महाभारत 7.117 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 117→

[mh-7-117] • 62 श्लोकाः

संजय उवाच। तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य सात्वतं युद्धदुर्मदम्। क्रोधाद् भूरिश्रवा राजन् सहसा समुपाद्रवत्।

saṃjaya uvāca. tam āpatantaṃ saṃprekṣya sātvataṃ yuddhadurmadam. krodhād bhūriśravā rājan sahasā samupādravat.

तम् अब्रवीन् महाबाहुः कौरव्यः शिनिपुंगवम्। अद्य प्राप्तो ऽसि दिष्ट्या मे चक्षुर्विषयम् इत्य् उत।

tam abravīn mahābāhuḥ kauravyaḥ śinipuṃgavam. adya prāpto 'si diṣṭyā me cakṣurviṣayam ity uta.

चिराभिलषितं कामम् अद्य प्राप्स्यामि संयुगे। न हि मे मोक्ष्यसे जीवन् यदि नोत्सृजसे रणम्।

cirābhilaṣitaṃ kāmam adya prāpsyāmi saṃyuge. na hi me mokṣyase jīvan yadi notsṛjase raṇam.

अद्य त्वां समरे हत्वा नित्यं शूराभिमानिनम्। नन्दयिष्यामि दाशार्ह कुरुराजं सुयोधनम्।

adya tvāṃ samare hatvā nityaṃ śūrābhimāninam. nandayiṣyāmi dāśārha kururājaṃ suyodhanam.

अद्य मद्बाणनिर्दग्धं पतितं धरणीतले। द्रक्ष्यतस् त्वां रणे वीरौ सहितौ केशवार्जुनौ।

adya madbāṇanirdagdhaṃ patitaṃ dharaṇītale. drakṣyatas tvāṃ raṇe vīrau sahitau keśavārjunau.

अद्य धर्मसुतो राजा श्रुत्वा त्वां निहतं मया। सव्रीडो भविता सद्यो येनासीह प्रवेशितः।

adya dharmasuto rājā śrutvā tvāṃ nihataṃ mayā. savrīḍo bhavitā sadyo yenāsīha praveśitaḥ.

अद्य मे विक्रमं पार्थो विज्ञास्यति धनंजयः। त्वयि भूमौ विनिहते शयाने रुधिरोक्षिते।

adya me vikramaṃ pārtho vijñāsyati dhanaṃjayaḥ. tvayi bhūmau vinihate śayāne rudhirokṣite.

चिराभिलषितो ह्य् अद्य त्वया सह समागमः। पुरा देवासुरे युद्धे शक्रस्य बलिना यथा।

cirābhilaṣito hy adya tvayā saha samāgamaḥ. purā devāsure yuddhe śakrasya balinā yathā.

अद्य युद्धं महाघोरं तव दास्यामि सात्वत। ततो ज्ञास्यसि तत्त्वेन मद्वीर्यबलपौरुषम्।

adya yuddhaṃ mahāghoraṃ tava dāsyāmi sātvata. tato jñāsyasi tattvena madvīryabalapauruṣam.

अद्य संयमनीं याता मया त्वं निहतो रणे। यथा रामानुजेनाजौ रावणिर् लक्ष्मणेन वै।

adya saṃyamanīṃ yātā mayā tvaṃ nihato raṇe. yathā rāmānujenājau rāvaṇir lakṣmaṇena vai.

अद्य कृष्णश् च पार्थश् च धर्मराजश् च माधव। हते त्वयि निरुत्साहा रणं त्यक्ष्यन्त्य् असंशयम्।

adya kṛṣṇaś ca pārthaś ca dharmarājaś ca mādhava. hate tvayi nirutsāhā raṇaṃ tyakṣyanty asaṃśayam.

अद्य ते ऽपचितिं कृत्वा शितैर् माधव सायकैः। तत्स्त्रियो नन्दयिष्यामि ये त्वया निहता रणे।

adya te 'pacitiṃ kṛtvā śitair mādhava sāyakaiḥ. tatstriyo nandayiṣyāmi ye tvayā nihatā raṇe.

चक्षुर्विषयसंप्राप्तो न त्वं माधव मोक्ष्यसे। सिंहस्य विषयं प्राप्तो यथा क्षुद्रमृगस् तथा।

cakṣurviṣayasaṃprāpto na tvaṃ mādhava mokṣyase. siṃhasya viṣayaṃ prāpto yathā kṣudramṛgas tathā.

युयुधानस् तु तं राजन् प्रत्युवाच हसन्न् इव। कौरवेय न संत्रासो विद्यते मम संयुगे। नाहं भीषयितुं शक्यो वाङ्मात्रेण तु केवलम्।

yuyudhānas tu taṃ rājan pratyuvāca hasann iva. kauraveya na saṃtrāso vidyate mama saṃyuge. nāhaṃ bhīṣayituṃ śakyo vāṅmātreṇa tu kevalam.

स मां निहन्यात् संग्रामे यो मां कुर्यान् निरायुधम्। समास् तु शाश्वतीर् हन्याद् यो मां हन्याद् धि संयुगे।

sa māṃ nihanyāt saṃgrāme yo māṃ kuryān nirāyudham. samās tu śāśvatīr hanyād yo māṃ hanyād dhi saṃyuge.

किं मृषोक्तेन बहुना कर्मणा तु समाचर। शारदस्येव मेघस्य गर्जितं निष्फलं हि ते।

kiṃ mṛṣoktena bahunā karmaṇā tu samācara. śāradasyeva meghasya garjitaṃ niṣphalaṃ hi te.

श्रुत्वैतद् गर्जितं वीर हास्यं हि मम जायते। चिरकालेप्सितं लोके युद्धम् अद्यास्तु कौरव।

śrutvaitad garjitaṃ vīra hāsyaṃ hi mama jāyate. cirakālepsitaṃ loke yuddham adyāstu kaurava.

त्वरते मे मतिस् तात त्वयि युद्धाभिकाङ्क्षिणि। नाहत्वा संनिवर्तिष्ये त्वाम् अद्य पुरुषाधम।

tvarate me matis tāta tvayi yuddhābhikāṅkṣiṇi. nāhatvā saṃnivartiṣye tvām adya puruṣādhama.

अन्योन्यं तौ तदा वाग्भिस् तक्षन्तौ नरपुंगवौ। जिघांसू परमक्रुद्धाव् अभिजघ्नतुर् आहवे।

anyonyaṃ tau tadā vāgbhis takṣantau narapuṃgavau. jighāṃsū paramakruddhāv abhijaghnatur āhave.

समेतौ तौ नरव्याघ्रौ शुष्मिणौ स्पर्धिनौ रणे। द्विरदाव् इव संक्रुद्धौ वाशितार्थे मदोत्कटौ।

sametau tau naravyāghrau śuṣmiṇau spardhinau raṇe. dviradāv iva saṃkruddhau vāśitārthe madotkaṭau.

भूरिश्रवाः सात्यकिश् च ववर्षतुर् अरिंदमौ। शरवर्षाणि भीमानि मेघाव् इव परस्परम्। ताव् उभौ शरवर्षाभ्याम् अन्योन्यम् अभिवर्षताम्। भूरिश्रवाः सात्यकिश् च।

bhūriśravāḥ sātyakiś ca vavarṣatur ariṃdamau. śaravarṣāṇi bhīmāni meghāv iva parasparam. tāv ubhau śaravarṣābhyām anyonyam abhivarṣatām. bhūriśravāḥ sātyakiś ca.

सौमदत्तिस् तु शैनेयं प्रच्छाद्येषुभिर् आशुगैः। जिघांसुर् भरतश्रेष्ठ विव्याध निशितैः शरैः।

saumadattis tu śaineyaṃ pracchādyeṣubhir āśugaiḥ. jighāṃsur bharataśreṣṭha vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ.

दशभिः सात्यकिं विद्ध्वा सौमदत्तिर् अथापरान्। मुमोच निशितान् बाणाञ् जिघांसुः शिनिपुंगवम्। दशभिः सत्यको ऽविध्यत् सौमदत्तिम् अथाशुगैः। सौमदत्तिः शरान् अस्यञ्।

daśabhiḥ sātyakiṃ viddhvā saumadattir athāparān. mumoca niśitān bāṇāñ jighāṃsuḥ śinipuṃgavam. daśabhiḥ satyako 'vidhyat saumadattim athāśugaiḥ. saumadattiḥ śarān asyañ.

तान् अस्य विशिखांस् तीक्ष्णान् अन्तरिक्षे विशां पते। अप्राप्तान् अस्त्रमायाभिर् अग्रसत् सात्यकिः प्रभो।

tān asya viśikhāṃs tīkṣṇān antarikṣe viśāṃ pate. aprāptān astramāyābhir agrasat sātyakiḥ prabho.

तौ पृथक् शरवर्षाभ्याम् अवर्षेतां परस्परम्। उत्तमाभिजनौ वीरौ कुरुवृष्णियशस्करौ।

tau pṛthak śaravarṣābhyām avarṣetāṃ parasparam. uttamābhijanau vīrau kuruvṛṣṇiyaśaskarau.

तौ नखैर् इव शार्दूलौ दन्तैर् इव महाद्विपौ। रथशक्तिभिर् अन्योन्यं विशिखैश् चाप्य् अकृन्तताम्।

tau nakhair iva śārdūlau dantair iva mahādvipau. rathaśaktibhir anyonyaṃ viśikhaiś cāpy akṛntatām.

निर्भिदन्तौ हि गात्राणि विक्षरन्तौ च शोणितम्। व्यष्टम्भयेताम् अन्योन्यं प्राणद्यूताभिदेविनौ।

nirbhidantau hi gātrāṇi vikṣarantau ca śoṇitam. vyaṣṭambhayetām anyonyaṃ prāṇadyūtābhidevinau.

एवम् उत्तमकर्माणौ कुरुवृष्णियशस्करौ। परस्परम् अयुध्येतां वारणाव् इव यूथपौ।

evam uttamakarmāṇau kuruvṛṣṇiyaśaskarau. parasparam ayudhyetāṃ vāraṇāv iva yūthapau.

ताव् अदीर्घेण कालेन ब्रह्मलोकपुरस्कृतौ। जिगीषन्तौ परं स्थानम् अन्योन्यम् अभिजघ्नतुः।

tāv adīrgheṇa kālena brahmalokapuraskṛtau. jigīṣantau paraṃ sthānam anyonyam abhijaghnatuḥ.

सात्यकिः सौमदत्तिश् च शरवृष्ट्या परस्परम्। हृष्टवद् धार्तराष्ट्राणां पश्यताम् अभ्यवर्षताम्। वृष्टिं ताम् अभिवर्षन्तौ शराणां महतीं तदा।

sātyakiḥ saumadattiś ca śaravṛṣṭyā parasparam. hṛṣṭavad dhārtarāṣṭrāṇāṃ paśyatām abhyavarṣatām. vṛṣṭiṃ tām abhivarṣantau śarāṇāṃ mahatīṃ tadā.

संप्रैक्षन्त जनास् तत्र युध्यमानौ युधां पती। यूथपौ वाशिताहेतोः प्रयुद्धाव् इव कुञ्जरौ। भूयो भूयः शरै राजंस् तक्षन्तौ क्रोधमूर्च्छितौ। अयुध्येतां महारङ्गे वने केसरिणाव् इव। मर्मज्ञाव् इव संक्रुद्धौ जिघांसन्तौ जगर्जतुः। विमर्दन्ताव् अथान्योन्यं बलवज्रधराव् इव। अथान्योन्यं पताकाश् च रथोपकरणानि च। संचिच्छेदतुर् आयस्तौ बाणैः संनतपर्वभिः। पुनश् च शरवर्षाभ्याम् अन्योन्यम् अभिवर्षताम्। उभौ च जघ्नतुस् तूर्णम् इतरेतरसारथी।

saṃpraikṣanta janās tatra yudhyamānau yudhāṃ patī. yūthapau vāśitāhetoḥ prayuddhāv iva kuñjarau. bhūyo bhūyaḥ śarai rājaṃs takṣantau krodhamūrcchitau. ayudhyetāṃ mahāraṅge vane kesariṇāv iva. marmajñāv iva saṃkruddhau jighāṃsantau jagarjatuḥ. vimardantāv athānyonyaṃ balavajradharāv iva. athānyonyaṃ patākāś ca rathopakaraṇāni ca. saṃcicchedatur āyastau bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ. punaś ca śaravarṣābhyām anyonyam abhivarṣatām. ubhau ca jaghnatus tūrṇam itaretarasārathī.

अन्योन्यस्य हयान् हत्वा धनुषी विनिकृत्य च। विरथाव् असियुद्धाय समेयातां महारणे।

anyonyasya hayān hatvā dhanuṣī vinikṛtya ca. virathāv asiyuddhāya sameyātāṃ mahāraṇe.

आर्षभे चर्मणी चित्रे प्रगृह्य विपुले शुभे। विकोशौ चाप्य् असी कृत्वा समरे तौ विचेरतुः।

ārṣabhe carmaṇī citre pragṛhya vipule śubhe. vikośau cāpy asī kṛtvā samare tau viceratuḥ.

चरन्तौ विविधान् मार्गान् मण्डलानि च भागशः। मुहुर् आजघ्नतुः क्रुद्धाव् अन्योन्यम् अरिमर्दनौ।

carantau vividhān mārgān maṇḍalāni ca bhāgaśaḥ. muhur ājaghnatuḥ kruddhāv anyonyam arimardanau.

सखड्गौ चित्रवर्माणौ सनिष्काङ्गदभूषणौ। भ्रान्तम् उद्भ्रान्तम् आविद्धम् आप्लुतं विप्लुतं द्रुतम्। संपातं समुदीर्णं च दर्शयन्तौ यशस्विनौ। असिभ्यां संप्रजह्राते परस्परम् अरिंदमौ। उभौ छिद्रैषिणौ वीराव् उभौ चित्रं ववल्गतुः। दर्शयन्ताव् उभौ शिक्षां लाघवं सौष्ठवं तथा। रणे रणोत्कटौ राजन्न् अन्योन्यं पर्यकर्षताम्।

sakhaḍgau citravarmāṇau saniṣkāṅgadabhūṣaṇau. bhrāntam udbhrāntam āviddham āplutaṃ viplutaṃ drutam. saṃpātaṃ samudīrṇaṃ ca darśayantau yaśasvinau. asibhyāṃ saṃprajahrāte parasparam ariṃdamau. ubhau chidraiṣiṇau vīrāv ubhau citraṃ vavalgatuḥ. darśayantāv ubhau śikṣāṃ lāghavaṃ sauṣṭhavaṃ tathā. raṇe raṇotkaṭau rājann anyonyaṃ paryakarṣatām.

मुहूर्तम् इव राजेन्द्र परिकृष्य परस्परम्। पश्यतां सर्वसैन्यानां वीराव् आश्वसतां पुनः।

muhūrtam iva rājendra parikṛṣya parasparam. paśyatāṃ sarvasainyānāṃ vīrāv āśvasatāṃ punaḥ.

असिभ्यां चर्मणी शुभ्रे विपुले च शरावरे। निकृत्य पुरुषव्याघ्रौ बाहुयुद्धं प्रचक्रतुः।

asibhyāṃ carmaṇī śubhre vipule ca śarāvare. nikṛtya puruṣavyāghrau bāhuyuddhaṃ pracakratuḥ.

व्यूढोरस्कौ दीर्घभुजौ नियुद्धकुशलाव् उभौ। बाहुभिः समसज्जेताम् आयसैः परिघैर् इव।

vyūḍhoraskau dīrghabhujau niyuddhakuśalāv ubhau. bāhubhiḥ samasajjetām āyasaiḥ parighair iva.

तयोर् आसन् भुजाघाता निग्रहप्रग्रहौ तथा। शिक्षाबलसमुद्भूताः सर्वयोधप्रहर्षणाः।

tayor āsan bhujāghātā nigrahapragrahau tathā. śikṣābalasamudbhūtāḥ sarvayodhapraharṣaṇāḥ.

तयोर् नृवरयो राजन् समरे युध्यमानयोः। भीमो ऽभवन् महाशब्दो वज्रपर्वतयोर् इव।

tayor nṛvarayo rājan samare yudhyamānayoḥ. bhīmo 'bhavan mahāśabdo vajraparvatayor iva.

द्विपाव् इव विषाणाग्रैः शृङ्गैर् इव महर्षभौ। भुजयोक्त्रावबन्धैश् च शिरोभ्यां चावघातनैः। पादावकर्षसंदानैस् तोमरांकुशलासनैः। पादोदरविबन्धैश् च भूमाव् उद्भ्रमणैस् तथा। गतप्रत्यागताक्षेपैः पातनोत्थानसंप्लुतैः। युयुधाते महात्मानौ कुरुसात्वतपुंगवौ। द्वात्रिंशत् करणानि स्युर् यानि युद्धानि भारत। तान्य् अदर्शयतां तत्र युध्यमानौ महाबलौ।

dvipāv iva viṣāṇāgraiḥ śṛṅgair iva maharṣabhau. bhujayoktrāvabandhaiś ca śirobhyāṃ cāvaghātanaiḥ. pādāvakarṣasaṃdānais tomarāṃkuśalāsanaiḥ. pādodaravibandhaiś ca bhūmāv udbhramaṇais tathā. gatapratyāgatākṣepaiḥ pātanotthānasaṃplutaiḥ. yuyudhāte mahātmānau kurusātvatapuṃgavau. dvātriṃśat karaṇāni syur yāni yuddhāni bhārata. tāny adarśayatāṃ tatra yudhyamānau mahābalau.

क्षीणायुधे सात्वते युध्यमाने; ततो ऽब्रवीद् अर्जुनं वासुदेवः। पश्यस्वैनं विरथं युध्यमानं; रणे केतुं सर्वधनुर्धराणाम्। संजय उवाच। सिन्धुराजवधे सक्तं पार्थं कृष्णो ऽब्रवीत् पुनः। सीदन्तं सात्यकिं पश्य पार्थैनं परिरक्ष च।

kṣīṇāyudhe sātvate yudhyamāne; tato 'bravīd arjunaṃ vāsudevaḥ. paśyasvainaṃ virathaṃ yudhyamānaṃ; raṇe ketuṃ sarvadhanurdharāṇām. saṃjaya uvāca. sindhurājavadhe saktaṃ pārthaṃ kṛṣṇo 'bravīt punaḥ. sīdantaṃ sātyakiṃ paśya pārthainaṃ parirakṣa ca.

प्रविष्टो भारतीं सेनां तव पाण्डव पृष्ठतः। योधितश् च महावीर्यैः सर्वैर् भारत भारतैः। धार्तराष्ट्राश् च ये मुख्या ये च मुख्या महारथाः। निहता वृष्णिवीरेण शतशो ऽथ सहस्रशः।

praviṣṭo bhāratīṃ senāṃ tava pāṇḍava pṛṣṭhataḥ. yodhitaś ca mahāvīryaiḥ sarvair bhārata bhārataiḥ. dhārtarāṣṭrāś ca ye mukhyā ye ca mukhyā mahārathāḥ. nihatā vṛṣṇivīreṇa śataśo 'tha sahasraśaḥ.

परिश्रान्तो युधां श्रेष्ठः संप्राप्तो भूरिदक्षिणम्। युद्धकाङ्क्षिणम् आयान्तं नैतत् समम् इवार्जुन।

pariśrānto yudhāṃ śreṣṭhaḥ saṃprāpto bhūridakṣiṇam. yuddhakāṅkṣiṇam āyāntaṃ naitat samam ivārjuna.

ततो भूरिश्रवाः क्रुद्धः सात्यकिं युद्धदुर्मदम्। उद्यम्य न्यहनद् राजन् मत्तो मत्तम् इव द्विपम्। ततो जलदनिर्घोषः समीपे नृपसत्तम।

tato bhūriśravāḥ kruddhaḥ sātyakiṃ yuddhadurmadam. udyamya nyahanad rājan matto mattam iva dvipam. tato jaladanirghoṣaḥ samīpe nṛpasattama.

रथस्थयोर् द्वयोर् युद्धे क्रुद्धयोर् योधमुख्ययोः। केशवार्जुनयो राजन् समरे प्रेक्षमाणयोः।

rathasthayor dvayor yuddhe kruddhayor yodhamukhyayoḥ. keśavārjunayo rājan samare prekṣamāṇayoḥ.

अथ कृष्णो महाबाहुर् अर्जुनं प्रत्यभाषत। बहुभिर् यस् तु सेनाभिर् दुर्जयः समरे ऽनघ। पश्य वृष्ण्यन्धकव्याघ्रं सौमदत्तिवशं गतम्।

atha kṛṣṇo mahābāhur arjunaṃ pratyabhāṣata. bahubhir yas tu senābhir durjayaḥ samare 'nagha. paśya vṛṣṇyandhakavyāghraṃ saumadattivaśaṃ gatam.

परिश्रान्तं गतं भूमौ कृत्वा कर्म सुदुष्करम्। तवान्तेवासिनं शूरं पालयार्जुन सात्यकिम्।

pariśrāntaṃ gataṃ bhūmau kṛtvā karma suduṣkaram. tavāntevāsinaṃ śūraṃ pālayārjuna sātyakim.

न वशं यज्ञशीलस्य गच्छेद् एष वरारिहन्। त्वत्कृते पुरुषव्याघ्र तद् आशु क्रियतां विभो।

na vaśaṃ yajñaśīlasya gacched eṣa varārihan. tvatkṛte puruṣavyāghra tad āśu kriyatāṃ vibho.

अथाब्रवीद् धृष्टमना वासुदेवं धनंजयः। पश्य वृष्णिप्रवीरेण क्रीडन्तं कुरुपुंगवम्। महाद्विपेनेव वने मत्तेन हरियूथपम्। संजय उवाच। इत्य् एवं भाषमाणे तु पाण्डवे वै धनंजये।

athābravīd dhṛṣṭamanā vāsudevaṃ dhanaṃjayaḥ. paśya vṛṣṇipravīreṇa krīḍantaṃ kurupuṃgavam. mahādvipeneva vane mattena hariyūthapam. saṃjaya uvāca. ity evaṃ bhāṣamāṇe tu pāṇḍave vai dhanaṃjaye.

हाहाकारो महान् आसीत् सैन्यानां भरतर्षभ। यद् उद्यम्य महाबाहुः सात्यकिं न्यहनद् भुवि। पातिते त्व् अथ शैनेये कृष्णो ऽर्जुनम् अभाषत।

hāhākāro mahān āsīt sainyānāṃ bharatarṣabha. yad udyamya mahābāhuḥ sātyakiṃ nyahanad bhuvi. pātite tv atha śaineye kṛṣṇo 'rjunam abhāṣata.

स सिंह इव मातङ्गं विकर्षन् भूरिदक्षिणः। व्यरोचत कुरुश्रेष्ठः सात्वतप्रवरं युधि। अर्जुन उवाच। माम् एव च महाबाहो परियान्ति महारथाः। यथाशक्ति यतन्ते मां योधयन्तो जनार्दन। ध्रुवं च योधयाम्य् एताञ् छिद्रान्वेषणतत्परान्। रक्षामि सात्यकिं चैव सौमदत्तिं वशं गतम्। अप्राप्तो न मया कृष्ण हन्तुं भूरिश्रवा रणे। अन्येन तु समासक्तं मनो नोत्सहते मम। अवश्यं च मया कृष्ण वृष्णिवीरस्य रक्षणम्। मदर्थं युध्यमानस्य कार्यं प्राणैर् अपि प्रभो। अधर्मो वास्तु धर्मो वा मम माधव माधवः। संजय उवाच। परेण निहतो मा स्म प्राणान् हासीन् महारथः। एवम् उक्त्वार्जुनः कृष्णं परान् आशु शितैः शरैः। छादयाम् आस संक्रुद्धः परे चापि धनंजयम्। एवं स्म युध्यते वीरः सात्यकिं च मुहुर् मुहुः। प्रेक्षते स्म नरव्याघ्रो भूरिश्रवसम् एव च।

sa siṃha iva mātaṅgaṃ vikarṣan bhūridakṣiṇaḥ. vyarocata kuruśreṣṭhaḥ sātvatapravaraṃ yudhi. arjuna uvāca. mām eva ca mahābāho pariyānti mahārathāḥ. yathāśakti yatante māṃ yodhayanto janārdana. dhruvaṃ ca yodhayāmy etāñ chidrānveṣaṇatatparān. rakṣāmi sātyakiṃ caiva saumadattiṃ vaśaṃ gatam. aprāpto na mayā kṛṣṇa hantuṃ bhūriśravā raṇe. anyena tu samāsaktaṃ mano notsahate mama. avaśyaṃ ca mayā kṛṣṇa vṛṣṇivīrasya rakṣaṇam. madarthaṃ yudhyamānasya kāryaṃ prāṇair api prabho. adharmo vāstu dharmo vā mama mādhava mādhavaḥ. saṃjaya uvāca. pareṇa nihato mā sma prāṇān hāsīn mahārathaḥ. evam uktvārjunaḥ kṛṣṇaṃ parān āśu śitaiḥ śaraiḥ. chādayām āsa saṃkruddhaḥ pare cāpi dhanaṃjayam. evaṃ sma yudhyate vīraḥ sātyakiṃ ca muhur muhuḥ. prekṣate sma naravyāghro bhūriśravasam eva ca.

अथ कोशाद् विनिष्कृष्य खड्गं भूरिश्रवा रणे। मूर्धजेषु निजग्राह पदा चोरस्य् अताडयत्। आक्रम्य चाप्य् अथोद्यम्य स सासिं सुभुजो भुजम्। शुशुभे स भुजस् तस्य तपनीयविभूषितः। मध्ये रथसमूहस्य इन्द्रध्वज इवोच्छ्रितः। ततो ऽस्य छेत्तुम् आरब्धः शिरः कायात् सकुंडलम्। तावत् क्षणात् सात्वतो ऽपि शिरः संभ्रमयंस् त्वरन्। यथा रथांगं कौलालो दण्डविद्धं तु भारत। सहैव भूरिश्रवसो बाहुना केशधारिणा। ग्रस्तं तम् अतिभीमेन पञ्चास्येनेव भोगिना। हाहाकृतम् अभूत् सर्वं पाण्डवानां महद् बलम्। तावकाश् च मुदा युक्ताः सिंहनादं विचुक्रुशुः। निमीलिताक्षास् त्व् अभवञ् जनाः संग्रामभीरवः। तथा भूरिश्रवोग्रस् ते सात्वते नष्टविक्रमे।

atha kośād viniṣkṛṣya khaḍgaṃ bhūriśravā raṇe. mūrdhajeṣu nijagrāha padā corasy atāḍayat. ākramya cāpy athodyamya sa sāsiṃ subhujo bhujam. śuśubhe sa bhujas tasya tapanīyavibhūṣitaḥ. madhye rathasamūhasya indradhvaja ivocchritaḥ. tato 'sya chettum ārabdhaḥ śiraḥ kāyāt sakuṃḍalam. tāvat kṣaṇāt sātvato 'pi śiraḥ saṃbhramayaṃs tvaran. yathā rathāṃgaṃ kaulālo daṇḍaviddhaṃ tu bhārata. sahaiva bhūriśravaso bāhunā keśadhāriṇā. grastaṃ tam atibhīmena pañcāsyeneva bhoginā. hāhākṛtam abhūt sarvaṃ pāṇḍavānāṃ mahad balam. tāvakāś ca mudā yuktāḥ siṃhanādaṃ vicukruśuḥ. nimīlitākṣās tv abhavañ janāḥ saṃgrāmabhīravaḥ. tathā bhūriśravogras te sātvate naṣṭavikrame.

तथा तु परिकृष्यन्तं दृष्ट्वा सात्वतम् आहवे। वासुदेवस् ततो राजन् भूयो ऽर्जुनम् अभाषत।

tathā tu parikṛṣyantaṃ dṛṣṭvā sātvatam āhave. vāsudevas tato rājan bhūyo 'rjunam abhāṣata.

पश्य वृष्ण्यन्धकव्याघ्रं सौमदत्तिवशं गतम्। तव शिष्यं महाबाहो धनुष्य् अनवरं त्वया।

paśya vṛṣṇyandhakavyāghraṃ saumadattivaśaṃ gatam. tava śiṣyaṃ mahābāho dhanuṣy anavaraṃ tvayā.

असत्यो विक्रमः पार्थ यत्र भूरिश्रवा रणे। विशेषयति वार्ष्णेयं सात्यकिं सत्यविक्रमम्। बहुभिर् महारथैर् एष पराक्रान्तैर् युयुत्सुभिः। युद्ध्वा भृशं परिश्रान्तः क्षीणायुधपरिच्छदः।

asatyo vikramaḥ pārtha yatra bhūriśravā raṇe. viśeṣayati vārṣṇeyaṃ sātyakiṃ satyavikramam. bahubhir mahārathair eṣa parākrāntair yuyutsubhiḥ. yuddhvā bhṛśaṃ pariśrāntaḥ kṣīṇāyudhaparicchadaḥ.

एवम् उक्तो महाबाहुर् वासुदेवेन पाण्डवः। मनसा पूजयाम् आस भूरिश्रवसम् आहवे।

evam ukto mahābāhur vāsudevena pāṇḍavaḥ. manasā pūjayām āsa bhūriśravasam āhave.

विकर्षन् सात्वतश्रेष्ठं क्रीडमान इवाहवे। संहर्षयति मां भूयः कुरूणां कीर्तिवर्धनः।

vikarṣan sātvataśreṣṭhaṃ krīḍamāna ivāhave. saṃharṣayati māṃ bhūyaḥ kurūṇāṃ kīrtivardhanaḥ.

प्रवरं वृष्णिवीराणां यन् न हन्याद् धि सात्यकिम्। महाद्विपम् इवारण्ये मृगेन्द्र इव कर्षति।

pravaraṃ vṛṣṇivīrāṇāṃ yan na hanyād dhi sātyakim. mahādvipam ivāraṇye mṛgendra iva karṣati.

एवं तु मनसा राजन् पार्थः संपूज्य कौरवम्। अयुध्यतारिभिर् वीरस् तं स्म संप्रेक्षते मुहुः। वासुदेवं महाबाहुर् अर्जुनः प्रत्यभाषत।

evaṃ tu manasā rājan pārthaḥ saṃpūjya kauravam. ayudhyatāribhir vīras taṃ sma saṃprekṣate muhuḥ. vāsudevaṃ mahābāhur arjunaḥ pratyabhāṣata.

सैन्धवासक्तदृष्टित्वान् नैनं पश्यामि माधव। एष त्व् असुकरं कर्म यादवार्थे करोम्य् अहम्। मम शिष्यो ममार्थाय युध्यते मम शत्रुभिः। तं कृष्ण मोक्षयिष्यामि दावात् सिंहशिशुं यथा।

saindhavāsaktadṛṣṭitvān nainaṃ paśyāmi mādhava. eṣa tv asukaraṃ karma yādavārthe karomy aham. mama śiṣyo mamārthāya yudhyate mama śatrubhiḥ. taṃ kṛṣṇa mokṣayiṣyāmi dāvāt siṃhaśiśuṃ yathā.

इत्य् उक्त्वा वचनं कुर्वन् वासुदेवस्य पाण्डवः। ततः क्षुरप्रं निशितं गाण्डीवे समयोजयत्। पार्थबाहुविसृष्टः स महोल्केव नभश्च्युता। सखड्गं यज्ञशीलस्य पत्रिणा बाहुम् अच्छिनत्।

ity uktvā vacanaṃ kurvan vāsudevasya pāṇḍavaḥ. tataḥ kṣurapraṃ niśitaṃ gāṇḍīve samayojayat. pārthabāhuvisṛṣṭaḥ sa maholkeva nabhaścyutā. sakhaḍgaṃ yajñaśīlasya patriṇā bāhum acchinat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...