महाभारत 7.145 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 145→

[mh-7-145] • 68 श्लोकाः

संजय उवाच। तस्मिन् सुतुमुले युद्धे वर्तमाने भयावहे। धृष्टद्युम्नो महाराज द्रोणम् एवाभ्यवर्तत।

saṃjaya uvāca. tasmin sutumule yuddhe vartamāne bhayāvahe. dhṛṣṭadyumno mahārāja droṇam evābhyavartata.

संमृजानो धनुः श्रेष्ठं ज्यां विकर्षन् पुनः पुनः। अभ्यवर्तत द्रोणस्य रथं रुक्मविभूषितम्।

saṃmṛjāno dhanuḥ śreṣṭhaṃ jyāṃ vikarṣan punaḥ punaḥ. abhyavartata droṇasya rathaṃ rukmavibhūṣitam.

धृष्टद्युम्नं तदायान्तं द्रोणस्यान्तचिकीर्षया। परिवव्रुर् महाराज पाञ्चालाः पाण्डवैः सह।

dhṛṣṭadyumnaṃ tadāyāntaṃ droṇasyāntacikīrṣayā. parivavrur mahārāja pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha.

तथा परिवृतं दृष्ट्वा द्रोणम् आचार्यसत्तमम्। पुत्रास् ते सर्वतो यत्ता ररक्षुर् द्रोणम् आहवे।

tathā parivṛtaṃ dṛṣṭvā droṇam ācāryasattamam. putrās te sarvato yattā rarakṣur droṇam āhave.

बलार्णवौ ततस् तौ तु समेयातां निशामुखे। वातोद्धूतौ क्षुब्धसत्त्वौ भैरवौ सागराव् इव।

balārṇavau tatas tau tu sameyātāṃ niśāmukhe. vātoddhūtau kṣubdhasattvau bhairavau sāgarāv iva.

ततो द्रोणं महाराज पाञ्चाल्यः पञ्चभिः शरैः। विव्याध हृदये तूर्णं सिंहनादं ननाद च।

tato droṇaṃ mahārāja pāñcālyaḥ pañcabhiḥ śaraiḥ. vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ siṃhanādaṃ nanāda ca.

तं द्रोणः पञ्चविंशत्या विद्ध्वा भारत संयुगे। चिच्छेदान्येन भल्लेन धनुर् अस्य महाप्रभम्।

taṃ droṇaḥ pañcaviṃśatyā viddhvā bhārata saṃyuge. cicchedānyena bhallena dhanur asya mahāprabham.

धृष्टद्युम्नस् तु निर्विद्धो द्रोणेन भरतर्षभ। उत्ससर्ज धनुस् तूर्णं संदश्य दशनच्छदम्।

dhṛṣṭadyumnas tu nirviddho droṇena bharatarṣabha. utsasarja dhanus tūrṇaṃ saṃdaśya daśanacchadam.

ततः क्रुद्धो महाराज धृष्टद्युम्नः प्रतापवान्। आददे ऽन्यद् धनुः श्रेष्ठं द्रोणस्यान्तचिकीर्षया।

tataḥ kruddho mahārāja dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān. ādade 'nyad dhanuḥ śreṣṭhaṃ droṇasyāntacikīrṣayā.

विकृष्य च धनुश् चित्रम् आकर्णात् परवीरहा। द्रोणस्यान्तकरं घोरं व्यसृजत् सायकं ततः।

vikṛṣya ca dhanuś citram ākarṇāt paravīrahā. droṇasyāntakaraṃ ghoraṃ vyasṛjat sāyakaṃ tataḥ.

स विसृष्टो बलवता शरो घोरो महामृधे। भासयाम् आस तत् सैन्यं दिवाकर इवोदितः।

sa visṛṣṭo balavatā śaro ghoro mahāmṛdhe. bhāsayām āsa tat sainyaṃ divākara ivoditaḥ.

तं दृष्ट्वा तु शरं घोरं देवगन्धर्वमानवाः। स्वस्त्य् अस्तु समरे राजन् द्रोणायेत्य् अब्रुवन् वचः।

taṃ dṛṣṭvā tu śaraṃ ghoraṃ devagandharvamānavāḥ. svasty astu samare rājan droṇāyety abruvan vacaḥ.

तं तु सायकम् अप्राप्तम् आचार्यस्य रथं प्रति। कर्णो द्वादशधा राजंश् चिच्छेद कृतहस्तवत्।

taṃ tu sāyakam aprāptam ācāryasya rathaṃ prati. karṇo dvādaśadhā rājaṃś ciccheda kṛtahastavat.

स छिन्नो बहुधा राजन् सूतपुत्रेण मारिष। निपपात शरस् तूर्णं निकृत्तः कर्णसायकैः।

sa chinno bahudhā rājan sūtaputreṇa māriṣa. nipapāta śaras tūrṇaṃ nikṛttaḥ karṇasāyakaiḥ.

छित्त्वा तु समरे बाणं शरैः संनतपर्वभिः। धृष्टद्युम्नं रणे कर्णो विव्याध दशभिः शरैः।

chittvā tu samare bāṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe karṇo vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ.

पञ्चभिर् द्रोणपुत्रस् तु स्वयं द्रोणश् च सप्तभिः। शल्यश् च नवभिर् बाणैस् त्रिभिर् दुःशासनस् तथा।

pañcabhir droṇaputras tu svayaṃ droṇaś ca saptabhiḥ. śalyaś ca navabhir bāṇais tribhir duḥśāsanas tathā.

दुर्योधनश् च विंशत्या शकुनिश् चापि पञ्चभिः। पाञ्चाल्यं त्वरिताविध्यन् सर्व एव महारथाः।

duryodhanaś ca viṃśatyā śakuniś cāpi pañcabhiḥ. pāñcālyaṃ tvaritāvidhyan sarva eva mahārathāḥ.

स विद्धः सप्तभिर् वीरैर् द्रोणत्राणार्थम् आहवे। सर्वान् असंभ्रमाद् राजन् प्रत्यविध्यत् त्रिभिस् त्रिभिः। द्रोणं द्रौणिं च कर्णं च विव्याध तव चात्मजम्।

sa viddhaḥ saptabhir vīrair droṇatrāṇārtham āhave. sarvān asaṃbhramād rājan pratyavidhyat tribhis tribhiḥ. droṇaṃ drauṇiṃ ca karṇaṃ ca vivyādha tava cātmajam.

ते विद्ध्वा धन्विना तेन धृष्टद्युम्नं पुनर् मृधे। विव्यधुः पञ्चभिस् तूर्णम् एकैको रथिनां वरः।

te viddhvā dhanvinā tena dhṛṣṭadyumnaṃ punar mṛdhe. vivyadhuḥ pañcabhis tūrṇam ekaiko rathināṃ varaḥ.

द्रुमसेनस् तु संक्रुद्धो राजन् विव्याध पत्रिणा। त्रिभिश् चान्यैः शरैस् तूर्णं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

drumasenas tu saṃkruddho rājan vivyādha patriṇā. tribhiś cānyaiḥ śarais tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

स तु तं प्रतिविव्याध त्रिभिस् तीक्ष्णैर् अजिह्मगैः। स्वर्णपुङ्खैः शिलाधौतैः प्राणान्तकरणैर् युधि।

sa tu taṃ prativivyādha tribhis tīkṣṇair ajihmagaiḥ. svarṇapuṅkhaiḥ śilādhautaiḥ prāṇāntakaraṇair yudhi.

भल्लेनान्येन तु पुनः सुवर्णोज्ज्वलकुण्डलम्। उन्ममाथ शिरः कायाद् द्रुमसेनस्य वीर्यवान्।

bhallenānyena tu punaḥ suvarṇojjvalakuṇḍalam. unmamātha śiraḥ kāyād drumasenasya vīryavān.

तच्छिरो न्यपतद् भूमौ संदष्टौष्ठपुटं रणे। महावातसमुद्धूतं पक्वं तालफलं यथा। द्युमत्सेनं हतं दृष्ट्वा धृष्टद्युम्नः प्रतापवान्। कर्णम् अभ्यद्रवद् राजन् सायकैर् बहुभिः शितैः।

tacchiro nyapatad bhūmau saṃdaṣṭauṣṭhapuṭaṃ raṇe. mahāvātasamuddhūtaṃ pakvaṃ tālaphalaṃ yathā. dyumatsenaṃ hataṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān. karṇam abhyadravad rājan sāyakair bahubhiḥ śitaiḥ.

तांश् च विद्ध्वा पुनर् वीरान् वीरः सुनिशितैः शरैः। राधेयस्याच्छिनद् भल्लैः कार्मुकं चित्रयोधिनः।

tāṃś ca viddhvā punar vīrān vīraḥ suniśitaiḥ śaraiḥ. rādheyasyācchinad bhallaiḥ kārmukaṃ citrayodhinaḥ.

न तु तन् ममृषे कर्णो धनुषश् छेदनं तथा। निकर्तनम् इवात्युग्रो लाङ्गूलस्य यथा हरिः।

na tu tan mamṛṣe karṇo dhanuṣaś chedanaṃ tathā. nikartanam ivātyugro lāṅgūlasya yathā hariḥ.

सो ऽन्यद् धनुः समादाय क्रोधरक्तेक्षणः श्वसन्। अभ्यवर्षच् छरौघैस् तं धृष्टद्युम्नं महाबलम्।

so 'nyad dhanuḥ samādāya krodharaktekṣaṇaḥ śvasan. abhyavarṣac charaughais taṃ dhṛṣṭadyumnaṃ mahābalam.

दृष्ट्वा तु कर्णं संरब्धं ते वीराः षड् रथर्षभाः। पाञ्चाल्यपुत्रं त्वरिताः परिवव्रुर् जिघांसया।

dṛṣṭvā tu karṇaṃ saṃrabdhaṃ te vīrāḥ ṣaḍ ratharṣabhāḥ. pāñcālyaputraṃ tvaritāḥ parivavrur jighāṃsayā.

षण्णां योधप्रवीराणां तावकानां पुरस्कृतम्। मृत्योर् आस्यम् अनुप्राप्तं धृष्टद्युम्नम् अमंस्महि।

ṣaṇṇāṃ yodhapravīrāṇāṃ tāvakānāṃ puraskṛtam. mṛtyor āsyam anuprāptaṃ dhṛṣṭadyumnam amaṃsmahi.

एतस्मिन्न् एव काले तु दाशार्हो विकिरञ् शरान्। धृष्टद्युम्नं पराक्रान्तं सात्यकिः प्रत्यपद्यत।

etasminn eva kāle tu dāśārho vikirañ śarān. dhṛṣṭadyumnaṃ parākrāntaṃ sātyakiḥ pratyapadyata.

तम् आयान्तं महेष्वासं सात्यकिं युद्धदुर्मदम्। राधेयो दशभिर् बाणैः प्रत्यविध्यद् अजिह्मगैः।

tam āyāntaṃ maheṣvāsaṃ sātyakiṃ yuddhadurmadam. rādheyo daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyad ajihmagaiḥ.

तं सात्यकिर् महाराज विव्याध दशभिः शरैः। पश्यतां सर्ववीराणां मा गास् तिष्ठेति चाब्रवीत्।

taṃ sātyakir mahārāja vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ. paśyatāṃ sarvavīrāṇāṃ mā gās tiṣṭheti cābravīt.

स सात्यकेस् तु बलिनः कर्णस्य च महात्मनः। आसीत् समागमो घोरो बलिवासवयोर् इव।

sa sātyakes tu balinaḥ karṇasya ca mahātmanaḥ. āsīt samāgamo ghoro balivāsavayor iva.

त्रासयंस् तलघोषेण क्षत्रियान् क्षत्रियर्षभः। राजीवलोचनं कर्णं सात्यकिः प्रत्यविध्यत।

trāsayaṃs talaghoṣeṇa kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ. rājīvalocanaṃ karṇaṃ sātyakiḥ pratyavidhyata.

कम्पयन्न् इव घोषेण धनुषो वसुधां बली। सूतपुत्रो महाराज सात्यकिं प्रत्ययोधयत्।

kampayann iva ghoṣeṇa dhanuṣo vasudhāṃ balī. sūtaputro mahārāja sātyakiṃ pratyayodhayat.

विपाठकर्णिनाराचैर् वत्सदन्तैः क्षुरैर् अपि। कर्णः शरशतैश् चापि शैनेयं प्रत्यविध्यत।

vipāṭhakarṇinārācair vatsadantaiḥ kṣurair api. karṇaḥ śaraśataiś cāpi śaineyaṃ pratyavidhyata.

तथैव युयुधानो ऽपि वृष्णीनां प्रवरो रथः। अभ्यवर्षच् छरैः कर्णं तद् युद्धम् अभवत् समम्।

tathaiva yuyudhāno 'pi vṛṣṇīnāṃ pravaro rathaḥ. abhyavarṣac charaiḥ karṇaṃ tad yuddham abhavat samam.

तावकाश् च महाराज कर्णपुत्रश् च दंशितः। सात्यकिं विव्यधुस् तूर्णं समन्तान् निशितैः शरैः।

tāvakāś ca mahārāja karṇaputraś ca daṃśitaḥ. sātyakiṃ vivyadhus tūrṇaṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ.

अस्त्रैर् अस्त्राणि संवार्य तेषां कर्णस्य चाभिभो। अविध्यत् सात्यकिः क्रुद्धो वृषसेनं स्तनान्तरे।

astrair astrāṇi saṃvārya teṣāṃ karṇasya cābhibho. avidhyat sātyakiḥ kruddho vṛṣasenaṃ stanāntare.

तेन बाणेन निर्विद्धो वृषसेनो विशां पते। न्यपतत् स रथे मूढो धनुर् उत्सृज्य वीर्यवान्।

tena bāṇena nirviddho vṛṣaseno viśāṃ pate. nyapatat sa rathe mūḍho dhanur utsṛjya vīryavān.

ततः कर्णो हतं मत्वा वृषसेनं महारथः। पुत्रशोकाभिसंतप्तः सात्यकिं प्रत्यपीडयत्।

tataḥ karṇo hataṃ matvā vṛṣasenaṃ mahārathaḥ. putraśokābhisaṃtaptaḥ sātyakiṃ pratyapīḍayat.

पीड्यमानस् तु कर्णेन युयुधानो महारथः। विव्याध बहुभिः कर्णं त्वरमाणः पुनः पुनः।

pīḍyamānas tu karṇena yuyudhāno mahārathaḥ. vivyādha bahubhiḥ karṇaṃ tvaramāṇaḥ punaḥ punaḥ.

स कर्णं दशभिर् विद्ध्वा वृषसेनं च सप्तभिः। सहस्तावापधनुषी तयोश् चिच्छेद सात्वतः।

sa karṇaṃ daśabhir viddhvā vṛṣasenaṃ ca saptabhiḥ. sahastāvāpadhanuṣī tayoś ciccheda sātvataḥ.

ताव् अन्ये धनुषी सज्ये कृत्वा शत्रुभयंकरे। युयुधानम् अविध्येतां समन्तान् निशितैः शरैः।

tāv anye dhanuṣī sajye kṛtvā śatrubhayaṃkare. yuyudhānam avidhyetāṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ.

वर्तमाने तु संग्रामे तस्मिन् वीरवरक्षये। अतीव शुश्रुवे राजन् गाण्डीवस्य महास्वनः।

vartamāne tu saṃgrāme tasmin vīravarakṣaye. atīva śuśruve rājan gāṇḍīvasya mahāsvanaḥ.

श्रुत्वा तु रथनिर्घोषं गाण्डीवस्य च निस्वनम्। सूतपुत्रो ऽब्रवीद् राजन् दुर्योधनम् इदं वचः।

śrutvā tu rathanirghoṣaṃ gāṇḍīvasya ca nisvanam. sūtaputro 'bravīd rājan duryodhanam idaṃ vacaḥ.

एष सर्वाञ् शिबीन् हत्वा मुख्यशश् च नरर्षभान्। पौरवांश् च महेष्वासान् गाण्डीवनिनदो महान्। विक्षिपन्न् उत्तमं धनुः। पार्थस् तत्रैव नियतं।

eṣa sarvāñ śibīn hatvā mukhyaśaś ca nararṣabhān. pauravāṃś ca maheṣvāsān gāṇḍīvaninado mahān. vikṣipann uttamaṃ dhanuḥ. pārthas tatraiva niyataṃ.

श्रूयते रथघोषश् च वासवस्येव नर्दतः। करोति पाण्डवो व्यक्तं कर्मौपयिकम् आत्मनः।

śrūyate rathaghoṣaś ca vāsavasyeva nardataḥ. karoti pāṇḍavo vyaktaṃ karmaupayikam ātmanaḥ.

एषा विदीर्यते राजन् बहुधा भारती चमूः। विप्रकीर्णान्य् अनीकानि नावतिष्ठन्ति कर्हि चित्।

eṣā vidīryate rājan bahudhā bhāratī camūḥ. viprakīrṇāny anīkāni nāvatiṣṭhanti karhi cit.

वातेनेव समुद्धूतम् अभ्रजालं विदीर्यते। सव्यसाचिनम् आसाद्य भिन्ना नौर् इव सागरे।

vāteneva samuddhūtam abhrajālaṃ vidīryate. savyasācinam āsādya bhinnā naur iva sāgare.

द्रवतां योधमुख्यानां गाण्डीवप्रेषितैः शरैः। विद्धानां शतशो राजञ् श्रूयते निनदो महान्। निशीथे राजशार्दूल स्तनयित्नोर् इवाम्बरे।

dravatāṃ yodhamukhyānāṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ. viddhānāṃ śataśo rājañ śrūyate ninado mahān. niśīthe rājaśārdūla stanayitnor ivāmbare.

हाहाकाररवांश् चैव सिंहनादांश् च पुष्कलान्। शृणु शब्दान् बहुविधान् अर्जुनस्य रथं प्रति।

hāhākāraravāṃś caiva siṃhanādāṃś ca puṣkalān. śṛṇu śabdān bahuvidhān arjunasya rathaṃ prati.

अयं मध्ये स्थितो ऽस्माकं सात्यकिः सात्वताधमः। इह चेल् लभ्यते लक्ष्यं कृत्स्नाञ् जेष्यामहे परान्।

ayaṃ madhye sthito 'smākaṃ sātyakiḥ sātvatādhamaḥ. iha cel labhyate lakṣyaṃ kṛtsnāñ jeṣyāmahe parān.

एष पाञ्चालराजस्य पुत्रो द्रोणेन संगतः। सर्वतः संवृतो योधै राजन् पुरुषसत्तमैः।

eṣa pāñcālarājasya putro droṇena saṃgataḥ. sarvataḥ saṃvṛto yodhai rājan puruṣasattamaiḥ.

सात्यकिं यदि हन्यामो धृष्टद्युम्नं च पार्षतम्। असंशयं महाराज ध्रुवो नो विजयो भवेत्।

sātyakiṃ yadi hanyāmo dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam. asaṃśayaṃ mahārāja dhruvo no vijayo bhavet.

सौभद्रवद् इमौ वीरौ परिवार्य महारथौ। प्रयतामो महाराज निहन्तुं वृष्णिपार्षतौ।

saubhadravad imau vīrau parivārya mahārathau. prayatāmo mahārāja nihantuṃ vṛṣṇipārṣatau.

सव्यसाची पुरो ऽभ्येति द्रोणानीकाय भारत। संसक्तं सात्यकिं ज्ञात्वा बहुभिः कुरुपुंगवैः।

savyasācī puro 'bhyeti droṇānīkāya bhārata. saṃsaktaṃ sātyakiṃ jñātvā bahubhiḥ kurupuṃgavaiḥ.

तत्र गच्छन्तु बहवः प्रवरा रथसत्तमाः। यावत् पार्थो न जानाति सात्यकिं बहुभिर् वृतम्।

tatra gacchantu bahavaḥ pravarā rathasattamāḥ. yāvat pārtho na jānāti sātyakiṃ bahubhir vṛtam.

ते त्वरध्वं यथा शूराः शराणां मोक्षणे भृशम्। यथा तूर्णं व्रजत्य् एष परलोकाय माधवः। तथा कुरु महाराज सुनीत्या सुप्रयुक्तया।

te tvaradhvaṃ yathā śūrāḥ śarāṇāṃ mokṣaṇe bhṛśam. yathā tūrṇaṃ vrajaty eṣa paralokāya mādhavaḥ. tathā kuru mahārāja sunītyā suprayuktayā.

कर्णस्य मतम् आज्ञाय पुत्रस् ते प्राह सौबलम्। यथेन्द्रः समरे राजन् प्राह विष्णुं यशस्विनम्।

karṇasya matam ājñāya putras te prāha saubalam. yathendraḥ samare rājan prāha viṣṇuṃ yaśasvinam.

वृतः सहस्रैर् दशभिर् गजानाम् अनिवर्तिनाम्। रथैश् च दशसाहस्रैर् वृतो याहि धनंजयम्।

vṛtaḥ sahasrair daśabhir gajānām anivartinām. rathaiś ca daśasāhasrair vṛto yāhi dhanaṃjayam.

दुःशासनो दुर्विषहः सुबाहुर् दुष्प्रधर्षणः। एते त्वाम् अनुयास्यन्ति पत्तिभिर् बहुभिर् वृताः।

duḥśāsano durviṣahaḥ subāhur duṣpradharṣaṇaḥ. ete tvām anuyāsyanti pattibhir bahubhir vṛtāḥ.

जहि कृष्णौ महाबाहो धर्मराजं च मातुल। नकुलं सहदेवं च भीमसेनं च भारत।

jahi kṛṣṇau mahābāho dharmarājaṃ ca mātula. nakulaṃ sahadevaṃ ca bhīmasenaṃ ca bhārata.

देवानाम् इव देवेन्द्रे जयाशा मे त्वयि स्थिता। जहि मातुल कौन्तेयान् असुरान् इव पावकिः।

devānām iva devendre jayāśā me tvayi sthitā. jahi mātula kaunteyān asurān iva pāvakiḥ.

एवम् उक्तो ययौ पार्थान् पुत्रेण तव सौबलः। महत्या सेनया सार्धं तव पुत्रैस् तथा विभो।

evam ukto yayau pārthān putreṇa tava saubalaḥ. mahatyā senayā sārdhaṃ tava putrais tathā vibho.

प्रियार्थं तव पुत्राणां दिधक्षुः पाण्डुनन्दनान्। ततः प्रववृते युद्धं तावकानां परैः सह।

priyārthaṃ tava putrāṇāṃ didhakṣuḥ pāṇḍunandanān. tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tāvakānāṃ paraiḥ saha.

प्रयाते सौबले राजन् पाण्डवानाम् अनीकिनीम्। बलेन महता युक्तः सूतपुत्रस् तु सात्वतम्।

prayāte saubale rājan pāṇḍavānām anīkinīm. balena mahatā yuktaḥ sūtaputras tu sātvatam.

अभ्ययात् त्वरितं युद्धे किरञ् शरशतान् बहून्। तथैव पाण्डवाः सर्वे सात्यकिं पर्यवारयन्। भारद्वाजस् ततो गत्वा धृष्टद्युम्नरथं प्रति।

abhyayāt tvaritaṃ yuddhe kirañ śaraśatān bahūn. tathaiva pāṇḍavāḥ sarve sātyakiṃ paryavārayan. bhāradvājas tato gatvā dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati.

महद् युद्धं तदासीत् तु द्रोणस्य निशि भारत। धृष्टद्युम्नेन शूरेण पाञ्चालैश् च महात्मनः।

mahad yuddhaṃ tadāsīt tu droṇasya niśi bhārata. dhṛṣṭadyumnena śūreṇa pāñcālaiś ca mahātmanaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...