महाभारत 7.147 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 147→

[mh-7-147] • 38 श्लोकाः

संजय उवाच। विद्रुतं स्वबलं दृष्ट्वा वध्यमानं महात्मभिः। क्रोधेन महताविष्टः पुत्रस् तव विशां पते।

saṃjaya uvāca. vidrutaṃ svabalaṃ dṛṣṭvā vadhyamānaṃ mahātmabhiḥ. krodhena mahatāviṣṭaḥ putras tava viśāṃ pate.

अभ्येत्य सहसा कर्णं द्रोणं च जयतां वरम्। अमर्षवशम् आपन्नो वाक्यज्ञो वाक्यम् अब्रवीत्। ततो दुर्योधनो द्रोणं कर्णं च भरतर्षभ। चोदयाम् आस तौ तूर्णम् अमर्षवशम् ईयतुः।

abhyetya sahasā karṇaṃ droṇaṃ ca jayatāṃ varam. amarṣavaśam āpanno vākyajño vākyam abravīt. tato duryodhano droṇaṃ karṇaṃ ca bharatarṣabha. codayām āsa tau tūrṇam amarṣavaśam īyatuḥ.

भवद्भ्याम् इह संग्रामो क्रुद्धाभ्यां संप्रवर्तितः। आहवे निहतं दृष्ट्वा सैन्धवं सव्यसाचिना।

bhavadbhyām iha saṃgrāmo kruddhābhyāṃ saṃpravartitaḥ. āhave nihataṃ dṛṣṭvā saindhavaṃ savyasācinā.

निहन्यमानां पाण्डूनां बलेन मम वाहिनीम्। भूत्वा तद्विजये शक्ताव् अशक्ताव् इव पश्यतः।

nihanyamānāṃ pāṇḍūnāṃ balena mama vāhinīm. bhūtvā tadvijaye śaktāv aśaktāv iva paśyataḥ.

यद्य् अहं भवतोस् त्याज्यो न वाच्यो ऽस्मि तदैव हि। आवां पाण्डुसुतान् संख्ये जेष्याव इति मानदौ।

yady ahaṃ bhavatos tyājyo na vācyo 'smi tadaiva hi. āvāṃ pāṇḍusutān saṃkhye jeṣyāva iti mānadau.

तदैवाहं वचः श्रुत्वा भवद्भ्याम् अनुसंमतम्। कृतवान् पाण्डवैः सार्धं वैरं योधविनाशनम्।

tadaivāhaṃ vacaḥ śrutvā bhavadbhyām anusaṃmatam. kṛtavān pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ vairaṃ yodhavināśanam.

यदि नाहं परित्याज्यो भवद्भ्यां पुरुषर्षभौ। युध्येताम् अनुरूपेण विक्रमेण सुविक्रमौ। प्रस्तुतं हि मया युद्धम् आश्रित्य विपुलं बलम्। भवद्भ्यां पाण्डवैः सार्धं तच् च सर्वं निरर्थकम्।

yadi nāhaṃ parityājyo bhavadbhyāṃ puruṣarṣabhau. yudhyetām anurūpeṇa vikrameṇa suvikramau. prastutaṃ hi mayā yuddham āśritya vipulaṃ balam. bhavadbhyāṃ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ tac ca sarvaṃ nirarthakam.

वाक्प्रतोदेन तौ वीरौ प्रणुन्नौ तनयेन ते। प्रावर्तयेतां तौ युद्धं घट्टिताव् इव पन्नगौ।

vākpratodena tau vīrau praṇunnau tanayena te. prāvartayetāṃ tau yuddhaṃ ghaṭṭitāv iva pannagau.

ततस् तौ रथिनां श्रेष्ठौ सर्वलोकधनुर्धरौ। शैनेयप्रमुखान् पार्थान् अभिदुद्रुवतू रणे।

tatas tau rathināṃ śreṣṭhau sarvalokadhanurdharau. śaineyapramukhān pārthān abhidudruvatū raṇe.

तथैव सहिताः पार्थाः स्वेन सैन्येन संवृताः। अभ्यवर्तन्त तौ वीरौ नर्दमानौ मुहुर् मुहुः।

tathaiva sahitāḥ pārthāḥ svena sainyena saṃvṛtāḥ. abhyavartanta tau vīrau nardamānau muhur muhuḥ.

अथ द्रोणो महेष्वासो दशभिः शिनिपुंगवम्। अविध्यत् त्वरितं क्रुद्धः सर्वशस्त्रभृतां वरः।

atha droṇo maheṣvāso daśabhiḥ śinipuṃgavam. avidhyat tvaritaṃ kruddhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ.

कर्णश् च दशभिर् बाणैः पुत्रश् च तव सप्तभिः। दशभिर् वृषसेनश् च सौबलश् चापि सप्तभिः। एते कौरव संक्रन्दे शैनेयं पर्यवारयन्। पाञ्चालान् आगतान् द्रोणः प्रेषयद् यमसादनम्। एतस्मिन्न् एव काले तु सूतपुत्रो महारथः। कर्णो राजन् महेष्वासो युद्धाय महतो महत्। मनः कृत्वाभ्ययाद् आशु धृष्टद्युम्नरथं प्रति।

karṇaś ca daśabhir bāṇaiḥ putraś ca tava saptabhiḥ. daśabhir vṛṣasenaś ca saubalaś cāpi saptabhiḥ. ete kaurava saṃkrande śaineyaṃ paryavārayan. pāñcālān āgatān droṇaḥ preṣayad yamasādanam. etasminn eva kāle tu sūtaputro mahārathaḥ. karṇo rājan maheṣvāso yuddhāya mahato mahat. manaḥ kṛtvābhyayād āśu dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati.

दृष्ट्वा च समरे द्रोणं निघ्नन्तं पाण्डवीं चमूम्। विव्यधुः सोमकास् तूर्णं समन्ताच् छरवृष्टिभिः।

dṛṣṭvā ca samare droṇaṃ nighnantaṃ pāṇḍavīṃ camūm. vivyadhuḥ somakās tūrṇaṃ samantāc charavṛṣṭibhiḥ.

ततो द्रोणो ऽहरत् प्राणान् क्षत्रियाणां विशां पते। रश्मिभिर् भास्करो राजंस् तमसाम् इव भारत।

tato droṇo 'harat prāṇān kṣatriyāṇāṃ viśāṃ pate. raśmibhir bhāskaro rājaṃs tamasām iva bhārata.

द्रोणेन वध्यमानानां पाञ्चालानां विशां पते। शुश्रुवे तुमुलः शब्दः क्रोशताम् इतरेतरम्।

droṇena vadhyamānānāṃ pāñcālānāṃ viśāṃ pate. śuśruve tumulaḥ śabdaḥ krośatām itaretaram.

पुत्रान् अन्ये पितॄन् अन्ये भ्रातॄन् अन्ये च मातुलान्। भागिनेयान् वयस्यांश् च तथा संबन्धिबान्धवान्। उत्सृज्योत्सृज्य गच्छन्ति त्वरिता जीवितेप्सवः।

putrān anye pitṝn anye bhrātṝn anye ca mātulān. bhāgineyān vayasyāṃś ca tathā saṃbandhibāndhavān. utsṛjyotsṛjya gacchanti tvaritā jīvitepsavaḥ.

अपरे मोहिता मोहात् तम् एवाभिमुखा ययुः। पाण्डवानां रणे योधाः परलोकं तथापरे।

apare mohitā mohāt tam evābhimukhā yayuḥ. pāṇḍavānāṃ raṇe yodhāḥ paralokaṃ tathāpare.

सा तथा पाण्डवी सेना वध्यमाना महात्मभिः। निशि संप्राद्रवद् राजन्न् उत्सृज्योल्काः सहस्रशः।

sā tathā pāṇḍavī senā vadhyamānā mahātmabhiḥ. niśi saṃprādravad rājann utsṛjyolkāḥ sahasraśaḥ.

पश्यतो भीमसेनस्य विजयस्याच्युतस्य च। यमयोर् धर्मपुत्रस्य पार्षतस्य च पश्यतः।

paśyato bhīmasenasya vijayasyācyutasya ca. yamayor dharmaputrasya pārṣatasya ca paśyataḥ.

तमसा संवृते लोके न प्राज्ञायत किं चन। कौरवाणां प्रकाशेन दृश्यन्ते तु द्रुताः परे।

tamasā saṃvṛte loke na prājñāyata kiṃ cana. kauravāṇāṃ prakāśena dṛśyante tu drutāḥ pare.

द्रवमाणं तु तत् सैन्यं द्रोणकर्णौ महारथौ। जघ्नतुः पृष्ठतो राजन् किरन्तौ सायकान् बहून्।

dravamāṇaṃ tu tat sainyaṃ droṇakarṇau mahārathau. jaghnatuḥ pṛṣṭhato rājan kirantau sāyakān bahūn.

पाञ्चालेषु प्रभग्नेषु दीर्यमाणेषु सर्वशः। जनार्दनो दीनमनाः प्रत्यभाषत फल्गुनम्।

pāñcāleṣu prabhagneṣu dīryamāṇeṣu sarvaśaḥ. janārdano dīnamanāḥ pratyabhāṣata phalgunam.

द्रोणकर्णौ महेष्वासाव् एतौ पार्षतसात्यकी। पाञ्चालांश् चैव सहितौ जघ्नतुः सायकैर् भृशम्।

droṇakarṇau maheṣvāsāv etau pārṣatasātyakī. pāñcālāṃś caiva sahitau jaghnatuḥ sāyakair bhṛśam.

एतयोः शरवर्षेण प्रभग्ना नो महारथाः। वार्यमाणापि कौन्तेय पृतना नावतिष्ठते। तां तु विद्रवतीं दृष्ट्वा ऊचतुः केशवार्जुनौ। मा विद्रवत वित्रस्ता भयं त्यजत पाण्डवाः।

etayoḥ śaravarṣeṇa prabhagnā no mahārathāḥ. vāryamāṇāpi kaunteya pṛtanā nāvatiṣṭhate. tāṃ tu vidravatīṃ dṛṣṭvā ūcatuḥ keśavārjunau. mā vidravata vitrastā bhayaṃ tyajata pāṇḍavāḥ.

एताव् आवां सर्वसैन्यैर् व्यूढैः सम्यग् उदायुधैः। द्रोणं च सूतपुत्रं च प्रयतावः प्रबाधितुम्।

etāv āvāṃ sarvasainyair vyūḍhaiḥ samyag udāyudhaiḥ. droṇaṃ ca sūtaputraṃ ca prayatāvaḥ prabādhitum.

एतौ हि बलिनौ शूरौ कृतास्त्रौ जितकाशिनौ। उपेक्षितौ बलं क्रुद्धौ नाशयेतां निशाम् इमाम्। तयोः संवदतोर् एवं भीमकर्मा महाबलः। एष भीमो ऽभियात्य् उग्रः पुनर् आवर्त्य वाहिनीम्।

etau hi balinau śūrau kṛtāstrau jitakāśinau. upekṣitau balaṃ kruddhau nāśayetāṃ niśām imām. tayoḥ saṃvadator evaṃ bhīmakarmā mahābalaḥ. eṣa bhīmo 'bhiyāty ugraḥ punar āvartya vāhinīm.

वृकोदरं तथायान्तं दृष्ट्वा तत्र जनार्दनः। पुनर् एवाब्रवीद् राजन् हर्षयन्न् इव पाण्डवम्।

vṛkodaraṃ tathāyāntaṃ dṛṣṭvā tatra janārdanaḥ. punar evābravīd rājan harṣayann iva pāṇḍavam.

एष भीमो रणश्लाघी वृतः सोमकपाण्डवैः। रुषितो ऽभ्येति वेगेन द्रोणकर्णौ महाबलौ।

eṣa bhīmo raṇaślāghī vṛtaḥ somakapāṇḍavaiḥ. ruṣito 'bhyeti vegena droṇakarṇau mahābalau.

एतेन सहितो युध्य पाञ्चालैश् च महारथैः। आश्वासनार्थं सर्वेषां सैन्यानां पाण्डुनन्दन।

etena sahito yudhya pāñcālaiś ca mahārathaiḥ. āśvāsanārthaṃ sarveṣāṃ sainyānāṃ pāṇḍunandana.

ततस् तौ पुरुषव्याघ्राव् उभौ माधवपाण्डवौ। द्रोणकर्णौ समासाद्य धिष्ठितौ रणमूर्धनि।

tatas tau puruṣavyāghrāv ubhau mādhavapāṇḍavau. droṇakarṇau samāsādya dhiṣṭhitau raṇamūrdhani.

ततस् तत् पुनर् आवृत्तं युधिष्ठिरबलं महत्। ततो द्रोणश् च कर्णश् च परान् ममृदतुर् युधि।

tatas tat punar āvṛttaṃ yudhiṣṭhirabalaṃ mahat. tato droṇaś ca karṇaś ca parān mamṛdatur yudhi.

स संप्रहारस् तुमुलो निशि प्रत्यभवन् महान्। यथा सागरयो राजंश् चन्द्रोदयविवृद्धयोः।

sa saṃprahāras tumulo niśi pratyabhavan mahān. yathā sāgarayo rājaṃś candrodayavivṛddhayoḥ.

तत उत्सृज्य पाणिभ्यः प्रदीपांस् तव वाहिनी। युयुधे पाण्डवैः सार्धम् उन्मत्तवद् अहःक्षये।

tata utsṛjya pāṇibhyaḥ pradīpāṃs tava vāhinī. yuyudhe pāṇḍavaiḥ sārdham unmattavad ahaḥkṣaye.

रजसा तमसा चैव संवृते भृशदारुणे। केवलं नामगोत्रेण प्रायुध्यन्त जयैषिणः।

rajasā tamasā caiva saṃvṛte bhṛśadāruṇe. kevalaṃ nāmagotreṇa prāyudhyanta jayaiṣiṇaḥ.

अश्रूयन्त हि नामानि श्राव्यमाणानि पार्थिवैः। प्रहरद्भिर् महाराज स्वयंवर इवाहवे।

aśrūyanta hi nāmāni śrāvyamāṇāni pārthivaiḥ. praharadbhir mahārāja svayaṃvara ivāhave.

निःशब्दम् आसीत् सहसा पुनः शब्दो महान् अभूत्। क्रुद्धानां युध्यमानानां जयतां जीयताम् अपि।

niḥśabdam āsīt sahasā punaḥ śabdo mahān abhūt. kruddhānāṃ yudhyamānānāṃ jayatāṃ jīyatām api.

यत्र यत्र स्म दृश्यन्ते प्रदीपाः कुरुसत्तम। तत्र तत्र स्म ते शूरा निपतन्ति पतंगवत्।

yatra yatra sma dṛśyante pradīpāḥ kurusattama. tatra tatra sma te śūrā nipatanti pataṃgavat.

तथा संयुध्यमानानां विगाढाभून् महानिशा। पाण्डवानां च राजेन्द्र कौरवाणां च सर्वशः।

tathā saṃyudhyamānānāṃ vigāḍhābhūn mahāniśā. pāṇḍavānāṃ ca rājendra kauravāṇāṃ ca sarvaśaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents