadatter vadhād droṇam āyastaṃ saindhavasya ca. amarṣāj jīvitaṃ tyaktvā gāhamānaṃ varūthinīm.

जृम्भमाणम् इव व्याघ्रं व्यात्ताननम् इवान्तकम्। कथं प्रत्युद्ययुर् द्रोणम् अस्यन्तं पाण्डुसृञ्जयाः।

jṛmbhamāṇam iva vyāghraṃ vyāttānanam ivāntakam. kathaṃ pratyudyayur droṇam asyantaṃ pāṇḍusṛñjayāḥ.

आचार्यं ये च ते ऽरक्षन् दुर्योधनपुरोगमाः। द्रौणिकर्णकृपास् तात ते ऽप्य् अकुर्वन् किम् आहवे।

ācāryaṃ ye ca te 'rakṣan duryodhanapurogamāḥ. drauṇikarṇakṛpās tāta te 'py akurvan kim āhave.

भारद्वाजं जिघांसन्तौ सव्यसाचिवृकोदरौ। समार्छन् मामका युद्धे कथं संजय शंस मे।

bhāradvājaṃ jighāṃsantau savyasācivṛkodarau. samārchan māmakā yuddhe kathaṃ saṃjaya śaṃsa me.

सिन्धुराजवधेनेमे घटोत्कचवधेन ते। अमर्षिताः सुसंक्रुद्धा रणं चक्रुः कथं निशि।

sindhurājavadheneme ghaṭotkacavadhena te. amarṣitāḥ susaṃkruddhā raṇaṃ cakruḥ kathaṃ niśi.

संजय उवाच। हते घटोत्कचे राजन् कर्णेन निशि राक्षसे। प्रणदत्सु च हृष्टेषु तावकेषु युयुत्सुषु।

saṃjaya uvāca. hate ghaṭotkace rājan karṇena niśi rākṣase. praṇadatsu ca hṛṣṭeṣu tāvakeṣu yuyutsuṣu.

आपतत्सु च वेगेन वध्यमाने बले ऽपि च। विगाढायां रजन्यां च राजा दैन्यं परं गतः।

āpatatsu ca vegena vadhyamāne bale 'pi ca. vigāḍhāyāṃ rajanyāṃ ca rājā dainyaṃ paraṃ gataḥ.

अब्रवीच् च महाबाहुर् भीमसेनं परंतपः। आवारय महाबाहो धार्तराष्ट्रस्य वाहिनीम्। हैडिम्बस्याभिघातेन मोहो माम् आविशन् महान्।

abravīc ca mahābāhur bhīmasenaṃ paraṃtapaḥ. āvāraya mahābāho dhārtarāṣṭrasya vāhinīm. haiḍimbasyābhighātena moho mām āviśan mahān.

एवं भीमं समादिश्य स्वरथे समुपाविशत्। अश्रुपूर्णमुखो राजा निःश्वसंश् च पुनः पुनः। कश्मलं प्राविशद् घोरं दृष्ट्वा कर्णस्य विक्रमम्।

evaṃ bhīmaṃ samādiśya svarathe samupāviśat. aśrupūrṇamukho rājā niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ. kaśmalaṃ prāviśad ghoraṃ dṛṣṭvā karṇasya vikramam.

तं तथा व्यथितं दृष्ट्वा कृष्णो वचनम् अब्रवीत्। मा व्यथां कुरु कौन्तेय नैतत् त्वय्य् उपपद्यते। वैक्लव्यं भरतश्रेष्ठ यथा प्राकृतपूरुषे।

taṃ tathā vyathitaṃ dṛṣṭvā kṛṣṇo vacanam abravīt. mā vyathāṃ kuru kaunteya naitat tvayy upapadyate. vaiklavyaṃ bharataśreṣṭha yathā prākṛtapūruṣe.

उत्तिष्ठ राजन् युध्यस्व वह गुर्वीं धुरं विभो। त्वयि वैक्लव्यम् आपन्ने संशयो विजये भवेत्।

uttiṣṭha rājan yudhyasva vaha gurvīṃ dhuraṃ vibho. tvayi vaiklavyam āpanne saṃśayo vijaye bhavet.

श्रुत्वा कृष्णस्य वचनं धर्मराजो युधिष्ठिरः। विमृज्य नेत्रे पाणिभ्यां कृष्णं वचनम् अब्रवीत्।

śrutvā kṛṣṇasya vacanaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. vimṛjya netre pāṇibhyāṃ kṛṣṇaṃ vacanam abravīt.

विदिता ते महाबाहो धर्माणां परमा गतिः। ब्रह्महत्याफलं तस्य यः कृतं नावबुध्यते।

viditā te mahābāho dharmāṇāṃ paramā gatiḥ. brahmahatyāphalaṃ tasya yaḥ kṛtaṃ nāvabudhyate.

अस्माकं हि वनस्थानां हैडिम्बेन महात्मना। बालेनापि सता तेन कृतं साह्यं जनार्दन।

asmākaṃ hi vanasthānāṃ haiḍimbena mahātmanā. bālenāpi satā tena kṛtaṃ sāhyaṃ janārdana.

अस्त्रहेतोर् गतं ज्ञात्वा पाण्डवं श्वेतवाहनम्। आगम्य स सहायेन कृता रक्षा महात्मना। सो ऽद्य कर्णेन निहतः पश्यतां पापचेतसाम्। अस्य पापस्य मोक्षं हि कथं यास्यामि माधव। असौ कृष्ण महेष्वासः काम्यके माम् उपस्थितः। उषितश् च सहास्माभिर् यावन् नासीद् धनंजयः।

astrahetor gataṃ jñātvā pāṇḍavaṃ śvetavāhanam. āgamya sa sahāyena kṛtā rakṣā mahātmanā. so 'dya karṇena nihataḥ paśyatāṃ pāpacetasām. asya pāpasya mokṣaṃ hi kathaṃ yāsyāmi mādhava. asau kṛṣṇa maheṣvāsaḥ kāmyake mām upasthitaḥ. uṣitaś ca sahāsmābhir yāvan nāsīd dhanaṃjayaḥ.

गन्धमादनयात्रायां दुर्गेभ्यश् च स्म तारिताः। पाञ्चाली च परिश्रान्ता पृष्ठेनोढा महात्मना। दिशां हि विजये कृष्ण सहदेवस्य चाज्ञया। लङ्कां तु गत्वा पौलस्त्यः करं वै दापितो बलात्।

gandhamādanayātrāyāṃ durgebhyaś ca sma tāritāḥ. pāñcālī ca pariśrāntā pṛṣṭhenoḍhā mahātmanā. diśāṃ hi vijaye kṛṣṇa sahadevasya cājñayā. laṅkāṃ tu gatvā paulastyaḥ karaṃ vai dāpito balāt.

आरम्भाच् चैव युद्धानां यद् एष कृतवान् प्रभो। मदर्थं दुष्करं कर्म कृतं तेन महात्मना।

ārambhāc caiva yuddhānāṃ yad eṣa kṛtavān prabho. madarthaṃ duṣkaraṃ karma kṛtaṃ tena mahātmanā.

स्वभावाद् या च मे प्रीतिः सहदेवे जनार्दन। सैव मे द्विगुणा प्रीती राक्षसेन्द्रे घटोत्कचे।

svabhāvād yā ca me prītiḥ sahadeve janārdana. saiva me dviguṇā prītī rākṣasendre ghaṭotkace.

भक्तश् च मे महाबाहुः प्रियो ऽस्याहं प्रियश् च मे। येन विन्दामि वार्ष्णेय कश्मलं शोकतापितः।

bhaktaś ca me mahābāhuḥ priyo 'syāhaṃ priyaś ca me. yena vindāmi vārṣṇeya kaśmalaṃ śokatāpitaḥ.

पश्य सैन्यानि वार्ष्णेय द्राव्यमाणानि कौरवैः। द्रोणकर्णौ च संयत्तौ पश्य युद्धे महारथौ।

paśya sainyāni vārṣṇeya drāvyamāṇāni kauravaiḥ. droṇakarṇau ca saṃyattau paśya yuddhe mahārathau.

निशीथे पाण्डवं सैन्यम् आभ्यां पश्य प्रमर्दितम्। गजाभ्याम् इव मत्ताभ्यां यथा नडवनं महत्।

niśīthe pāṇḍavaṃ sainyam ābhyāṃ paśya pramarditam. gajābhyām iva mattābhyāṃ yathā naḍavanaṃ mahat.

अनादृत्य बलं बाह्वोर् भीमसेनस्य माधव। चित्रास्त्रतां च पार्थस्य विक्रमन्ते स्म कौरवाः।

anādṛtya balaṃ bāhvor bhīmasenasya mādhava. citrāstratāṃ ca pārthasya vikramante sma kauravāḥ.

एष द्रोणश् च कर्णश् च राजा चैव सुयोधनः। निहत्य राक्षसं युद्धे हृष्टा नर्दन्ति संयुगे।

eṣa droṇaś ca karṇaś ca rājā caiva suyodhanaḥ. nihatya rākṣasaṃ yuddhe hṛṣṭā nardanti saṃyuge.

कथम् अस्मासु जीवत्सु त्वयि चैव जनार्दन। हैडिम्बः प्राप्तवान् मृत्युं सूतपुत्रेण संगतः।

katham asmāsu jīvatsu tvayi caiva janārdana. haiḍimbaḥ prāptavān mṛtyuṃ sūtaputreṇa saṃgataḥ.

कदर्थीकृत्य नः सर्वान् पश्यतः सव्यसाचिनः। निहतो राक्षसः कृष्ण भैमसेनिर् महाबलः।

kadarthīkṛtya naḥ sarvān paśyataḥ savyasācinaḥ. nihato rākṣasaḥ kṛṣṇa bhaimasenir mahābalaḥ.

यदाभिमन्युर् निहतो धार्तराष्ट्रैर् दुरात्मभिः। नासीत् तत्र रणे कृष्ण सव्यसाची महारथः।

yadābhimanyur nihato dhārtarāṣṭrair durātmabhiḥ. nāsīt tatra raṇe kṛṣṇa savyasācī mahārathaḥ.

निरुद्धाश् च वयं सर्वे सैन्धवेन दुरात्मना। निमित्तम् अभवद् द्रोणः सपुत्रस् तत्र कर्मणि।

niruddhāś ca vayaṃ sarve saindhavena durātmanā. nimittam abhavad droṇaḥ saputras tatra karmaṇi.

उपदिष्टो वधोपायः कर्णस्य गुरुणा स्वयम्। व्यायच्छतश् च खड्गेन द्विधा खड्गं चकार ह।

upadiṣṭo vadhopāyaḥ karṇasya guruṇā svayam. vyāyacchataś ca khaḍgena dvidhā khaḍgaṃ cakāra ha.

व्यसने वर्तमानस्य कृतवर्मा नृशंसवत्। अश्वाञ् जघान सहसा तथोभौ पार्ष्णिसारथी। तथेतरे महेष्वासाः सौभद्रं युध्य् अपातयन्।

vyasane vartamānasya kṛtavarmā nṛśaṃsavat. aśvāñ jaghāna sahasā tathobhau pārṣṇisārathī. tathetare maheṣvāsāḥ saubhadraṃ yudhy apātayan.

अल्पे च कारणे कृष्ण हतो गाण्डीवधन्वना। सैन्धवो यादवश्रेष्ठ तच् च नातिप्रियं मम।

alpe ca kāraṇe kṛṣṇa hato gāṇḍīvadhanvanā. saindhavo yādavaśreṣṭha tac ca nātipriyaṃ mama.

यदि शत्रुवधे न्याय्यो भवेत् कर्तुं च पाण्डवैः। द्रोणकर्णौ रणे पूर्वं हन्तव्याव् इति मे मतिः।

yadi śatruvadhe nyāyyo bhavet kartuṃ ca pāṇḍavaiḥ. droṇakarṇau raṇe pūrvaṃ hantavyāv iti me matiḥ.

एतौ मूलं हि दुःखानाम् अस्माकं पुरुषर्षभ। एतौ रणे समासाद्य पराश्वस्तः सुयोधनः।

etau mūlaṃ hi duḥkhānām asmākaṃ puruṣarṣabha. etau raṇe samāsādya parāśvastaḥ suyodhanaḥ.

यत्र वध्यो भवेद् द्रोणः सूतपुत्रश् च सानुगः। तत्रावधीन् महाबाहुः सैन्धवं दूरवासिनम्।

yatra vadhyo bhaved droṇaḥ sūtaputraś ca sānugaḥ. tatrāvadhīn mahābāhuḥ saindhavaṃ dūravāsinam.

अवश्यं तु मया कार्यः सूतपुत्रस्य निग्रहः। ततो यास्याम्य् अहं वीर स्वयं कर्णजिघांसया। भीमसेनो महाबाहुर् द्रोणानीकेन संगतः।

avaśyaṃ tu mayā kāryaḥ sūtaputrasya nigrahaḥ. tato yāsyāmy ahaṃ vīra svayaṃ karṇajighāṃsayā. bhīmaseno mahābāhur droṇānīkena saṃgataḥ.

एवम् उक्त्वा ययौ तूर्णं त्वरमाणो युधिष्ठिरः। स विस्फार्य महच् चापं शङ्खं प्रध्माप्य भैरवम्।

evam uktvā yayau tūrṇaṃ tvaramāṇo yudhiṣṭhiraḥ. sa visphārya mahac cāpaṃ śaṅkhaṃ pradhmāpya bhairavam.

ततो रथसहस्रेण गजानां च शतैस् त्रिभिः। वाजिभिः पञ्चसाहस्रैस् त्रिसाहस्रैः प्रभद्रकैः। वृतः शिखण्डी त्वरितो राजानं पृष्ठतो ऽन्वयात्।

tato rathasahasreṇa gajānāṃ ca śatais tribhiḥ. vājibhiḥ pañcasāhasrais trisāhasraiḥ prabhadrakaiḥ. vṛtaḥ śikhaṇḍī tvarito rājānaṃ pṛṣṭhato 'nvayāt.

ततो भेरीः समाजघ्नुः शङ्खान् दध्मुश् च दंशिताः। शङ्खशब्दरवांश् चैव बाणशब्दांश् च दंसिताः। पाञ्चालाः पाण्डवाश् चैव युधिष्ठिरपुरोगमाः।

tato bherīḥ samājaghnuḥ śaṅkhān dadhmuś ca daṃśitāḥ. śaṅkhaśabdaravāṃś caiva bāṇaśabdāṃś ca daṃsitāḥ. pāñcālāḥ pāṇḍavāś caiva yudhiṣṭhirapurogamāḥ.

ततो ऽब्रवीन् महाबाहुर् वासुदेवो धनंजयम्। एष प्रयाति त्वरितो क्रोधाविष्टो युधिष्ठिरः। जिघांसुः सूतपुत्रस्य तस्योपेक्षा न युज्यते।

tato 'bravīn mahābāhur vāsudevo dhanaṃjayam. eṣa prayāti tvarito krodhāviṣṭo yudhiṣṭhiraḥ. jighāṃsuḥ sūtaputrasya tasyopekṣā na yujyate.

एवम् उक्त्वा हृषीकेशः शीघ्रम् अश्वान् अचोदयत्। दूरं च यातं राजानम् अन्वगच्छज् जनार्दनः।

evam uktvā hṛṣīkeśaḥ śīghram aśvān acodayat. dūraṃ ca yātaṃ rājānam anvagacchaj janārdanaḥ.

तं दृष्ट्वा सहसा यान्तं सूतपुत्रजिघांसया। शोकोपहतसंकल्पं दह्यमानम् इवाग्निना। अभिगम्याब्रवीद् व्यासो धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्।

taṃ dṛṣṭvā sahasā yāntaṃ sūtaputrajighāṃsayā. śokopahatasaṃkalpaṃ dahyamānam ivāgninā. abhigamyābravīd vyāso dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram.

कर्णम् आसाद्य संग्रामे दिष्ट्या जीवति फल्गुनः। सव्यसाचिवधाकाङ्क्षी शक्तिं रक्षितवान् हि सः।

karṇam āsādya saṃgrāme diṣṭyā jīvati phalgunaḥ. savyasācivadhākāṅkṣī śaktiṃ rakṣitavān hi saḥ.

न चागाद् द्वैरथं जिष्णुर् दिष्ट्या तं भरतर्षभ। सृजेतां स्पर्धिनाव् एतौ दिव्यान्य् अस्त्राणि सर्वशः।

na cāgād dvairathaṃ jiṣṇur diṣṭyā taṃ bharatarṣabha. sṛjetāṃ spardhināv etau divyāny astrāṇi sarvaśaḥ.

वध्यमानेषु चास्त्रेषु पीडितः सूतनन्दनः। वासवीं समरे शक्तिं ध्रुवं मुञ्चेद् युधिष्ठिर।

vadhyamāneṣu cāstreṣu pīḍitaḥ sūtanandanaḥ. vāsavīṃ samare śaktiṃ dhruvaṃ muñced yudhiṣṭhira.

ततो भवेत् ते व्यसनं घोरं भरतसत्तम। दिष्ट्या रक्षो हतं युद्धे सूतपुत्रेण मानद।

tato bhavet te vyasanaṃ ghoraṃ bharatasattama. diṣṭyā rakṣo hataṃ yuddhe sūtaputreṇa mānada.

वासवीं कारणं कृत्वा कालेनापहतो ह्य् असौ। तवैव कारणाद् रक्षो निहतं तात संयुगे।

vāsavīṃ kāraṇaṃ kṛtvā kālenāpahato hy asau. tavaiva kāraṇād rakṣo nihataṃ tāta saṃyuge.

मा क्रुधो भरतश्रेष्ठ मा च शोके मनः कृथाः। प्राणिनाम् इह सर्वेषाम् एषा निष्ठा युधिष्ठिर।

mā krudho bharataśreṣṭha mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ. prāṇinām iha sarveṣām eṣā niṣṭhā yudhiṣṭhira.

भ्रातृभिः सहितः सर्वैः पार्थिवैश् च महात्मभिः। कौरवान् समरे राजन्न् अभियुध्यस्व भारत। पञ्चमे दिवसे चैव पृथिवी ते भविष्यति।

bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sarvaiḥ pārthivaiś ca mahātmabhiḥ. kauravān samare rājann abhiyudhyasva bhārata. pañcame divase caiva pṛthivī te bhaviṣyati.

नित्यं च पुरुषव्याघ्र धर्मम् एव विचिन्तय। आनृशंस्यं तपो दानं क्षमां सत्यं च पाण्डव।

nityaṃ ca puruṣavyāghra dharmam eva vicintaya. ānṛśaṃsyaṃ tapo dānaṃ kṣamāṃ satyaṃ ca pāṇḍava.

सेवेथाः परमप्रीतो यतो धर्मस् ततो जयः। इत्य् उक्त्वा पाण्डवं व्यासस् तत्रैवान्तरधीयत।

sevethāḥ paramaprīto yato dharmas tato jayaḥ. ity uktvā pāṇḍavaṃ vyāsas tatraivāntaradhīyata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...