महाभारत 7.138 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 138→

[mh-7-138] • 34 श्लोकाः

संजय उवाच। वर्तमाने तथा युद्धे घोररूपे भयावहे। तमसा संवृते लोके रजसा च महीपते। नापश्यन्त रणे योधाः परस्परम् अवस्थिताः।

saṃjaya uvāca. vartamāne tathā yuddhe ghorarūpe bhayāvahe. tamasā saṃvṛte loke rajasā ca mahīpate. nāpaśyanta raṇe yodhāḥ parasparam avasthitāḥ.

अनुमानेन संज्ञाभिर् युद्धं तद् ववृते महत्। नरनागाश्वमथनं परमं लोमहर्षणम्।

anumānena saṃjñābhir yuddhaṃ tad vavṛte mahat. naranāgāśvamathanaṃ paramaṃ lomaharṣaṇam.

द्रोणकर्णकृपा वीरा भीमपार्षतसात्यकाः। अन्योन्यं क्षोभयाम् आसुः सैन्यानि नृपसत्तम।

droṇakarṇakṛpā vīrā bhīmapārṣatasātyakāḥ. anyonyaṃ kṣobhayām āsuḥ sainyāni nṛpasattama.

वध्यमानानि सैन्यानि समन्तात् तैर् महारथैः। तमसा रजसा चैव समन्ताद् विप्रदुद्रुवुः।

vadhyamānāni sainyāni samantāt tair mahārathaiḥ. tamasā rajasā caiva samantād vipradudruvuḥ.

ते सर्वतो विद्रवन्तो योधा वित्रस्तचेतसः। अहन्यन्त महाराज धावमानाश् च संयुगे।

te sarvato vidravanto yodhā vitrastacetasaḥ. ahanyanta mahārāja dhāvamānāś ca saṃyuge.

महारथसहस्राणि जघ्नुर् अन्योन्यम् आहवे। अन्धे तमसि मूढानि पुत्रस्य तव मन्त्रिते।

mahārathasahasrāṇi jaghnur anyonyam āhave. andhe tamasi mūḍhāni putrasya tava mantrite.

ततः सर्वाणि सैन्यानि सेनागोपाश् च भारत। व्यमुह्यन्त रणे तत्र तमसा संवृते सति।

tataḥ sarvāṇi sainyāni senāgopāś ca bhārata. vyamuhyanta raṇe tatra tamasā saṃvṛte sati.

धृतराष्ट्र उवाच। तेषां संलोड्यमानानां पाण्डवैर् निहतौजसाम्। अन्धे तमसि मग्नानाम् आसीत् का वो मतिस् तदा।

dhṛtarāṣṭra uvāca. teṣāṃ saṃloḍyamānānāṃ pāṇḍavair nihataujasām. andhe tamasi magnānām āsīt kā vo matis tadā.

कथं प्रकाशस् तेषां वा मम सैन्येषु वा पुनः। बभूव लोके तमसा तथा संजय संवृते।

kathaṃ prakāśas teṣāṃ vā mama sainyeṣu vā punaḥ. babhūva loke tamasā tathā saṃjaya saṃvṛte.

संजय उवाच। ततः सर्वाणि सैन्यानि हतशिष्टानि यानि वै। सेनागोप्तॄन् अथादिश्य पुनर् व्यूहम् अकल्पयत्।

saṃjaya uvāca. tataḥ sarvāṇi sainyāni hataśiṣṭāni yāni vai. senāgoptṝn athādiśya punar vyūham akalpayat.

द्रोणः पुरस्ताज् जघने तु शल्यस्; तथा द्रौणिः पार्श्वतः सौबलश् च। स्वयं तु सर्वाणि बलानि राजन्; राजाभ्ययाद् गोपयन् वै निशायाम्।

droṇaḥ purastāj jaghane tu śalyas; tathā drauṇiḥ pārśvataḥ saubalaś ca. svayaṃ tu sarvāṇi balāni rājan; rājābhyayād gopayan vai niśāyām.

उवाच सर्वांश् च पदातिसंघान्; दुर्योधनः पार्थिव सान्त्वपूर्वम्। उत्सृज्य सर्वे परमायुधानि; गृह्णीत हस्तैर् ज्वलितान् प्रदीपान्।

uvāca sarvāṃś ca padātisaṃghān; duryodhanaḥ pārthiva sāntvapūrvam. utsṛjya sarve paramāyudhāni; gṛhṇīta hastair jvalitān pradīpān.

ते चोदिताः पार्थिवसत्तमेन; ततः प्रहृष्टा जगृहुः प्रदीपान्। देवर्षिगन्धर्वसुरर्षिसङ्घा। विद्याधराश् चाप्सरसां गणाश् च। नागाः सयक्षोरगकिन्नराश् च। हृष्टा दिविस्था जगृहुः प्रदीपान्। दिग्दैवतेभ्यश् च समापतन्तो। ऽदृश्यन्त दीपाः ससुगन्धितैलाः। विशेषतो नारदपर्वताभ्यां। संबोध्यमानाः कुरुपाण्डवार्थम्। सा भूय एव ध्वजिनी विभक्ता; व्यरोचताग्निप्रभया निशायाम्।

te coditāḥ pārthivasattamena; tataḥ prahṛṣṭā jagṛhuḥ pradīpān. devarṣigandharvasurarṣisaṅghā. vidyādharāś cāpsarasāṃ gaṇāś ca. nāgāḥ sayakṣoragakinnarāś ca. hṛṣṭā divisthā jagṛhuḥ pradīpān. digdaivatebhyaś ca samāpatanto. 'dṛśyanta dīpāḥ sasugandhitailāḥ. viśeṣato nāradaparvatābhyāṃ. saṃbodhyamānāḥ kurupāṇḍavārtham. sā bhūya eva dhvajinī vibhaktā; vyarocatāgniprabhayā niśāyām.

महाधनैर् आभरणैश् च दिव्यैः; शस्त्रैः प्रदीप्तैर् अभिसंपतद्भिः। रथे रथे पञ्च विदीपकास् तु। प्रदीपकास् तत्र गजे त्रयश् च। प्रत्यश्वम् एकश् च महाप्रदीपः। कृतास् तु तैः पाण्डवैः कौरवेयैः। क्षणेन सर्वे विहिताः प्रदीपा; व्यदीपयंश् च ध्वजिनीं तदाशु।

mahādhanair ābharaṇaiś ca divyaiḥ; śastraiḥ pradīptair abhisaṃpatadbhiḥ. rathe rathe pañca vidīpakās tu. pradīpakās tatra gaje trayaś ca. pratyaśvam ekaś ca mahāpradīpaḥ. kṛtās tu taiḥ pāṇḍavaiḥ kauraveyaiḥ. kṣaṇena sarve vihitāḥ pradīpā; vyadīpayaṃś ca dhvajinīṃ tadāśu.

सर्वास् तु सेना व्यतिसेव्यमानाः; पदातिभिः पावकतैलहस्तैः। प्रकाश्यमाना ददृशुर् निशायां; यथान्तरिक्षे जलदास् तडिद्भिः।

sarvās tu senā vyatisevyamānāḥ; padātibhiḥ pāvakatailahastaiḥ. prakāśyamānā dadṛśur niśāyāṃ; yathāntarikṣe jaladās taḍidbhiḥ.

प्रकाशितायां तु तथा ध्वजिन्यां; द्रोणो ऽग्निकल्पः प्रतपन् समन्तात्। रराज राजेन्द्र सुवर्णवर्मा; मध्यं गतः सूर्य इवांशुमाली।

prakāśitāyāṃ tu tathā dhvajinyāṃ; droṇo 'gnikalpaḥ pratapan samantāt. rarāja rājendra suvarṇavarmā; madhyaṃ gataḥ sūrya ivāṃśumālī.

जाम्बूनदेष्व् आभरणेषु चैव; निष्केषु शुद्धेषु शरावरेषु। पीतेषु शस्त्रेषु च पावकस्य; प्रतिप्रभास् तत्र ततो बभूवुः।

jāmbūnadeṣv ābharaṇeṣu caiva; niṣkeṣu śuddheṣu śarāvareṣu. pīteṣu śastreṣu ca pāvakasya; pratiprabhās tatra tato babhūvuḥ.

गदाश् च शैक्याः परिघाश् च शुभ्रा; रथेषु शक्त्यश् च विवर्तमानाः। प्रतिप्रभा रश्मिभिर् आजमीढ; पुनः पुनः संजनयन्ति दीप्ताः।

gadāś ca śaikyāḥ parighāś ca śubhrā; ratheṣu śaktyaś ca vivartamānāḥ. pratiprabhā raśmibhir ājamīḍha; punaḥ punaḥ saṃjanayanti dīptāḥ.

छत्राणि बालव्यजनानुषङ्गा; दीप्ता महोल्काश् च तथैव राजन्। व्याघूर्णमानाश् च सुवर्णमाला; व्यायच्छतां तत्र तदा विरेजुः।

chatrāṇi bālavyajanānuṣaṅgā; dīptā maholkāś ca tathaiva rājan. vyāghūrṇamānāś ca suvarṇamālā; vyāyacchatāṃ tatra tadā virejuḥ.

शस्त्रप्रभाभिश् च विराजमानं; दीपप्रभाभिश् च तदा बलं तत्। प्रकाशितं चाभरणप्रभाभिर्; भृशं प्रकाशं नृपते बभूव।

śastraprabhābhiś ca virājamānaṃ; dīpaprabhābhiś ca tadā balaṃ tat. prakāśitaṃ cābharaṇaprabhābhir; bhṛśaṃ prakāśaṃ nṛpate babhūva.

पीतानि शस्त्राण्य् असृगुक्षितानि; वीरावधूतानि तनुद्रुहाणि। दीप्तां प्रभां प्राजनयन्त तत्र; तपात्यये विद्युद् इवान्तरिक्षे।

pītāni śastrāṇy asṛgukṣitāni; vīrāvadhūtāni tanudruhāṇi. dīptāṃ prabhāṃ prājanayanta tatra; tapātyaye vidyud ivāntarikṣe.

प्रकम्पितानाम् अभिघातवेगैर्; अभिघ्नतां चापततां जवेन। वक्त्राण्य् अशोभन्त तदा नराणां; वाय्वीरितानीव महाम्बुजानि।

prakampitānām abhighātavegair; abhighnatāṃ cāpatatāṃ javena. vaktrāṇy aśobhanta tadā narāṇāṃ; vāyvīritānīva mahāmbujāni.

महावने दाव इव प्रदीप्ते; यथा प्रभा भास्करस्यापि नश्येत्। तथा तवासीद् ध्वजिनी प्रदीप्ता; महाभये भारत भीमरूपा।

mahāvane dāva iva pradīpte; yathā prabhā bhāskarasyāpi naśyet. tathā tavāsīd dhvajinī pradīptā; mahābhaye bhārata bhīmarūpā.

तत् संप्रदीप्तं बलम् अस्मदीयं; निशाम्य पार्थास् त्वरितास् तथैव। सर्वेषु सैन्येषु पदातिसंघान्; अचोदयंस् ते ऽथ चक्रुः प्रदीपान्।

tat saṃpradīptaṃ balam asmadīyaṃ; niśāmya pārthās tvaritās tathaiva. sarveṣu sainyeṣu padātisaṃghān; acodayaṃs te 'tha cakruḥ pradīpān.

गजे गजे सप्त कृताः प्रदीपा; रथे रथे चैव दश प्रदीपाः। द्वाव् अश्वपृष्ठे परिपार्श्वतो ऽन्ये; ध्वजेषु चान्ये जघनेषु चान्ये।

gaje gaje sapta kṛtāḥ pradīpā; rathe rathe caiva daśa pradīpāḥ. dvāv aśvapṛṣṭhe paripārśvato 'nye; dhvajeṣu cānye jaghaneṣu cānye.

सेनासु सर्वासु च पार्श्वतो ऽन्ये; पश्चात् पुरस्ताच् च समन्ततश् च। मध्ये तथान्ये ज्वलिताग्निहस्ताः; सेनाद्वये ऽपि स्म नरा विचेरुः।

senāsu sarvāsu ca pārśvato 'nye; paścāt purastāc ca samantataś ca. madhye tathānye jvalitāgnihastāḥ; senādvaye 'pi sma narā viceruḥ.

सर्वेषु सैन्येषु पदातिसंघा; व्यामिश्रिता हस्तिरथाश्ववृन्दैः। मध्ये तथान्ये ज्वलिताग्निहस्ता; व्यदीपयन् पाण्डुसुतस्य सेनाम्। व्यदीपयंस् ते ध्वजिनीं प्रदीप्तां। तथा बलं पाण्डवेयाभिगुप्तम्।

sarveṣu sainyeṣu padātisaṃghā; vyāmiśritā hastirathāśvavṛndaiḥ. madhye tathānye jvalitāgnihastā; vyadīpayan pāṇḍusutasya senām. vyadīpayaṃs te dhvajinīṃ pradīptāṃ. tathā balaṃ pāṇḍaveyābhiguptam.

तेन प्रदीप्तेन तथा प्रदीप्तं; बलं तद् आसीद् बलवद् बलेन। भाः कुर्वता भानुमता ग्रहेण; दिवाकरेणाग्निर् इवाभितप्तः।

tena pradīptena tathā pradīptaṃ; balaṃ tad āsīd balavad balena. bhāḥ kurvatā bhānumatā graheṇa; divākareṇāgnir ivābhitaptaḥ.

तयोः प्रभाः पृथिवीम् अन्तरिक्षं; सर्वा व्यतिक्रम्य दिशश् च वृद्धाः। तेन प्रकाशेन भृशं प्रकाशं; बभूव तेषां तव चैव सैन्यम्।

tayoḥ prabhāḥ pṛthivīm antarikṣaṃ; sarvā vyatikramya diśaś ca vṛddhāḥ. tena prakāśena bhṛśaṃ prakāśaṃ; babhūva teṣāṃ tava caiva sainyam.

तेन प्रकाशेन दिवंगमेन; संबोधिता देवगणाश् च राजन्। गन्धर्वयक्षासुरसिद्धसंघाः; समागमन्न् अप्सरसश् च सर्वाः।

tena prakāśena divaṃgamena; saṃbodhitā devagaṇāś ca rājan. gandharvayakṣāsurasiddhasaṃghāḥ; samāgamann apsarasaś ca sarvāḥ.

तद् देवगन्धर्वसमाकुलं च; यक्षासुरेन्द्राप्सरसां गणैश् च। हतैश् च वीरैर् दिवम् आरुहद्भिर्; आयोधनं दिव्यकल्पं बभूव।

tad devagandharvasamākulaṃ ca; yakṣāsurendrāpsarasāṃ gaṇaiś ca. hataiś ca vīrair divam āruhadbhir; āyodhanaṃ divyakalpaṃ babhūva.

रथाश्वनागाकुलदीपदीप्तं; संरब्धयोधाहतविद्रुताश्वम्। महद् बलं व्यूढरथाश्वनागं; सुरासुरव्यूहसमं बभूव।

rathāśvanāgākuladīpadīptaṃ; saṃrabdhayodhāhatavidrutāśvam. mahad balaṃ vyūḍharathāśvanāgaṃ; surāsuravyūhasamaṃ babhūva.

तच् छक्तिसंघाकुलचण्डवातं; महारथाभ्रं रथवाजिघोषम्। शस्त्रौघवर्षं रुधिराम्बुधारं; निशि प्रवृत्तं नरदेवयुद्धम्।

tac chaktisaṃghākulacaṇḍavātaṃ; mahārathābhraṃ rathavājighoṣam. śastraughavarṣaṃ rudhirāmbudhāraṃ; niśi pravṛttaṃ naradevayuddham.

तस्मिन् महाग्निप्रतिमो महात्मा; संतापयन् पाण्डवान् विप्रमुख्यः। गभस्तिभिर् मध्यगतो यथार्को; वर्षात्यये तद्वद् अभून् नरेन्द्र।

tasmin mahāgnipratimo mahātmā; saṃtāpayan pāṇḍavān vipramukhyaḥ. gabhastibhir madhyagato yathārko; varṣātyaye tadvad abhūn narendra.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents