महाभारत 7.157 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 157→

[mh-7-157] • 44 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। एकवीरवधे मोघा शक्तिः सूतात्मजे यदा। कस्मात् सर्वान् समुत्सृज्य स तां पार्थे न मुक्तवान्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. ekavīravadhe moghā śaktiḥ sūtātmaje yadā. kasmāt sarvān samutsṛjya sa tāṃ pārthe na muktavān.

तस्मिन् हते हता हि स्युः सर्वे पाण्डवसृञ्जयाः। एकवीरवधे कस्मान् न युद्धे जयम् आदधत्।

tasmin hate hatā hi syuḥ sarve pāṇḍavasṛñjayāḥ. ekavīravadhe kasmān na yuddhe jayam ādadhat.

आहूतो न निवर्तेयम् इति तस्य महाव्रतम्। स्वयम् आह्वयितव्यः स सूतपुत्रेण फल्गुनः।

āhūto na nivarteyam iti tasya mahāvratam. svayam āhvayitavyaḥ sa sūtaputreṇa phalgunaḥ.

ततो द्वैरथम् आनीय फल्गुनं शक्रदत्तया। न जघान वृषा कस्मात् तन् ममाचक्ष्व संजय।

tato dvairatham ānīya phalgunaṃ śakradattayā. na jaghāna vṛṣā kasmāt tan mamācakṣva saṃjaya.

नूनं बुद्धिविहीनश् चाप्य् असहायश् च मे सुतः। शत्रुभिर् व्यंसितोपायः कथं नु स जयेद् अरीन्।

nūnaṃ buddhivihīnaś cāpy asahāyaś ca me sutaḥ. śatrubhir vyaṃsitopāyaḥ kathaṃ nu sa jayed arīn.

या ह्य् अस्य परमा शक्तिर् जयस्य च परायणम्। सा शक्तिर् वासुदेवेन व्यंसितास्य घटोत्कचे।

yā hy asya paramā śaktir jayasya ca parāyaṇam. sā śaktir vāsudevena vyaṃsitāsya ghaṭotkace.

कुणेर् यथा हस्तगतं ह्रियेद् बिल्वं बलीयसा। तथा शक्तिर् अमोघा सा मोघीभूता घटोत्कचे।

kuṇer yathā hastagataṃ hriyed bilvaṃ balīyasā. tathā śaktir amoghā sā moghībhūtā ghaṭotkace.

यथा वराहस्य शुनश् च युध्यतोस्; तयोर् अभावे श्वपचस्य लाभः। मन्ये विद्वन् वासुदेवस्य तद्वद्; युद्धे लाभः कर्णहैडिम्बयोर् वै।

yathā varāhasya śunaś ca yudhyatos; tayor abhāve śvapacasya lābhaḥ. manye vidvan vāsudevasya tadvad; yuddhe lābhaḥ karṇahaiḍimbayor vai.

घटोत्कचो यदि हन्याद् धि कर्णं; परो लाभः स भवेत् पाण्डवानाम्। वैकर्तनो वा यदि तं निहन्यात्; तथापि कृत्यं शक्तिनाशात् कृतं स्यात्।

ghaṭotkaco yadi hanyād dhi karṇaṃ; paro lābhaḥ sa bhavet pāṇḍavānām. vaikartano vā yadi taṃ nihanyāt; tathāpi kṛtyaṃ śaktināśāt kṛtaṃ syāt.

इति प्राज्ञः प्रज्ञयैतद् विचार्य; घटोत्कचं सूतपुत्रेण युद्धे। अयोधयद् वासुदेवो नृसिंहः; प्रियं कुर्वन् पाण्डवानां हितं च।

iti prājñaḥ prajñayaitad vicārya; ghaṭotkacaṃ sūtaputreṇa yuddhe. ayodhayad vāsudevo nṛsiṃhaḥ; priyaṃ kurvan pāṇḍavānāṃ hitaṃ ca.

संजय उवाच। एतच् चिकीर्षितं ज्ञात्वा कर्णे मधुनिहा नृप। नियोजयाम् आस तदा द्वैरथे राक्षसेश्वरम्।

saṃjaya uvāca. etac cikīrṣitaṃ jñātvā karṇe madhunihā nṛpa. niyojayām āsa tadā dvairathe rākṣaseśvaram.

घटोत्कचं महावीर्यं महाबुद्धिर् जनार्दनः। अमोघाया विघातार्थं राजन् दुर्मन्त्रिते तव।

ghaṭotkacaṃ mahāvīryaṃ mahābuddhir janārdanaḥ. amoghāyā vighātārthaṃ rājan durmantrite tava.

तदैव कृतकार्या हि वयं स्याम कुरूद्वह। न रक्षेद् यदि कृष्णस् तं पार्थं कर्णान् महारथात्।

tadaiva kṛtakāryā hi vayaṃ syāma kurūdvaha. na rakṣed yadi kṛṣṇas taṃ pārthaṃ karṇān mahārathāt.

साश्वध्वजरथः संख्ये धृतराष्ट्र पतेद् भुवि। विना जनार्दनं पार्थो योगानाम् ईश्वरं प्रभुम्।

sāśvadhvajarathaḥ saṃkhye dhṛtarāṣṭra pated bhuvi. vinā janārdanaṃ pārtho yogānām īśvaraṃ prabhum.

तैस् तैर् उपायैर् बहुभी रक्ष्यमाणः स पार्थिव। जयत्य् अभिमुखः शत्रून् पार्थः कृष्णेन पालितः।

tais tair upāyair bahubhī rakṣyamāṇaḥ sa pārthiva. jayaty abhimukhaḥ śatrūn pārthaḥ kṛṣṇena pālitaḥ.

सविशेषं त्व् अमोघायाः कृष्णो ऽरक्षत पाण्डवम्। हन्यात् क्षिप्ता हि कौन्तेयं शक्तिर् वृक्षम् इवाशनिः।

saviśeṣaṃ tv amoghāyāḥ kṛṣṇo 'rakṣata pāṇḍavam. hanyāt kṣiptā hi kaunteyaṃ śaktir vṛkṣam ivāśaniḥ.

धृतराष्ट्र उवाच। विरोधी च कुमन्त्री च प्राज्ञमानी ममात्मजः। यस्यैष समतिक्रान्तो वधोपायो जयं प्रति। स वा कर्णो महाबुद्धिः सर्वशस्त्रभृतां वरः। न मुक्तवान् कथं सूत ताम् अमोघां धनंजये।

dhṛtarāṣṭra uvāca. virodhī ca kumantrī ca prājñamānī mamātmajaḥ. yasyaiṣa samatikrānto vadhopāyo jayaṃ prati. sa vā karṇo mahābuddhiḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ. na muktavān kathaṃ sūta tām amoghāṃ dhanaṃjaye.

तवापि समतिक्रान्तम् एतद् गावल्गणे कथम्। एतम् अर्थं महाबुद्धे यत् त्वया नावबोधितः।

tavāpi samatikrāntam etad gāvalgaṇe katham. etam arthaṃ mahābuddhe yat tvayā nāvabodhitaḥ.

संजय उवाच। दुर्योधनस्य शकुनेर् मम दुःशासनस्य च। रात्रौ रात्रौ भवत्य् एषा नित्यम् एव समर्थना।

saṃjaya uvāca. duryodhanasya śakuner mama duḥśāsanasya ca. rātrau rātrau bhavaty eṣā nityam eva samarthanā.

श्वः सर्वसैन्यान् उत्सृज्य जहि कर्ण धनंजयम्। प्रेष्यवत् पाण्डुपाञ्चालान् उपभोक्ष्यामहे ततः।

śvaḥ sarvasainyān utsṛjya jahi karṇa dhanaṃjayam. preṣyavat pāṇḍupāñcālān upabhokṣyāmahe tataḥ.

अथ वा निहते पार्थे पाण्डुष्व् अन्यतमं ततः। स्थापयेद् युधि वार्ष्णेयस् तस्मात् कृष्णो निपात्यताम्।

atha vā nihate pārthe pāṇḍuṣv anyatamaṃ tataḥ. sthāpayed yudhi vārṣṇeyas tasmāt kṛṣṇo nipātyatām.

कृष्णो हि मूलं पाण्डूनां पार्थः स्कन्ध इवोद्गतः। शाखा इवेतरे पार्थाः पाञ्चालाः पत्रसंज्ञिताः।

kṛṣṇo hi mūlaṃ pāṇḍūnāṃ pārthaḥ skandha ivodgataḥ. śākhā ivetare pārthāḥ pāñcālāḥ patrasaṃjñitāḥ.

कृष्णाश्रयाः कृष्णबलाः कृष्णनाथाश् च पाण्डवाः। कृष्णः परायणं चैषां ज्योतिषाम् इव चन्द्रमाः।

kṛṣṇāśrayāḥ kṛṣṇabalāḥ kṛṣṇanāthāś ca pāṇḍavāḥ. kṛṣṇaḥ parāyaṇaṃ caiṣāṃ jyotiṣām iva candramāḥ.

तस्मात् पर्णानि शाखाश् च स्कन्धं चोत्सृज्य सूतज। कृष्णं निकृन्धि पाण्डूनां मूलं सर्वत्र सर्वदा।

tasmāt parṇāni śākhāś ca skandhaṃ cotsṛjya sūtaja. kṛṣṇaṃ nikṛndhi pāṇḍūnāṃ mūlaṃ sarvatra sarvadā.

हन्याद् यदि हि दाशार्हं कर्णो यादवनन्दनम्। कृत्स्ना वसुमती राजन् वशे ते स्यान् न संशयः। सा तु बुद्धिः कृता राजन् कृष्णं प्रति नरेश्वर। विष्णोस् तेजःप्रमूढानां युद्धकाले प्रणश्यति।

hanyād yadi hi dāśārhaṃ karṇo yādavanandanam. kṛtsnā vasumatī rājan vaśe te syān na saṃśayaḥ. sā tu buddhiḥ kṛtā rājan kṛṣṇaṃ prati nareśvara. viṣṇos tejaḥpramūḍhānāṃ yuddhakāle praṇaśyati.

यदि हि स निहतः शयीत भूमौ; यदुकुलपाण्डवनन्दनो महात्मा। ननु तव वसुधा नरेन्द्र सर्वा; सगिरिसमुद्रवना वशं व्रजेत।

yadi hi sa nihataḥ śayīta bhūmau; yadukulapāṇḍavanandano mahātmā. nanu tava vasudhā narendra sarvā; sagirisamudravanā vaśaṃ vrajeta.

सा तु बुद्धिः कृताप्य् एवं जाग्रति त्रिदशेश्वरे। अप्रमेये हृषीकेशे युद्धकाले व्यमुह्यत।

sā tu buddhiḥ kṛtāpy evaṃ jāgrati tridaśeśvare. aprameye hṛṣīkeśe yuddhakāle vyamuhyata.

अर्जुनं चापि कौन्तेयं सदा रक्षति केशवः। न ह्य् एनम् ऐच्छत् प्रमुखे सौतेः स्थापयितुं रणे।

arjunaṃ cāpi kaunteyaṃ sadā rakṣati keśavaḥ. na hy enam aicchat pramukhe sauteḥ sthāpayituṃ raṇe.

अन्यांश् चास्मै रथोदारान् उपस्थापयद् अच्युतः। अमोघां तां कथं शक्तिं मोघां कुर्याम् इति प्रभो। यश् चैवं रक्षते पार्थं कर्णात् कृष्णो महामनाः। आत्मानं स कथं राजन् न रक्षेत् पुरुषोत्तमः। परिचिन्त्य तु पश्यामश् चक्रायुधम् अरिंदमम्। न सो ऽस्ति त्रिषु लोकेषु यो जयेत जनार्दनम्।

anyāṃś cāsmai rathodārān upasthāpayad acyutaḥ. amoghāṃ tāṃ kathaṃ śaktiṃ moghāṃ kuryām iti prabho. yaś caivaṃ rakṣate pārthaṃ karṇāt kṛṣṇo mahāmanāḥ. ātmānaṃ sa kathaṃ rājan na rakṣet puruṣottamaḥ. paricintya tu paśyāmaś cakrāyudham ariṃdamam. na so 'sti triṣu lokeṣu yo jayeta janārdanam.

ततः कृष्णं महाबाहुः सात्यकिः सत्यविक्रमः। पप्रच्छ रथशार्दूल कर्णं प्रति महारथम्।

tataḥ kṛṣṇaṃ mahābāhuḥ sātyakiḥ satyavikramaḥ. papraccha rathaśārdūla karṇaṃ prati mahāratham.

अयं च प्रत्ययः कर्णे शक्त्या चामितविक्रम। किमर्थं सूतपुत्रेण न मुक्ता फल्गुने तु सा।

ayaṃ ca pratyayaḥ karṇe śaktyā cāmitavikrama. kimarthaṃ sūtaputreṇa na muktā phalgune tu sā.

वासुदेव उवाच। दुःषासनश् च कर्णश् च शकुनिश् च ससैन्धवः। सततं मन्त्रयन्ति स्म दुर्योधनपुरोगमाः।

vāsudeva uvāca. duḥṣāsanaś ca karṇaś ca śakuniś ca sasaindhavaḥ. satataṃ mantrayanti sma duryodhanapurogamāḥ.

कर्ण कर्ण महेष्वास रणे ऽमितपराक्रम। नान्यस्य शक्तिर् एषा ते मोक्तव्या जयतां वर।

karṇa karṇa maheṣvāsa raṇe 'mitaparākrama. nānyasya śaktir eṣā te moktavyā jayatāṃ vara.

ऋते महारथात् पार्थात् कुन्तीपुत्राद् धनंजयात्। स हि तेषाम् अतियशा देवानाम् इव वासवः।

ṛte mahārathāt pārthāt kuntīputrād dhanaṃjayāt. sa hi teṣām atiyaśā devānām iva vāsavaḥ.

तस्मिन् विनिहते सर्वे पाण्डवाः सृञ्जयैः सह। भविष्यन्ति गतात्मानः सुरा इव निरग्नयः। ऋते महात्मनः पार्थात् कर्णेन निहता ध्रुवम्।

tasmin vinihate sarve pāṇḍavāḥ sṛñjayaiḥ saha. bhaviṣyanti gatātmānaḥ surā iva niragnayaḥ. ṛte mahātmanaḥ pārthāt karṇena nihatā dhruvam.

तथेति च प्रतिज्ञातं कर्णेन शिनिपुंगव। हृदि नित्यं तु कर्णस्य वधो गाण्डीवधन्वनः।

tatheti ca pratijñātaṃ karṇena śinipuṃgava. hṛdi nityaṃ tu karṇasya vadho gāṇḍīvadhanvanaḥ.

अहम् एव तु राधेयं मोहयामि युधां वर। यतो नावसृजच् छक्तिं पाण्डवे श्वेतवाहने।

aham eva tu rādheyaṃ mohayāmi yudhāṃ vara. yato nāvasṛjac chaktiṃ pāṇḍave śvetavāhane.

फल्गुनस्य हि तां मृत्युम् अवगम्य युयुत्सतः। न निद्रा न च मे हर्षो मनसो ऽस्ति युधां वर।

phalgunasya hi tāṃ mṛtyum avagamya yuyutsataḥ. na nidrā na ca me harṣo manaso 'sti yudhāṃ vara.

घटोत्कचे व्यंसितां तु दृष्ट्वा तां शिनिपुंगव। मृत्योर् आस्यान्तरान् मुक्तं पश्याम्य् अद्य धनंजयम्।

ghaṭotkace vyaṃsitāṃ tu dṛṣṭvā tāṃ śinipuṃgava. mṛtyor āsyāntarān muktaṃ paśyāmy adya dhanaṃjayam.

न पिता न च मे माता न यूयं भ्रातरस् तथा। न च प्राणास् तथा रक्ष्या यथा बीभत्सुर् आहवे।

na pitā na ca me mātā na yūyaṃ bhrātaras tathā. na ca prāṇās tathā rakṣyā yathā bībhatsur āhave.

त्रैलोक्यराज्याद् यत् किं चिद् भवेद् अन्यत् सुदुर्लभम्। नेच्छेयं सात्वताहं तद् विना पार्थं धनंजयम्।

trailokyarājyād yat kiṃ cid bhaved anyat sudurlabham. neccheyaṃ sātvatāhaṃ tad vinā pārthaṃ dhanaṃjayam.

अतः प्रहर्षः सुमहान् युयुधानाद्य मे ऽभवत्। मृतं प्रत्यागतम् इव दृष्ट्वा पार्थं धनंजयम्।

ataḥ praharṣaḥ sumahān yuyudhānādya me 'bhavat. mṛtaṃ pratyāgatam iva dṛṣṭvā pārthaṃ dhanaṃjayam.

अतश् च प्रहितो युद्धे मया कर्णाय राक्षसः। न ह्य् अन्यः समरे रात्रौ शक्तः कर्णं प्रबाधितुम्। सात्यकिर् उवाच। ध्रुवस् तस्य जयो नित्यं दीर्घम् आयुः प्रवर्तते। यस्य त्वं पुरुषव्याघ्र शिवाय सततं स्थितः।

ataś ca prahito yuddhe mayā karṇāya rākṣasaḥ. na hy anyaḥ samare rātrau śaktaḥ karṇaṃ prabādhitum. sātyakir uvāca. dhruvas tasya jayo nityaṃ dīrgham āyuḥ pravartate. yasya tvaṃ puruṣavyāghra śivāya satataṃ sthitaḥ.

संजय उवाच। इति सात्यकये प्राह तदा देवकिनन्दनः। धनंजयहिते युक्तस् तत्प्रिये सततं रतः।

saṃjaya uvāca. iti sātyakaye prāha tadā devakinandanaḥ. dhanaṃjayahite yuktas tatpriye satataṃ rataḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...