महाभारत 7.130 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 130→

[mh-7-130] • 40 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। तस्मिन् प्रविष्टे दुर्धर्षे सृञ्जयान् अमितौजसि। अमृष्यमाणे संरब्धे का वो ऽभूद् वै मतिस् तदा।

dhṛtarāṣṭra uvāca. tasmin praviṣṭe durdharṣe sṛñjayān amitaujasi. amṛṣyamāṇe saṃrabdhe kā vo 'bhūd vai matis tadā.

दुर्योधनं तथा पुत्रम् उक्त्वा शास्त्रातिगं मम। यत् प्राविशद् अमेयात्मा किं पार्थः प्रत्यपद्यत।

duryodhanaṃ tathā putram uktvā śāstrātigaṃ mama. yat prāviśad ameyātmā kiṃ pārthaḥ pratyapadyata.

निहते सैन्धवे वीरे भूरिश्रवसि चैव हि। यद् अभ्यगान् महातेजाः पाञ्चालान् अपराजितः।

nihate saindhave vīre bhūriśravasi caiva hi. yad abhyagān mahātejāḥ pāñcālān aparājitaḥ.

किम् अमन्यत दुर्धर्षः प्रविष्टे शत्रुतापने। दुर्योधनश् च किं कृत्यं प्राप्तकालम् अमन्यत।

kim amanyata durdharṣaḥ praviṣṭe śatrutāpane. duryodhanaś ca kiṃ kṛtyaṃ prāptakālam amanyata.

के च तं वरदं वीरम् अन्वयुर् द्विजसत्तमम्। के चास्य पृष्ठतो ऽगच्छन् वीराः शूरस्य युध्यतः। के पुरस्ताद् अयुध्यन्त निघ्नतः शात्रवान् रणे।

ke ca taṃ varadaṃ vīram anvayur dvijasattamam. ke cāsya pṛṣṭhato 'gacchan vīrāḥ śūrasya yudhyataḥ. ke purastād ayudhyanta nighnataḥ śātravān raṇe.

मन्ये ऽहं पाण्डवान् सर्वान् भारद्वाजशरार्दितान्। शिशिरे कम्पमाना वै कृशा गाव इवाभिभो।

manye 'haṃ pāṇḍavān sarvān bhāradvājaśarārditān. śiśire kampamānā vai kṛśā gāva ivābhibho.

प्रविश्य स महेष्वासः पाञ्चालान् अरिमर्दनः। कथं नु पुरुषव्याघ्रः पञ्चत्वम् उपजग्मिवान्।

praviśya sa maheṣvāsaḥ pāñcālān arimardanaḥ. kathaṃ nu puruṣavyāghraḥ pañcatvam upajagmivān.

सर्वेषु सैन्येषु च संगतेषु; रात्रौ समेतेषु महारथेषु। संलोड्यमानेषु पृथग्विधेषु; के वस् तदानीं मतिमन्त आसन्।

sarveṣu sainyeṣu ca saṃgateṣu; rātrau sameteṣu mahāratheṣu. saṃloḍyamāneṣu pṛthagvidheṣu; ke vas tadānīṃ matimanta āsan.

हतांश् चैव विषक्तांश् च पराभूतांश् च शंससि। रथिनो विरथांश् चैव कृतान् युद्धेषु मामकान्। तेषां संलोड्यमानानां पाण्डवैर् हतचेतसाम्। अन्धे तमसि किं ज्योतिर् अभवत् का मतिस् तदा। प्रहृष्टांश् चाप्य् उदग्रांश् च नित्यं शंससि पाण्डवान्। अप्रहृष्टान् विमनसो वित्रस्तांश् चैव मामकान्।

hatāṃś caiva viṣaktāṃś ca parābhūtāṃś ca śaṃsasi. rathino virathāṃś caiva kṛtān yuddheṣu māmakān. teṣāṃ saṃloḍyamānānāṃ pāṇḍavair hatacetasām. andhe tamasi kiṃ jyotir abhavat kā matis tadā. prahṛṣṭāṃś cāpy udagrāṃś ca nityaṃ śaṃsasi pāṇḍavān. aprahṛṣṭān vimanaso vitrastāṃś caiva māmakān.

कथम् एषां तदा तत्र पार्थानाम् अपलायिनाम्। प्रकाशम् अभवद् रात्रौ कथं कुरुषु संजय।

katham eṣāṃ tadā tatra pārthānām apalāyinām. prakāśam abhavad rātrau kathaṃ kuruṣu saṃjaya.

संजय उवाच। रात्रियुद्धे तदा राजन् वर्तमाने सुदारुणे। द्रोणम् अभ्यद्रवन् रात्रौ पाण्डवाः सहसैनिकाः।

saṃjaya uvāca. rātriyuddhe tadā rājan vartamāne sudāruṇe. droṇam abhyadravan rātrau pāṇḍavāḥ sahasainikāḥ.

ततो द्रोणः केकयांश् च धृष्टद्युम्नस्य चात्मजान्। प्रेषयन् मृत्युलोकाय सर्वान् इषुभिर् आशुगैः।

tato droṇaḥ kekayāṃś ca dhṛṣṭadyumnasya cātmajān. preṣayan mṛtyulokāya sarvān iṣubhir āśugaiḥ.

तस्य प्रमुखतो राजन् ये ऽवर्तन्त महारथाः। तान् सर्वान् प्रेषयाम् आस परलोकाय भारत।

tasya pramukhato rājan ye 'vartanta mahārathāḥ. tān sarvān preṣayām āsa paralokāya bhārata.

प्रमथ्नन्तं तदा वीरं भारद्वाजं महारथम्। अभ्यवर्तत संक्रुद्धः शिबी राजन् प्रतापवान्।

pramathnantaṃ tadā vīraṃ bhāradvājaṃ mahāratham. abhyavartata saṃkruddhaḥ śibī rājan pratāpavān.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य पाण्डवानां महारथम्। विव्याध दशभिर् द्रोणः सर्वपारशवैः शरैः।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya pāṇḍavānāṃ mahāratham. vivyādha daśabhir droṇaḥ sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ.

तं शिबिः प्रतिविव्याध त्रिंशता निशितैः शरैः। सारथिं चास्य भल्लेन स्मयमानो न्यपातयत्।

taṃ śibiḥ prativivyādha triṃśatā niśitaiḥ śaraiḥ. sārathiṃ cāsya bhallena smayamāno nyapātayat.

तस्य द्रोणो हयान् हत्वा सारथिं च महात्मनः। अथास्य सशिरस्त्राणं शिरः कायाद् अपाहरत्। ततो ऽस्य सारथिं क्षिप्रम् अन्यं दुर्योधनो ऽदिशत्। स तेन संगृहीताश्वः पुनर् अभ्यद्रवद् रिपून्।

tasya droṇo hayān hatvā sārathiṃ ca mahātmanaḥ. athāsya saśirastrāṇaṃ śiraḥ kāyād apāharat. tato 'sya sārathiṃ kṣipram anyaṃ duryodhano 'diśat. sa tena saṃgṛhītāśvaḥ punar abhyadravad ripūn.

कलिङ्गानां च सैन्येन कलिङ्गस्य सुतो रणे। पूर्वं पितृवधात् क्रुद्धो भीमसेनम् उपाद्रवत्।

kaliṅgānāṃ ca sainyena kaliṅgasya suto raṇe. pūrvaṃ pitṛvadhāt kruddho bhīmasenam upādravat.

स भीमं पञ्चभिर् विद्ध्वा पुनर् विव्याध सप्तभिः। विशोकं त्रिभिर् आजघ्ने ध्वजम् एकेन पत्रिणा।

sa bhīmaṃ pañcabhir viddhvā punar vivyādha saptabhiḥ. viśokaṃ tribhir ājaghne dhvajam ekena patriṇā.

कलिङ्गानां तु तं शूरं क्रुद्धं क्रुद्धो वृकोदरः। रथाद् रथम् अभिद्रुत्य मुष्टिनाभिजघान ह।

kaliṅgānāṃ tu taṃ śūraṃ kruddhaṃ kruddho vṛkodaraḥ. rathād ratham abhidrutya muṣṭinābhijaghāna ha.

तस्य मुष्टिहतस्याजौ पाण्डवेन बलीयसा। सर्वाण्य् अस्थीनि सहसा प्रापतन् वै पृथक् पृथक्। तस्मिंस् तथा हते तेन सिंहनादो महान् अभूत्। पाञ्चालानां महाराज साधु साध्व् इति पाण्डवम्।

tasya muṣṭihatasyājau pāṇḍavena balīyasā. sarvāṇy asthīni sahasā prāpatan vai pṛthak pṛthak. tasmiṃs tathā hate tena siṃhanādo mahān abhūt. pāñcālānāṃ mahārāja sādhu sādhv iti pāṇḍavam.

तं कर्णो भ्रातरश् चास्य नामृष्यन्त महारथाः। ते भीमसेनं नाराचैर् जघ्नुर् आशीविषोपमैः।

taṃ karṇo bhrātaraś cāsya nāmṛṣyanta mahārathāḥ. te bhīmasenaṃ nārācair jaghnur āśīviṣopamaiḥ.

ततः शत्रुरथं त्यक्त्वा भीमो ध्रुवरथं गतः। ध्रुवं चास्यन्तम् अनिशं मुष्टिना समपोथयत्। भीमः स्वं रथम् आगमत्। पुनश् चोत्पत्य वेगेन तस्यानुजम् अपातयत्। यथा काचमणिर् न्यस्तो मुष्टिनैकेन लीलया। स हतः सहसा चूर्णो रक्तम् एवोपपद्यत। तथा चूर्णम् अभूत् तत्र कर्णभ्राता द्रुमस् तथा। स तथा पाण्डुपुत्रेण बलिना निहतो ऽपतत्।

tataḥ śatrurathaṃ tyaktvā bhīmo dhruvarathaṃ gataḥ. dhruvaṃ cāsyantam aniśaṃ muṣṭinā samapothayat. bhīmaḥ svaṃ ratham āgamat. punaś cotpatya vegena tasyānujam apātayat. yathā kācamaṇir nyasto muṣṭinaikena līlayā. sa hataḥ sahasā cūrṇo raktam evopapadyata. tathā cūrṇam abhūt tatra karṇabhrātā drumas tathā. sa tathā pāṇḍuputreṇa balinā nihato 'patat.

तं निहत्य महाराज भीमसेनो महाबलः। जयरातरथं प्राप्य मुहुः सिंह इवानदत्।

taṃ nihatya mahārāja bhīmaseno mahābalaḥ. jayarātarathaṃ prāpya muhuḥ siṃha ivānadat.

जयरातम् अथाक्षिप्य नदन् सव्येन पाणिना। सूतं चास्य महाबाहुर् गृह्य राजंस् तथैव च। तलेन नाशयाम् आस कर्णस्यैवाग्रतः स्थितम्। पादयोर् गृह्य तौ वीरौ भीमः कर्णस्य पश्यतः। भूमाव् आविध्य जघ्ने स तौ च प्राणैर् व्ययुज्यताम्।

jayarātam athākṣipya nadan savyena pāṇinā. sūtaṃ cāsya mahābāhur gṛhya rājaṃs tathaiva ca. talena nāśayām āsa karṇasyaivāgrataḥ sthitam. pādayor gṛhya tau vīrau bhīmaḥ karṇasya paśyataḥ. bhūmāv āvidhya jaghne sa tau ca prāṇair vyayujyatām.

कर्णस् तु पाण्डवे शक्तिं काञ्चनीं समवासृजत्। ततस् ताम् एव जग्राह प्रहसन् पाण्डुनन्दनः।

karṇas tu pāṇḍave śaktiṃ kāñcanīṃ samavāsṛjat. tatas tām eva jagrāha prahasan pāṇḍunandanaḥ.

कर्णायैव च दुर्धर्षश् चिक्षेपाजौ वृकोदरः। ताम् अन्तरिक्षे चिच्छेद शकुनिस् तैलपायिना। एतत् कृत्वा महत् कर्म रणे ऽद्भुतपराक्रमः। पुनः स्वरथम् आस्थाय दुद्राव तव वाहिनीम्। तम् आयान्तं जिघांसन्तं भीमं क्रुद्धम् इवान्तकम्। न्यवारयन् महाबाहुं तव पुत्रा विशां पते।

karṇāyaiva ca durdharṣaś cikṣepājau vṛkodaraḥ. tām antarikṣe ciccheda śakunis tailapāyinā. etat kṛtvā mahat karma raṇe 'dbhutaparākramaḥ. punaḥ svaratham āsthāya dudrāva tava vāhinīm. tam āyāntaṃ jighāṃsantaṃ bhīmaṃ kruddham ivāntakam. nyavārayan mahābāhuṃ tava putrā viśāṃ pate.

ततस् तव सुता राजन् भीमस्य रथम् आव्रजन्। महता शरवर्षेण छादयन्तो वृकोदरम्।

tatas tava sutā rājan bhīmasya ratham āvrajan. mahatā śaravarṣeṇa chādayanto vṛkodaram.

दुर्मदस्य ततो भीमः प्रहसन्न् इव संयुगे। सारथिं च हयांश् चैव शरैर् निन्ये यमक्षयम्। दुर्मदस् तु ततो यानं दुष्कर्णस्यावपुप्लुवे।

durmadasya tato bhīmaḥ prahasann iva saṃyuge. sārathiṃ ca hayāṃś caiva śarair ninye yamakṣayam. durmadas tu tato yānaṃ duṣkarṇasyāvapupluve.

ताव् एकरथम् आरूढौ भ्रातरौ परतापनौ। संग्रामशिरसो मध्ये भीमं द्वाव् अभ्यधावताम्। यथाम्बुपतिमित्रौ हि तारकं दैत्यसत्तमम्।

tāv ekaratham ārūḍhau bhrātarau paratāpanau. saṃgrāmaśiraso madhye bhīmaṃ dvāv abhyadhāvatām. yathāmbupatimitrau hi tārakaṃ daityasattamam.

ततस् तु दुर्मदश् चैव दुष्कर्णश् च तवात्मजौ। रथम् एकं समारुह्य भीमं बाणैर् अविध्यताम्।

tatas tu durmadaś caiva duṣkarṇaś ca tavātmajau. ratham ekaṃ samāruhya bhīmaṃ bāṇair avidhyatām.

ततः कर्णस्य मिषतो द्रौणेर् दुर्योधनस्य च। कृपस्य सोमदत्तस्य बाह्लीकस्य च पाण्डवः।

tataḥ karṇasya miṣato drauṇer duryodhanasya ca. kṛpasya somadattasya bāhlīkasya ca pāṇḍavaḥ.

दुर्मदस्य च वीरस्य दुष्कर्णस्य च तं रथम्। आरुरोह महाबाहुर् मिषतां सर्वधन्विनाम्। पादप्रहारेण धरां प्रावेशयद् अरिंदमः।

durmadasya ca vīrasya duṣkarṇasya ca taṃ ratham. āruroha mahābāhur miṣatāṃ sarvadhanvinām. pādaprahāreṇa dharāṃ prāveśayad ariṃdamaḥ.

ततः सुतौ ते बलिनौ शूरौ दुष्कर्णदुर्मदौ। मुष्टिनाहत्य संक्रुद्धो ममर्द चरणेन च।

tataḥ sutau te balinau śūrau duṣkarṇadurmadau. muṣṭināhatya saṃkruddho mamarda caraṇena ca.

ततो हाहाकृते सैन्ये दृष्ट्वा भीमं नृपाब्रुवन्। रुद्रो ऽयं भीमरूपेण धार्तराष्ट्रेषु गृध्यति।

tato hāhākṛte sainye dṛṣṭvā bhīmaṃ nṛpābruvan. rudro 'yaṃ bhīmarūpeṇa dhārtarāṣṭreṣu gṛdhyati.

एवम् उक्त्वापलायन्त सर्वे भारत पार्थिवाः। विसंज्ञावाहयन् वाहान् न च द्वौ सह धावतः।

evam uktvāpalāyanta sarve bhārata pārthivāḥ. visaṃjñāvāhayan vāhān na ca dvau saha dhāvataḥ.

ततो बले भृशलुलिते निशामुखे; सुपूजितो नृपवृषभैर् वृकोदरः। महाबलः कमलविबुद्धलोचनो; युधिष्ठिरं नृपतिम् अपूजयद् बली।

tato bale bhṛśalulite niśāmukhe; supūjito nṛpavṛṣabhair vṛkodaraḥ. mahābalaḥ kamalavibuddhalocano; yudhiṣṭhiraṃ nṛpatim apūjayad balī.

ततो यमौ द्रुपदविराटकेकया; युधिष्ठिरश् चापि परां मुदं ययुः। वृकोदरं भृशम् अभिपूजयंश् च ते; यथान्धके प्रतिनिहते हरं सुराः।

tato yamau drupadavirāṭakekayā; yudhiṣṭhiraś cāpi parāṃ mudaṃ yayuḥ. vṛkodaraṃ bhṛśam abhipūjayaṃś ca te; yathāndhake pratinihate haraṃ surāḥ.

ततः सुतास् तव वरुणात्मजोपमा; रुषान्विताः सह गुरुणा महात्मना। वृकोदरं सरथपदातिकुञ्जरा; युयुत्सवो भृशम् अभिपर्यवारयन्। ततो यमौ द्रुपदसुताः ससैनिका। युधिष्ठिरद्रुपदविराटसात्वताः। घटोत्कचो जयविजयौ द्रुमौ वृकः। ससृंजयास् तव तनयान् अवारयन्।

tataḥ sutās tava varuṇātmajopamā; ruṣānvitāḥ saha guruṇā mahātmanā. vṛkodaraṃ sarathapadātikuñjarā; yuyutsavo bhṛśam abhiparyavārayan. tato yamau drupadasutāḥ sasainikā. yudhiṣṭhiradrupadavirāṭasātvatāḥ. ghaṭotkaco jayavijayau drumau vṛkaḥ. sasṛṃjayās tava tanayān avārayan.

ततो ऽभवत् तिमिरघनैर् इवावृतं; महाभये भयदम् अतीव दारुणम्। निशामुखे बडवृकगृध्रमोदनं; महात्मनां नृपवरयुद्धम् अद्भुतम्।

tato 'bhavat timiraghanair ivāvṛtaṃ; mahābhaye bhayadam atīva dāruṇam. niśāmukhe baḍavṛkagṛdhramodanaṃ; mahātmanāṃ nṛpavarayuddham adbhutam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...