महाभारत 7.122 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 122→

[mh-7-122] • 88 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। तस्मिन् विनिहते वीरे सैन्धवे सव्यसाचिना। मामका यद् अकुर्वन्त तन् ममाचक्ष्व संजय। पश्यतां सर्वयोधानां मामकानां महारणे। अहन्यत कथं युद्धे सैन्धवः सव्यसाचिना। कथं द्रौणिकृपैर् गुप्तः कर्णेन च महारणे। फल्गुनाग्निमुखं घोरं प्रविष्टः साधु सैन्धवः। तस्मिन् हते महेष्वासे मन्दात्मा स सुयोधनः। भ्रातृभिः सहितः सूत किम् अकार्षीद् अनन्तरम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. tasmin vinihate vīre saindhave savyasācinā. māmakā yad akurvanta tan mamācakṣva saṃjaya. paśyatāṃ sarvayodhānāṃ māmakānāṃ mahāraṇe. ahanyata kathaṃ yuddhe saindhavaḥ savyasācinā. kathaṃ drauṇikṛpair guptaḥ karṇena ca mahāraṇe. phalgunāgnimukhaṃ ghoraṃ praviṣṭaḥ sādhu saindhavaḥ. tasmin hate maheṣvāse mandātmā sa suyodhanaḥ. bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sūta kim akārṣīd anantaram.

संजय उवाच। सैन्धवं निहतं दृष्ट्वा रणे पार्थेन मारिष। अमर्षवशम् आपन्नः कृपः शारद्वतस् तदा।

saṃjaya uvāca. saindhavaṃ nihataṃ dṛṣṭvā raṇe pārthena māriṣa. amarṣavaśam āpannaḥ kṛpaḥ śāradvatas tadā.

महता शरवर्षेण पाण्डवं समवाकिरत्। द्रौणिश् चाभ्यद्रवत् पार्थं रथम् आस्थाय फल्गुनम्।

mahatā śaravarṣeṇa pāṇḍavaṃ samavākirat. drauṇiś cābhyadravat pārthaṃ ratham āsthāya phalgunam.

ताव् एनं रथिनां श्रेष्ठौ रथाभ्यां रथसत्तमम्। उभाव् उभयतस् तीक्ष्णैर् विशिखैर् अभ्यवर्षताम्।

tāv enaṃ rathināṃ śreṣṭhau rathābhyāṃ rathasattamam. ubhāv ubhayatas tīkṣṇair viśikhair abhyavarṣatām.

स तथा शरवर्षाभ्यां सुमहद्भ्यां महाभुजः। पीड्यमानः पराम् आर्तिम् अगमद् रथिनां वरः।

sa tathā śaravarṣābhyāṃ sumahadbhyāṃ mahābhujaḥ. pīḍyamānaḥ parām ārtim agamad rathināṃ varaḥ.

सो ऽजिघांसुर् गुरुं संख्ये गुरोस् तनयम् एव च। चकाराचार्यकं तत्र कुन्तीपुत्रो धनंजयः।

so 'jighāṃsur guruṃ saṃkhye guros tanayam eva ca. cakārācāryakaṃ tatra kuntīputro dhanaṃjayaḥ.

अस्त्रैर् अस्त्राणि संवार्य द्रौणेः शारद्वतस्य च। मन्दवेगान् इषूंस् ताभ्याम् अजिघांसुर् अवासृजत्।

astrair astrāṇi saṃvārya drauṇeḥ śāradvatasya ca. mandavegān iṣūṃs tābhyām ajighāṃsur avāsṛjat.

ते नातिभृशम् अभ्यघ्नन् विशिखा जयचोदिताः। बहुत्वात् तु पराम् आर्तिं शराणां ताव् अगच्छताम्।

te nātibhṛśam abhyaghnan viśikhā jayacoditāḥ. bahutvāt tu parām ārtiṃ śarāṇāṃ tāv agacchatām.

अथ शारद्वतो राजन् कौन्तेयशरपीडितः। अवासीदद् रथोपस्थे मूर्च्छाम् अभिजगाम ह।

atha śāradvato rājan kaunteyaśarapīḍitaḥ. avāsīdad rathopasthe mūrcchām abhijagāma ha.

विह्वलं तम् अभिज्ञाय भर्तारं शरपीडितम्। हतो ऽयम् इति च ज्ञात्वा सारथिस् तम् अपावहत्।

vihvalaṃ tam abhijñāya bhartāraṃ śarapīḍitam. hato 'yam iti ca jñātvā sārathis tam apāvahat.

तस्मिन् सन्ने महाराज कृपे शारद्वते युधि। अश्वत्थामाप्य् अपायासीत् पाण्डवेयाद् रथान्तरम्।

tasmin sanne mahārāja kṛpe śāradvate yudhi. aśvatthāmāpy apāyāsīt pāṇḍaveyād rathāntaram.

दृष्ट्वा शारद्वतं पार्थो मूर्छितं शरपीडितम्। रथ एव महेष्वासः कृपणं पर्यदेवयत्। अश्रुपूर्णमुखो दीनो वचनं चेदम् अब्रवीत्।

dṛṣṭvā śāradvataṃ pārtho mūrchitaṃ śarapīḍitam. ratha eva maheṣvāsaḥ kṛpaṇaṃ paryadevayat. aśrupūrṇamukho dīno vacanaṃ cedam abravīt.

पश्यन्न् इदं महाप्राज्ञः क्षत्ता राजानम् उक्तवान्। कुलान्तकरणे पापे जातमात्रे सुयोधने।

paśyann idaṃ mahāprājñaḥ kṣattā rājānam uktavān. kulāntakaraṇe pāpe jātamātre suyodhane.

नीयतां परलोकाय साध्व् अयं कुलपांसनः। अस्माद् धि कुरुमुख्यानां महद् उत्पत्स्यते भयम्।

nīyatāṃ paralokāya sādhv ayaṃ kulapāṃsanaḥ. asmād dhi kurumukhyānāṃ mahad utpatsyate bhayam.

तद् इदं समनुप्राप्तं वचनं सत्यवादिनः। तत्कृते ह्य् अद्य पश्यामि शरतल्पगतं कृपम्।

tad idaṃ samanuprāptaṃ vacanaṃ satyavādinaḥ. tatkṛte hy adya paśyāmi śaratalpagataṃ kṛpam.

धिग् अस्तु क्षात्रम् आचारं धिग् अस्तु बलपौरुषम्। को हि ब्राह्मणम् आचार्यम् अभिद्रुह्येत मादृशः।

dhig astu kṣātram ācāraṃ dhig astu balapauruṣam. ko hi brāhmaṇam ācāryam abhidruhyeta mādṛśaḥ.

ऋषिपुत्रो ममाचार्यो द्रोणस्य दयितः सखा। एष शेते रथोपस्थे मद्बाणैर् अभिपीडितः।

ṛṣiputro mamācāryo droṇasya dayitaḥ sakhā. eṣa śete rathopasthe madbāṇair abhipīḍitaḥ.

अकामयानेन मया विशिखैर् अर्दितो भृशम्। अवासीदद् रथोपस्थे प्राणान् पीडयतीव मे।

akāmayānena mayā viśikhair ardito bhṛśam. avāsīdad rathopasthe prāṇān pīḍayatīva me.

शरार्दितेन हि मया प्रेक्षणीयो महाद्युतिः। पुत्रशोकाभिभूतेन शरैर् अभ्यर्दितेन च। प्रत्यस्तो बहुभिर् बाणैर् दशधर्मगतेन वै।

śarārditena hi mayā prekṣaṇīyo mahādyutiḥ. putraśokābhibhūtena śarair abhyarditena ca. pratyasto bahubhir bāṇair daśadharmagatena vai.

शोचयत्य् एष निपतन् भूयः पुत्रवधाद् धि माम्। कृपणं स्वरथे सन्नं पश्य कृष्ण यथा गतम्।

śocayaty eṣa nipatan bhūyaḥ putravadhād dhi mām. kṛpaṇaṃ svarathe sannaṃ paśya kṛṣṇa yathā gatam.

उपाकृत्य तु वै विद्याम् आचार्येभ्यो नरर्षभाः। प्रयच्छन्तीह ये कामान् देवत्वम् उपयान्ति ते।

upākṛtya tu vai vidyām ācāryebhyo nararṣabhāḥ. prayacchantīha ye kāmān devatvam upayānti te.

ये तु विद्याम् उपादाय गुरुभ्यः पुरुषाधमाः। घ्नन्ति तान् एव दुर्वृत्तास् ते वै निरयगामिनः।

ye tu vidyām upādāya gurubhyaḥ puruṣādhamāḥ. ghnanti tān eva durvṛttās te vai nirayagāminaḥ.

तद् इदं नरकायाद्य कृतं कर्म मया ध्रुवम्। आचार्यं शरवर्षेण रथे सादयता कृपम्।

tad idaṃ narakāyādya kṛtaṃ karma mayā dhruvam. ācāryaṃ śaravarṣeṇa rathe sādayatā kṛpam.

यत् तत् पूर्वम् उपाकुर्वन्न् अस्त्रं माम् अब्रवीत् कृपः। न कथं चन कौरव्य प्रहर्तव्यं गुराव् इति।

yat tat pūrvam upākurvann astraṃ mām abravīt kṛpaḥ. na kathaṃ cana kauravya prahartavyaṃ gurāv iti.

तद् इदं वचनं साधोर् आचार्यस्य महात्मनः। नानुष्ठितं तम् एवाजौ विशिखैर् अभिवर्षता।

tad idaṃ vacanaṃ sādhor ācāryasya mahātmanaḥ. nānuṣṭhitaṃ tam evājau viśikhair abhivarṣatā.

नमस् तस्मै सुपूज्याय गौतमायापलायिने। धिग् अस्तु मम वार्ष्णेय यो ह्य् अस्मै प्रहराम्य् अहम्।

namas tasmai supūjyāya gautamāyāpalāyine. dhig astu mama vārṣṇeya yo hy asmai praharāmy aham.

तथा विलपमाने तु सव्यसाचिनि तं प्रति। ततः किरीटिना राजन् विह्वले गौतमे कृते। यथाग्निर् इन्धनेद्धो वै क्रोधेन्धनसमीरितः। सैन्धवं निहतं दृष्ट्वा राधेयः समुपाद्रवत्। सैन्धवस्य मुखं त्यक्त्वा कर्णः सात्वतम् अभ्ययात्। तम् आपतन्तं राधेयम् अर्जुनस्य रथं प्रति। पाञ्चाल्यौ सात्यकिश् चैव सहसा समुपाद्रवन्।

tathā vilapamāne tu savyasācini taṃ prati. tataḥ kirīṭinā rājan vihvale gautame kṛte. yathāgnir indhaneddho vai krodhendhanasamīritaḥ. saindhavaṃ nihataṃ dṛṣṭvā rādheyaḥ samupādravat. saindhavasya mukhaṃ tyaktvā karṇaḥ sātvatam abhyayāt. tam āpatantaṃ rādheyam arjunasya rathaṃ prati. pāñcālyau sātyakiś caiva sahasā samupādravan.

उपायान्तं तु राधेयं दृष्ट्वा पार्थो महारथः। प्रहसन् देवकीपुत्रम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

upāyāntaṃ tu rādheyaṃ dṛṣṭvā pārtho mahārathaḥ. prahasan devakīputram idaṃ vacanam abravīt.

एष प्रयात्य् आधिरथिः सात्यकेः स्यन्दनं प्रति। न मृष्यति हतं नूनं भूरिश्रवसम् आहवे।

eṣa prayāty ādhirathiḥ sātyakeḥ syandanaṃ prati. na mṛṣyati hataṃ nūnaṃ bhūriśravasam āhave.

यत्र यात्य् एष तत्र त्वं चोदयाश्वाञ् जनार्दन। मा सोमदत्तेः पदवीं गमयेत् सात्यकिं वृषः।

yatra yāty eṣa tatra tvaṃ codayāśvāñ janārdana. mā somadatteḥ padavīṃ gamayet sātyakiṃ vṛṣaḥ.

एवम् उक्तो महाबाहुः केशवः सव्यसाचिना। प्रत्युवाच महातेजाः कालयुक्तम् इदं वचः।

evam ukto mahābāhuḥ keśavaḥ savyasācinā. pratyuvāca mahātejāḥ kālayuktam idaṃ vacaḥ.

अलम् एष महाबाहुः कर्णायैको हि पाण्डव। किं पुनर् द्रौपदेयाभ्यां सहितः सात्वतर्षभः।

alam eṣa mahābāhuḥ karṇāyaiko hi pāṇḍava. kiṃ punar draupadeyābhyāṃ sahitaḥ sātvatarṣabhaḥ.

न च तावत् क्षमः पार्थ कर्णेन तव संगरः। प्रज्वलन्ती महोल्केव तिष्ठत्य् अस्य हि वासवी। त्वदर्थं पूज्यमानैषा रक्ष्यते परवीरहन्। न कर्णं प्राकृतं मन्ये तेन युद्धं न रोचये। कर्णो हि बलवान् एकः शक्तो ऽस्माञ् जेतुम् ओजसा। न कर्णं हि वयं शक्ता जेतुं सबलवाहनाः। कर्णस्यैष महादोषो यज् जीयेत पदे पदे। प्रमादाच् च घृणित्वाच् च तेन शक्यतमो मतः।

na ca tāvat kṣamaḥ pārtha karṇena tava saṃgaraḥ. prajvalantī maholkeva tiṣṭhaty asya hi vāsavī. tvadarthaṃ pūjyamānaiṣā rakṣyate paravīrahan. na karṇaṃ prākṛtaṃ manye tena yuddhaṃ na rocaye. karṇo hi balavān ekaḥ śakto 'smāñ jetum ojasā. na karṇaṃ hi vayaṃ śaktā jetuṃ sabalavāhanāḥ. karṇasyaiṣa mahādoṣo yaj jīyeta pade pade. pramādāc ca ghṛṇitvāc ca tena śakyatamo mataḥ.

अतः कर्णः प्रयात्व् अत्र सात्वतस्य यथा तथा। अहं ज्ञास्यामि कौरव्य कालम् अस्य दुरात्मनः। यत्रैनं विशिखैस् तीक्ष्णैः पातयिष्यति भूतले। तदा गन्तासि पार्थ त्वं तेन योद्धुं दुरात्मना।

ataḥ karṇaḥ prayātv atra sātvatasya yathā tathā. ahaṃ jñāsyāmi kauravya kālam asya durātmanaḥ. yatrainaṃ viśikhais tīkṣṇaiḥ pātayiṣyati bhūtale. tadā gantāsi pārtha tvaṃ tena yoddhuṃ durātmanā.

धृतराष्ट्र उवाच। यो ऽसौ कर्णेन वीरेण वार्ष्णेयस्य समागमः। अकाङ्क्षितश् च कर्णेन स भवत्व् अतितेजसः। हते तु भूरिश्रवसि सैन्धवे च निपातिते। सौमदत्तिं हतं दृष्ट्वा तद् युद्धम् अभवत् कथम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. yo 'sau karṇena vīreṇa vārṣṇeyasya samāgamaḥ. akāṅkṣitaś ca karṇena sa bhavatv atitejasaḥ. hate tu bhūriśravasi saindhave ca nipātite. saumadattiṃ hataṃ dṛṣṭvā tad yuddham abhavat katham.

सात्यकिश् चापि विरथः कं समारूढवान् रथम्। चक्ररक्षौ च पाञ्चाल्यौ तन् ममाचक्ष्व संजय।

sātyakiś cāpi virathaḥ kaṃ samārūḍhavān ratham. cakrarakṣau ca pāñcālyau tan mamācakṣva saṃjaya.

संजय उवाच। हन्त ते वर्णयिष्यामि यथावृत्तं महारणे। शुश्रूषस्व स्थिरो भूत्वा दुराचरितम् आत्मनः। पश्यतां सर्वसैन्यानां केशवार्जुनयोर् अपि।

saṃjaya uvāca. hanta te varṇayiṣyāmi yathāvṛttaṃ mahāraṇe. śuśrūṣasva sthiro bhūtvā durācaritam ātmanaḥ. paśyatāṃ sarvasainyānāṃ keśavārjunayor api.

पूर्वम् एव हि कृष्णस्य मनोगतम् इदं प्रभो। विजेतव्यो यथा वीरः सात्यकिर् यूपकेतुना।

pūrvam eva hi kṛṣṇasya manogatam idaṃ prabho. vijetavyo yathā vīraḥ sātyakir yūpaketunā.

अतीतानागतं राजन् स हि वेत्ति जनार्दनः। अतः सूतं समाहूय दारुकं संदिदेश ह। रथो मे युज्यतां काल्यम् इति राजन् महाबलः। दारुकः कृष्णसंदिष्टं रात्राव् उक्तं हृदा वहन्।

atītānāgataṃ rājan sa hi vetti janārdanaḥ. ataḥ sūtaṃ samāhūya dārukaṃ saṃdideśa ha. ratho me yujyatāṃ kālyam iti rājan mahābalaḥ. dārukaḥ kṛṣṇasaṃdiṣṭaṃ rātrāv uktaṃ hṛdā vahan.

न हि देवा न गन्धर्वा न यक्षोरगराक्षसाः। मानवा वा विजेतारः कृष्णयोः सन्ति के चन। उभयोः सेनयोश् चैव ये यौधाः सन्ति के चन।

na hi devā na gandharvā na yakṣoragarākṣasāḥ. mānavā vā vijetāraḥ kṛṣṇayoḥ santi ke cana. ubhayoḥ senayoś caiva ye yaudhāḥ santi ke cana.

पितामहपुरोगाश् च देवाः सिद्धाश् च तं विदुः। तयोः प्रभावम् अतुलं शृणु युद्धं च तद् यथा।

pitāmahapurogāś ca devāḥ siddhāś ca taṃ viduḥ. tayoḥ prabhāvam atulaṃ śṛṇu yuddhaṃ ca tad yathā.

सात्यकिं विरथं दृष्ट्वा कर्णं चाभ्युद्यतायुधम्। दध्मौ शङ्खं महावेगम् आर्षभेणाथ माधवः।

sātyakiṃ virathaṃ dṛṣṭvā karṇaṃ cābhyudyatāyudham. dadhmau śaṅkhaṃ mahāvegam ārṣabheṇātha mādhavaḥ.

दारुको ऽवेत्य संदेशं श्रुत्वा शङ्खस्य च स्वनम्। रथम् अन्वानयत् तस्मै सुपर्णोच्छ्रितकेतनम्।

dāruko 'vetya saṃdeśaṃ śrutvā śaṅkhasya ca svanam. ratham anvānayat tasmai suparṇocchritaketanam.

स केशवस्यानुमते रथं दारुकसंयुतम्। आरुरोह शिनेः पौत्रो ज्वलनादित्यसंनिभम्।

sa keśavasyānumate rathaṃ dārukasaṃyutam. āruroha śineḥ pautro jvalanādityasaṃnibham.

कामगैः सैन्यसुग्रीवमेघपुष्पबलाहकैः। हयोदग्रैर् महावेगैर् हेमभाण्डविभूषितैः।

kāmagaiḥ sainyasugrīvameghapuṣpabalāhakaiḥ. hayodagrair mahāvegair hemabhāṇḍavibhūṣitaiḥ.

युक्तं समारुह्य च तं विमानप्रतिमं रथम्। अभ्यद्रवत राधेयं प्रवपन् सायकान् बहून्।

yuktaṃ samāruhya ca taṃ vimānapratimaṃ ratham. abhyadravata rādheyaṃ pravapan sāyakān bahūn.

चक्ररक्षाव् अपि तदा युधामन्यूत्तमौजसौ। धनंजयरथं हित्वा राधेयं प्रत्युदीययुः।

cakrarakṣāv api tadā yudhāmanyūttamaujasau. dhanaṃjayarathaṃ hitvā rādheyaṃ pratyudīyayuḥ.

राधेयो ऽपि महाराज शरवर्षं समुत्सृजन्। अभ्यद्रवत् सुसंक्रुद्धो रणे शैनेयम् अच्युतम्।

rādheyo 'pi mahārāja śaravarṣaṃ samutsṛjan. abhyadravat susaṃkruddho raṇe śaineyam acyutam.

नैव दैवं न गान्धर्वं नासुरोरगराक्षसम्। तादृशं भुवि वा युद्धं दिवि वा श्रुतम् इत्य् उत।

naiva daivaṃ na gāndharvaṃ nāsuroragarākṣasam. tādṛśaṃ bhuvi vā yuddhaṃ divi vā śrutam ity uta.

उपारमत तत् सैन्यं सरथाश्वनरद्विपम्। तयोर् दृष्ट्वा महाराज कर्म संमूढचेतनम्।

upāramata tat sainyaṃ sarathāśvanaradvipam. tayor dṛṣṭvā mahārāja karma saṃmūḍhacetanam.

सर्वे च समपश्यन्त तद् युद्धम् अतिमानुषम्। तयोर् नृवरयो राजन् सारथ्यं दारुकस्य च।

sarve ca samapaśyanta tad yuddham atimānuṣam. tayor nṛvarayo rājan sārathyaṃ dārukasya ca.

गतप्रत्यागतावृत्तैर् मण्डलैः संनिवर्तनैः। सारथेस् तु रथस्थस्य काश्यपेयस्य विस्मिताः।

gatapratyāgatāvṛttair maṇḍalaiḥ saṃnivartanaiḥ. sārathes tu rathasthasya kāśyapeyasya vismitāḥ.

नभस्तलगताश् चैव देवगन्धर्वदानवाः। अतीवावहिता द्रष्टुं कर्णशैनेययो रणम्।

nabhastalagatāś caiva devagandharvadānavāḥ. atīvāvahitā draṣṭuṃ karṇaśaineyayo raṇam.

मित्रार्थे तौ पराक्रान्तौ स्पर्धिनौ शुष्मिणौ रणे। कर्णश् चामरसंकाशो युयुधानश् च सात्यकिः। कर्णस् त्व् अमितविक्रान्तस् तव प्रियहिते रतः।

mitrārthe tau parākrāntau spardhinau śuṣmiṇau raṇe. karṇaś cāmarasaṃkāśo yuyudhānaś ca sātyakiḥ. karṇas tv amitavikrāntas tava priyahite rataḥ.

अन्योन्यं तौ महाराज शरवर्षैर् अवर्षताम्। प्रममाथ शिनेः पौत्रं कर्णः सायकवृष्टिभिः।

anyonyaṃ tau mahārāja śaravarṣair avarṣatām. pramamātha śineḥ pautraṃ karṇaḥ sāyakavṛṣṭibhiḥ.

अमृष्यमाणो निधनं कौरव्यजलसंधयोः। जलसंधं हतं दृष्ट्वा भूरिश्रवसम् एव च। कर्णः शोकसमाविष्टो महोरग इव श्वसन्।

amṛṣyamāṇo nidhanaṃ kauravyajalasaṃdhayoḥ. jalasaṃdhaṃ hataṃ dṛṣṭvā bhūriśravasam eva ca. karṇaḥ śokasamāviṣṭo mahoraga iva śvasan.

स शैनेयं रणे क्रुद्धः प्रदहन्न् इव चक्षुषा। अभ्यद्रवत वेगेन पुनः पुनर् अरिंदमः। अभ्यर्दयन् महाबाहुः सर्वक्षत्रस्य पश्यतः।

sa śaineyaṃ raṇe kruddhaḥ pradahann iva cakṣuṣā. abhyadravata vegena punaḥ punar ariṃdamaḥ. abhyardayan mahābāhuḥ sarvakṣatrasya paśyataḥ.

तं तु संप्रेक्ष्य संक्रुद्धं सात्यकिः प्रत्यविध्यत। शरैर् एव प्रजग्राह सत्यको वृष्णिपुंगवः। तत्राश्चर्यं तदा राजन्न् अकरोच् छिनिनन्दनः। कर्णं च प्रतिविव्याध शरांस् तत्प्रहिताञ् शितान्। ततस् तौ स्पर्धया वीराव् उभौ युद्धविशारदौ। अतक्षताम् अथान्योन्यं उभौ विजयकाङ्क्षिणौ। महता शरवर्षेण गजः प्रतिगजं यथा।

taṃ tu saṃprekṣya saṃkruddhaṃ sātyakiḥ pratyavidhyata. śarair eva prajagrāha satyako vṛṣṇipuṃgavaḥ. tatrāścaryaṃ tadā rājann akaroc chininandanaḥ. karṇaṃ ca prativivyādha śarāṃs tatprahitāñ śitān. tatas tau spardhayā vīrāv ubhau yuddhaviśāradau. atakṣatām athānyonyaṃ ubhau vijayakāṅkṣiṇau. mahatā śaravarṣeṇa gajaḥ pratigajaṃ yathā.

तौ समेत्य नरव्याघ्रौ व्याघ्राव् इव तरस्विनौ। बाणसंकुलयुद्धैश् च स्पर्धिनौ युद्धदुर्मदौ। अन्योन्यं संततक्षाते रणे ऽनुपमविक्रमौ।

tau sametya naravyāghrau vyāghrāv iva tarasvinau. bāṇasaṃkulayuddhaiś ca spardhinau yuddhadurmadau. anyonyaṃ saṃtatakṣāte raṇe 'nupamavikramau.

ततः कर्णं शिनेः पौत्रः सर्वपारशवैः शरैः। बिभेद सर्वगात्रेषु पुनः पुनर् अरिंदमः।

tataḥ karṇaṃ śineḥ pautraḥ sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ. bibheda sarvagātreṣu punaḥ punar ariṃdamaḥ.

सारथिं चास्य भल्लेन रथनीडाद् अपाहरत्। अश्वांश् च चतुरः श्वेतान् निजघ्ने निशितैः शरैः।

sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat. aśvāṃś ca caturaḥ śvetān nijaghne niśitaiḥ śaraiḥ.

छित्त्वा ध्वजं शतेनैव शतधा पुरुषर्षभः। ध्वजं चिच्छेद छत्त्रं च रथं च शतधाकरोत्। चकार विरथं कर्णं तव पुत्रस्य पश्यतः।

chittvā dhvajaṃ śatenaiva śatadhā puruṣarṣabhaḥ. dhvajaṃ ciccheda chattraṃ ca rathaṃ ca śatadhākarot. cakāra virathaṃ karṇaṃ tava putrasya paśyataḥ.

ततो विमनसो राजंस् तावकाः पुरुषर्षभाः। वृषसेनः कर्णसुतः शल्यो मद्राधिपस् तथा। कृपश् च मद्रराजश् च वृषसेनश् च संयुगे।

tato vimanaso rājaṃs tāvakāḥ puruṣarṣabhāḥ. vṛṣasenaḥ karṇasutaḥ śalyo madrādhipas tathā. kṛpaś ca madrarājaś ca vṛṣasenaś ca saṃyuge.

द्रोणपुत्रश् च शैनेयं सर्वतः पर्यवारयन्। ततः पर्याकुलं सर्वं न प्राज्ञायत किं चन।

droṇaputraś ca śaineyaṃ sarvataḥ paryavārayan. tataḥ paryākulaṃ sarvaṃ na prājñāyata kiṃ cana.

तथा सात्यकिना वीरे विरथे सूतजे कृते। तदा पुरुषवीरेण सत्यकेन तथाकृते। हाहाकारस् ततो राजन् सर्वसैन्येषु चाभवत्।

tathā sātyakinā vīre virathe sūtaje kṛte. tadā puruṣavīreṇa satyakena tathākṛte. hāhākāras tato rājan sarvasainyeṣu cābhavat.

कर्णो ऽपि विह्वलो राजन् सात्वतेनार्दितः शरैः। दुर्योधनरथं राजन्न् आरुरोह विनिःश्वसन्।

karṇo 'pi vihvalo rājan sātvatenārditaḥ śaraiḥ. duryodhanarathaṃ rājann āruroha viniḥśvasan.

मानयंस् तव पुत्रस्य बाल्यात् प्रभृति सौहृदम्। कृतां राज्यप्रदानेन प्रतिज्ञां परिपालयन्।

mānayaṃs tava putrasya bālyāt prabhṛti sauhṛdam. kṛtāṃ rājyapradānena pratijñāṃ paripālayan.

तथा तु विरथे कर्णे पुत्रान् वै तव पार्थिव। दुःशासनमुखाञ् शूरान् नावधीत् सात्यकिर् वशी।

tathā tu virathe karṇe putrān vai tava pārthiva. duḥśāsanamukhāñ śūrān nāvadhīt sātyakir vaśī.

रक्षन् प्रतिज्ञां च पुनर् भीमसेनकृतां पुरा। विरथान् विह्वलांश् चक्रे न तु प्राणैर् व्ययोजयत्।

rakṣan pratijñāṃ ca punar bhīmasenakṛtāṃ purā. virathān vihvalāṃś cakre na tu prāṇair vyayojayat.

भीमसेनेन तु वधः पुत्राणां ते प्रतिश्रुतः। पुनर्द्यूते च पार्थेन वधः कर्णस्य शंश्रुतः।

bhīmasenena tu vadhaḥ putrāṇāṃ te pratiśrutaḥ. punardyūte ca pārthena vadhaḥ karṇasya śaṃśrutaḥ.

वधे त्व् अकुर्वन् यत्नं ते तस्य कर्णमुखास् तदा। वधे यत्नम् अथाकार्षीत् कर्णस् तव सुतैः सह। नाशक्नुवंश् च तं हन्तुं सात्यकिं प्रवरा रथाः। सत्यकस् तु सुतांस् ते वै व्यधमल् लीलया शरैः।

vadhe tv akurvan yatnaṃ te tasya karṇamukhās tadā. vadhe yatnam athākārṣīt karṇas tava sutaiḥ saha. nāśaknuvaṃś ca taṃ hantuṃ sātyakiṃ pravarā rathāḥ. satyakas tu sutāṃs te vai vyadhamal līlayā śaraiḥ.

द्रौणिश् च कृतवर्मा च तथैवान्ये महारथाः। निर्जिता धनुषैकेन शतशः क्षत्रियर्षभाः। काङ्क्षता परलोकं च धर्मराजस्य च प्रियम्।

drauṇiś ca kṛtavarmā ca tathaivānye mahārathāḥ. nirjitā dhanuṣaikena śataśaḥ kṣatriyarṣabhāḥ. kāṅkṣatā paralokaṃ ca dharmarājasya ca priyam.

कृष्णयोः सदृशो वीर्ये सात्यकिः शत्रुकर्शनः। जितवान् सर्वसैन्यानि तावकानि हसन्न् इव। कृष्णो वापि भवेल् लोके पार्थो वापि धनुर्धरः। शैनेयो वा नरव्याघ्रश् चतुर्थो नोपलभ्यते।

kṛṣṇayoḥ sadṛśo vīrye sātyakiḥ śatrukarśanaḥ. jitavān sarvasainyāni tāvakāni hasann iva. kṛṣṇo vāpi bhavel loke pārtho vāpi dhanurdharaḥ. śaineyo vā naravyāghraś caturtho nopalabhyate.

धृतराष्ट्र उवाच। अजय्यं रथम् आस्थाय वासुदेवस्य सात्यकिः। विरथं कृतवान् कर्णं वासुदेवसमो युवा। चकार विरथं कर्णं तव सैन्यस्य पश्यतः। पार्थेन सदृशो युद्धे वासुदेवसमो युवा। सर्वक्षत्रियवीराणां एकवीरस् तु सूतजम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. ajayyaṃ ratham āsthāya vāsudevasya sātyakiḥ. virathaṃ kṛtavān karṇaṃ vāsudevasamo yuvā. cakāra virathaṃ karṇaṃ tava sainyasya paśyataḥ. pārthena sadṛśo yuddhe vāsudevasamo yuvā. sarvakṣatriyavīrāṇāṃ ekavīras tu sūtajam.

दारुकेण समायुक्तं स्वबाहुबलदर्पितः। कच्चिद् अन्यं समारूढः स रथं सात्यकिः पुनः।

dārukeṇa samāyuktaṃ svabāhubaladarpitaḥ. kaccid anyaṃ samārūḍhaḥ sa rathaṃ sātyakiḥ punaḥ.

एतद् इच्छाम्य् अहं श्रोतुं कुशलो ह्य् असि भाषितुम्। असह्यं तम् अहं मन्ये तन् ममाचक्ष्व संजय। असह्यं सात्यकिं मन्ये रथमेघौघनिस्वनम्। संजयाचक्ष्व भूयो मे यच् चक्राते पुनश् च तौ।

etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ kuśalo hy asi bhāṣitum. asahyaṃ tam ahaṃ manye tan mamācakṣva saṃjaya. asahyaṃ sātyakiṃ manye rathameghaughanisvanam. saṃjayācakṣva bhūyo me yac cakrāte punaś ca tau.

संजय उवाच। शृणु राजन् यथा तस्य रथम् अन्यं महामतिः। दारुकस्यानुजस् तूर्णं कल्पनाविधिकल्पितम्।

saṃjaya uvāca. śṛṇu rājan yathā tasya ratham anyaṃ mahāmatiḥ. dārukasyānujas tūrṇaṃ kalpanāvidhikalpitam.

आयसैः काञ्चनैश् चापि पट्टैर् नद्धं सकूबरम्। तारासहस्रखचितं सिंहध्वजपताकिनम्।

āyasaiḥ kāñcanaiś cāpi paṭṭair naddhaṃ sakūbaram. tārāsahasrakhacitaṃ siṃhadhvajapatākinam.

अश्वैर् वातजवैर् युक्तं हेमभाण्डपरिच्छदैः। पाण्डुरैर् इन्दुसंकाशैः सर्वशब्दातिगैर् दृढैः।

aśvair vātajavair yuktaṃ hemabhāṇḍaparicchadaiḥ. pāṇḍurair indusaṃkāśaiḥ sarvaśabdātigair dṛḍhaiḥ.

चित्रकाञ्चनसंनाहैर् वाजिमुख्यैर् विशां पते। घण्टाजालाकुलरवं शक्तितोमरविद्युतम्।

citrakāñcanasaṃnāhair vājimukhyair viśāṃ pate. ghaṇṭājālākularavaṃ śaktitomaravidyutam.

वृतं सांग्रामिकैर् द्रव्यैर् बहुशस्त्रपरिच्छदम्। रथं संपादयाम् आस मेघगम्भीरनिस्वनम्।

vṛtaṃ sāṃgrāmikair dravyair bahuśastraparicchadam. rathaṃ saṃpādayām āsa meghagambhīranisvanam.

तं समारुह्य शैनेयस् तव सैन्यम् उपाद्रवत्। दारुको ऽपि यथाकामं प्रययौ केशवान्तिकम्।

taṃ samāruhya śaineyas tava sainyam upādravat. dāruko 'pi yathākāmaṃ prayayau keśavāntikam.

कर्णस्यापि महाराज शङ्खगोक्षीरपाण्डुरैः। चित्रकाञ्चनसंनाहैः सदश्वैर् वेगवत्तरैः।

karṇasyāpi mahārāja śaṅkhagokṣīrapāṇḍuraiḥ. citrakāñcanasaṃnāhaiḥ sadaśvair vegavattaraiḥ.

हेमकक्ष्याध्वजोपेतं कॢप्तयन्त्रपताकिनम्। अग्र्यं रथं सुयन्तारं बहुशस्त्रपरिच्छदम्।

hemakakṣyādhvajopetaṃ kḷptayantrapatākinam. agryaṃ rathaṃ suyantāraṃ bahuśastraparicchadam.

उपाजह्रुस् तम् आस्थाय कर्णो ऽप्य् अभ्यद्रवद् रिपून्। एतत् ते सर्वम् आख्यातं यन् मां त्वं परिपृच्छसि।

upājahrus tam āsthāya karṇo 'py abhyadravad ripūn. etat te sarvam ākhyātaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi.

भूयश् चापि निबोध त्वं तवापनयजं क्षयम्। एकत्रिंशत् तव सुता भीमसेनेन पातिताः।

bhūyaś cāpi nibodha tvaṃ tavāpanayajaṃ kṣayam. ekatriṃśat tava sutā bhīmasenena pātitāḥ.

दुर्मुखं प्रमुखे कृत्वा सततं चित्रयोधिनम्। शतशो निहताः शूराः सात्वतेनार्जुनेन च।

durmukhaṃ pramukhe kṛtvā satataṃ citrayodhinam. śataśo nihatāḥ śūrāḥ sātvatenārjunena ca.

भीष्मं प्रमुखतः कृत्वा भगदत्तं च मारिष। एवम् एष क्षयो वृत्तो राजन् दुर्मन्त्रिते तव।

bhīṣmaṃ pramukhataḥ kṛtvā bhagadattaṃ ca māriṣa. evam eṣa kṣayo vṛtto rājan durmantrite tava.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents