महाभारत 7.148 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 148→

[mh-7-148] • 62 श्लोकाः

संजय उवाच। ततः कर्णो रणे दृष्ट्वा पार्षतं परवीरहा। आजघानोरसि शरैर् दशभिर् मर्मभेदिभिः।

saṃjaya uvāca. tataḥ karṇo raṇe dṛṣṭvā pārṣataṃ paravīrahā. ājaghānorasi śarair daśabhir marmabhedibhiḥ.

प्रतिविव्याध तं तूर्णं धृष्टद्युम्नो ऽपि मारिष। पञ्चभिः सायकैर् हृष्टस् तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

prativivyādha taṃ tūrṇaṃ dhṛṣṭadyumno 'pi māriṣa. pañcabhiḥ sāyakair hṛṣṭas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

ताव् अन्योन्यं शरैः संख्ये संछाद्य सुमहारथौ। पुनः पूर्णायतोत्सृष्टैर् विव्यधाते परस्परम्।

tāv anyonyaṃ śaraiḥ saṃkhye saṃchādya sumahārathau. punaḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair vivyadhāte parasparam.

ततः पाञ्चालमुख्यस्य धृष्टद्युम्नस्य संयुगे। सारथिं चतुरश् चाश्वान् कर्णो विव्याध सायकैः।

tataḥ pāñcālamukhyasya dhṛṣṭadyumnasya saṃyuge. sārathiṃ caturaś cāśvān karṇo vivyādha sāyakaiḥ.

कार्मुकप्रवरं चास्य प्रचिच्छेद शितैः शरैः। सारथिं चास्य भल्लेन रथनीडाद् अपातयत्।

kārmukapravaraṃ cāsya praciccheda śitaiḥ śaraiḥ. sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apātayat.

धृष्टद्युम्नस् तु विरथो हताश्वो हतसारथिः। अवप्लुत्य रथात् तूर्णं गदाम् आदाय वीर्यवान्। स विध्यमानः कर्णेन शरैः संनतपर्वभिः। गत्वा कर्णसमीपं तु जघान चतुरो हयान्। पुनर् आवृत्य वेगेन पार्षतः परवीरहा। धनंजयरथं क्षिप्रम् आरुह्य रथिनां वरः। प्रयातु कामः कर्णाय वारितो धर्मसूनुना। कर्णस् तु सुमहातेजाः सिंहनादविमिश्रितम्। धनुःशब्दं महच् चक्रे दध्मौ तारेण चाम्बुजम्। दृष्ट्वा विनिर्जितं युद्धे पार्षतं ते महारथाः। अमर्षवशम् आपन्नाः पाञ्चालाः सह सोमकैः। सुतपुत्रवधार्थाय शस्त्राण्य् आदाय सर्वशः। प्रययुः कर्णम् उद्दिश्य मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्। गृहीत्वा परिघं घोरं कर्णस्याश्वान् अपीपिषत्।

dhṛṣṭadyumnas tu viratho hatāśvo hatasārathiḥ. avaplutya rathāt tūrṇaṃ gadām ādāya vīryavān. sa vidhyamānaḥ karṇena śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. gatvā karṇasamīpaṃ tu jaghāna caturo hayān. punar āvṛtya vegena pārṣataḥ paravīrahā. dhanaṃjayarathaṃ kṣipram āruhya rathināṃ varaḥ. prayātu kāmaḥ karṇāya vārito dharmasūnunā. karṇas tu sumahātejāḥ siṃhanādavimiśritam. dhanuḥśabdaṃ mahac cakre dadhmau tāreṇa cāmbujam. dṛṣṭvā vinirjitaṃ yuddhe pārṣataṃ te mahārathāḥ. amarṣavaśam āpannāḥ pāñcālāḥ saha somakaiḥ. sutaputravadhārthāya śastrāṇy ādāya sarvaśaḥ. prayayuḥ karṇam uddiśya mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam. gṛhītvā parighaṃ ghoraṃ karṇasyāśvān apīpiṣat.

विद्धश् च बहुभिस् तेन शरैर् आशीविषोपमैः। ततो युधिष्ठिरानीकं पद्भ्याम् एवान्ववर्तत। आरुरोह रथं चापि सहदेवस्य मारिष।

viddhaś ca bahubhis tena śarair āśīviṣopamaiḥ. tato yudhiṣṭhirānīkaṃ padbhyām evānvavartata. āruroha rathaṃ cāpi sahadevasya māriṣa.

कर्णस्यापि रथे वाहान् अन्यान् सूतो न्ययोजयत्। शङ्खवर्णान् महावेगान् सैन्धवान् साधुवाहिनः।

karṇasyāpi rathe vāhān anyān sūto nyayojayat. śaṅkhavarṇān mahāvegān saindhavān sādhuvāhinaḥ.

लब्धलक्ष्यस् तु राधेयः पाञ्चालानां महारथान्। अभ्यपीडयद् आयस्तः शरैर् मेघ इवाचलान्।

labdhalakṣyas tu rādheyaḥ pāñcālānāṃ mahārathān. abhyapīḍayad āyastaḥ śarair megha ivācalān.

सा पीड्यमाना कर्णेन पाञ्चालानां महाचमूः। संप्राद्रवत् सुसंत्रस्ता सिंहेनेवार्दिता मृगी।

sā pīḍyamānā karṇena pāñcālānāṃ mahācamūḥ. saṃprādravat susaṃtrastā siṃhenevārditā mṛgī.

पतितास् तुरगेभ्यश् च गजेभ्यश् च महीतले। रथेभ्यश् च नरास् तूर्णम् अदृश्यन्त ततस् ततः। एतस्मिन्न् एव काले तु सूतपुत्रो महारथः। चकार कदनं घोरं पाण्डुसैन्येषु भारत।

patitās turagebhyaś ca gajebhyaś ca mahītale. rathebhyaś ca narās tūrṇam adṛśyanta tatas tataḥ. etasminn eva kāle tu sūtaputro mahārathaḥ. cakāra kadanaṃ ghoraṃ pāṇḍusainyeṣu bhārata.

धावमानस्य योधस्य क्षुरप्रैः स महामृधे। बाहू चिच्छेद वै कर्णः शिरश् चैव सकुण्डलम्।

dhāvamānasya yodhasya kṣurapraiḥ sa mahāmṛdhe. bāhū ciccheda vai karṇaḥ śiraś caiva sakuṇḍalam.

ऊरू चिच्छेद चान्यस्य गजस्थस्य विशां पते। वाजिपृष्ठगतस्यापि भूमिष्ठस्य च मारिष।

ūrū ciccheda cānyasya gajasthasya viśāṃ pate. vājipṛṣṭhagatasyāpi bhūmiṣṭhasya ca māriṣa.

नाज्ञासिषुर् धावमाना बहवश् च महारथाः। संछिन्नान्य् आत्मगात्राणि वाहनानि च संयुगे।

nājñāsiṣur dhāvamānā bahavaś ca mahārathāḥ. saṃchinnāny ātmagātrāṇi vāhanāni ca saṃyuge.

ते वध्यमानाः समरे पाञ्चालाः सृञ्जयैः सह। तृणप्रस्पन्दनाच् चापि सूतपुत्रं स्म मेनिरे।

te vadhyamānāḥ samare pāñcālāḥ sṛñjayaiḥ saha. tṛṇapraspandanāc cāpi sūtaputraṃ sma menire.

अपि स्वं समरे योधं धावमानं विचेतसः। कर्णम् एवाभ्यमन्यन्त ततो भीता द्रवन्ति ते।

api svaṃ samare yodhaṃ dhāvamānaṃ vicetasaḥ. karṇam evābhyamanyanta tato bhītā dravanti te.

तान्य् अनीकानि भग्नानि द्रवमाणानि भारत। अभ्यद्रवद् द्रुतं कर्णः पृष्ठतो विकिरञ् शरान्।

tāny anīkāni bhagnāni dravamāṇāni bhārata. abhyadravad drutaṃ karṇaḥ pṛṣṭhato vikirañ śarān.

अवेक्षमाणास् ते ऽन्योन्यं सुसंमूढा विचेतसः। नाशक्नुवन्न् अवस्थातुं काल्यमाना महात्मना।

avekṣamāṇās te 'nyonyaṃ susaṃmūḍhā vicetasaḥ. nāśaknuvann avasthātuṃ kālyamānā mahātmanā.

कर्णेनाभ्याहता राजन् पाञ्चालाः परमेषुभिः। द्रोणेन च दिशः सर्वा वीक्षमाणाः प्रदुद्रुवुः।

karṇenābhyāhatā rājan pāñcālāḥ parameṣubhiḥ. droṇena ca diśaḥ sarvā vīkṣamāṇāḥ pradudruvuḥ.

ततो युधिष्ठिरो राजा स्वसैन्यं प्रेक्ष्य विद्रुतम्। अपयाने मतिं कृत्वा फल्गुनं वाक्यम् अब्रवीत्।

tato yudhiṣṭhiro rājā svasainyaṃ prekṣya vidrutam. apayāne matiṃ kṛtvā phalgunaṃ vākyam abravīt.

पश्य कर्णं महेष्वासं धनुष्पाणिम् अवस्थितम्। निशीथे दारुणे काले तपन्तम् इव भास्करम्।

paśya karṇaṃ maheṣvāsaṃ dhanuṣpāṇim avasthitam. niśīthe dāruṇe kāle tapantam iva bhāskaram.

कर्णसायकनुन्नानां क्रोशताम् एष निस्वनः। अनिशं श्रूयते पार्थ त्वद्बन्धूनाम् अनाथवत्।

karṇasāyakanunnānāṃ krośatām eṣa nisvanaḥ. aniśaṃ śrūyate pārtha tvadbandhūnām anāthavat.

यथा विसृजतश् चास्य संदधानस्य चाशुगान्। पश्यामि जयविक्रान्तं क्षपयिष्यति नो ध्रुवम्।

yathā visṛjataś cāsya saṃdadhānasya cāśugān. paśyāmi jayavikrāntaṃ kṣapayiṣyati no dhruvam.

यद् अत्रानन्तरं कार्यं प्राप्तकालं प्रपश्यसि। कर्णस्य वधसंयुक्तं तत् कुरुष्व धनंजय।

yad atrānantaraṃ kāryaṃ prāptakālaṃ prapaśyasi. karṇasya vadhasaṃyuktaṃ tat kuruṣva dhanaṃjaya.

एवम् उक्तो महाबाहुः पार्थः कृष्णम् अथाब्रवीत्। भीतः कुन्तीसुतो राजा राधेयस्यातिविक्रमात्।

evam ukto mahābāhuḥ pārthaḥ kṛṣṇam athābravīt. bhītaḥ kuntīsuto rājā rādheyasyātivikramāt.

एवं गते प्राप्तकालं कर्णानीके पुनः पुनः। भवान् व्यवस्यतां क्षिप्रं द्रवते हि वरूथिनी।

evaṃ gate prāptakālaṃ karṇānīke punaḥ punaḥ. bhavān vyavasyatāṃ kṣipraṃ dravate hi varūthinī.

द्रोणसायकनुन्नानां भग्नानां मधुसूदन। कर्णेन त्रास्यमानानाम् अवस्थानं न विद्यते।

droṇasāyakanunnānāṃ bhagnānāṃ madhusūdana. karṇena trāsyamānānām avasthānaṃ na vidyate.

पश्यामि च तथा कर्णं विचरन्तम् अभीतवत्। द्रवमाणान् रथोदारान् किरन्तं विशिखैः शितैः।

paśyāmi ca tathā karṇaṃ vicarantam abhītavat. dravamāṇān rathodārān kirantaṃ viśikhaiḥ śitaiḥ.

नैतद् अस्योत्सहे सोढुं चरितं रणमूर्धनि। प्रत्यक्षं वृष्णिशार्दूल पादस्पर्शम् इवोरगः।

naitad asyotsahe soḍhuṃ caritaṃ raṇamūrdhani. pratyakṣaṃ vṛṣṇiśārdūla pādasparśam ivoragaḥ.

स भवान् अत्र यात्वाशु यत्र कर्णो महारथः। अहम् एनं वधिष्यामि मां वैष मधुसूदन।

sa bhavān atra yātvāśu yatra karṇo mahārathaḥ. aham enaṃ vadhiṣyāmi māṃ vaiṣa madhusūdana.

वासुदेव उवाच। पश्यामि कर्णं कौन्तेय देवराजम् इवाहवे। विचरन्तं नरव्याघ्रम् अतिमानुषविक्रमम्।

vāsudeva uvāca. paśyāmi karṇaṃ kaunteya devarājam ivāhave. vicarantaṃ naravyāghram atimānuṣavikramam.

नैतस्यान्यो ऽस्ति समरे प्रत्युद्याता धनंजय। ऋते त्वां पुरुषव्याघ्र राक्षसाद् वा घटोत्कचात्।

naitasyānyo 'sti samare pratyudyātā dhanaṃjaya. ṛte tvāṃ puruṣavyāghra rākṣasād vā ghaṭotkacāt.

न तु तावद् अहं मन्ये प्राप्तकालं तवानघ। समागमं महाबाहो सूतपुत्रेण संयुगे।

na tu tāvad ahaṃ manye prāptakālaṃ tavānagha. samāgamaṃ mahābāho sūtaputreṇa saṃyuge.

दीप्यमाना महोल्केव तिष्ठत्य् अस्य हि वासवी। त्वदर्थं हि महाबाहो रौद्ररूपं बिभर्ति च। सूतपुत्रेण संयुगे। रक्ष्यते शक्तिर् एषा हि।

dīpyamānā maholkeva tiṣṭhaty asya hi vāsavī. tvadarthaṃ hi mahābāho raudrarūpaṃ bibharti ca. sūtaputreṇa saṃyuge. rakṣyate śaktir eṣā hi.

घटोत्कचस् तु राधेयं प्रत्युद्यातु महाबलः। स हि भीमेन बलिना जातः सुरपराक्रमः।

ghaṭotkacas tu rādheyaṃ pratyudyātu mahābalaḥ. sa hi bhīmena balinā jātaḥ suraparākramaḥ.

तस्मिन्न् अस्त्राणि दिव्यानि राक्षसान्य् आसुराणि च। सततं चानुरक्तो वो हितैषी च घटोत्कचः। विजेष्यति रणे कर्णम् इति मे नात्र संशयः।

tasminn astrāṇi divyāni rākṣasāny āsurāṇi ca. satataṃ cānurakto vo hitaiṣī ca ghaṭotkacaḥ. vijeṣyati raṇe karṇam iti me nātra saṃśayaḥ.

संजय उवाच। एवम् उक्त्वा महाबाहुः पार्थं पुष्करलोचनः। आजुहावाथ तद् रक्षः तच् चासीत् प्रादुर् अग्रतः।

saṃjaya uvāca. evam uktvā mahābāhuḥ pārthaṃ puṣkaralocanaḥ. ājuhāvātha tad rakṣaḥ tac cāsīt prādur agrataḥ.

कवची स शरी खड्गी सधन्वा च विशां पते। अभिवाद्य ततः कृष्णं पाण्डवं च धनंजयम्। अब्रवीत् तं तदा हृष्टस् त्व् अयम् अस्म्य् अनुशाधि माम्।

kavacī sa śarī khaḍgī sadhanvā ca viśāṃ pate. abhivādya tataḥ kṛṣṇaṃ pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam. abravīt taṃ tadā hṛṣṭas tv ayam asmy anuśādhi mām.

ततस् तं मेघसंकाशं दीप्तास्यं दीप्तकुण्डलम्। अभ्यभाषत हैडिम्बं दाशार्हः प्रहसन्न् इव।

tatas taṃ meghasaṃkāśaṃ dīptāsyaṃ dīptakuṇḍalam. abhyabhāṣata haiḍimbaṃ dāśārhaḥ prahasann iva.

घटोत्कच विजानीहि यत् त्वां वक्ष्यामि पुत्रक। प्राप्तो विक्रमकालो ऽयं तव नान्यस्य कस्य चित्।

ghaṭotkaca vijānīhi yat tvāṃ vakṣyāmi putraka. prāpto vikramakālo 'yaṃ tava nānyasya kasya cit.

स भवान् मज्जमानानां बन्धूनां त्वं प्लवो यथा। विविधानि तवास्त्राणि सन्ति माया च राक्षसी।

sa bhavān majjamānānāṃ bandhūnāṃ tvaṃ plavo yathā. vividhāni tavāstrāṇi santi māyā ca rākṣasī.

पश्य कर्णेन हैडिम्ब पाण्डवानाम् अनीकिनी। काल्यमाना यथा गावः पालेन रणमूर्धनि।

paśya karṇena haiḍimba pāṇḍavānām anīkinī. kālyamānā yathā gāvaḥ pālena raṇamūrdhani.

एष कर्णो महेष्वासो मतिमान् दृढविक्रमः। पाण्डवानाम् अनीकेषु निहन्ति क्षत्रियर्षभान्।

eṣa karṇo maheṣvāso matimān dṛḍhavikramaḥ. pāṇḍavānām anīkeṣu nihanti kṣatriyarṣabhān.

किरन्तः शरवर्षाणि महान्ति दृढधन्विनः। न शक्नुवन्त्य् अवस्थातुं पीड्यमानाः शरार्चिषा।

kirantaḥ śaravarṣāṇi mahānti dṛḍhadhanvinaḥ. na śaknuvanty avasthātuṃ pīḍyamānāḥ śarārciṣā.

निशीथे सूतपुत्रेण शरवर्षेण पीडिताः। एते द्रवन्ति पाञ्चालाः सिंहस्येव भयान् मृगाः।

niśīthe sūtaputreṇa śaravarṣeṇa pīḍitāḥ. ete dravanti pāñcālāḥ siṃhasyeva bhayān mṛgāḥ.

एतस्यैवं प्रवृद्धस्य सूतपुत्रस्य संयुगे। निषेद्धा विद्यते नान्यस् त्वद् ऋते भीमविक्रम।

etasyaivaṃ pravṛddhasya sūtaputrasya saṃyuge. niṣeddhā vidyate nānyas tvad ṛte bhīmavikrama.

स त्वं कुरु महाबाहो कर्म युक्तम् इहात्मनः। मातुलानां पितॄणां च तेजसो ऽस्त्रबलस्य च।

sa tvaṃ kuru mahābāho karma yuktam ihātmanaḥ. mātulānāṃ pitṝṇāṃ ca tejaso 'strabalasya ca.

एतदर्थं हि हैडिम्ब पुत्रान् इच्छन्ति मानवाः। कथं नस् तारयेद् दुःखात् स त्वं तारय बान्धवान्। इच्छन्ति पितरः पुत्रान् स्वार्थहेतोर् घटोत्कच। इहलोकात् परे लोके तारयिष्यन्ति ये हिताः।

etadarthaṃ hi haiḍimba putrān icchanti mānavāḥ. kathaṃ nas tārayed duḥkhāt sa tvaṃ tāraya bāndhavān. icchanti pitaraḥ putrān svārthahetor ghaṭotkaca. ihalokāt pare loke tārayiṣyanti ye hitāḥ.

तव ह्य् अस्त्रबलं भीमं मायाश् च तव दुस्तराः। संग्रामे युध्यमानस्य सततं भीमनन्दन।

tava hy astrabalaṃ bhīmaṃ māyāś ca tava dustarāḥ. saṃgrāme yudhyamānasya satataṃ bhīmanandana.

पाण्डवानां प्रभग्नानां कर्णेन शितसायकैः। मज्जतां धार्तराष्ट्रेषु भव पारं परंतप।

pāṇḍavānāṃ prabhagnānāṃ karṇena śitasāyakaiḥ. majjatāṃ dhārtarāṣṭreṣu bhava pāraṃ paraṃtapa.

रात्रौ हि राक्षसा भूयो भवन्त्य् अमितविक्रमाः। बलवन्तः सुदुर्धर्षाः शूरा विक्रान्तचारिणः।

rātrau hi rākṣasā bhūyo bhavanty amitavikramāḥ. balavantaḥ sudurdharṣāḥ śūrā vikrāntacāriṇaḥ.

जहि कर्णं महेष्वासं निशीथे मायया रणे। पार्था द्रोणं वधिष्यन्ति धृष्टद्युम्नपुरोगमाः।

jahi karṇaṃ maheṣvāsaṃ niśīthe māyayā raṇe. pārthā droṇaṃ vadhiṣyanti dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ.

केशवस्य वचः श्रुत्वा बीभत्सुर् अपि राक्षसम्। अभ्यभाषत कौरव्य घटोत्कचम् अरिंदमम्।

keśavasya vacaḥ śrutvā bībhatsur api rākṣasam. abhyabhāṣata kauravya ghaṭotkacam ariṃdamam.

घटोत्कच भवांश् चैव दीर्घबाहुश् च सात्यकिः। मतौ मे सर्वसैन्येषु भीमसेनश् च पाण्डवः।

ghaṭotkaca bhavāṃś caiva dīrghabāhuś ca sātyakiḥ. matau me sarvasainyeṣu bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ.

स भवान् यातु कर्णेन द्वैरथं युध्यतां निशि। सात्यकिः पृष्ठगोपस् ते भविष्यति महारथः।

sa bhavān yātu karṇena dvairathaṃ yudhyatāṃ niśi. sātyakiḥ pṛṣṭhagopas te bhaviṣyati mahārathaḥ.

जहि कर्णं रणे शूरं सात्वतेन सहायवान्। यथेन्द्रस् तारकं पूर्वं स्कन्देन सह जघ्निवान्।

jahi karṇaṃ raṇe śūraṃ sātvatena sahāyavān. yathendras tārakaṃ pūrvaṃ skandena saha jaghnivān.

घटोत्कच उवाच। एवम् एव महाबाहो यथा वदसि मां प्रभो। त्वया नियुक्तो गच्छामि कर्णस्य वधकाङ्क्षया। अलम् एवास्मि कर्णाय द्रोणायालं च सत्तम। अन्येषां क्षत्रियाणां च कृतास्त्राणां महात्मनाम्।

ghaṭotkaca uvāca. evam eva mahābāho yathā vadasi māṃ prabho. tvayā niyukto gacchāmi karṇasya vadhakāṅkṣayā. alam evāsmi karṇāya droṇāyālaṃ ca sattama. anyeṣāṃ kṣatriyāṇāṃ ca kṛtāstrāṇāṃ mahātmanām.

अद्य दास्यामि संग्रामं सूतपुत्राय तं निशि। यं जनाः संप्रवक्ष्यन्ति यावद् भूमिर् धरिष्यति।

adya dāsyāmi saṃgrāmaṃ sūtaputrāya taṃ niśi. yaṃ janāḥ saṃpravakṣyanti yāvad bhūmir dhariṣyati.

न चात्र शूरान् मोक्ष्यामि न भीतान् न कृताञ्जलीन्। सर्वान् एव वधिष्यामि राक्षसं धर्मम् आस्थितः।

na cātra śūrān mokṣyāmi na bhītān na kṛtāñjalīn. sarvān eva vadhiṣyāmi rākṣasaṃ dharmam āsthitaḥ.

संजय उवाच। एवम् उक्त्वा महाबाहुर् हैडिम्बः परवीरहा। अभ्ययात् तुमुले कर्णं तव सैन्यं विभीषयन्।

saṃjaya uvāca. evam uktvā mahābāhur haiḍimbaḥ paravīrahā. abhyayāt tumule karṇaṃ tava sainyaṃ vibhīṣayan.

तम् आपतन्तं संक्रुद्धं दीप्तास्यम् इव पन्नगम्। अभ्यस्यन् परमेष्वासः प्रतिजग्राह सूतजः।

tam āpatantaṃ saṃkruddhaṃ dīptāsyam iva pannagam. abhyasyan parameṣvāsaḥ pratijagrāha sūtajaḥ.

तयोः समभवद् युद्धं कर्णराक्षसयोर् निशि। गर्जतो राजशार्दूल शक्रप्रह्रादयोर् इव।

tayoḥ samabhavad yuddhaṃ karṇarākṣasayor niśi. garjato rājaśārdūla śakraprahrādayor iva.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...