महाभारत 7.127 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 127→

[mh-7-127] • 26 श्लोकाः

संजय उवाच। ततो दुर्योधनो राजा द्रोणेनैवं प्रचोदितः। अमर्षवशम् आपन्नो युद्धायैव मनो दधे।

saṃjaya uvāca. tato duryodhano rājā droṇenaivaṃ pracoditaḥ. amarṣavaśam āpanno yuddhāyaiva mano dadhe.

अब्रवीच् च तदा कर्णं पुत्रो दुर्योधनस् तव। पश्य कृष्णसहायेन पाण्डवेन किरीटिना। आचार्यविहितं व्यूहं भिन्नं देवैः सुदुर्भिदम्।

abravīc ca tadā karṇaṃ putro duryodhanas tava. paśya kṛṣṇasahāyena pāṇḍavena kirīṭinā. ācāryavihitaṃ vyūhaṃ bhinnaṃ devaiḥ sudurbhidam.

तव व्यायच्छमानस्य द्रोणस्य च महात्मनः। मिषतां योधमुख्यानां सैन्धवो विनिपातितः।

tava vyāyacchamānasya droṇasya ca mahātmanaḥ. miṣatāṃ yodhamukhyānāṃ saindhavo vinipātitaḥ.

पश्य राधेय राजानः पृथिव्यां प्रवरा युधि। पार्थेनैकेन निहताः सिंहेनेवेतरा मृगाः।

paśya rādheya rājānaḥ pṛthivyāṃ pravarā yudhi. pārthenaikena nihatāḥ siṃhenevetarā mṛgāḥ.

मम व्यायच्छमानस्य समरे शत्रुसूदन। अल्पावशेषं सैन्यं मे कृतं शक्रात्मजेन ह।

mama vyāyacchamānasya samare śatrusūdana. alpāvaśeṣaṃ sainyaṃ me kṛtaṃ śakrātmajena ha.

कथं ह्य् अनिच्छमानस्य द्रोणस्य युधि फल्गुनः। भिन्द्यात् सुदुर्भिदं व्यूहं यतमानो ऽपि संयुगे। प्रतिज्ञाया गतः पारं हृत्वा सैन्धवम् अर्जुनः। पश्य राधेय पृथ्वीशान् पृथिव्यां पातितान् बहून्। पार्थेन निहतान् संख्ये महेन्द्रोपमविक्रमान्। अनिच्छतः कथं वीर द्रोणस्य युधि पाण्डवः।

kathaṃ hy anicchamānasya droṇasya yudhi phalgunaḥ. bhindyāt sudurbhidaṃ vyūhaṃ yatamāno 'pi saṃyuge. pratijñāyā gataḥ pāraṃ hṛtvā saindhavam arjunaḥ. paśya rādheya pṛthvīśān pṛthivyāṃ pātitān bahūn. pārthena nihatān saṃkhye mahendropamavikramān. anicchataḥ kathaṃ vīra droṇasya yudhi pāṇḍavaḥ.

प्रियो हि फल्गुनो नित्यम् आचार्यस्य महात्मनः। ततो ऽस्य दत्तवान् द्वारं नयुद्धेनारिमर्दन।

priyo hi phalguno nityam ācāryasya mahātmanaḥ. tato 'sya dattavān dvāraṃ nayuddhenārimardana.

अभयं सैन्धवस्याजौ दत्त्वा द्रोणः परंतपः। प्रादात् किरीटिने द्वारं पश्य निर्गुणतां मम।

abhayaṃ saindhavasyājau dattvā droṇaḥ paraṃtapaḥ. prādāt kirīṭine dvāraṃ paśya nirguṇatāṃ mama.

यद्य् अदास्यम् अनुज्ञां वै पूर्वम् एव गृहान् प्रति। सिन्धुराजस्य समरे नाभविष्यज् जनक्षयः।

yady adāsyam anujñāṃ vai pūrvam eva gṛhān prati. sindhurājasya samare nābhaviṣyaj janakṣayaḥ.

जयद्रथो जीवितार्थी गच्छमानो गृहान् प्रति। मयानार्येण संरुद्धो द्रोणात् प्राप्याभयं रणे। त्रास्यामि सैन्धवं युद्धे नैनं प्राप्स्यति फल्गुनः। मम सैन्यविनाशाय रुद्धो विप्रेण सैन्धवः। तस्य मे मन्दभागस्य यतमानस्य संयुगे। हतानि सर्वसैन्यानि हतो राजा जयद्रथः। पश्य योधवरान् कर्ण शतशो ऽथ सहस्रशः। पार्थनामाङ्कितैर् बाणैः सर्वे नीता यमक्षयम्। कथम् एकरथेनाजौ बहूनां नः प्रपश्यताम्। विपन्नः सैन्धवो राजा योधाश् चैव सहस्रशः।

jayadratho jīvitārthī gacchamāno gṛhān prati. mayānāryeṇa saṃruddho droṇāt prāpyābhayaṃ raṇe. trāsyāmi saindhavaṃ yuddhe nainaṃ prāpsyati phalgunaḥ. mama sainyavināśāya ruddho vipreṇa saindhavaḥ. tasya me mandabhāgasya yatamānasya saṃyuge. hatāni sarvasainyāni hato rājā jayadrathaḥ. paśya yodhavarān karṇa śataśo 'tha sahasraśaḥ. pārthanāmāṅkitair bāṇaiḥ sarve nītā yamakṣayam. katham ekarathenājau bahūnāṃ naḥ prapaśyatām. vipannaḥ saindhavo rājā yodhāś caiva sahasraśaḥ.

अद्य मे भ्रातरः क्षीणाश् चित्रसेनादयो युधि। भीमसेनं समासाद्य पश्यतां नो दुरात्मनाम्।

adya me bhrātaraḥ kṣīṇāś citrasenādayo yudhi. bhīmasenaṃ samāsādya paśyatāṃ no durātmanām.

कर्ण उवाच। आचार्यं मा विगर्हस्व शक्त्या युध्यत्य् असौ द्विजः। यथाबलं यथोत्साहं त्यक्त्वा जीवितम् आत्मनः। यद्य् एनं समतिक्रम्य प्रविष्टः श्वेतवाहनः। नात्र सूक्ष्मो ऽपि दोषः स्याद् आचार्यस्य कथं चन। कृती दक्षो युवा शूरः कृतास्त्रो लघुविक्रमः। दिव्यास्त्रयुक्तम् आस्थाय रथं वानरलक्षणम्। कृष्णेन च गृहीताश्वम् अभेद्यकवचावृतः। गाण्डीवम् अजरं दिव्यं धनुर् आदाय वीर्यवान्। प्रवर्षन् निशितान् बाणान् बाहुद्रविणदर्पितः। यद् अर्जुनो ऽभ्ययाद् द्रोणम् उपपन्नं हि तस्य तत्। आचार्यः स्थविरो राजञ् शीघ्रयाने तथाक्षमः। बाहुव्यायामचेष्टायाम् अशक्तस् तु नराधिप। तेनैनम् अभ्यतिक्रान्तः श्वेताश्वः कृष्णसारथिः। तस्माद् दोषं न पश्यामि द्रोणस्यानेन हेतुना। अजय्यान् पाण्डवान् मन्ये द्रोणेनास्त्रविदा मृधे।

karṇa uvāca. ācāryaṃ mā vigarhasva śaktyā yudhyaty asau dvijaḥ. yathābalaṃ yathotsāhaṃ tyaktvā jīvitam ātmanaḥ. yady enaṃ samatikramya praviṣṭaḥ śvetavāhanaḥ. nātra sūkṣmo 'pi doṣaḥ syād ācāryasya kathaṃ cana. kṛtī dakṣo yuvā śūraḥ kṛtāstro laghuvikramaḥ. divyāstrayuktam āsthāya rathaṃ vānaralakṣaṇam. kṛṣṇena ca gṛhītāśvam abhedyakavacāvṛtaḥ. gāṇḍīvam ajaraṃ divyaṃ dhanur ādāya vīryavān. pravarṣan niśitān bāṇān bāhudraviṇadarpitaḥ. yad arjuno 'bhyayād droṇam upapannaṃ hi tasya tat. ācāryaḥ sthaviro rājañ śīghrayāne tathākṣamaḥ. bāhuvyāyāmaceṣṭāyām aśaktas tu narādhipa. tenainam abhyatikrāntaḥ śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ. tasmād doṣaṃ na paśyāmi droṇasyānena hetunā. ajayyān pāṇḍavān manye droṇenāstravidā mṛdhe.

तथा ह्य् एनम् अतिक्रम्य प्रविष्टः श्वेतवाहनः। दैवदृष्टो ऽन्यथाभावो न मन्ये विद्यते क्व चित्।

tathā hy enam atikramya praviṣṭaḥ śvetavāhanaḥ. daivadṛṣṭo 'nyathābhāvo na manye vidyate kva cit.

ततो नो युध्यमानानां परं शक्त्या सुयोधन। सैन्धवो निहतो राजन् दैवम् अत्र परं स्मृतम्।

tato no yudhyamānānāṃ paraṃ śaktyā suyodhana. saindhavo nihato rājan daivam atra paraṃ smṛtam.

परं यत्नं कुर्वतां च त्वया सार्धं रणाजिरे। हत्वास्माकं पौरुषं हि दैवं पश्चात् करोति नः। सततं चेष्टमानानां निकृत्या विक्रमेण च। न सिध्यति महाराज दैवम् अत्र परं स्मृतम्। निहत्य यत्नं चास्माकं दैवं याति स्वकार्यताम्। नूनम् एतेन मार्गेण गन्तव्यो जनसंक्षयः। ततो व्यायच्छमानानां दैवं पश्चात् करोति नः।

paraṃ yatnaṃ kurvatāṃ ca tvayā sārdhaṃ raṇājire. hatvāsmākaṃ pauruṣaṃ hi daivaṃ paścāt karoti naḥ. satataṃ ceṣṭamānānāṃ nikṛtyā vikrameṇa ca. na sidhyati mahārāja daivam atra paraṃ smṛtam. nihatya yatnaṃ cāsmākaṃ daivaṃ yāti svakāryatām. nūnam etena mārgeṇa gantavyo janasaṃkṣayaḥ. tato vyāyacchamānānāṃ daivaṃ paścāt karoti naḥ.

दैवोपसृष्टः पुरुषो यत् कर्म कुरुते क्व चित्। कृतं कृतं स्म तत् तस्य दैवेन विनिहन्यते।

daivopasṛṣṭaḥ puruṣo yat karma kurute kva cit. kṛtaṃ kṛtaṃ sma tat tasya daivena vinihanyate.

यत् कर्तव्यं मनुष्येण व्यवसायवता सता। तत् कार्यम् अविशङ्केन सिद्धिर् दैवे प्रतिष्ठिता।

yat kartavyaṃ manuṣyeṇa vyavasāyavatā satā. tat kāryam aviśaṅkena siddhir daive pratiṣṭhitā.

निकृत्या निकृताः पार्था विषयोगैश् च भारत। दग्धा जतुगृहे चापि द्यूतेन च पराजिताः।

nikṛtyā nikṛtāḥ pārthā viṣayogaiś ca bhārata. dagdhā jatugṛhe cāpi dyūtena ca parājitāḥ.

राजनीतिं व्यपाश्रित्य प्रहिताश् चैव काननम्। यत्नेन च कृतं यत् ते दैवेन विनिपातितम्।

rājanītiṃ vyapāśritya prahitāś caiva kānanam. yatnena ca kṛtaṃ yat te daivena vinipātitam.

युध्यस्व यत्नम् आस्थाय मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्। यततस् तव तेषां च दैवं मार्गेण यास्यति।

yudhyasva yatnam āsthāya mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam. yatatas tava teṣāṃ ca daivaṃ mārgeṇa yāsyati.

न तेषां मतिपूर्वं हि सुकृतं दृश्यते क्व चित्। दुष्कृतं तव वा वीर बुद्ध्या हीनं कुरूद्वह।

na teṣāṃ matipūrvaṃ hi sukṛtaṃ dṛśyate kva cit. duṣkṛtaṃ tava vā vīra buddhyā hīnaṃ kurūdvaha.

दैवं प्रमाणं सर्वस्य सुकृतस्येतरस्य वा। अनन्यकर्म दैवं हि जागर्ति स्वपताम् अपि। तेन युक्तो हि पुरुषः कार्याकार्यं नियुज्यते।

daivaṃ pramāṇaṃ sarvasya sukṛtasyetarasya vā. ananyakarma daivaṃ hi jāgarti svapatām api. tena yukto hi puruṣaḥ kāryākāryaṃ niyujyate.

बहूनि तव सैन्यानि योधाश् च बहवस् तथा। न तथा पाण्डुपुत्राणाम् एवं युद्धम् अवर्तत।

bahūni tava sainyāni yodhāś ca bahavas tathā. na tathā pāṇḍuputrāṇām evaṃ yuddham avartata.

तैर् अल्पैर् बहवो यूयं क्षयं नीताः प्रहारिणः। शङ्के दैवस्य तत् कर्म पौरुषं येन नाशितम्।

tair alpair bahavo yūyaṃ kṣayaṃ nītāḥ prahāriṇaḥ. śaṅke daivasya tat karma pauruṣaṃ yena nāśitam.

संजय उवाच। एवं संभाषमाणानां बहु तत् तज् जनाधिप। पाण्डवानाम् अनीकानि समदृश्यन्त संयुगे।

saṃjaya uvāca. evaṃ saṃbhāṣamāṇānāṃ bahu tat taj janādhipa. pāṇḍavānām anīkāni samadṛśyanta saṃyuge.

ततः प्रववृते युद्धं व्यतिषक्तरथद्विपम्। तावकानां परैः सार्धं राजन् दुर्मन्त्रिते तव।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ vyatiṣaktarathadvipam. tāvakānāṃ paraiḥ sārdhaṃ rājan durmantrite tava.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents