महाभारत 7.159 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 159→

[mh-7-159] • 50 श्लोकाः

संजय उवाच। व्यासेनैवम् अथोक्तस् तु धर्मराजो युधिष्ठिरः। स्वयं कर्णवधाद् वीरो निवृत्तो भरतर्षभ। घटोत्कचे तु निहते सूतपुत्रेण तां निशाम्। दुःखामर्षवशं प्राप्तो धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः।

saṃjaya uvāca. vyāsenaivam athoktas tu dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. svayaṃ karṇavadhād vīro nivṛtto bharatarṣabha. ghaṭotkace tu nihate sūtaputreṇa tāṃ niśām. duḥkhāmarṣavaśaṃ prāpto dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ.

दृष्ट्व भीमेन महतीं वार्यमाणां चमूं तव। धृष्टद्युम्नम् उवाचेदं कुम्भयोनिं निवारय।

dṛṣṭva bhīmena mahatīṃ vāryamāṇāṃ camūṃ tava. dhṛṣṭadyumnam uvācedaṃ kumbhayoniṃ nivāraya.

त्वं हि द्रोणविनाशाय समुत्पन्नो हुताशनात्। सशरः कवची खड्गी धन्वी च परतापनः। अभिद्रव रणे हृष्टो न च ते भीः कथं चन।

tvaṃ hi droṇavināśāya samutpanno hutāśanāt. saśaraḥ kavacī khaḍgī dhanvī ca paratāpanaḥ. abhidrava raṇe hṛṣṭo na ca te bhīḥ kathaṃ cana.

जनमेजयः शिखण्डी च दौर्मुखिश् च यशोधनः। अभिद्रवन्तु संहृष्टाः कुम्भयोनिं समन्ततः।

janamejayaḥ śikhaṇḍī ca daurmukhiś ca yaśodhanaḥ. abhidravantu saṃhṛṣṭāḥ kumbhayoniṃ samantataḥ.

नकुलः सहदेवश् च द्रौपदेयाः प्रभद्रकाः। द्रुपदश् च विराटश् च पुत्रभ्रातृसमन्वितौ।

nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ. drupadaś ca virāṭaś ca putrabhrātṛsamanvitau.

सात्यकिः केकयाश् चैव पाण्डवश् च धनंजयः। अभिद्रवन्तु वेगेन भारद्वाजवधेप्सया।

sātyakiḥ kekayāś caiva pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ. abhidravantu vegena bhāradvājavadhepsayā.

तथैव रथिनः सर्वे हस्त्यश्वं यच् च किं चन। पादाताश् च रणे द्रोणं प्रापयन्तु महारथम्।

tathaiva rathinaḥ sarve hastyaśvaṃ yac ca kiṃ cana. pādātāś ca raṇe droṇaṃ prāpayantu mahāratham.

तथाज्ञप्तास् तु ते सर्वे पाण्डवेन महात्मना। अभ्यद्रवन्त वेगेन कुम्भयोनिं युयुत्सया।

tathājñaptās tu te sarve pāṇḍavena mahātmanā. abhyadravanta vegena kumbhayoniṃ yuyutsayā.

आगच्छतस् तान् सहसा सर्वोद्योगेन पाण्डवान्। प्रतिजग्राह समरे द्रोणः शस्त्रभृतां वरः।

āgacchatas tān sahasā sarvodyogena pāṇḍavān. pratijagrāha samare droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ.

ततो दुर्योधनो राजा सर्वोद्योगेन पाण्डवान्। अभ्यद्रवत् सुसंक्रुद्ध इच्छन् द्रोणस्य जीवितम्।

tato duryodhano rājā sarvodyogena pāṇḍavān. abhyadravat susaṃkruddha icchan droṇasya jīvitam.

ततः प्रववृते युद्धं श्रान्तवाहनसैनिकम्। पाण्डवानां कुरूणां च गर्जताम् इतरेतरम्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ śrāntavāhanasainikam. pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca garjatām itaretaram.

निद्रान्धास् ते महाराज परिश्रान्ताश् च संयुगे। नाभ्यपद्यन्त समरे कां चिच् चेष्टां महारथाः।

nidrāndhās te mahārāja pariśrāntāś ca saṃyuge. nābhyapadyanta samare kāṃ cic ceṣṭāṃ mahārathāḥ.

त्रियामा रजनी चैषा घोररूपा भयानका। सहस्रयामप्रतिमा बभूव प्राणहारिणी। वध्यतां च तथा तेषां क्षतानां च विशेषतः।

triyāmā rajanī caiṣā ghorarūpā bhayānakā. sahasrayāmapratimā babhūva prāṇahāriṇī. vadhyatāṃ ca tathā teṣāṃ kṣatānāṃ ca viśeṣataḥ.

अहो रात्रिः समाजज्ञे निद्रान्धानां विशेषतः। सर्वे ह्य् आसन् निरुत्साहाः क्षत्रिया दीनचेतसः। तव चैव परेषां च गतास्त्रा विगतेषवः।

aho rātriḥ samājajñe nidrāndhānāṃ viśeṣataḥ. sarve hy āsan nirutsāhāḥ kṣatriyā dīnacetasaḥ. tava caiva pareṣāṃ ca gatāstrā vigateṣavaḥ.

ते तथा पारयन्तश् च ह्रीमन्तश् च विशेषतः। स्वधर्मम् अनुपश्यन्तो न जहुः स्वाम् अनीकिनीम्।

te tathā pārayantaś ca hrīmantaś ca viśeṣataḥ. svadharmam anupaśyanto na jahuḥ svām anīkinīm.

शस्त्राण्य् अन्ये समुत्सृज्य निद्रान्धाः शेरते जनाः। गजेष्व् अन्ये रथेष्व् अन्ये हयेष्व् अन्ये च भारत।

śastrāṇy anye samutsṛjya nidrāndhāḥ śerate janāḥ. gajeṣv anye ratheṣv anye hayeṣv anye ca bhārata.

निद्रान्धा नो बुबुधिरे कां चिच् चेष्टां नराधिपाः। ते ऽन्योन्यं समरे योधाः प्रेषयन्त यमक्षयम्।

nidrāndhā no bubudhire kāṃ cic ceṣṭāṃ narādhipāḥ. te 'nyonyaṃ samare yodhāḥ preṣayanta yamakṣayam.

स्वप्नायमानास् त्व् अपरे परान् इति विचेतसः। आत्मानं समरे जघ्नुः स्वान् एव च परान् अपि।

svapnāyamānās tv apare parān iti vicetasaḥ. ātmānaṃ samare jaghnuḥ svān eva ca parān api.

नानावाचो विमुञ्चन्तो निद्रान्धास् ते महारणे। अस्माकं च महाराज परेभ्यो बहवो जनाः। योद्धव्यम् इति तिष्ठन्तो निद्रासंसक्तलोचनाः।

nānāvāco vimuñcanto nidrāndhās te mahāraṇe. asmākaṃ ca mahārāja parebhyo bahavo janāḥ. yoddhavyam iti tiṣṭhanto nidrāsaṃsaktalocanāḥ.

संमर्द्यान्ये रणे के चिन् निद्रान्धाश् च परस्परम्। जघ्नुः शूरा रणे राजंस् तस्मिंस् तमसि दारुणे।

saṃmardyānye raṇe ke cin nidrāndhāś ca parasparam. jaghnuḥ śūrā raṇe rājaṃs tasmiṃs tamasi dāruṇe.

हन्यमानं तथात्मानं परेभ्यो बहवो जनाः। नाभ्यजानन्त समरे निद्रया मोहिता भृशम्।

hanyamānaṃ tathātmānaṃ parebhyo bahavo janāḥ. nābhyajānanta samare nidrayā mohitā bhṛśam.

तेषाम् एतादृशीं चेष्टां विज्ञाय पुरुषर्षभः। उवाच वाक्यं बीभत्सुर् उच्चैः संनादयन् दिशः।

teṣām etādṛśīṃ ceṣṭāṃ vijñāya puruṣarṣabhaḥ. uvāca vākyaṃ bībhatsur uccaiḥ saṃnādayan diśaḥ.

श्रान्ता भवन्तो निद्रान्धाः सर्व एव सवाहनाः। तमसा चावृते सैन्ये रजसा बहुलेन च।

śrāntā bhavanto nidrāndhāḥ sarva eva savāhanāḥ. tamasā cāvṛte sainye rajasā bahulena ca.

ते यूयं यदि मन्यध्वम् उपारमत सैनिकाः। निमीलयत चात्रैव रणभूमौ मुहूर्तकम्।

te yūyaṃ yadi manyadhvam upāramata sainikāḥ. nimīlayata cātraiva raṇabhūmau muhūrtakam.

ततो विनिद्रा विश्रान्ताश् चन्द्रमस्य् उदिते पुनः। संसाधयिष्यथान्योन्यं स्वर्गाय कुरुपाण्डवाः।

tato vinidrā viśrāntāś candramasy udite punaḥ. saṃsādhayiṣyathānyonyaṃ svargāya kurupāṇḍavāḥ.

तद् वचः सर्वधर्मज्ञा धार्मिकस्य निशम्य ते। अरोचयन्त सैन्यानि तथा चान्योन्यम् अब्रुवन्।

tad vacaḥ sarvadharmajñā dhārmikasya niśamya te. arocayanta sainyāni tathā cānyonyam abruvan.

चुक्रुशुः कर्ण कर्णेति राजन् दुर्योधनेति च। उपारमत पाण्डूनां विरता हि वरूथिनी।

cukruśuḥ karṇa karṇeti rājan duryodhaneti ca. upāramata pāṇḍūnāṃ viratā hi varūthinī.

तथा विक्रोशमानस्य फल्गुनस्य ततस् ततः। उपारमत पाण्डूनां सेना तव च भारत।

tathā vikrośamānasya phalgunasya tatas tataḥ. upāramata pāṇḍūnāṃ senā tava ca bhārata.

ताम् अस्य वाचं देवाश् च ऋषयश् च महात्मनः। सर्वसैन्यानि चाक्षुद्राः प्रहृष्टाः प्रत्यपूजयन्।

tām asya vācaṃ devāś ca ṛṣayaś ca mahātmanaḥ. sarvasainyāni cākṣudrāḥ prahṛṣṭāḥ pratyapūjayan.

तत् संपूज्य वचो ऽक्रूरं सर्वसैन्यानि भारत। मुहूर्तम् अस्वपन् राजञ् श्रान्तानि भरतर्षभ।

tat saṃpūjya vaco 'krūraṃ sarvasainyāni bhārata. muhūrtam asvapan rājañ śrāntāni bharatarṣabha.

सा तु संप्राप्य विश्रामं ध्वजिनी तव भारत। सुखम् आप्तवती वीरम् अर्जुनं प्रत्यपूजयत्।

sā tu saṃprāpya viśrāmaṃ dhvajinī tava bhārata. sukham āptavatī vīram arjunaṃ pratyapūjayat.

त्वयि वेदास् तथास्त्राणि त्वयि बुद्धिपराक्रमौ। धर्मस् त्वयि महाबाहो दया भूतेषु चानघ।

tvayi vedās tathāstrāṇi tvayi buddhiparākramau. dharmas tvayi mahābāho dayā bhūteṣu cānagha.

यच् चाश्वस्तास् तवेच्छामः शर्म पार्थ तद् अस्तु ते। मनसश् च प्रियान् अर्थान् वीर क्षिप्रम् अवाप्नुहि।

yac cāśvastās tavecchāmaḥ śarma pārtha tad astu te. manasaś ca priyān arthān vīra kṣipram avāpnuhi.

इति ते तं नरव्याघ्रं प्रशंसन्तो महारथाः। निद्रया समवाक्षिप्तास् तूष्णीम् आसन् विशां पते।

iti te taṃ naravyāghraṃ praśaṃsanto mahārathāḥ. nidrayā samavākṣiptās tūṣṇīm āsan viśāṃ pate.

अश्वपृष्ठेषु चाप्य् अन्ये रथनीडेषु चापरे। गजस्कन्धगताश् चान्ये शेरते चापरे क्षितौ।

aśvapṛṣṭheṣu cāpy anye rathanīḍeṣu cāpare. gajaskandhagatāś cānye śerate cāpare kṣitau.

सायुधाः सगदाश् चैव सखड्गाः सपरश्वधाः। सप्रासकवचाश् चान्ये नराः सुप्ताः पृथक् पृथक्।

sāyudhāḥ sagadāś caiva sakhaḍgāḥ saparaśvadhāḥ. saprāsakavacāś cānye narāḥ suptāḥ pṛthak pṛthak.

गजास् ते पन्नगाभोगैर् हस्तैर् भूरेणुरूषितैः। निद्रान्धा वसुधां चक्रुर् घ्राणनिःश्वासशीतलाम्।

gajās te pannagābhogair hastair bhūreṇurūṣitaiḥ. nidrāndhā vasudhāṃ cakrur ghrāṇaniḥśvāsaśītalām.

गजाः शुशुभिरे तत्र निःश्वसन्तो महीतले। विशीर्णा गिरयो यद्वन् निःश्वसद्भिर् महोरगैः।

gajāḥ śuśubhire tatra niḥśvasanto mahītale. viśīrṇā girayo yadvan niḥśvasadbhir mahoragaiḥ.

समां च विषमां चक्रुः खुराग्रैर् विक्षतां महीम्। हयाः काञ्चनयोक्त्राश् च केसरालम्बिभिर् युगैः। सुषुपुस् तत्र राजेन्द्र युक्ता वाहेषु सर्वशः। एवं हयाश् च नागाश् च योधाश् च भरतर्षभ। युद्धाद् विरम्य सुषुपुः श्रमेण महतान्विताः।

samāṃ ca viṣamāṃ cakruḥ khurāgrair vikṣatāṃ mahīm. hayāḥ kāñcanayoktrāś ca kesarālambibhir yugaiḥ. suṣupus tatra rājendra yuktā vāheṣu sarvaśaḥ. evaṃ hayāś ca nāgāś ca yodhāś ca bharatarṣabha. yuddhād viramya suṣupuḥ śrameṇa mahatānvitāḥ.

तत् तथा निद्रया भग्नम् अवाचम् अस्वपद् बलम्। कुशलैर् इव विन्यस्तं पटे चित्रम् इवाद्भुतम्।

tat tathā nidrayā bhagnam avācam asvapad balam. kuśalair iva vinyastaṃ paṭe citram ivādbhutam.

ते क्षत्रियाः कुण्डलिनो युवानः; परस्परं सायकविक्षताङ्गाः। कुम्भेषु लीनाः सुषुपुर् गजानां; कुचेषु लग्ना इव कामिनीनाम्। वीरा वारणकुम्भेषु सुषुपुर् युद्धकर्शिताः। रात्रौ रतिपरिश्रान्ताः कामिनीनां कुचेष्व् इव।

te kṣatriyāḥ kuṇḍalino yuvānaḥ; parasparaṃ sāyakavikṣatāṅgāḥ. kumbheṣu līnāḥ suṣupur gajānāṃ; kuceṣu lagnā iva kāminīnām. vīrā vāraṇakumbheṣu suṣupur yuddhakarśitāḥ. rātrau ratipariśrāntāḥ kāminīnāṃ kuceṣv iva.

ततः कुमुदनाथेन कामिनीगण्डपाण्डुना। नेत्रानन्देन चन्द्रेण माहेन्द्री दिग् अलंकृता। दशशताक्षककुब्दरिनिःसृतः। किरणकेसरभासुरपिञ्जरः। तिमिरवारणयूथविदारणः। समुदियाद् उदयाचलकेसरी। हरवृषोत्तमगात्रसमद्युतिः। स्मरशरासनपूर्णसमप्रभः। नववधूस्मितचारुमनोहरः। प्रविसृतः कुमुदाकरबान्धवः। प्रमदयन् वसुधां हि सुधाकरः।

tataḥ kumudanāthena kāminīgaṇḍapāṇḍunā. netrānandena candreṇa māhendrī dig alaṃkṛtā. daśaśatākṣakakubdariniḥsṛtaḥ. kiraṇakesarabhāsurapiñjaraḥ. timiravāraṇayūthavidāraṇaḥ. samudiyād udayācalakesarī. haravṛṣottamagātrasamadyutiḥ. smaraśarāsanapūrṇasamaprabhaḥ. navavadhūsmitacārumanoharaḥ. pravisṛtaḥ kumudākarabāndhavaḥ. pramadayan vasudhāṃ hi sudhākaraḥ.

ततो मुहूर्ताद् भगवान् पुरस्ताच् छशलक्षणः। अरुणं दर्शयाम् आस ग्रसञ् ज्योतिःप्रभं प्रभुः।

tato muhūrtād bhagavān purastāc chaśalakṣaṇaḥ. aruṇaṃ darśayām āsa grasañ jyotiḥprabhaṃ prabhuḥ.

अरुणस्य तु तस्यानु जातरूपसमप्रभम्। रश्मिजालं महच् चन्द्रो मन्दं मन्दम् अवासृजत्।

aruṇasya tu tasyānu jātarūpasamaprabham. raśmijālaṃ mahac candro mandaṃ mandam avāsṛjat.

उत्सारयन्तः प्रभया तमस् ते चन्द्ररश्मयः। पर्यगच्छञ् शनैः सर्वा दिशः खं च क्षितिं तथा।

utsārayantaḥ prabhayā tamas te candraraśmayaḥ. paryagacchañ śanaiḥ sarvā diśaḥ khaṃ ca kṣitiṃ tathā.

ततो मुहूर्ताद् भुवनं ज्योतिर्भूतम् इवाभवत्। अप्रख्यम् अप्रकाशं च जगामाशु तमस् तथा।

tato muhūrtād bhuvanaṃ jyotirbhūtam ivābhavat. aprakhyam aprakāśaṃ ca jagāmāśu tamas tathā.

प्रतिप्रकाशिते लोके दिवाभूते निशाकरे। विचेरुर् न विचेरुश् च राजन् नक्तंचरास् ततः।

pratiprakāśite loke divābhūte niśākare. vicerur na viceruś ca rājan naktaṃcarās tataḥ.

बोध्यमानं तु तत् सैन्यं राजंश् चन्द्रस्य रश्मिभिः। बुबुधे शतपत्राणां वनं महद् इवाम्भसि।

bodhyamānaṃ tu tat sainyaṃ rājaṃś candrasya raśmibhiḥ. bubudhe śatapatrāṇāṃ vanaṃ mahad ivāmbhasi.

यथा चन्द्रोदयोद्धूतः क्षुभितः सागरो भवेत्। तथा चन्द्रोदयोद्धूतः स बभूव बलार्णवः।

yathā candrodayoddhūtaḥ kṣubhitaḥ sāgaro bhavet. tathā candrodayoddhūtaḥ sa babhūva balārṇavaḥ.

ततः प्रववृते युद्धं पुनर् एव विशां पते। लोके लोकविनाशाय परं लोकम् अभीप्सताम्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ punar eva viśāṃ pate. loke lokavināśāya paraṃ lokam abhīpsatām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents