महाभारत 7.141 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 141→

[mh-7-141] • 61 श्लोकाः

संजय उवाच। भूरिस् तु समरे राजञ् शैनेयं रथिनां वरम्। आपतन्तम् अपासेधत् प्रपानाद् इव कुञ्जरम्।

saṃjaya uvāca. bhūris tu samare rājañ śaineyaṃ rathināṃ varam. āpatantam apāsedhat prapānād iva kuñjaram.

अथैनं सात्यकिः क्रुद्धः पञ्चभिर् निशितैः शरैः। विव्याध हृदये तूर्णं प्रास्रवत् तस्य शोणितम्।

athainaṃ sātyakiḥ kruddhaḥ pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ. vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ prāsravat tasya śoṇitam.

तथैव कौरवो युद्धे शैनेयं युद्धदुर्मदम्। दशभिर् विशिखैस् तीक्ष्णैर् अविध्यत भुजान्तरे।

tathaiva kauravo yuddhe śaineyaṃ yuddhadurmadam. daśabhir viśikhais tīkṣṇair avidhyata bhujāntare.

ताव् अन्योन्यं महाराज ततक्षाते शरैर् भृशम्। क्रोधसंरक्तनयनौ क्रोधाद् विस्फार्य कार्मुके।

tāv anyonyaṃ mahārāja tatakṣāte śarair bhṛśam. krodhasaṃraktanayanau krodhād visphārya kārmuke.

तयोर् आसीन् महाराज शस्त्रवृष्टिः सुदारुणा। क्रुद्धयोः सायकमुचोर् यमान्तकनिकाशयोः।

tayor āsīn mahārāja śastravṛṣṭiḥ sudāruṇā. kruddhayoḥ sāyakamucor yamāntakanikāśayoḥ.

ताव् अन्योन्यं शरै राजन् प्रच्छाद्य समरे स्थितौ। मुहूर्तं चैव तद् युद्धं समरूपम् इवाभवत्।

tāv anyonyaṃ śarai rājan pracchādya samare sthitau. muhūrtaṃ caiva tad yuddhaṃ samarūpam ivābhavat.

ततः क्रुद्धो महाराज शैनेयः प्रहसन्न् इव। धनुश् चिच्छेद समरे कौरव्यस्य महात्मनः।

tataḥ kruddho mahārāja śaineyaḥ prahasann iva. dhanuś ciccheda samare kauravyasya mahātmanaḥ.

अथैनं छिन्नधन्वानं नवभिर् निशितैः शरैः। विव्याध हृदये तूर्णं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

athainaṃ chinnadhanvānaṃ navabhir niśitaiḥ śaraiḥ. vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

सो ऽतिविद्धो बलवता शत्रुणा शत्रुतापनः। धनुर् अन्यत् समादाय सात्वतं प्रत्यविध्यत।

so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrutāpanaḥ. dhanur anyat samādāya sātvataṃ pratyavidhyata.

स विद्ध्वा सात्वतं बाणैस् त्रिभिर् एव विशां पते। धनुश् चिच्छेद भल्लेन सुतीक्ष्णेन हसन्न् इव।

sa viddhvā sātvataṃ bāṇais tribhir eva viśāṃ pate. dhanuś ciccheda bhallena sutīkṣṇena hasann iva.

छिन्नधन्वा महाराज सात्यकिः क्रोधमूर्छितः। प्रजहार महावेगां शक्तिं तस्य महोरसि।

chinnadhanvā mahārāja sātyakiḥ krodhamūrchitaḥ. prajahāra mahāvegāṃ śaktiṃ tasya mahorasi.

स तु शक्त्या विभिन्नाङ्गो निपपात रथोत्तमात्। लोहिताङ्ग इवाकाशाद् दीप्तरश्मिर् यदृच्छया।

sa tu śaktyā vibhinnāṅgo nipapāta rathottamāt. lohitāṅga ivākāśād dīptaraśmir yadṛcchayā.

तं तु दृष्ट्वा हतं शूरम् अश्वत्थामा महारथः। अभ्यधावत वेगेन शैनेयं प्रति संयुगे। तिष्ठ तिष्ठेति चाभाष्य शैनेयं स नराधिप। अभ्यवर्षच् छरौघेण मेरुं वृष्ट्या यथाम्बुदः।

taṃ tu dṛṣṭvā hataṃ śūram aśvatthāmā mahārathaḥ. abhyadhāvata vegena śaineyaṃ prati saṃyuge. tiṣṭha tiṣṭheti cābhāṣya śaineyaṃ sa narādhipa. abhyavarṣac charaugheṇa meruṃ vṛṣṭyā yathāmbudaḥ.

तम् आपतन्तं संरब्धं शैनेयस्य रथं प्रति। घटोत्कचो ऽब्रवीद् राजन् नादं मुक्त्वा महारथः।

tam āpatantaṃ saṃrabdhaṃ śaineyasya rathaṃ prati. ghaṭotkaco 'bravīd rājan nādaṃ muktvā mahārathaḥ.

तिष्ठ तिष्ठ न मे जीवन् द्रोणपुत्र गमिष्यसि। एष त्वाद्य हनिष्यामि महिषं स्कन्दराड् इव। युद्धश्रद्धाम् अहं ते ऽद्य विनेष्यामि रणाजिरे।

tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi. eṣa tvādya haniṣyāmi mahiṣaṃ skandarāḍ iva. yuddhaśraddhām ahaṃ te 'dya vineṣyāmi raṇājire.

इत्य् उक्त्वा रोषताम्राक्षो राक्षसः परवीरहा। द्रौणिम् अभ्यद्रवत् क्रुद्धो गजेन्द्रम् इव केसरी।

ity uktvā roṣatāmrākṣo rākṣasaḥ paravīrahā. drauṇim abhyadravat kruddho gajendram iva kesarī.

रथाक्षमात्रैर् इषुभिर् अभ्यवर्षद् घटोत्कचः। रथिनाम् ऋषभं द्रौणिं धाराभिर् इव तोयदः।

rathākṣamātrair iṣubhir abhyavarṣad ghaṭotkacaḥ. rathinām ṛṣabhaṃ drauṇiṃ dhārābhir iva toyadaḥ.

शरवृष्टिं तु तां प्राप्तां शरैर् आशीविषोपमैः। शातयाम् आस समरे तरसा द्रौणिर् उत्स्मयन्।

śaravṛṣṭiṃ tu tāṃ prāptāṃ śarair āśīviṣopamaiḥ. śātayām āsa samare tarasā drauṇir utsmayan.

ततः शरशतैस् तीक्ष्णैर् मर्मभेदिभिर् आशुगैः। समाचिनोद् राक्षसेन्द्रं घटोत्कचम् अरिंदम।

tataḥ śaraśatais tīkṣṇair marmabhedibhir āśugaiḥ. samācinod rākṣasendraṃ ghaṭotkacam ariṃdama.

स शरैर् आचितस् तेन राक्षसो रणमूर्धनि। व्यकाशत महाराज श्वाविच् छललितो यथा।

sa śarair ācitas tena rākṣaso raṇamūrdhani. vyakāśata mahārāja śvāvic chalalito yathā.

ततः क्रोधसमाविष्टो भैमसेनिः प्रतापवान्। शरैर् अवचकर्तोग्रैर् द्रौणिं वज्राशनिस्वनैः।

tataḥ krodhasamāviṣṭo bhaimaseniḥ pratāpavān. śarair avacakartograir drauṇiṃ vajrāśanisvanaiḥ.

क्षुरप्रैर् अर्धचन्द्रैश् च नाराचैः सशिलीमुखैः। वराहकर्णैर् नालीकैस् तीक्ष्णैश् चापि विकर्णिभिः।

kṣuraprair ardhacandraiś ca nārācaiḥ saśilīmukhaiḥ. varāhakarṇair nālīkais tīkṣṇaiś cāpi vikarṇibhiḥ.

तां शस्त्रवृष्टिम् अतुलां वज्राशनिसमस्वनाम्। पतन्तीम् उपरि क्रुद्धो द्रौणिर् अव्यथितेन्द्रियः।

tāṃ śastravṛṣṭim atulāṃ vajrāśanisamasvanām. patantīm upari kruddho drauṇir avyathitendriyaḥ.

सुदुःसहां शरैर् घोरैर् दिव्यास्त्रप्रतिमन्त्रितैः। व्यधमत् स महातेजा महाभ्राणीव मारुतः।

suduḥsahāṃ śarair ghorair divyāstrapratimantritaiḥ. vyadhamat sa mahātejā mahābhrāṇīva mārutaḥ.

ततो ऽन्तरिक्षे बाणानां संग्रामो ऽन्य इवाभवत्। घोररूपो महाराज योधानां हर्षवर्धनः।

tato 'ntarikṣe bāṇānāṃ saṃgrāmo 'nya ivābhavat. ghorarūpo mahārāja yodhānāṃ harṣavardhanaḥ.

ततो ऽस्त्रसंघर्षकृतैर् विस्फुलिङ्गैः समन्ततः। बभौ निशामुखे व्योम खद्योतैर् इव संवृतम्।

tato 'strasaṃgharṣakṛtair visphuliṅgaiḥ samantataḥ. babhau niśāmukhe vyoma khadyotair iva saṃvṛtam.

स मार्गणगणैर् द्रौणिर् दिशः प्रच्छाद्य सर्वतः। प्रियार्थं तव पुत्राणां राक्षसं समवाकिरत्।

sa mārgaṇagaṇair drauṇir diśaḥ pracchādya sarvataḥ. priyārthaṃ tava putrāṇāṃ rākṣasaṃ samavākirat.

ततः प्रववृते युद्धं द्रौणिराक्षसयोर् मृधे। विगाढे रजनीमध्ये शक्रप्रह्रादयोर् इव।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ drauṇirākṣasayor mṛdhe. vigāḍhe rajanīmadhye śakraprahrādayor iva.

ततो घटोत्कचो बाणैर् दशभिर् द्रौणिम् आहवे। जघानोरसि संक्रुद्धः कालज्वलनसंनिभैः।

tato ghaṭotkaco bāṇair daśabhir drauṇim āhave. jaghānorasi saṃkruddhaḥ kālajvalanasaṃnibhaiḥ.

स तैर् अभ्यायतैर् विद्धो राक्षसेन महाबलः। चचाल समरे द्रौणिर् वातनुन्न इव द्रुमः। स मोहम् अनुसंप्राप्तो ध्वजयष्टिं समाश्रितः।

sa tair abhyāyatair viddho rākṣasena mahābalaḥ. cacāla samare drauṇir vātanunna iva drumaḥ. sa moham anusaṃprāpto dhvajayaṣṭiṃ samāśritaḥ.

ततो हाहाकृतं सैन्यं तव सर्वं जनाधिप। हतं स्म मेनिरे सर्वे तावकास् तं विशां पते।

tato hāhākṛtaṃ sainyaṃ tava sarvaṃ janādhipa. hataṃ sma menire sarve tāvakās taṃ viśāṃ pate.

तं तु दृष्ट्वा तथावस्थम् अश्वत्थामानम् आहवे। पाञ्चालाः सृञ्जयाश् चैव सिंहनादं प्रचक्रिरे।

taṃ tu dṛṣṭvā tathāvastham aśvatthāmānam āhave. pāñcālāḥ sṛñjayāś caiva siṃhanādaṃ pracakrire.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञाम् अश्वत्थामा महाबलः। धनुः प्रपीड्य वामेन करेणामित्रकर्शनः।

pratilabhya tataḥ saṃjñām aśvatthāmā mahābalaḥ. dhanuḥ prapīḍya vāmena kareṇāmitrakarśanaḥ.

मुमोचाकर्णपूर्णेन धनुषा शरम् उत्तमम्। यमदण्डोपमं घोरम् उद्दिश्याशु घटोत्कचम्।

mumocākarṇapūrṇena dhanuṣā śaram uttamam. yamadaṇḍopamaṃ ghoram uddiśyāśu ghaṭotkacam.

स भित्त्वा हृदयं तस्य राक्षसस्य शरोत्तमः। विवेश वसुधाम् उग्रः सुपुङ्खः पृथिवीपते।

sa bhittvā hṛdayaṃ tasya rākṣasasya śarottamaḥ. viveśa vasudhām ugraḥ supuṅkhaḥ pṛthivīpate.

सो ऽतिविद्धो महाराज रथोपस्थ उपाविशत्। राक्षसेन्द्रः सुबलवान् द्रौणिना रणमानिना।

so 'tividdho mahārāja rathopastha upāviśat. rākṣasendraḥ subalavān drauṇinā raṇamāninā.

दृष्ट्वा विमूढं हैडिम्बं सारथिस् तं रणाजिरात्। द्रौणेः सकाशात् संभ्रान्तस् त्व् अपनिन्ये त्वरान्वितः।

dṛṣṭvā vimūḍhaṃ haiḍimbaṃ sārathis taṃ raṇājirāt. drauṇeḥ sakāśāt saṃbhrāntas tv apaninye tvarānvitaḥ.

तथा तु समरे विद्ध्वा राक्षसेन्द्रं घटोत्कचम्। ननाद सुमहानादं द्रोणपुत्रो महाबलः।

tathā tu samare viddhvā rākṣasendraṃ ghaṭotkacam. nanāda sumahānādaṃ droṇaputro mahābalaḥ.

पूजितस् तव पुत्रैश् च सर्वयोधैश् च भारत। वपुषा प्रतिजज्वाल मध्याह्न इव भास्करः।

pūjitas tava putraiś ca sarvayodhaiś ca bhārata. vapuṣā pratijajvāla madhyāhna iva bhāskaraḥ.

भीमसेनं तु युध्यन्तं भारद्वाजरथं प्रति। स्वयं दुर्योधनो राजा प्रत्यविध्यच् छितैः शरैः।

bhīmasenaṃ tu yudhyantaṃ bhāradvājarathaṃ prati. svayaṃ duryodhano rājā pratyavidhyac chitaiḥ śaraiḥ.

तं भीमसेनो नवभिः शरैर् विव्याध मारिष। दुर्योधनो ऽपि विंशत्या शराणां प्रत्यविध्यत।

taṃ bhīmaseno navabhiḥ śarair vivyādha māriṣa. duryodhano 'pi viṃśatyā śarāṇāṃ pratyavidhyata.

तौ सायकैर् अवच्छन्नाव् अदृश्येतां रणाजिरे। मेघजालसमाच्छन्नौ नभसीवेन्दुभास्करौ।

tau sāyakair avacchannāv adṛśyetāṃ raṇājire. meghajālasamācchannau nabhasīvendubhāskarau.

अथ दुर्योधनो राजा भीमं विव्याध पत्रिभिः। पञ्चभिर् भरतश्रेष्ठ तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

atha duryodhano rājā bhīmaṃ vivyādha patribhiḥ. pañcabhir bharataśreṣṭha tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

तस्य भीमो धनुश् छित्त्वा ध्वजं च नवभिः शरैः। विव्याध कौरवश्रेष्ठं नवत्या नतपर्वणाम्।

tasya bhīmo dhanuś chittvā dhvajaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ. vivyādha kauravaśreṣṭhaṃ navatyā nataparvaṇām.

ततो दुर्योधनः क्रुद्धो भीमसेनस्य मारिष। धनुर् अन्यन् महत्तरम्। गृहीत्वा भरतश्रेष्ठो। चिक्षेप स शरान् राजन् पश्यतां सर्वधन्विनाम्।

tato duryodhanaḥ kruddho bhīmasenasya māriṣa. dhanur anyan mahattaram. gṛhītvā bharataśreṣṭho. cikṣepa sa śarān rājan paśyatāṃ sarvadhanvinām.

तान् निहत्य शरान् भीमो दुर्योधनधनुश्च्युतान्। कौरवं पञ्चविंशत्या क्षुद्रकाणां समार्पयत्।

tān nihatya śarān bhīmo duryodhanadhanuścyutān. kauravaṃ pañcaviṃśatyā kṣudrakāṇāṃ samārpayat.

दुर्योधनस् तु संक्रुद्धो भीमसेनस्य मारिष। क्षुरप्रेण धनुश् छित्त्वा दशभिः प्रत्यविध्यत।

duryodhanas tu saṃkruddho bhīmasenasya māriṣa. kṣurapreṇa dhanuś chittvā daśabhiḥ pratyavidhyata.

अथान्यद् धनुर् आदाय भीमसेनो महाबलः। विव्याध नृपतिं तूर्णं सप्तभिर् निशितैः शरैः।

athānyad dhanur ādāya bhīmaseno mahābalaḥ. vivyādha nṛpatiṃ tūrṇaṃ saptabhir niśitaiḥ śaraiḥ.

तद् अप्य् अस्य धनुः क्षिप्रं चिच्छेद लघुहस्तवत्। द्वितीयं च तृतीयं च चतुर्थं पञ्चमं तथा।

tad apy asya dhanuḥ kṣipraṃ ciccheda laghuhastavat. dvitīyaṃ ca tṛtīyaṃ ca caturthaṃ pañcamaṃ tathā.

आत्तम् आत्तं महाराज भीमस्य धनुर् आच्छिनत्। तव पुत्रो महाराज जितकाशी मदोत्कटः।

āttam āttaṃ mahārāja bhīmasya dhanur ācchinat. tava putro mahārāja jitakāśī madotkaṭaḥ.

स तदा छिद्यमानेषु कार्मुकेषु पुनः पुनः। शक्तिं चिक्षेप समरे सर्वपारशवीं शुभाम्। मृत्योर् इव स्वसारं हि दीप्तां केतुशिखाम् इव। सीमन्तम् इव कुर्वन्तीं नभसो ऽग्निसमप्रभाम्।

sa tadā chidyamāneṣu kārmukeṣu punaḥ punaḥ. śaktiṃ cikṣepa samare sarvapāraśavīṃ śubhām. mṛtyor iva svasāraṃ hi dīptāṃ ketuśikhām iva. sīmantam iva kurvantīṃ nabhaso 'gnisamaprabhām.

अप्राप्ताम् एव तां शक्तिं त्रिधा चिच्छेद कौरवः। पश्यतः सर्वलोकस्य भीमस्य च महात्मनः।

aprāptām eva tāṃ śaktiṃ tridhā ciccheda kauravaḥ. paśyataḥ sarvalokasya bhīmasya ca mahātmanaḥ.

ततो भीमो महाराज गदां गुर्वीं महाप्रभाम्। चिक्षेपाविध्य वेगेन दुर्योधनरथं प्रति।

tato bhīmo mahārāja gadāṃ gurvīṃ mahāprabhām. cikṣepāvidhya vegena duryodhanarathaṃ prati.

ततः सा सहसा वाहांस् तव पुत्रस्य संयुगे। सारथिं च गदा गुर्वी ममर्द भरतर्षभ।

tataḥ sā sahasā vāhāṃs tava putrasya saṃyuge. sārathiṃ ca gadā gurvī mamarda bharatarṣabha.

पुत्रस् तु तव राजेन्द्र रथाद् धेमपरिष्कृतात्। आप्लुतः सहसा यानं नन्दकस्य महात्मनः।

putras tu tava rājendra rathād dhemapariṣkṛtāt. āplutaḥ sahasā yānaṃ nandakasya mahātmanaḥ.

ततो भीमो हतं मत्वा तव पुत्रं महारथम्। सिंहनादं महच् चक्रे तर्जयन्न् इव कौरवान्।

tato bhīmo hataṃ matvā tava putraṃ mahāratham. siṃhanādaṃ mahac cakre tarjayann iva kauravān.

तावकाः सैनिकाश् चापि मेनिरे निहतं नृपम्। ततो विचुक्रुशुः सर्वे हा हेति च समन्ततः।

tāvakāḥ sainikāś cāpi menire nihataṃ nṛpam. tato vicukruśuḥ sarve hā heti ca samantataḥ.

तेषां तु निनदं श्रुत्वा त्रस्तानां सर्वयोधिनाम्। भीमसेनस्य नादं च श्रुत्वा राजन् महात्मनः।

teṣāṃ tu ninadaṃ śrutvā trastānāṃ sarvayodhinām. bhīmasenasya nādaṃ ca śrutvā rājan mahātmanaḥ.

ततो युधिष्ठिरो राजा हतं मत्वा सुयोधनम्। अभ्यवर्तत वेगेन यत्र पार्थो वृकोदरः।

tato yudhiṣṭhiro rājā hataṃ matvā suyodhanam. abhyavartata vegena yatra pārtho vṛkodaraḥ.

पाञ्चालाः केकया मत्स्याः सृञ्जयाश् च विशां पते। सर्वोद्योगेनाभिजग्मुर् द्रोणम् एव युयुत्सया।

pāñcālāḥ kekayā matsyāḥ sṛñjayāś ca viśāṃ pate. sarvodyogenābhijagmur droṇam eva yuyutsayā.

तत्रासीत् सुमहद् युद्धं द्रोणस्याथ परैः सह। घोरे तमसि मग्नानां निघ्नताम् इतरेतरम्।

tatrāsīt sumahad yuddhaṃ droṇasyātha paraiḥ saha. ghore tamasi magnānāṃ nighnatām itaretaram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...