महाभारत 7.144 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 144→

[mh-7-144] • 42 श्लोकाः

संजय उवाच। नकुलं रभसं युद्धे निघ्नन्तं वाहिनीं तव। अभ्ययात् सौबलः क्रुद्धस् तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

saṃjaya uvāca. nakulaṃ rabhasaṃ yuddhe nighnantaṃ vāhinīṃ tava. abhyayāt saubalaḥ kruddhas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

कृतवैरौ तु तौ वीराव् अन्योन्यवधकाङ्क्षिणौ। शरैः पूर्णायतोत्सृष्टैर् अन्योन्यम् अभिजघ्नतुः।

kṛtavairau tu tau vīrāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau. śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ.

यथैव सौबलः क्षिप्रं शरवर्षाणि मुञ्चति। तथैव नकुलो राजञ् शिक्षां संदर्शयन् युधि।

yathaiva saubalaḥ kṣipraṃ śaravarṣāṇi muñcati. tathaiva nakulo rājañ śikṣāṃ saṃdarśayan yudhi.

ताव् उभौ समरे शूरौ शरकण्टकिनौ तदा। व्यराजेतां महाराज कण्टकैर् इव शाल्मली।

tāv ubhau samare śūrau śarakaṇṭakinau tadā. vyarājetāṃ mahārāja kaṇṭakair iva śālmalī.

सुजिह्मं प्रेक्षमाणौ च राजन् विवृतलोचनौ। क्रोधसंरक्तनयनौ निर्दहन्तौ परस्परम्।

sujihmaṃ prekṣamāṇau ca rājan vivṛtalocanau. krodhasaṃraktanayanau nirdahantau parasparam.

स्यालस् तु तव संक्रुद्धो माद्रीपुत्रं हसन्न् इव। कर्णिनैकेन विव्याध हृदये निशितेन ह।

syālas tu tava saṃkruddho mādrīputraṃ hasann iva. karṇinaikena vivyādha hṛdaye niśitena ha.

नकुलस् तु भृशं विद्धः स्यालेन तव धन्विना। निषसाद रथोपस्थे कश्मलं चैनम् आविशत्।

nakulas tu bhṛśaṃ viddhaḥ syālena tava dhanvinā. niṣasāda rathopasthe kaśmalaṃ cainam āviśat.

अत्यन्तवैरिणं दृप्तं दृष्ट्वा शत्रुं तथागतम्। ननाद शकुनी राजंस् तपान्ते जलदो यथा।

atyantavairiṇaṃ dṛptaṃ dṛṣṭvā śatruṃ tathāgatam. nanāda śakunī rājaṃs tapānte jalado yathā.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञां नकुलः पाण्डुनन्दनः। अभ्ययात् सौबलं भूयो व्यात्तानन इवान्तकः।

pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ nakulaḥ pāṇḍunandanaḥ. abhyayāt saubalaṃ bhūyo vyāttānana ivāntakaḥ.

संक्रुद्धः शकुनिं षष्ट्या विव्याध भरतर्षभ। पुनश् चैव शतेनैव नाराचानां स्तनान्तरे।

saṃkruddhaḥ śakuniṃ ṣaṣṭyā vivyādha bharatarṣabha. punaś caiva śatenaiva nārācānāṃ stanāntare.

ततो ऽस्य सशरं चापं मुष्टिदेशे स चिच्छिदे। ध्वजं च त्वरितं छित्त्वा रथाद् भूमाव् अपातयत्। विशिखेन च तीक्ष्णेन पीतेन निशितेन च। ऊरू निर्भिद्य चैकेन नकुलः पाण्डुनन्दनः। श्येनं सपक्षं व्याधेन पातयाम् आस तं तदा।

tato 'sya saśaraṃ cāpaṃ muṣṭideśe sa cicchide. dhvajaṃ ca tvaritaṃ chittvā rathād bhūmāv apātayat. viśikhena ca tīkṣṇena pītena niśitena ca. ūrū nirbhidya caikena nakulaḥ pāṇḍunandanaḥ. śyenaṃ sapakṣaṃ vyādhena pātayām āsa taṃ tadā.

सो ऽतिविद्धो महाराज रथोपस्थ उपाविशत्। ध्वजयष्टिं परिष्वज्य कामिनीं कामुको यथा। तं विसंज्ञं निपतितं दृष्ट्वा स्यालं तवानघ। अपोवाह रथेनाशु सारथिर् ध्वजिनीमुखात्।

so 'tividdho mahārāja rathopastha upāviśat. dhvajayaṣṭiṃ pariṣvajya kāminīṃ kāmuko yathā. taṃ visaṃjñaṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā syālaṃ tavānagha. apovāha rathenāśu sārathir dhvajinīmukhāt.

ततः संचुक्रुशुः पार्था ये च तेषां पदानुगाः। निर्जित्य च रणे शत्रून् नकुलः शत्रुतापनः। अब्रवीत् सारथिं क्रुद्धो द्रोणानीकाय मां वह।

tataḥ saṃcukruśuḥ pārthā ye ca teṣāṃ padānugāḥ. nirjitya ca raṇe śatrūn nakulaḥ śatrutāpanaḥ. abravīt sārathiṃ kruddho droṇānīkāya māṃ vaha.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा माद्रीपुत्रस्य धीमतः। प्रायात् तेन रणे राजन् येन द्रोणो ऽन्वयुध्यत।

tasya tad vacanaṃ śrutvā mādrīputrasya dhīmataḥ. prāyāt tena raṇe rājan yena droṇo 'nvayudhyata.

शिखण्डिनं तु समरे द्रोणप्रेप्सुं विशां पते। कृपः शारद्वतो यत्तः प्रत्युद्गच्छत् सुवेगितः।

śikhaṇḍinaṃ tu samare droṇaprepsuṃ viśāṃ pate. kṛpaḥ śāradvato yattaḥ pratyudgacchat suvegitaḥ.

गौतमं द्रुतम् आयान्तं द्रोणान्तिकम् अरिंदमम्। विव्याध नवभिर् भल्लैः शिखण्डी प्रहसन्न् इव।

gautamaṃ drutam āyāntaṃ droṇāntikam ariṃdamam. vivyādha navabhir bhallaiḥ śikhaṇḍī prahasann iva.

तम् आचार्यो महाराज विद्ध्वा पञ्चभिर् आशुगैः। पुनर् विव्याध विंशत्या पुत्राणां प्रियकृत् तव।

tam ācāryo mahārāja viddhvā pañcabhir āśugaiḥ. punar vivyādha viṃśatyā putrāṇāṃ priyakṛt tava.

महद् युद्धं तयोर् आसीद् घोररूपं विशां पते। यथा देवासुरे युद्धे शम्बरामरराजयोः।

mahad yuddhaṃ tayor āsīd ghorarūpaṃ viśāṃ pate. yathā devāsure yuddhe śambarāmararājayoḥ.

शरजालावृतं व्योम चक्रतुस् तौ महारथौ। मेघाव् इव तपापाये वीरौ समरदुर्मदौ। प्रकृत्या घोररूपं तद् आसीद् घोरतरं पुनः।

śarajālāvṛtaṃ vyoma cakratus tau mahārathau. meghāv iva tapāpāye vīrau samaradurmadau. prakṛtyā ghorarūpaṃ tad āsīd ghorataraṃ punaḥ.

रात्रिश् च भरतश्रेष्ठ योधानां युद्धशालिनाम्। कालरात्रिनिभा ह्य् आसीद् घोररूपा भयावहा।

rātriś ca bharataśreṣṭha yodhānāṃ yuddhaśālinām. kālarātrinibhā hy āsīd ghorarūpā bhayāvahā.

शिखण्डी तु महाराज गौतमस्य महद् धनुः। अर्धचन्द्रेण चिच्छेद सज्यं सविशिखं तदा।

śikhaṇḍī tu mahārāja gautamasya mahad dhanuḥ. ardhacandreṇa ciccheda sajyaṃ saviśikhaṃ tadā.

तस्य क्रुद्धः कृपो राजञ् शक्तिं चिक्षेप दारुणाम्। स्वर्णदण्डाम् अकुण्ठाग्रां कर्मारपरिमार्जिताम्।

tasya kruddhaḥ kṛpo rājañ śaktiṃ cikṣepa dāruṇām. svarṇadaṇḍām akuṇṭhāgrāṃ karmāraparimārjitām.

ताम् आपतन्तीं चिच्छेद शिखण्डी बहुभिः शरैः। सापतन् मेदिनीं दीप्ता भासयन्ती महाप्रभा।

tām āpatantīṃ ciccheda śikhaṇḍī bahubhiḥ śaraiḥ. sāpatan medinīṃ dīptā bhāsayantī mahāprabhā.

अथान्यद् धनुर् आदाय गौतमो रथिनां वरः। प्राच्छादयच् छितैर् बाणैर् महाराज शिखण्डिनम्।

athānyad dhanur ādāya gautamo rathināṃ varaḥ. prācchādayac chitair bāṇair mahārāja śikhaṇḍinam.

स छाद्यमानः समरे गौतमेन यशस्विना। व्यषीदत रथोपस्थे शिखण्डी रथिनां वरः।

sa chādyamānaḥ samare gautamena yaśasvinā. vyaṣīdata rathopasthe śikhaṇḍī rathināṃ varaḥ.

सीदन्तं चैनम् आलोक्य कृपः शारद्वतो युधि। आजघ्ने बहुभिर् बाणैर् जिघांसन्न् इव भारत।

sīdantaṃ cainam ālokya kṛpaḥ śāradvato yudhi. ājaghne bahubhir bāṇair jighāṃsann iva bhārata.

विमुखं तं रणे दृष्ट्वा याज्ञसेनिं महारथम्। पाञ्चालाः सोमकाश् चैव परिवव्रुः समन्ततः।

vimukhaṃ taṃ raṇe dṛṣṭvā yājñaseniṃ mahāratham. pāñcālāḥ somakāś caiva parivavruḥ samantataḥ.

तथैव तव पुत्राश् च परिवव्रुर् द्विजोत्तमम्। महत्या सेनया सार्धं ततो युद्धम् अभूत् पुनः।

tathaiva tava putrāś ca parivavrur dvijottamam. mahatyā senayā sārdhaṃ tato yuddham abhūt punaḥ.

रथानां च रणे राजन्न् अन्योन्यम् अभिधावताम्। बभूव तुमुलः शब्दो मेघानां नदताम् इव।

rathānāṃ ca raṇe rājann anyonyam abhidhāvatām. babhūva tumulaḥ śabdo meghānāṃ nadatām iva.

द्रवतां सादिनां चैव गजानां च विशां पते। अन्योन्यम् अभितो राजन् क्रूरम् आयोधनं बभौ।

dravatāṃ sādināṃ caiva gajānāṃ ca viśāṃ pate. anyonyam abhito rājan krūram āyodhanaṃ babhau.

पत्तीनां द्रवतां चैव पदशब्देन मेदिनी। अकम्पत महाराज भयत्रस्तेव चाङ्गना।

pattīnāṃ dravatāṃ caiva padaśabdena medinī. akampata mahārāja bhayatrasteva cāṅganā.

रथा रथान् समासाद्य प्रद्रुता वेगवत्तरम्। न्यगृह्णन् बहवो राजञ् शलभान् वायसा इव।

rathā rathān samāsādya pradrutā vegavattaram. nyagṛhṇan bahavo rājañ śalabhān vāyasā iva.

तथा गजान् प्रभिन्नांश् च सुप्रभिन्ना महागजाः। तस्मिन्न् एव पदे यत्ता निगृह्णन्ति स्म भारत।

tathā gajān prabhinnāṃś ca suprabhinnā mahāgajāḥ. tasminn eva pade yattā nigṛhṇanti sma bhārata.

सादी सादिनम् आसाद्य पदाती च पदातिनम्। समासाद्य रणे ऽन्योन्यं संरब्धा नातिचक्रमुः।

sādī sādinam āsādya padātī ca padātinam. samāsādya raṇe 'nyonyaṃ saṃrabdhā nāticakramuḥ.

धावतां द्रवतां चैव पुनर् आवर्तताम् अपि। बभूव तत्र सैन्यानां शब्दः सुतुमुलो निशि।

dhāvatāṃ dravatāṃ caiva punar āvartatām api. babhūva tatra sainyānāṃ śabdaḥ sutumulo niśi.

दीप्यमानाः प्रदीपाश् च रथवारणवाजिषु। अदृश्यन्त महाराज महोल्का इव खाच् च्युताः।

dīpyamānāḥ pradīpāś ca rathavāraṇavājiṣu. adṛśyanta mahārāja maholkā iva khāc cyutāḥ.

सा निशा भरतश्रेष्ठ प्रदीपैर् अवभासिता। दिवसप्रतिमा राजन् बभूव रणमूर्धनि।

sā niśā bharataśreṣṭha pradīpair avabhāsitā. divasapratimā rājan babhūva raṇamūrdhani.

आदित्येन यथा व्याप्तं तमो लोके प्रणश्यति। तथा नष्टं तमो घोरं दीपैर् दीप्तैर् अलंकृतम्। दिवं च पृथिवीं चैव दिशश् च प्रदिशस् तथा। रजसा तमसा व्याप्ता द्योतिताः प्रभया पुनः।

ādityena yathā vyāptaṃ tamo loke praṇaśyati. tathā naṣṭaṃ tamo ghoraṃ dīpair dīptair alaṃkṛtam. divaṃ ca pṛthivīṃ caiva diśaś ca pradiśas tathā. rajasā tamasā vyāptā dyotitāḥ prabhayā punaḥ.

शस्त्राणां कवचानां च मणीनां च महात्मनाम्। अन्तर्दधुः प्रभाः सर्वा दीपैस् तैर् अवभासिताः।

śastrāṇāṃ kavacānāṃ ca maṇīnāṃ ca mahātmanām. antardadhuḥ prabhāḥ sarvā dīpais tair avabhāsitāḥ.

तस्मिन् कोलाहले युद्धे वर्तमाने निशामुखे। न के चिद् विदुरात्मानम् अयम् अस्मीति भारत। अवधीत् समरे पुत्रं पिता भरतसत्तम।

tasmin kolāhale yuddhe vartamāne niśāmukhe. na ke cid vidurātmānam ayam asmīti bhārata. avadhīt samare putraṃ pitā bharatasattama.

पुत्रश् च पितरं मोहात् सखायं च सखा तथा। संबन्धिनं च संबन्धी स्वस्रीयं चापि मातुलः।

putraś ca pitaraṃ mohāt sakhāyaṃ ca sakhā tathā. saṃbandhinaṃ ca saṃbandhī svasrīyaṃ cāpi mātulaḥ.

स्वे स्वान् परे परांश् चापि निजघ्नुर् इतरेतरम्। निर्मर्यादम् अभूद् युद्धं रात्रौ घोरं भयावहम्।

sve svān pare parāṃś cāpi nijaghnur itaretaram. nirmaryādam abhūd yuddhaṃ rātrau ghoraṃ bhayāvaham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...