महाभारत 7.131 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 131→

[mh-7-131] • 135 श्लोकाः

संजय उवाच। प्रायोपविष्टे तु हते पुत्रे सात्यकिना ततः। सोमदत्तो भृशं क्रुद्धः सात्यकिं वाक्यम् अब्रवीत्।

saṃjaya uvāca. prāyopaviṣṭe tu hate putre sātyakinā tataḥ. somadatto bhṛśaṃ kruddhaḥ sātyakiṃ vākyam abravīt.

क्षत्रधर्मः पुरा दृष्टो यस् तु देवैर् महात्मभिः। तं त्वं सात्वत संत्यज्य दस्युधर्मे कथं रतः।

kṣatradharmaḥ purā dṛṣṭo yas tu devair mahātmabhiḥ. taṃ tvaṃ sātvata saṃtyajya dasyudharme kathaṃ rataḥ.

पराङ्मुखाय दीनाय न्यस्तशस्त्राय याचते। क्षत्रधर्मरतः प्राज्ञः कथं नु प्रहरेद् रणे।

parāṅmukhāya dīnāya nyastaśastrāya yācate. kṣatradharmarataḥ prājñaḥ kathaṃ nu prahared raṇe.

द्वाव् एव किल वृष्णीनां तत्र ख्यातौ महारथौ। प्रद्युम्नश् च महाबाहुस् त्वं चैव युधि सात्वत।

dvāv eva kila vṛṣṇīnāṃ tatra khyātau mahārathau. pradyumnaś ca mahābāhus tvaṃ caiva yudhi sātvata.

कथं प्रायोपविष्टाय पार्थेन छिन्नबाहवे। नृशंसं पतनीयं च तादृशं कृतवान् असि। कर्मणस् तस्य दुर्वृत्त फलं प्राप्नुहि संयुगे। अद्य छेत्स्यामि ते मूढ शिरो विक्रम्य पत्रिणा।

kathaṃ prāyopaviṣṭāya pārthena chinnabāhave. nṛśaṃsaṃ patanīyaṃ ca tādṛśaṃ kṛtavān asi. karmaṇas tasya durvṛtta phalaṃ prāpnuhi saṃyuge. adya chetsyāmi te mūḍha śiro vikramya patriṇā.

शपे सात्वत पुत्राभ्याम् इष्टेन सुकृतेन च। अनतीताम् इमां रात्रिं यदि त्वां वीरमानिनम्।

śape sātvata putrābhyām iṣṭena sukṛtena ca. anatītām imāṃ rātriṃ yadi tvāṃ vīramāninam.

अरक्ष्यमाणं पार्थेन जिष्णुना ससुतानुजम्। न हन्यां निरये घोरे पतेयं वृष्णिपांसन।

arakṣyamāṇaṃ pārthena jiṣṇunā sasutānujam. na hanyāṃ niraye ghore pateyaṃ vṛṣṇipāṃsana.

एवम् उक्त्वा सुसंक्रुद्धः सोमदत्तो महाबलः। दध्मौ शङ्खं च तारेण सिंहनादं ननाद च।

evam uktvā susaṃkruddhaḥ somadatto mahābalaḥ. dadhmau śaṅkhaṃ ca tāreṇa siṃhanādaṃ nanāda ca.

ततः कमलपत्राक्षः सिंहदंष्ट्रो महाबलः। सात्वतो भृशसंक्रुद्धः सोमदत्तम् अथाब्रवीत्। कौरवेय न मे त्रासः कथं चिद् अपि विद्यते। त्वया सार्धम् अथान्यैश् च युध्यतो हृदि कश् चन। यदि सर्वेण सैन्येन गुप्तो मां योधयिष्यसि। तथापि न व्यथा का चित् त्वयि स्यान् मम कौरव। युद्धसारेण वाक्येन सताम् अवमतेन च। नाहं भीषयितुं शक्यः क्षत्रवृत्ते स्थितस् त्वया। यदि ते ऽस्ति युयुत्साद्य मया सह नराधिप। निर्दयो निशितैर् बाणैः प्रहर प्रहरामि ते।

tataḥ kamalapatrākṣaḥ siṃhadaṃṣṭro mahābalaḥ. sātvato bhṛśasaṃkruddhaḥ somadattam athābravīt. kauraveya na me trāsaḥ kathaṃ cid api vidyate. tvayā sārdham athānyaiś ca yudhyato hṛdi kaś cana. yadi sarveṇa sainyena gupto māṃ yodhayiṣyasi. tathāpi na vyathā kā cit tvayi syān mama kaurava. yuddhasāreṇa vākyena satām avamatena ca. nāhaṃ bhīṣayituṃ śakyaḥ kṣatravṛtte sthitas tvayā. yadi te 'sti yuyutsādya mayā saha narādhipa. nirdayo niśitair bāṇaiḥ prahara praharāmi te.

हतो भूरिश्रवा वीरस् तव पुत्रो महारथः। शलश् चैव तथा राजन् भ्रातृव्यसनकर्शितः।

hato bhūriśravā vīras tava putro mahārathaḥ. śalaś caiva tathā rājan bhrātṛvyasanakarśitaḥ.

त्वां चाप्य् अद्य वधिष्यामि सपुत्रपशुबान्धवम्। तिष्ठेदानीं रणे यत्तः कौरवो ऽसि विशेषतः।

tvāṃ cāpy adya vadhiṣyāmi saputrapaśubāndhavam. tiṣṭhedānīṃ raṇe yattaḥ kauravo 'si viśeṣataḥ.

यस्मिन् दानं दमः शौचम् अहिंसा ह्रीर् धृतिः क्षमा। अनपायीनि सर्वाणि नित्यं राज्ञि युधिष्ठिरे।

yasmin dānaṃ damaḥ śaucam ahiṃsā hrīr dhṛtiḥ kṣamā. anapāyīni sarvāṇi nityaṃ rājñi yudhiṣṭhire.

मृदङ्गकेतोस् तस्य त्वं तेजसा निहतः पुरा। सकर्णसौबलः संख्ये विनाशं समुपेष्यसि।

mṛdaṅgaketos tasya tvaṃ tejasā nihataḥ purā. sakarṇasaubalaḥ saṃkhye vināśaṃ samupeṣyasi.

शपे ऽहं कृष्णचरणैर् इष्टापूर्तेन चैव ह। यदि त्वां ससुतं पापं न हन्यां युधि रोषितः। अपयास्यसि चेत् त्यक्त्वा ततो मुक्तो भविष्यसि।

śape 'haṃ kṛṣṇacaraṇair iṣṭāpūrtena caiva ha. yadi tvāṃ sasutaṃ pāpaṃ na hanyāṃ yudhi roṣitaḥ. apayāsyasi cet tyaktvā tato mukto bhaviṣyasi.

एवम् आभाष्य चान्योन्यं क्रोधसंरक्तलोचनौ। प्रवृत्तौ शरसंपातं कर्तुं पुरुषसत्तमौ।

evam ābhāṣya cānyonyaṃ krodhasaṃraktalocanau. pravṛttau śarasaṃpātaṃ kartuṃ puruṣasattamau.

ततो गजसहस्रेण रथानाम् अयुतेन च। दुर्योधनः सोमदत्तं परिवार्य व्यवस्थितः।

tato gajasahasreṇa rathānām ayutena ca. duryodhanaḥ somadattaṃ parivārya vyavasthitaḥ.

शकुनिश् च सुसंक्रुद्धः सर्वशस्त्रभृतां वरः। पुत्रपौत्रैः परिवृतो भ्रातृभिश् चेन्द्रविक्रमैः। स्यालस् तव महाबाहुर् वज्रसंहननो युवा।

śakuniś ca susaṃkruddhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ. putrapautraiḥ parivṛto bhrātṛbhiś cendravikramaiḥ. syālas tava mahābāhur vajrasaṃhanano yuvā.

साग्रं शतसहस्रं तु हयानां तस्य धीमतः। सोमदत्तं महेष्वासं समन्तात् पर्यरक्षत।

sāgraṃ śatasahasraṃ tu hayānāṃ tasya dhīmataḥ. somadattaṃ maheṣvāsaṃ samantāt paryarakṣata.

रक्ष्यमाणश् च बलिभिश् छादयाम् आस सात्यकिम्। तं छाद्यमानं विशिखैर् दृष्ट्वा संनतपर्वभिः। धृष्टद्युम्नो ऽभ्ययात् क्रुद्धः प्रगृह्य महतीं चमूम्। अभ्यरक्षन् महाबाहुः सात्वतं सत्यविक्रमम्।

rakṣyamāṇaś ca balibhiś chādayām āsa sātyakim. taṃ chādyamānaṃ viśikhair dṛṣṭvā saṃnataparvabhiḥ. dhṛṣṭadyumno 'bhyayāt kruddhaḥ pragṛhya mahatīṃ camūm. abhyarakṣan mahābāhuḥ sātvataṃ satyavikramam.

चण्डवाताभिसृष्टानाम् उदधीनाम् इव स्वनः। आसीद् राजन् बलौघानाम् अन्योन्यम् अभिनिघ्नताम्।

caṇḍavātābhisṛṣṭānām udadhīnām iva svanaḥ. āsīd rājan balaughānām anyonyam abhinighnatām.

विव्याध सोमदत्तस् तु सात्वतं नवभिः शरैः। सात्यकिर् दशभिश् चैनम् अवधीत् कुरुपुंगवम्।

vivyādha somadattas tu sātvataṃ navabhiḥ śaraiḥ. sātyakir daśabhiś cainam avadhīt kurupuṃgavam.

सो ऽतिविद्धो बलवता समरे दृढधन्वना। रथोपस्थं समासाद्य मुमोह गतचेतनः।

so 'tividdho balavatā samare dṛḍhadhanvanā. rathopasthaṃ samāsādya mumoha gatacetanaḥ.

तं विमूढं समालक्ष्य सारथिस् त्वरयान्वितः। अपोवाह रणाद् वीरं सोमदत्तं महारथम्।

taṃ vimūḍhaṃ samālakṣya sārathis tvarayānvitaḥ. apovāha raṇād vīraṃ somadattaṃ mahāratham.

तं विसंज्ञं समालोक्य युयुधानशरार्दितम्। अभ्यधावत् ततो द्रोणो यदुवीरजिघांसया। तम् आयान्तम् अभिप्रेक्ष्य युधिष्ठिरपुरोगमाः। परिवव्रुर् महात्मानं परीप्सन्तो यदूद्वहम्। ततः प्रववृते युद्धं द्रोणस्य सह पाण्डवैः। बलेर् इव सुरैः पूर्वं त्रैलोक्यजयकाङ्क्षया। ततः सायकजालेन पाण्डवानीकम् आवृणोत्। भारद्वाजो महातेजा विव्याध च युधिष्ठिरम्। सात्यकिं दशभिर् बाणैर् विंशत्या पार्षतं शरैः। भीमसेनं च नवभिर् नकुलं पञ्चभिस् तथा। सहदेवं तथाष्टाभिः शतेन च शिखण्डिनम्। द्रौपदेयान् महाबाहुः पञ्चभिः पञ्चभिः शरैः। विराटं मत्स्यम् अष्टाभिर् द्रुपदं दशभिः शरैः। युधामन्युं त्रिभिः षड्भिर् उत्तमौजसम् आहवे। अन्यांश् च सैनिकान् विद्ध्वा युधिष्ठिरम् उपाद्रवत्। ते वध्यमाना द्रोणेन पाण्डुपुत्रस्य सैनिकाः। प्राद्रवन् वै भयाद् राजन् सार्तनादा दिशो दश। काल्यमानं तु तत् सैन्यं दृष्ट्वा द्रोणेन फल्गुनः। किं चिद् आगतसंरम्भो गुरुं पार्थो ऽभ्ययाद् द्रुतम्। दृष्ट्वा द्रोणस् तु बीभत्सुम् अभिधावन्तम् आहवे। संन्यवर्तत तत् सैन्यं पुनर् यौधिष्ठिरं नृप। ततो युद्धम् अभूद् भूयो भारद्वाजस्य पाण्डवैः। द्रोणस् तव सुतै राजन् सर्वतः परिवारितः। व्यधमत् पाण्डुसैन्यानि तूलराशिम् इवानलः। तं ज्वलन्तम् इवादित्यं दीप्तानलसमद्युतिम्। राजन्न् अनिशम् अत्यन्तं दृष्ट्वा द्रोणं शरार्चिषम्। मण्डलीकृतधन्वानं तपन्तम् इव भास्करम्। दहन्तम् अहितान् सैन्ये नैनं कश् चिद् अवारयत्। यो यो हि प्रमुखे तस्य तस्थौ द्रोणस्य पूरुषः। तस्य तस्य शिरश् छित्त्वा ययौ द्रोणशरः क्षितिम्। एवं सा पाण्डवी सेना वध्यमाना महात्मना। प्रदुद्राव पुनर् भीता पश्यतः सव्यसाचिनः। संप्रभग्नं बलं दृष्ट्वा द्रोणेन निशि भारत। गोविन्दम् अब्रवीज् जिष्णुर् गच्छ द्रोणरथं प्रति। ततो रजतगोक्षीरकुन्देन्दुसदृशप्रभान्। चोदयाम् आस दाशार्हो हयान् द्रोणरथं प्रति। भीमसेनो ऽपि तं दृष्ट्वा यान्तं द्रोणाय फल्गुनम्। स्वसारथिम् उवाचेदं द्रोणानीकाय मां वह। सो ऽपि तस्य वचः श्रुत्वा विशोको वाहयद् धयान्। पृष्ठतः सत्यसन्धस्य जिष्णोर् भरतसत्तम। तौ दृष्ट्वा भ्रातरौ यत्तौ द्रोणानीकम् अभिद्रुतौ। पाञ्चालाः सृञ्जया मत्स्याश् चेदिकारूषकोशलाः। अन्वगच्छन् महाराज केकयाश् च महारथाः। ततो राजन्न् अभूद् घोरः संग्रामो लोमहर्षणः। बीभत्सुर् दक्षिणं पार्श्वम् उत्तरं च वृकोदरः। महद्भ्यां रथवृन्दाभ्यां बलं जगृहतुस् तव। तौ दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्रौ भीमसेनधनंजयौ। धृष्टद्युम्नो ऽभ्ययाद् राजन् सात्यकिश् च महाबलः। चण्डवाताभिपन्नानाम् उदधीनाम् इव स्वनः। आसीद् राजन् बलौघानां तदान्योन्यम् अभिघ्नताम्। सौमदत्तिवधात् क्रुद्धो दृष्ट्वा सात्यकिम् आहवे। द्रौणिर् अभ्यद्रवत् क्रुद्धः सात्वतं रणमूर्धनि।

taṃ visaṃjñaṃ samālokya yuyudhānaśarārditam. abhyadhāvat tato droṇo yaduvīrajighāṃsayā. tam āyāntam abhiprekṣya yudhiṣṭhirapurogamāḥ. parivavrur mahātmānaṃ parīpsanto yadūdvaham. tataḥ pravavṛte yuddhaṃ droṇasya saha pāṇḍavaiḥ. baler iva suraiḥ pūrvaṃ trailokyajayakāṅkṣayā. tataḥ sāyakajālena pāṇḍavānīkam āvṛṇot. bhāradvājo mahātejā vivyādha ca yudhiṣṭhiram. sātyakiṃ daśabhir bāṇair viṃśatyā pārṣataṃ śaraiḥ. bhīmasenaṃ ca navabhir nakulaṃ pañcabhis tathā. sahadevaṃ tathāṣṭābhiḥ śatena ca śikhaṇḍinam. draupadeyān mahābāhuḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ. virāṭaṃ matsyam aṣṭābhir drupadaṃ daśabhiḥ śaraiḥ. yudhāmanyuṃ tribhiḥ ṣaḍbhir uttamaujasam āhave. anyāṃś ca sainikān viddhvā yudhiṣṭhiram upādravat. te vadhyamānā droṇena pāṇḍuputrasya sainikāḥ. prādravan vai bhayād rājan sārtanādā diśo daśa. kālyamānaṃ tu tat sainyaṃ dṛṣṭvā droṇena phalgunaḥ. kiṃ cid āgatasaṃrambho guruṃ pārtho 'bhyayād drutam. dṛṣṭvā droṇas tu bībhatsum abhidhāvantam āhave. saṃnyavartata tat sainyaṃ punar yaudhiṣṭhiraṃ nṛpa. tato yuddham abhūd bhūyo bhāradvājasya pāṇḍavaiḥ. droṇas tava sutai rājan sarvataḥ parivāritaḥ. vyadhamat pāṇḍusainyāni tūlarāśim ivānalaḥ. taṃ jvalantam ivādityaṃ dīptānalasamadyutim. rājann aniśam atyantaṃ dṛṣṭvā droṇaṃ śarārciṣam. maṇḍalīkṛtadhanvānaṃ tapantam iva bhāskaram. dahantam ahitān sainye nainaṃ kaś cid avārayat. yo yo hi pramukhe tasya tasthau droṇasya pūruṣaḥ. tasya tasya śiraś chittvā yayau droṇaśaraḥ kṣitim. evaṃ sā pāṇḍavī senā vadhyamānā mahātmanā. pradudrāva punar bhītā paśyataḥ savyasācinaḥ. saṃprabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā droṇena niśi bhārata. govindam abravīj jiṣṇur gaccha droṇarathaṃ prati. tato rajatagokṣīrakundendusadṛśaprabhān. codayām āsa dāśārho hayān droṇarathaṃ prati. bhīmaseno 'pi taṃ dṛṣṭvā yāntaṃ droṇāya phalgunam. svasārathim uvācedaṃ droṇānīkāya māṃ vaha. so 'pi tasya vacaḥ śrutvā viśoko vāhayad dhayān. pṛṣṭhataḥ satyasandhasya jiṣṇor bharatasattama. tau dṛṣṭvā bhrātarau yattau droṇānīkam abhidrutau. pāñcālāḥ sṛñjayā matsyāś cedikārūṣakośalāḥ. anvagacchan mahārāja kekayāś ca mahārathāḥ. tato rājann abhūd ghoraḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ. bībhatsur dakṣiṇaṃ pārśvam uttaraṃ ca vṛkodaraḥ. mahadbhyāṃ rathavṛndābhyāṃ balaṃ jagṛhatus tava. tau dṛṣṭvā puruṣavyāghrau bhīmasenadhanaṃjayau. dhṛṣṭadyumno 'bhyayād rājan sātyakiś ca mahābalaḥ. caṇḍavātābhipannānām udadhīnām iva svanaḥ. āsīd rājan balaughānāṃ tadānyonyam abhighnatām. saumadattivadhāt kruddho dṛṣṭvā sātyakim āhave. drauṇir abhyadravat kruddhaḥ sātvataṃ raṇamūrdhani.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य शैनेयस्य रथं प्रति। भैमसेनिः सुसंक्रुद्धः प्रत्यमित्रम् अवारयत्।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya śaineyasya rathaṃ prati. bhaimaseniḥ susaṃkruddhaḥ pratyamitram avārayat.

कार्ष्णायसमयं घोरम् ऋक्षचर्मावृतं महत्। महान्तं रथम् आस्थाय त्रिंशन् नत्वान्तरान्तरम्। विक्षिप्तयन्त्रसंनाहं महामेघौघनिस्वनम्। युक्तं गजनिभैर् वाहैर् न हयैर् नापि वा गजैः।

kārṣṇāyasamayaṃ ghoram ṛkṣacarmāvṛtaṃ mahat. mahāntaṃ ratham āsthāya triṃśan natvāntarāntaram. vikṣiptayantrasaṃnāhaṃ mahāmeghaughanisvanam. yuktaṃ gajanibhair vāhair na hayair nāpi vā gajaiḥ.

विक्षिप्तम् अष्टचक्रेण विवृताक्षेण कूजता। ध्वजेनोच्छ्रिततुण्डेन गृध्रराजेन राजता।

vikṣiptam aṣṭacakreṇa vivṛtākṣeṇa kūjatā. dhvajenocchritatuṇḍena gṛdhrarājena rājatā.

लोहितार्द्रपताकं तम् अन्त्रमालाविभूषितम्। अष्टचक्रसमायुक्तम् आस्थाय विपुलं रथम्।

lohitārdrapatākaṃ tam antramālāvibhūṣitam. aṣṭacakrasamāyuktam āsthāya vipulaṃ ratham.

शूलमुद्गरधारिण्या शैलपादपहस्तया। रक्षसां घोररूपाणाम् अक्षौहिण्या समावृतः।

śūlamudgaradhāriṇyā śailapādapahastayā. rakṣasāṃ ghorarūpāṇām akṣauhiṇyā samāvṛtaḥ.

तम् उद्यतमहाचापं निशाम्य व्यथिता नृपाः। युगान्तकालसमये दण्डहस्तम् इवान्तकम्। ततस् तं गिरिशृङ्गाभं भीमरूपं भयावहम्। दंष्ट्राकरालोग्रमुखं शङ्कुकर्णं महाहनुम्। ऊर्ध्वकेशं विरूपाक्षं दीप्तास्यं निम्नितोदरम्। महाभ्राभगलद्वारं किरीटच्छन्नमूर्धजम्। त्रासनं सर्वभूतानां व्यात्ताननम् इवान्तकम्। वीक्ष्य दीप्तम् इवायान्तं रिपुविक्षोभकारिणम्। तम् उद्यतमहाचापं राक्षसेन्द्रं घटोत्कचम्।

tam udyatamahācāpaṃ niśāmya vyathitā nṛpāḥ. yugāntakālasamaye daṇḍahastam ivāntakam. tatas taṃ giriśṛṅgābhaṃ bhīmarūpaṃ bhayāvaham. daṃṣṭrākarālogramukhaṃ śaṅkukarṇaṃ mahāhanum. ūrdhvakeśaṃ virūpākṣaṃ dīptāsyaṃ nimnitodaram. mahābhrābhagaladvāraṃ kirīṭacchannamūrdhajam. trāsanaṃ sarvabhūtānāṃ vyāttānanam ivāntakam. vīkṣya dīptam ivāyāntaṃ ripuvikṣobhakāriṇam. tam udyatamahācāpaṃ rākṣasendraṃ ghaṭotkacam.

भयार्दिता प्रचुक्षोभ पुत्रस्य तव वाहिनी। वायुना क्षोभितावर्ता गङ्गेवोर्ध्वतरङ्गिणी।

bhayārditā pracukṣobha putrasya tava vāhinī. vāyunā kṣobhitāvartā gaṅgevordhvataraṅgiṇī.

घटोत्कचप्रयुक्तेन सिंहनादेन भीषिताः। प्रसुस्रुवुर् गजा मूत्रं विव्यथुश् च नरा भृशम्।

ghaṭotkacaprayuktena siṃhanādena bhīṣitāḥ. prasusruvur gajā mūtraṃ vivyathuś ca narā bhṛśam.

ततो ऽश्मवृष्टिर् अत्यर्थम् आसीत् तत्र समन्ततः। संध्याकालाधिकबलैः प्रमुक्ता राक्षसैः क्षितौ।

tato 'śmavṛṣṭir atyartham āsīt tatra samantataḥ. saṃdhyākālādhikabalaiḥ pramuktā rākṣasaiḥ kṣitau.

आयसानि च चक्राणि भुशुण्ड्यः प्रासतोमराः। पतन्त्य् अविरलाः शूलाः शतघ्न्यः पट्टिशास् तथा।

āyasāni ca cakrāṇi bhuśuṇḍyaḥ prāsatomarāḥ. patanty aviralāḥ śūlāḥ śataghnyaḥ paṭṭiśās tathā.

तद् उग्रम् अतिरौद्रं च दृष्ट्वा युद्धं नराधिपाः। तनयास् तव कर्णश् च व्यथिताः प्राद्रवन् दिशः।

tad ugram atiraudraṃ ca dṛṣṭvā yuddhaṃ narādhipāḥ. tanayās tava karṇaś ca vyathitāḥ prādravan diśaḥ.

तत्रैको ऽस्त्रबलश्लाघी द्रौणिर् मानी न विव्यथे। व्यधमच् च शरैर् मायां घटोत्कचविनिर्मिताम्।

tatraiko 'strabalaślāghī drauṇir mānī na vivyathe. vyadhamac ca śarair māyāṃ ghaṭotkacavinirmitām.

निहतायां तु मायायाम् अमर्षी स घटोत्कचः। विससर्ज शरान् घोरांस् ते ऽश्वत्थामानम् आविशन्।

nihatāyāṃ tu māyāyām amarṣī sa ghaṭotkacaḥ. visasarja śarān ghorāṃs te 'śvatthāmānam āviśan.

भुजगा इव वेगेन वल्मीकं क्रोधमूर्छिताः। ते शरा रुधिराभ्यक्ता भित्त्वा शारद्वतीसुतम्। विविशुर् धरणीं शीघ्रा रुक्मपुङ्खाः शिलाशिताः।

bhujagā iva vegena valmīkaṃ krodhamūrchitāḥ. te śarā rudhirābhyaktā bhittvā śāradvatīsutam. viviśur dharaṇīṃ śīghrā rukmapuṅkhāḥ śilāśitāḥ.

अश्वत्थामा तु संक्रुद्धो लघुहस्तः प्रतापवान्। घटोत्कचम् अभिक्रुद्धं बिभेद दशभिः शरैः। ततो घटोत्कचः क्रुद्धश् चक्रं चिक्षेप सत्वरम्।

aśvatthāmā tu saṃkruddho laghuhastaḥ pratāpavān. ghaṭotkacam abhikruddhaṃ bibheda daśabhiḥ śaraiḥ. tato ghaṭotkacaḥ kruddhaś cakraṃ cikṣepa satvaram.

घटोत्कचो ऽतिविद्धस् तु द्रोणपुत्रेण मर्मसु। चक्रं शतसहस्रारम् अगृह्णाद् व्यथितो भृशम्।

ghaṭotkaco 'tividdhas tu droṇaputreṇa marmasu. cakraṃ śatasahasrāram agṛhṇād vyathito bhṛśam.

क्षुरान्तं बालसूर्याभं मणिवज्रविभूषितम्। अश्वत्थाम्नस् तु चिक्षेप भैमसेनिर् जिघांसया।

kṣurāntaṃ bālasūryābhaṃ maṇivajravibhūṣitam. aśvatthāmnas tu cikṣepa bhaimasenir jighāṃsayā.

वेगेन महता गच्छद् विक्षिप्तं द्रौणिना शरैः। अभाग्यस्येव संकल्पस् तन् मोघं न्यपतद् भुवि।

vegena mahatā gacchad vikṣiptaṃ drauṇinā śaraiḥ. abhāgyasyeva saṃkalpas tan moghaṃ nyapatad bhuvi.

घटोत्कचस् ततस् तूर्णं दृष्ट्वा चक्रं निपातितम्। द्रौणिं प्राच्छादयद् बाणैः स्वर्भानुर् इव भास्करम्।

ghaṭotkacas tatas tūrṇaṃ dṛṣṭvā cakraṃ nipātitam. drauṇiṃ prācchādayad bāṇaiḥ svarbhānur iva bhāskaram.

घटोत्कचसुतः श्रीमान् भिन्नाञ्जनचयोपमः। रुरोध द्रौणिम् आयान्तं प्रभञ्जनम् इवाद्रिराट्।

ghaṭotkacasutaḥ śrīmān bhinnāñjanacayopamaḥ. rurodha drauṇim āyāntaṃ prabhañjanam ivādrirāṭ.

पौत्रेण भीमसेनस्य शरैः सो ऽञ्जनपर्वणा। बभौ मेघेन धाराभिर् गिरिर् मेरुर् इवार्दितः।

pautreṇa bhīmasenasya śaraiḥ so 'ñjanaparvaṇā. babhau meghena dhārābhir girir merur ivārditaḥ.

अश्वत्थामा त्व् असंभ्रान्तो रुद्रोपेन्द्रेन्द्रविक्रमः। ध्वजम् एकेन बाणेन चिच्छेदाञ्जनपर्वणः।

aśvatthāmā tv asaṃbhrānto rudropendrendravikramaḥ. dhvajam ekena bāṇena cicchedāñjanaparvaṇaḥ.

द्वाभ्यां तु रथयन्तारं त्रिभिश् चास्य त्रिवेणुकम्। धनुर् एकेन चिच्छेद चतुर्भिश् चतुरो हयान्।

dvābhyāṃ tu rathayantāraṃ tribhiś cāsya triveṇukam. dhanur ekena ciccheda caturbhiś caturo hayān.

विरथस्योद्यतं हस्ताद् धेमबिन्दुभिर् आचितम्। विशिखेन सुतीक्ष्णेन खड्गम् अस्य द्विधाकरोत्।

virathasyodyataṃ hastād dhemabindubhir ācitam. viśikhena sutīkṣṇena khaḍgam asya dvidhākarot.

गदा हेमाङ्गदा राजंस् तूर्णं हैडिम्बसूनुना। भ्राम्योत्क्षिप्ता शरैः सापि द्रौणिनाभ्याहतापतत्।

gadā hemāṅgadā rājaṃs tūrṇaṃ haiḍimbasūnunā. bhrāmyotkṣiptā śaraiḥ sāpi drauṇinābhyāhatāpatat.

ततो ऽन्तरिक्षम् उत्पत्य कालमेघ इवोन्नदन्। ववर्षाञ्जनपर्वा स द्रुमवर्षं नभस्तलात्।

tato 'ntarikṣam utpatya kālamegha ivonnadan. vavarṣāñjanaparvā sa drumavarṣaṃ nabhastalāt.

ततो मायाधरं द्रौणिर् घटोत्कचसुतं दिवि। मार्गणैर् अभिविव्याध घनं सूर्य इवांशुभिः।

tato māyādharaṃ drauṇir ghaṭotkacasutaṃ divi. mārgaṇair abhivivyādha ghanaṃ sūrya ivāṃśubhiḥ.

सो ऽवतीर्य पुनस् तस्थौ रथे हेमपरिष्कृते। महीधर इवात्युच्चः श्रीमान् अञ्जनपर्वतः।

so 'vatīrya punas tasthau rathe hemapariṣkṛte. mahīdhara ivātyuccaḥ śrīmān añjanaparvataḥ.

तम् अयस्मयवर्माणं द्रौणिर् भीमात्मजात्मजम्। जघानाञ्जनपर्वाणं महेश्वर इवान्धकम्।

tam ayasmayavarmāṇaṃ drauṇir bhīmātmajātmajam. jaghānāñjanaparvāṇaṃ maheśvara ivāndhakam.

अथ दृष्ट्वा हतं पुत्रम् अश्वत्थाम्ना महाबलम्। द्रौणेः सकाशम् अभ्येत्य रोषात् प्रचलिताङ्गदः।

atha dṛṣṭvā hataṃ putram aśvatthāmnā mahābalam. drauṇeḥ sakāśam abhyetya roṣāt pracalitāṅgadaḥ.

प्राह वाक्यम् असंभ्रान्तो वीरं शारद्वतीसुतम्। दहन्तं पाण्डवानीकं वनम् अग्निम् इवोद्धतम्।

prāha vākyam asaṃbhrānto vīraṃ śāradvatīsutam. dahantaṃ pāṇḍavānīkaṃ vanam agnim ivoddhatam.

तिष्ठ तिष्ठ न मे जीवन् द्रोणपुत्र गमिष्यसि। त्वाम् अद्य निहनिष्यामि क्रौञ्चम् अग्निसुतो यथा।

tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi. tvām adya nihaniṣyāmi krauñcam agnisuto yathā.

अश्वत्थामोवाच। गच्छ वत्स सहान्यैस् त्वं युध्यस्वामरविक्रम। न हि पुत्रेण हैडिम्बे पिता न्याय्यं प्रबाधितुम्।

aśvatthāmovāca. gaccha vatsa sahānyais tvaṃ yudhyasvāmaravikrama. na hi putreṇa haiḍimbe pitā nyāyyaṃ prabādhitum.

कामं खलु न मे रोषो हैडिम्बे विद्यते त्वयि। किं तु रोषान्वितो जन्तुर् हन्याद् आत्मानम् अप्य् उत।

kāmaṃ khalu na me roṣo haiḍimbe vidyate tvayi. kiṃ tu roṣānvito jantur hanyād ātmānam apy uta.

संजय उवाच। श्रुत्वैतत् क्रोधताम्राक्षः पुत्रशोकसमन्वितः। अश्वत्थामानम् आयस्तो भैमसेनिर् अभाषत।

saṃjaya uvāca. śrutvaitat krodhatāmrākṣaḥ putraśokasamanvitaḥ. aśvatthāmānam āyasto bhaimasenir abhāṣata.

किम् अहं कातरो द्रौणे पृथग्जन इवाहवे। यन् मां भीषयसे वाग्भिर् असद् एतद् वचस् तव। भीमात् खल्व् अहम् उत्पन्नः कुरूणां विपुले कुले।

kim ahaṃ kātaro drauṇe pṛthagjana ivāhave. yan māṃ bhīṣayase vāgbhir asad etad vacas tava. bhīmāt khalv aham utpannaḥ kurūṇāṃ vipule kule.

पाण्डवानाम् अहं पुत्रः समरेष्व् अनिवर्तिनाम्। रक्षसाम् अधिराजो ऽहं दशग्रीवसमो बले।

pāṇḍavānām ahaṃ putraḥ samareṣv anivartinām. rakṣasām adhirājo 'haṃ daśagrīvasamo bale.

तिष्ठ तिष्ठ न मे जीवन् द्रोणपुत्र गमिष्यसि। युद्धश्रद्धाम् अहं ते ऽद्य विनेष्यामि रणाजिरे।

tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi. yuddhaśraddhām ahaṃ te 'dya vineṣyāmi raṇājire.

इत्य् उक्त्वा रोषताम्राक्षो राक्षसः सुमहाबलः। द्रौणिम् अभ्यद्रवत् क्रुद्धो गजेन्द्रम् इव केसरी।

ity uktvā roṣatāmrākṣo rākṣasaḥ sumahābalaḥ. drauṇim abhyadravat kruddho gajendram iva kesarī.

रथाक्षमात्रैर् इषुभिर् अभ्यवर्षद् घटोत्कचः। रथिनाम् ऋषभं द्रौणिं धाराभिर् इव तोयदः।

rathākṣamātrair iṣubhir abhyavarṣad ghaṭotkacaḥ. rathinām ṛṣabhaṃ drauṇiṃ dhārābhir iva toyadaḥ.

शरवृष्टिं शरैर् द्रौणिर् अप्राप्तां तां व्यशातयत्। ततो ऽन्तरिक्षे बाणानां संग्रामो ऽन्य इवाभवत्।

śaravṛṣṭiṃ śarair drauṇir aprāptāṃ tāṃ vyaśātayat. tato 'ntarikṣe bāṇānāṃ saṃgrāmo 'nya ivābhavat.

अथास्त्रसंघर्षकृतैर् विस्फुलिङ्गैः समाबभौ। विभावरीमुखे व्योम खद्योतैर् इव चित्रितम्।

athāstrasaṃgharṣakṛtair visphuliṅgaiḥ samābabhau. vibhāvarīmukhe vyoma khadyotair iva citritam.

निशाम्य निहतां मायां द्रौणिना रणमानिना। घटोत्कचस् ततो मायां ससर्जान्तर्हितः पुनः।

niśāmya nihatāṃ māyāṃ drauṇinā raṇamāninā. ghaṭotkacas tato māyāṃ sasarjāntarhitaḥ punaḥ.

सो ऽभवद् गिरिर् अत्युच्चः शिखरैस् तरुसंकटैः। शूलप्रासासिमुसलजलप्रस्रवणो महान्।

so 'bhavad girir atyuccaḥ śikharais tarusaṃkaṭaiḥ. śūlaprāsāsimusalajalaprasravaṇo mahān.

तम् अञ्जनचयप्रख्यं द्रौणिर् दृष्ट्वा महीधरम्। प्रपतद्भिश् च बहुभिः शस्त्रसंघैर् न चुक्षुभे।

tam añjanacayaprakhyaṃ drauṇir dṛṣṭvā mahīdharam. prapatadbhiś ca bahubhiḥ śastrasaṃghair na cukṣubhe.

ततः स्मयन्न् इव द्रौणिर् वज्रम् अस्त्रम् उदीरयत्। स तेनास्त्रेण शैलेन्द्रः क्षिप्तः क्षिप्रम् अनश्यत।

tataḥ smayann iva drauṇir vajram astram udīrayat. sa tenāstreṇa śailendraḥ kṣiptaḥ kṣipram anaśyata.

ततः स तोयदो भूत्वा नीलः सेन्द्रायुधो दिवि। अश्मवृष्टिभिर् अत्युग्रो द्रौणिम् आच्छादयद् रणे।

tataḥ sa toyado bhūtvā nīlaḥ sendrāyudho divi. aśmavṛṣṭibhir atyugro drauṇim ācchādayad raṇe.

अथ संधाय वायव्यम् अस्त्रम् अस्त्रविदां वरः। व्यधमद् द्रोणतनयो नीलमेघं समुत्थितम्।

atha saṃdhāya vāyavyam astram astravidāṃ varaḥ. vyadhamad droṇatanayo nīlameghaṃ samutthitam.

स मार्गणगणैर् द्रौणिर् दिशः प्रच्छाद्य सर्वतः। शतं रथसहस्राणां जघान द्विपदां वरः।

sa mārgaṇagaṇair drauṇir diśaḥ pracchādya sarvataḥ. śataṃ rathasahasrāṇāṃ jaghāna dvipadāṃ varaḥ.

स दृष्ट्वा पुनर् आयान्तं रथेनायतकार्मुकम्। घटोत्कचम् असंभ्रान्तं राक्षसैर् बहुभिर् वृतम्।

sa dṛṣṭvā punar āyāntaṃ rathenāyatakārmukam. ghaṭotkacam asaṃbhrāntaṃ rākṣasair bahubhir vṛtam.

सिंहशार्दूलसदृशैर् मत्तद्विरदविक्रमैः। गजस्थैश् च रथस्थैश् च वाजिपृष्ठगतैर् अपि।

siṃhaśārdūlasadṛśair mattadviradavikramaiḥ. gajasthaiś ca rathasthaiś ca vājipṛṣṭhagatair api.

विवृतास्यशिरोग्रीवैर् हैडिम्बानुचरैः सह। पौलस्त्यैर् यातुधानैश् च तामसैश् चोग्रविक्रमैः।

vivṛtāsyaśirogrīvair haiḍimbānucaraiḥ saha. paulastyair yātudhānaiś ca tāmasaiś cogravikramaiḥ.

नानाशस्त्रधरैर् वीरैर् नानाकवचभूषणैः। महाबलैर् भीमरवैः संरम्भोद्वृत्तलोचनैः।

nānāśastradharair vīrair nānākavacabhūṣaṇaiḥ. mahābalair bhīmaravaiḥ saṃrambhodvṛttalocanaiḥ.

उपस्थितैस् ततो युद्धे राक्षसैर् युद्धदुर्मदैः। विषण्णम् अभिसंप्रेक्ष्य पुत्रं ते द्रौणिर् अब्रवीत्।

upasthitais tato yuddhe rākṣasair yuddhadurmadaiḥ. viṣaṇṇam abhisaṃprekṣya putraṃ te drauṇir abravīt.

तिष्ठ दुर्योधनाद्य त्वं न कार्यः संभ्रमस् त्वया। सहैभिर् भ्रातृभिर् वीरैः पार्थिवैश् चेन्द्रविक्रमैः।

tiṣṭha duryodhanādya tvaṃ na kāryaḥ saṃbhramas tvayā. sahaibhir bhrātṛbhir vīraiḥ pārthivaiś cendravikramaiḥ.

निहनिष्याम्य् अमित्रांस् ते न तवास्ति पराजयः। सत्यं ते प्रतिजानामि पर्याश्वासय वाहिनीम्।

nihaniṣyāmy amitrāṃs te na tavāsti parājayaḥ. satyaṃ te pratijānāmi paryāśvāsaya vāhinīm.

दुर्योधन उवाच। न त्व् एतद् अद्भुतं मन्ये यत् ते महद् इदं मनः। अस्मासु च परा भक्तिस् तव गौतमिनन्दन।

duryodhana uvāca. na tv etad adbhutaṃ manye yat te mahad idaṃ manaḥ. asmāsu ca parā bhaktis tava gautaminandana.

संजय उवाच। अश्वत्थामानम् उक्त्वैवं ततः सौबलम् अब्रवीत्। वृतः शतसहस्रेण रथानां रणशोभिनाम्।

saṃjaya uvāca. aśvatthāmānam uktvaivaṃ tataḥ saubalam abravīt. vṛtaḥ śatasahasreṇa rathānāṃ raṇaśobhinām.

षष्ट्या गजसहस्रैश् च प्रयाहि त्वं धनंजयम्। कर्णश् च वृषसेनश् च कृपो नीलस् तथैव च।

ṣaṣṭyā gajasahasraiś ca prayāhi tvaṃ dhanaṃjayam. karṇaś ca vṛṣasenaś ca kṛpo nīlas tathaiva ca.

उदीच्याः कृतवर्मा च पुरुमित्रः श्रुतार्पणः। दुःशासनो निकुम्भश् च कुण्डभेदी उरुक्रमः।

udīcyāḥ kṛtavarmā ca purumitraḥ śrutārpaṇaḥ. duḥśāsano nikumbhaś ca kuṇḍabhedī urukramaḥ.

पुरंजयो दृढरथः पताकी हेमपङ्कजः। शल्यारुणीन्द्रसेनाश् च संजयो विजयो जयः।

puraṃjayo dṛḍharathaḥ patākī hemapaṅkajaḥ. śalyāruṇīndrasenāś ca saṃjayo vijayo jayaḥ.

कमलाक्षः पुरुः क्राथी जयवर्मा सुदर्शनः। एते त्वाम् अनुयास्यन्ति पत्तीनाम् अयुतानि षट्।

kamalākṣaḥ puruḥ krāthī jayavarmā sudarśanaḥ. ete tvām anuyāsyanti pattīnām ayutāni ṣaṭ.

जहि भीमं यमौ चोभौ धर्मराजं च मातुल। असुरान् इव देवेन्द्रो जयाशा मे त्वयि स्थिता।

jahi bhīmaṃ yamau cobhau dharmarājaṃ ca mātula. asurān iva devendro jayāśā me tvayi sthitā.

दारितान् द्रौणिना बाणैर् भृशं विक्षतविग्रहान्। जहि मातुल कौन्तेयान् असुरान् इव पावकिः।

dāritān drauṇinā bāṇair bhṛśaṃ vikṣatavigrahān. jahi mātula kaunteyān asurān iva pāvakiḥ.

एवम् उक्तो ययौ शीघ्रं पुत्रेण तव सौबलः। पिप्रीषुस् ते सुतान् राजन् दिधक्षुश् चैव पाण्डवान्।

evam ukto yayau śīghraṃ putreṇa tava saubalaḥ. piprīṣus te sutān rājan didhakṣuś caiva pāṇḍavān.

अथ प्रववृते युद्धं द्रौणिराक्षसयोर् मृधे। विभावर्यां सुतुमुलं शक्रप्रह्रादयोर् इव।

atha pravavṛte yuddhaṃ drauṇirākṣasayor mṛdhe. vibhāvaryāṃ sutumulaṃ śakraprahrādayor iva.

ततो घटोत्कचो बाणैर् दशभिर् गौतमीसुतम्। जघानोरसि संक्रुद्धो विषाग्निप्रतिमैर् दृढैः।

tato ghaṭotkaco bāṇair daśabhir gautamīsutam. jaghānorasi saṃkruddho viṣāgnipratimair dṛḍhaiḥ.

स तैर् अभ्याहतो गाढं शरैर् भीमसुतेरितैः। चचाल रथमध्यस्थो वातोद्धूत इव द्रुमः।

sa tair abhyāhato gāḍhaṃ śarair bhīmasuteritaiḥ. cacāla rathamadhyastho vātoddhūta iva drumaḥ.

भूयश् चाञ्जलिकेनास्य मार्गणेन महाप्रभम्। द्रौणिहस्तस्थितं चापं चिच्छेदाशु घटोत्कचः।

bhūyaś cāñjalikenāsya mārgaṇena mahāprabham. drauṇihastasthitaṃ cāpaṃ cicchedāśu ghaṭotkacaḥ.

ततो ऽन्यद् द्रौणिर् आदाय धनुर् भारसहं महत्। ववर्ष विशिखांस् तीक्ष्णान् वारिधारा इवाम्बुदः।

tato 'nyad drauṇir ādāya dhanur bhārasahaṃ mahat. vavarṣa viśikhāṃs tīkṣṇān vāridhārā ivāmbudaḥ.

ततः शारद्वतीपुत्रः प्रेषयाम् आस भारत। सुवर्णपुङ्खाञ् शत्रुघ्नान् खचरान् खचरान् प्रति।

tataḥ śāradvatīputraḥ preṣayām āsa bhārata. suvarṇapuṅkhāñ śatrughnān khacarān khacarān prati.

तद्बाणैर् अर्दितं यूथं रक्षसां पीनवक्षसाम्। सिंहैर् इव बभौ मत्तं गजानाम् आकुलं कुलम्।

tadbāṇair arditaṃ yūthaṃ rakṣasāṃ pīnavakṣasām. siṃhair iva babhau mattaṃ gajānām ākulaṃ kulam.

विधम्य राक्षसान् बाणैः साश्वसूतरथान् विभुः। ददाह भगवान् वह्निर् भूतानीव युगक्षये।

vidhamya rākṣasān bāṇaiḥ sāśvasūtarathān vibhuḥ. dadāha bhagavān vahnir bhūtānīva yugakṣaye.

स दग्ध्वाक्षौहिणीं बाणैर् नैरृतान् रुरुचे भृशम्। पुरेव त्रिपुरं दग्ध्वा दिवि देवो महेश्वरः।

sa dagdhvākṣauhiṇīṃ bāṇair nairṛtān ruruce bhṛśam. pureva tripuraṃ dagdhvā divi devo maheśvaraḥ.

युगान्ते सर्वभूतानि दग्ध्वेव वसुर् उल्बणः। रराज जयतां श्रेष्ठो द्रोणपुत्रस् तवाहितान्। ततो घटोत्कचः क्रुद्धो रक्षसां भीमकर्मणाम्। द्रौणिं हतेति महतीं चोदयाम् आस तां चमूम्। घटोत्कचस्य ताम् आज्ञां प्रतिगृह्याथ राक्षसाः। दंष्ट्रोज्ज्वला महावक्त्रा घोररूपा भयानकाः। व्यत्तानना दीर्घजिह्वाः क्रोधताम्रेक्षणा भृशम्। सिंहनादेन महता नादयन्तो वसुंधरान्। हन्तुम् अभ्यद्रवन् द्रौणिं नानाप्रहरणायुधाः। शक्तीः शतघ्नीः परिघान् अशनीः शूलपट्टिशान्। खड्गान् गदा भिन्दिपालान् मुशलानि परश्वधान्। प्रासानींस् तोमरांश् च कणपान् कम्पनाञ् शितान्। हुलान् भुशुण्ड्यश्मगुडान् स्थूणाः कार्ष्णायसीस् तथा। मुद्गरांश् च महाघोरान् समरे शत्रुदारणान्। द्रौणिमूर्धन्य् असज्जन्त राक्षसा भीमविक्रमाः। चिक्षिपुः क्रोधताम्राक्षाः शतशो ऽथ सहस्रशः। तच् छस्त्रवर्षं सुमहद् द्रोणपुत्रस्य मूर्धनि। पतमानं समीक्ष्याथ योधास् ते व्यथिताभवन्। द्रोणपुत्रस् त्व् असंभ्रान्तस् तद् वर्षं घोरम् उत्थितम्। शरैर् विध्वंसयाम् आस वज्रकल्पैः शिलाशितैः। ततो ऽन्यैर् विशिखैस् तूर्णं स्वर्णपुङ्खैर् महामनाः। निजघ्ने राक्षसान् द्रौणिर् दिव्यास्त्रप्रतिमन्त्रितैः। तद् बाणैर् अर्दितं यूथं रक्षसां पीनवक्षसाम्। सिंहैर् इव बभौ मत्तं गजानाम् आकुलं कुलम्। ते राक्षसाः सुसंक्रुद्धा द्रोणपुत्रेण ताडिताः। क्रुद्धाः स्म प्राद्रवन् द्रौणिं जिघांसन्तो महाबलाः। तत्राद्भुतम् इमं द्रौणिर् दर्शयाम् आस विक्रमम्। अशक्यं कर्तुम् अन्येन सर्वभूतेषु भारत। यद् एको राक्षसीं सेनां क्षणाद् द्रौणिर् महास्त्रवित्। ददाह ज्वलितैर् बाणै राक्षसेन्द्रस्य पश्यतः। स दहन् राक्षसानीकं रराज द्रौणिर् आहवे। युगान्ते सर्वभूतानि संवर्तक इवानलः। तं दहन्तम् अनीकानि शरैर् आशीविषोपमैः।

yugānte sarvabhūtāni dagdhveva vasur ulbaṇaḥ. rarāja jayatāṃ śreṣṭho droṇaputras tavāhitān. tato ghaṭotkacaḥ kruddho rakṣasāṃ bhīmakarmaṇām. drauṇiṃ hateti mahatīṃ codayām āsa tāṃ camūm. ghaṭotkacasya tām ājñāṃ pratigṛhyātha rākṣasāḥ. daṃṣṭrojjvalā mahāvaktrā ghorarūpā bhayānakāḥ. vyattānanā dīrghajihvāḥ krodhatāmrekṣaṇā bhṛśam. siṃhanādena mahatā nādayanto vasuṃdharān. hantum abhyadravan drauṇiṃ nānāpraharaṇāyudhāḥ. śaktīḥ śataghnīḥ parighān aśanīḥ śūlapaṭṭiśān. khaḍgān gadā bhindipālān muśalāni paraśvadhān. prāsānīṃs tomarāṃś ca kaṇapān kampanāñ śitān. hulān bhuśuṇḍyaśmaguḍān sthūṇāḥ kārṣṇāyasīs tathā. mudgarāṃś ca mahāghorān samare śatrudāraṇān. drauṇimūrdhany asajjanta rākṣasā bhīmavikramāḥ. cikṣipuḥ krodhatāmrākṣāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ. tac chastravarṣaṃ sumahad droṇaputrasya mūrdhani. patamānaṃ samīkṣyātha yodhās te vyathitābhavan. droṇaputras tv asaṃbhrāntas tad varṣaṃ ghoram utthitam. śarair vidhvaṃsayām āsa vajrakalpaiḥ śilāśitaiḥ. tato 'nyair viśikhais tūrṇaṃ svarṇapuṅkhair mahāmanāḥ. nijaghne rākṣasān drauṇir divyāstrapratimantritaiḥ. tad bāṇair arditaṃ yūthaṃ rakṣasāṃ pīnavakṣasām. siṃhair iva babhau mattaṃ gajānām ākulaṃ kulam. te rākṣasāḥ susaṃkruddhā droṇaputreṇa tāḍitāḥ. kruddhāḥ sma prādravan drauṇiṃ jighāṃsanto mahābalāḥ. tatrādbhutam imaṃ drauṇir darśayām āsa vikramam. aśakyaṃ kartum anyena sarvabhūteṣu bhārata. yad eko rākṣasīṃ senāṃ kṣaṇād drauṇir mahāstravit. dadāha jvalitair bāṇai rākṣasendrasya paśyataḥ. sa dahan rākṣasānīkaṃ rarāja drauṇir āhave. yugānte sarvabhūtāni saṃvartaka ivānalaḥ. taṃ dahantam anīkāni śarair āśīviṣopamaiḥ.

तेषु राजसहस्रेषु पाण्डवेयेषु भारत। नैनं निरीक्षितुं कश् चिच् छक्नोति द्रौणिम् आहवे। ऋते घटोत्कचाद् वीराद् राक्षसेन्द्रान् महाबलात्।

teṣu rājasahasreṣu pāṇḍaveyeṣu bhārata. nainaṃ nirīkṣituṃ kaś cic chaknoti drauṇim āhave. ṛte ghaṭotkacād vīrād rākṣasendrān mahābalāt.

स पुनर् भरतश्रेष्ठ क्रोधाद् रक्तान्तलोचनः। तलं तलेन संहत्य संदश्य दशनच्छदम्। स्वसूतम् अब्रवीत् क्रुद्धो द्रोणपुत्राय मां वह।

sa punar bharataśreṣṭha krodhād raktāntalocanaḥ. talaṃ talena saṃhatya saṃdaśya daśanacchadam. svasūtam abravīt kruddho droṇaputrāya māṃ vaha.

स ययौ घोररूपेण तेन जैत्रपताकिना। द्वैरथं द्रोणपुत्रेण पुनर् अप्य् अरिसूदनः। स विनद्य महानादं सिंहवद् भीमविक्रमः।

sa yayau ghorarūpeṇa tena jaitrapatākinā. dvairathaṃ droṇaputreṇa punar apy arisūdanaḥ. sa vinadya mahānādaṃ siṃhavad bhīmavikramaḥ.

स चिक्षेप ततः क्रुद्धो द्रोणपुत्राय राक्षसः। अष्टचक्रां महारौद्राम् अशनीं रुद्रनिर्मिताम्।

sa cikṣepa tataḥ kruddho droṇaputrāya rākṣasaḥ. aṣṭacakrāṃ mahāraudrām aśanīṃ rudranirmitām.

ताम् अवप्लुत्य जग्राह द्रौणिर् न्यस्य रथे धनुः। चिक्षेप चैनां तस्यैव स्यन्दनात् सो ऽवपुप्लुवे।

tām avaplutya jagrāha drauṇir nyasya rathe dhanuḥ. cikṣepa caināṃ tasyaiva syandanāt so 'vapupluve.

साश्वसूतध्वजं वाहं भस्म कृत्वा महाप्रभा। विवेश वसुधां भित्त्वा साशनिर् भृशदारुणा।

sāśvasūtadhvajaṃ vāhaṃ bhasma kṛtvā mahāprabhā. viveśa vasudhāṃ bhittvā sāśanir bhṛśadāruṇā.

द्रौणेस् तत् कर्म दृष्ट्वा तु सर्वभूतान्य् अपूजयन्। यद् अवप्लुत्य जग्राह घोरां शंकरनिर्मिताम्।

drauṇes tat karma dṛṣṭvā tu sarvabhūtāny apūjayan. yad avaplutya jagrāha ghorāṃ śaṃkaranirmitām.

धृष्टद्युम्नरथं गत्वा भैमसेनिस् ततो नृप। धनुर् घोरं समादाय महद् इन्द्रायुधोपमम्। मुमोच निशितान् बाणान् पुनर् द्रौणेर् महोरसि।

dhṛṣṭadyumnarathaṃ gatvā bhaimasenis tato nṛpa. dhanur ghoraṃ samādāya mahad indrāyudhopamam. mumoca niśitān bāṇān punar drauṇer mahorasi.

धृष्टद्युम्नो ऽप्य् असंभ्रान्तो मुमोचाशीविषोपमान्। सुवर्णपुङ्खान् विशिखान् द्रोणपुत्रस्य वक्षसि।

dhṛṣṭadyumno 'py asaṃbhrānto mumocāśīviṣopamān. suvarṇapuṅkhān viśikhān droṇaputrasya vakṣasi.

ततो मुमोच नाराचान् द्रौणिस् ताभ्यां सहस्रशः। ताव् अप्य् अग्निशिखाप्रख्यैर् जघ्नतुस् तस्य मार्गणान्।

tato mumoca nārācān drauṇis tābhyāṃ sahasraśaḥ. tāv apy agniśikhāprakhyair jaghnatus tasya mārgaṇān.

अतितीव्रम् अभूद् युद्धं तयोः पुरुषसिंहयोः। योधानां प्रीतिजननं द्रौणेश् च भरतर्षभ।

atitīvram abhūd yuddhaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ. yodhānāṃ prītijananaṃ drauṇeś ca bharatarṣabha.

ततो रथसहस्रेण द्विरदानां शतैस् त्रिभिः। षड्भिर् वाजिसहस्रैश् च भीमस् तं देशम् आव्रजत्।

tato rathasahasreṇa dviradānāṃ śatais tribhiḥ. ṣaḍbhir vājisahasraiś ca bhīmas taṃ deśam āvrajat.

ततो भीमात्मजं रक्षो धृष्टद्युम्नं च सानुगम्। अयोधयत धर्मात्मा द्रौणिर् अक्लिष्टकर्मकृत्।

tato bhīmātmajaṃ rakṣo dhṛṣṭadyumnaṃ ca sānugam. ayodhayata dharmātmā drauṇir akliṣṭakarmakṛt.

तत्राद्भुततमं द्रौणिर् दर्शयाम् आस विक्रमम्। अशक्यं कर्तुम् अन्येन सर्वभूतेषु भारत।

tatrādbhutatamaṃ drauṇir darśayām āsa vikramam. aśakyaṃ kartum anyena sarvabhūteṣu bhārata.

निमेषान्तरमात्रेण साश्वसूतरथद्विपाम्। अक्षौहिणीं राक्षसानां शितैर् बाणैर् अशातयत्।

nimeṣāntaramātreṇa sāśvasūtarathadvipām. akṣauhiṇīṃ rākṣasānāṃ śitair bāṇair aśātayat.

मिषतो भीमसेनस्य हैडिम्बेः पार्षतस्य च। यमयोर् धर्मपुत्रस्य विजयस्याच्युतस्य च।

miṣato bhīmasenasya haiḍimbeḥ pārṣatasya ca. yamayor dharmaputrasya vijayasyācyutasya ca.

प्रगाढम् अञ्जोगतिभिर् नाराचैर् अभिताडिताः। निपेतुर् द्विरदा भूमौ द्विशृङ्गा इव पर्वताः।

pragāḍham añjogatibhir nārācair abhitāḍitāḥ. nipetur dviradā bhūmau dviśṛṅgā iva parvatāḥ.

निकृत्तैर् हस्तिहस्तैश् च विचलद्भिर् इतस् ततः। रराज वसुधा कीर्णा विसर्पद्भिर् इवोरगैः।

nikṛttair hastihastaiś ca vicaladbhir itas tataḥ. rarāja vasudhā kīrṇā visarpadbhir ivoragaiḥ.

क्षिप्तैः काञ्चनदण्डैश् च नृपच्छत्रैः क्षितिर् बभौ। द्यौर् इवोदितचन्द्रार्का ग्रहाकीर्णा युगक्षये।

kṣiptaiḥ kāñcanadaṇḍaiś ca nṛpacchatraiḥ kṣitir babhau. dyaur ivoditacandrārkā grahākīrṇā yugakṣaye.

प्रवृद्धध्वजमण्डूकां भेरीविस्तीर्णकच्छपाम्। छत्रहंसावलीजुष्टां फेनचामरमालिनीम्।

pravṛddhadhvajamaṇḍūkāṃ bherīvistīrṇakacchapām. chatrahaṃsāvalījuṣṭāṃ phenacāmaramālinīm.

कङ्कगृध्रमहाग्राहां नैकायुधझषाकुलाम्। विस्तीर्णगजपाषाणां हताश्वमकराकुलाम्। रथक्षिप्तमहावप्रां पताकारुचिरद्रुमाम्।

kaṅkagṛdhramahāgrāhāṃ naikāyudhajhaṣākulām. vistīrṇagajapāṣāṇāṃ hatāśvamakarākulām. rathakṣiptamahāvaprāṃ patākāruciradrumām.

शरमीनां महारौद्रां प्रासशक्त्युग्रडुण्डुभाम्। मज्जामांसमहापङ्कां कबन्धावर्जितोडुपाम्।

śaramīnāṃ mahāraudrāṃ prāsaśaktyugraḍuṇḍubhām. majjāmāṃsamahāpaṅkāṃ kabandhāvarjitoḍupām.

केशशैवलकल्माषां भीरूणां कश्मलावहाम्। नागेन्द्रहययोधानां शरीरव्ययसंभवाम्।

keśaśaivalakalmāṣāṃ bhīrūṇāṃ kaśmalāvahām. nāgendrahayayodhānāṃ śarīravyayasaṃbhavām.

शोणितौघमहावेगां द्रौणिः प्रावर्तयन् नदीम्। योधार्तरवनिर्घोषां क्षतजोर्मिसमाकुलाम्।

śoṇitaughamahāvegāṃ drauṇiḥ prāvartayan nadīm. yodhārtaravanirghoṣāṃ kṣatajormisamākulām.

प्रायाद् अतिमहाघोरं यमक्षयमहोदधिम्। निहत्य राक्षसान् बाणैर् द्रौणिर् हैडिम्बम् आर्दयत्।

prāyād atimahāghoraṃ yamakṣayamahodadhim. nihatya rākṣasān bāṇair drauṇir haiḍimbam ārdayat.

पुनर् अप्य् अतिसंक्रुद्धः सवृकोदरपार्षतान्। स नाराचगणैः पार्थान् द्रौणिर् विद्ध्वा महाबलः।

punar apy atisaṃkruddhaḥ savṛkodarapārṣatān. sa nārācagaṇaiḥ pārthān drauṇir viddhvā mahābalaḥ.

जघान सुरथं नाम द्रुपदस्य सुतं विभुः। पुनः श्रुतंजयं नाम सुरथस्यानुजं रणे।

jaghāna surathaṃ nāma drupadasya sutaṃ vibhuḥ. punaḥ śrutaṃjayaṃ nāma surathasyānujaṃ raṇe.

बलानीकं जयानीकं जयाश्वं चाभिजघ्निवान्। पुनः शरेण तीक्ष्णेन द्रौणिः सिंह इवोन्नदन्। श्रुताह्वयं च राजेन्द्र द्रौणिर् निन्ये यमक्षयम्।

balānīkaṃ jayānīkaṃ jayāśvaṃ cābhijaghnivān. punaḥ śareṇa tīkṣṇena drauṇiḥ siṃha ivonnadan. śrutāhvayaṃ ca rājendra drauṇir ninye yamakṣayam.

त्रिभिश् चान्यैः शरैस् तीक्ष्णैः सुपुङ्खै रुक्ममालिनम्। शत्रुंजयं च बलिनं शक्रलोकं निनाय ह।

tribhiś cānyaiḥ śarais tīkṣṇaiḥ supuṅkhai rukmamālinam. śatruṃjayaṃ ca balinaṃ śakralokaṃ nināya ha.

जघान स पृषध्रं च चन्द्रदेवं च मानिनम्। कुन्तिभोजसुतांश् चाजौ दशभिर् दश जघ्निवान्।

jaghāna sa pṛṣadhraṃ ca candradevaṃ ca māninam. kuntibhojasutāṃś cājau daśabhir daśa jaghnivān.

अश्वत्थामा सुसंक्रुद्धः संधायोग्रम् अजिह्मगम्। मुमोचाकर्णपूर्णेन धनुषा शरम् उत्तमम्। यमदण्डोपमं घोरम् उद्दिश्याशु घटोत्कचम्।

aśvatthāmā susaṃkruddhaḥ saṃdhāyogram ajihmagam. mumocākarṇapūrṇena dhanuṣā śaram uttamam. yamadaṇḍopamaṃ ghoram uddiśyāśu ghaṭotkacam.

स भित्त्वा हृदयं तस्य राक्षसस्य महाशरः। विवेश वसुधां शीघ्रं सपुङ्खः पृथिवीपते।

sa bhittvā hṛdayaṃ tasya rākṣasasya mahāśaraḥ. viveśa vasudhāṃ śīghraṃ sapuṅkhaḥ pṛthivīpate.

तं हतं पतितं ज्ञात्वा धृष्टद्युम्नो महारथः। द्रौणेः सकाशाद् राजेन्द्र अपनिन्ये रथान्तरम्।

taṃ hataṃ patitaṃ jñātvā dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ. drauṇeḥ sakāśād rājendra apaninye rathāntaram.

तथा पराङ्मुखरथं सैन्यं यौधिष्ठिरं नृप। पराजित्य रणे वीरो द्रोणपुत्रो ननाद ह। पूजितः सर्वभूतैश् च तव पुत्रैश् च भारत।

tathā parāṅmukharathaṃ sainyaṃ yaudhiṣṭhiraṃ nṛpa. parājitya raṇe vīro droṇaputro nanāda ha. pūjitaḥ sarvabhūtaiś ca tava putraiś ca bhārata.

अथ शरशतभिन्नकृत्तदेहैर्; हतपतितैः क्षणदाचरैः समन्तात्। निधनम् उपगतैर् मही कृताभूद्; गिरिशिखरैर् इव दुर्गमातिरौद्रा।

atha śaraśatabhinnakṛttadehair; hatapatitaiḥ kṣaṇadācaraiḥ samantāt. nidhanam upagatair mahī kṛtābhūd; giriśikharair iva durgamātiraudrā.

तं सिद्धगन्धर्वपिशाचसंघा; नागाः सुपर्णाः पितरो वयांसि। रक्षोगणा भूतगणाश् च द्रौणिम्; अपूजयन्न् अप्सरसः सुराश् च।

taṃ siddhagandharvapiśācasaṃghā; nāgāḥ suparṇāḥ pitaro vayāṃsi. rakṣogaṇā bhūtagaṇāś ca drauṇim; apūjayann apsarasaḥ surāś ca.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...