महाभारत 7.119 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 119→

[mh-7-119] • 28 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। शैनेयस्य च वोत्पत्तिर् भूरिश्रवसम् एव च। विस्तरेण ममाचक्ष्व सर्वम् एव तु संजय। अजितो द्रोणराधेयविकर्णकृतवर्मभिः। अजितो द्रोणभीष्माभ्यां कर्णेन च कृपेण च। यश् चैवोत्सहते जेतुं समस्तं मामकं बलम्। तीर्णः सैन्यार्णवं वीरः प्रतिश्रुत्य युधिष्ठिरे।

dhṛtarāṣṭra uvāca. śaineyasya ca votpattir bhūriśravasam eva ca. vistareṇa mamācakṣva sarvam eva tu saṃjaya. ajito droṇarādheyavikarṇakṛtavarmabhiḥ. ajito droṇabhīṣmābhyāṃ karṇena ca kṛpeṇa ca. yaś caivotsahate jetuṃ samastaṃ māmakaṃ balam. tīrṇaḥ sainyārṇavaṃ vīraḥ pratiśrutya yudhiṣṭhire.

स कथं कौरवेयेण समरेष्व् अनिवारितः। निगृह्य भूरिश्रवसा बलाद् भुवि निपातितः।

sa kathaṃ kauraveyeṇa samareṣv anivāritaḥ. nigṛhya bhūriśravasā balād bhuvi nipātitaḥ.

संजय उवाच। शृणु राजन्न् इहोत्पत्तिं शैनेयस्य यथा पुरा। यथा च भूरिश्रवसो यत्र ते संशयो नृप। ब्रह्यणस् त्व् अभवत् पुत्रो मानसो ऽत्रिर् महातपाः।

saṃjaya uvāca. śṛṇu rājann ihotpattiṃ śaineyasya yathā purā. yathā ca bhūriśravaso yatra te saṃśayo nṛpa. brahyaṇas tv abhavat putro mānaso 'trir mahātapāḥ.

अत्रेः पुत्रो ऽभवत् सोमः सोमस्य तु बुधः स्मृतः। यदुर् नाम महाराज सर्वशास्त्रविशारदः। बुधस्यासीन् महेन्द्राभः पुत्र एकः पुरूरवाः।

atreḥ putro 'bhavat somaḥ somasya tu budhaḥ smṛtaḥ. yadur nāma mahārāja sarvaśāstraviśāradaḥ. budhasyāsīn mahendrābhaḥ putra ekaḥ purūravāḥ.

पुरूरवस आयुस् तु आयुषो नहुषः स्मृतः। नहुषस्य ययातिस् तु राजर्षिर् देवसंमितः।

purūravasa āyus tu āyuṣo nahuṣaḥ smṛtaḥ. nahuṣasya yayātis tu rājarṣir devasaṃmitaḥ.

ययातेर् देवयान्यां तु यदुर् ज्येष्ठो ऽभवत् सुतः। यदोर् अभूद् अन्ववाये देवमीढ इति श्रुतः।

yayāter devayānyāṃ tu yadur jyeṣṭho 'bhavat sutaḥ. yador abhūd anvavāye devamīḍha iti śrutaḥ.

यादवस् तस्य च सुतः शूरस् त्रैलोक्यसंमतः। शूरस्य शौरिर् नृवरो वसुदेवो महायशाः।

yādavas tasya ca sutaḥ śūras trailokyasaṃmataḥ. śūrasya śaurir nṛvaro vasudevo mahāyaśāḥ.

धनुष्य् अनवरः शूरः कार्तवीर्यसमो युधि। तद्वीर्यश् चापि तत्रैव कुले शिनिर् अभून् नृपः।

dhanuṣy anavaraḥ śūraḥ kārtavīryasamo yudhi. tadvīryaś cāpi tatraiva kule śinir abhūn nṛpaḥ.

एतस्मिन्न् एव काले तु देवकस्य महात्मनः। दुहितुः स्वयंवरे राजन् सर्वक्षत्रसमागमे।

etasminn eva kāle tu devakasya mahātmanaḥ. duhituḥ svayaṃvare rājan sarvakṣatrasamāgame.

तत्र वै देवकीं देवीं वसुदेवार्थम् आप्तवान्। निर्जित्य पार्थिवान् सर्वान् रथम् आरोपयच् छिनिः।

tatra vai devakīṃ devīṃ vasudevārtham āptavān. nirjitya pārthivān sarvān ratham āropayac chiniḥ.

तां दृष्ट्वा देवकीं शौरे रथस्थां पुरुषर्षभः। तां दृष्ट्वा नीयमानां तु वसुदेवाय देवकीम्। नामृष्यत महातेजाः सोमदत्तः शिनेर् नृप।

tāṃ dṛṣṭvā devakīṃ śaure rathasthāṃ puruṣarṣabhaḥ. tāṃ dṛṣṭvā nīyamānāṃ tu vasudevāya devakīm. nāmṛṣyata mahātejāḥ somadattaḥ śiner nṛpa.

तयोर् युद्धम् अभूद् राजन् दिनार्धं चित्रम् अद्भुतम्। बाहुयुद्धं सुबलिनोः शक्रप्रह्रादयोर् इव।

tayor yuddham abhūd rājan dinārdhaṃ citram adbhutam. bāhuyuddhaṃ subalinoḥ śakraprahrādayor iva.

शिनिना सोमदत्तस् तु प्रसह्य भुवि पातितः। असिम् उद्यम्य केशेषु प्रगृह्य च पदा हतः।

śininā somadattas tu prasahya bhuvi pātitaḥ. asim udyamya keśeṣu pragṛhya ca padā hataḥ.

मध्ये राजसहस्राणां प्रेक्षकाणां समन्ततः। कृपया च पुनस् तेन जीवेति स विसर्जितः।

madhye rājasahasrāṇāṃ prekṣakāṇāṃ samantataḥ. kṛpayā ca punas tena jīveti sa visarjitaḥ.

तदवस्थः कृतस् तेन सोमदत्तो ऽथ मारिष। प्रसादयन् महादेवम् अमर्षवशम् आस्थितः।

tadavasthaḥ kṛtas tena somadatto 'tha māriṣa. prasādayan mahādevam amarṣavaśam āsthitaḥ.

तस्य तुष्टो महादेवो वराणां वरदः प्रभुः। वरेण छन्दयाम् आस स तु वव्रे वरं नृपः।

tasya tuṣṭo mahādevo varāṇāṃ varadaḥ prabhuḥ. vareṇa chandayām āsa sa tu vavre varaṃ nṛpaḥ.

पुत्रम् इच्छामि भगवन् यो निहन्याच् छिनेः सुतम्। मध्ये राजसहस्राणां पदा हन्याच् च संयुगे।

putram icchāmi bhagavan yo nihanyāc chineḥ sutam. madhye rājasahasrāṇāṃ padā hanyāc ca saṃyuge.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा सोमदत्तस्य पार्थिव। स शिरःकम्पम् आहेदं नैतद् एवं भवेन् नृप। स पूर्वम् एव तपसा माम् आराध्य जगत्त्रये। कस्याप्य् अजय्यस् तन् मत्तः प्राप्तवान् वरम् उत्तमम्। तथाप्य् अयं प्रयासस् तु निष्फलो न भविष्यति। तस्य पौत्रं तु समरे त्वत्पुत्रो मोहयिष्यति। न तु मारयितुं शक्यः कृष्णसंरक्षितो ह्य् असौ। अहम् एव च कृष्णो ऽस्मि नावयोर् अन्तरं क्व चित्। एवम् अस्त्व् इति तत्रोक्त्वा स देवो ऽन्तरधीयत। नातिहृष्टमनाः सो ऽपि पुरम् आगान् महीपतिः।

tasya tad vacanaṃ śrutvā somadattasya pārthiva. sa śiraḥkampam āhedaṃ naitad evaṃ bhaven nṛpa. sa pūrvam eva tapasā mām ārādhya jagattraye. kasyāpy ajayyas tan mattaḥ prāptavān varam uttamam. tathāpy ayaṃ prayāsas tu niṣphalo na bhaviṣyati. tasya pautraṃ tu samare tvatputro mohayiṣyati. na tu mārayituṃ śakyaḥ kṛṣṇasaṃrakṣito hy asau. aham eva ca kṛṣṇo 'smi nāvayor antaraṃ kva cit. evam astv iti tatroktvā sa devo 'ntaradhīyata. nātihṛṣṭamanāḥ so 'pi puram āgān mahīpatiḥ.

स तेन वरदानेन लब्धवान् भूरिदक्षिणम्। न्यपातयच् च समरे सौमदत्तिः शिनेः सुतम्। पश्यतां सर्वसैन्यानां पदा चैनम् अताडयत्।

sa tena varadānena labdhavān bhūridakṣiṇam. nyapātayac ca samare saumadattiḥ śineḥ sutam. paśyatāṃ sarvasainyānāṃ padā cainam atāḍayat.

एतत् ते कथितं राजन् यन् मां त्वं परिपृच्छसि। न हि शक्या रणे जेतुं सात्वता मनुजर्षभ।

etat te kathitaṃ rājan yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi. na hi śakyā raṇe jetuṃ sātvatā manujarṣabha.

लब्धलक्ष्याश् च संग्रामे बहवश् चित्रयोधिनः। देवदानवगन्धर्वान् विजेतारो ह्य् अविस्मिताः। स्ववीर्यविजये युक्ता नैते परपरिग्रहाः।

labdhalakṣyāś ca saṃgrāme bahavaś citrayodhinaḥ. devadānavagandharvān vijetāro hy avismitāḥ. svavīryavijaye yuktā naite paraparigrahāḥ.

न तुल्यं वृष्णिभिर् इह दृश्यते किं चन प्रभो। भूतं भव्यं भविष्यच् च बलेन भरतर्षभ।

na tulyaṃ vṛṣṇibhir iha dṛśyate kiṃ cana prabho. bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca balena bharatarṣabha.

न ज्ञातिम् अवमन्यन्ते वृद्धानां शासने रताः। न देवासुरगन्धर्वा न यक्षोरगराक्षसाः। जेतारो वृष्णिवीराणां न पुनर् मानुषा रणे।

na jñātim avamanyante vṛddhānāṃ śāsane ratāḥ. na devāsuragandharvā na yakṣoragarākṣasāḥ. jetāro vṛṣṇivīrāṇāṃ na punar mānuṣā raṇe.

ब्रह्मद्रव्ये गुरुद्रव्ये ज्ञातिद्रव्ये ऽप्य् अहिंसकाः। एतेषां रक्षितारश् च ये स्युः कस्यां चिद् आपदि।

brahmadravye gurudravye jñātidravye 'py ahiṃsakāḥ. eteṣāṃ rakṣitāraś ca ye syuḥ kasyāṃ cid āpadi.

अर्थवन्तो न चोत्सिक्ता ब्रह्मण्याः सत्यवादिनः। समर्थान् नावमन्यन्ते दीनान् अभ्युद्धरन्ति च।

arthavanto na cotsiktā brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ. samarthān nāvamanyante dīnān abhyuddharanti ca.

नित्यं देवपरा दान्ता दातारश् चाविकत्थनाः। तेन वृष्णिप्रवीराणां चक्रं न प्रतिहन्यते।

nityaṃ devaparā dāntā dātāraś cāvikatthanāḥ. tena vṛṣṇipravīrāṇāṃ cakraṃ na pratihanyate.

अपि मेरुं वहेत् कश् चित् तरेद् वा मकरालयम्। न तु वृष्णिप्रवीराणां समेत्यान्तं व्रजेन् नृप। शिनेर् दुहितृसंभूत एष वीरः स सात्यकिः।

api meruṃ vahet kaś cit tared vā makarālayam. na tu vṛṣṇipravīrāṇāṃ sametyāntaṃ vrajen nṛpa. śiner duhitṛsaṃbhūta eṣa vīraḥ sa sātyakiḥ.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं यत्र ते संशयो विभो। कुरुराज नरश्रेष्ठ तव ह्य् अपनयो महान्।

etat te sarvam ākhyātaṃ yatra te saṃśayo vibho. kururāja naraśreṣṭha tava hy apanayo mahān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents