महाभारत 7.116 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 116→

[mh-7-116] • 36 श्लोकाः

संजय उवाच। तम् उद्यतं महाबाहुं दुःशासनरथं प्रति। त्वरितं त्वरणीयेषु धनंजयहितैषिणम्।

saṃjaya uvāca. tam udyataṃ mahābāhuṃ duḥśāsanarathaṃ prati. tvaritaṃ tvaraṇīyeṣu dhanaṃjayahitaiṣiṇam.

त्रिगर्तानां महेष्वासाः सुवर्णविकृतध्वजाः। सेनासमुद्रम् आविष्टम् आनर्तं पर्यवारयन्।

trigartānāṃ maheṣvāsāḥ suvarṇavikṛtadhvajāḥ. senāsamudram āviṣṭam ānartaṃ paryavārayan.

अथैनं रथवंशेन सर्वतः संनिवार्य ते। अवाकिरञ् शरव्रातैः क्रुद्धाः परमधन्विनः।

athainaṃ rathavaṃśena sarvataḥ saṃnivārya te. avākirañ śaravrātaiḥ kruddhāḥ paramadhanvinaḥ.

अजयद् राजपुत्रांस् तान् यतमानान् महारणे। एकः पञ्चाशतं शत्रून् सात्यकिः सत्यविक्रमः।

ajayad rājaputrāṃs tān yatamānān mahāraṇe. ekaḥ pañcāśataṃ śatrūn sātyakiḥ satyavikramaḥ.

संप्राप्य भारतीमध्यं तलघोषसमाकुलम्। असिशक्तिगदापूर्णम् अप्लवं सलिलं यथा। अथैनम् अनुवृत्तास् तु त्रिगर्ताः सहिताः पुनः। तीव्रेण रथवंशेन महता पर्यवारयन्। विकर्षन्तो ऽतिमात्राणि चापानि भरतर्षभ।

saṃprāpya bhāratīmadhyaṃ talaghoṣasamākulam. asiśaktigadāpūrṇam aplavaṃ salilaṃ yathā. athainam anuvṛttās tu trigartāḥ sahitāḥ punaḥ. tīvreṇa rathavaṃśena mahatā paryavārayan. vikarṣanto 'timātrāṇi cāpāni bharatarṣabha.

तत्राद्भुतम् अपश्याम शैनेयचरितं रणे। प्रतीच्यां दिशि तं दृष्ट्वा प्राच्यां पश्याम लाघवात्।

tatrādbhutam apaśyāma śaineyacaritaṃ raṇe. pratīcyāṃ diśi taṃ dṛṣṭvā prācyāṃ paśyāma lāghavāt.

उदीचीं दक्षिणां प्राचीं प्रतीचीं प्रसृतस् तथा। नृत्यन्न् इव जले श्रान्तो यदा स्थलम् उपेयिवान्। पुनर् मध्यगतो वीर आहवे युद्धदुर्मदः। एकः पर्यचरद् रङ्गे बहुधा स महारथः। नृत्यन्न् इवाचरच् छूरो यथा रथशतं तथा।

udīcīṃ dakṣiṇāṃ prācīṃ pratīcīṃ prasṛtas tathā. nṛtyann iva jale śrānto yadā sthalam upeyivān. punar madhyagato vīra āhave yuddhadurmadaḥ. ekaḥ paryacarad raṅge bahudhā sa mahārathaḥ. nṛtyann ivācarac chūro yathā rathaśataṃ tathā.

तद् दृष्ट्वा चरितं तस्य सिंहविक्रान्तगामिनः। त्रिगर्ताः संन्यवर्तन्त संतप्ताः स्वजनं प्रति। तां च सेनाम् अतिक्रम्य त्रिगर्तानां नरर्षभः। अजयच् छूरसेनांश् च यतमानान् महारणे। एकस् ततो महाबाहुः सहस्राञ् शत्रुतापनः। संनद्धानां पदातीनाम् अवधीत् पुरुषर्षभः।

tad dṛṣṭvā caritaṃ tasya siṃhavikrāntagāminaḥ. trigartāḥ saṃnyavartanta saṃtaptāḥ svajanaṃ prati. tāṃ ca senām atikramya trigartānāṃ nararṣabhaḥ. ajayac chūrasenāṃś ca yatamānān mahāraṇe. ekas tato mahābāhuḥ sahasrāñ śatrutāpanaḥ. saṃnaddhānāṃ padātīnām avadhīt puruṣarṣabhaḥ.

तम् अन्ये शूरसेनानां शूराः संख्ये न्यवारयन्। नियच्छन्तः शरव्रातैर् मत्तं द्विपम् इवाङ्कुशैः।

tam anye śūrasenānāṃ śūrāḥ saṃkhye nyavārayan. niyacchantaḥ śaravrātair mattaṃ dvipam ivāṅkuśaiḥ.

तान् न्यवारयद् आयस्तान् मुहूर्तम् इव सात्यकिः। ततः कलिङ्गैर् युयुधे सो ऽचिन्त्यबलविक्रमः।

tān nyavārayad āyastān muhūrtam iva sātyakiḥ. tataḥ kaliṅgair yuyudhe so 'cintyabalavikramaḥ.

तां च सेनाम् अतिक्रम्य कलिङ्गानां दुरत्ययाम्। अथ पार्थं महाबाहुर् धनंजयम् उपासदत्। तैर् वारितो महाराज सत्यकः प्रत्यवारयत्। जघान सुबहून् यौधाञ् शतशो ऽथ सहस्रशः। ते हता निपतन्ति स्म प्रमृष्टा दीर्घबाहुना। ततः प्रायाद् असंभ्रान्तो ददर्श च धनंजयम्।

tāṃ ca senām atikramya kaliṅgānāṃ duratyayām. atha pārthaṃ mahābāhur dhanaṃjayam upāsadat. tair vārito mahārāja satyakaḥ pratyavārayat. jaghāna subahūn yaudhāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ. te hatā nipatanti sma pramṛṣṭā dīrghabāhunā. tataḥ prāyād asaṃbhrānto dadarśa ca dhanaṃjayam.

तरन्न् इव जले श्रान्तो यथा स्थलम् उपेयिवान्। तं दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्रं युयुधानः समाश्वसत्।

tarann iva jale śrānto yathā sthalam upeyivān. taṃ dṛṣṭvā puruṣavyāghraṃ yuyudhānaḥ samāśvasat.

तम् आयान्तम् अभिप्रेक्ष्य केशवो ऽर्जुनम् अब्रवीत्। असाव् आयाति शैनेयस् तव पार्थ पदानुगः।

tam āyāntam abhiprekṣya keśavo 'rjunam abravīt. asāv āyāti śaineyas tava pārtha padānugaḥ.

एष शिष्यः सखा चैव तव सत्यपराक्रमः। सर्वान् योधांस् तृणीकृत्य विजिग्ये पुरुषर्षभः।

eṣa śiṣyaḥ sakhā caiva tava satyaparākramaḥ. sarvān yodhāṃs tṛṇīkṛtya vijigye puruṣarṣabhaḥ.

एष कौरवयोधानां कृत्वा घोरम् उपद्रवम्। तव प्राणैः प्रियतरः किरीटिन्न् एति सात्यकिः।

eṣa kauravayodhānāṃ kṛtvā ghoram upadravam. tava prāṇaiḥ priyataraḥ kirīṭinn eti sātyakiḥ.

एष द्रोणं तथा भोजं कृतवर्माणम् एव च। कदर्थीकृत्य विशिखैः फल्गुनाभ्येति सात्यकिः।

eṣa droṇaṃ tathā bhojaṃ kṛtavarmāṇam eva ca. kadarthīkṛtya viśikhaiḥ phalgunābhyeti sātyakiḥ.

धर्मराजप्रियान्वेषी हत्वा योधान् वरान् वरान्। शूरश् चैव कृतास्त्रश् च फल्गुनाभ्येति सात्यकिः।

dharmarājapriyānveṣī hatvā yodhān varān varān. śūraś caiva kṛtāstraś ca phalgunābhyeti sātyakiḥ.

कृत्वा सुदुष्करं कर्म सैन्यमध्ये महाबलः। तव दर्शनम् अन्विच्छन् पाण्डवाभ्येति सात्यकिः।

kṛtvā suduṣkaraṃ karma sainyamadhye mahābalaḥ. tava darśanam anvicchan pāṇḍavābhyeti sātyakiḥ.

बहून् एकरथेनाजौ योधयित्वा महारथान्। आचार्यप्रमुखान् पार्थ आयात्य् एष हि सात्यकिः।

bahūn ekarathenājau yodhayitvā mahārathān. ācāryapramukhān pārtha āyāty eṣa hi sātyakiḥ.

स्वबाहुबलम् आश्रित्य विदार्य च वरूथिनीम्। प्रेषितो धर्मपुत्रेण पर्थैषो ऽभ्येति सात्यकिः। प्रियशिष्यश् च ते पार्थ त्वया तुल्यपराक्रमः। विदार्य कौरवीं सेनाम् एष आयाति सत्यकः।

svabāhubalam āśritya vidārya ca varūthinīm. preṣito dharmaputreṇa parthaiṣo 'bhyeti sātyakiḥ. priyaśiṣyaś ca te pārtha tvayā tulyaparākramaḥ. vidārya kauravīṃ senām eṣa āyāti satyakaḥ.

यस्य नास्ति समो योधः कौरवेषु कथं चन। सो ऽयम् आयाति कौन्तेय सात्यकिः सत्यविक्रमः।

yasya nāsti samo yodhaḥ kauraveṣu kathaṃ cana. so 'yam āyāti kaunteya sātyakiḥ satyavikramaḥ.

कुरुसैन्याद् विमुक्तो वै सिंहो मध्याद् गवाम् इव। निहत्य बहुलाः सेनाः पार्थैषो ऽभ्येति सात्यकिः।

kurusainyād vimukto vai siṃho madhyād gavām iva. nihatya bahulāḥ senāḥ pārthaiṣo 'bhyeti sātyakiḥ.

एष राजसहस्राणां वक्त्रैः पङ्कजसंनिभैः। आस्तीर्य वसुधां पार्थ क्षिप्रम् आयाति सात्यकिः।

eṣa rājasahasrāṇāṃ vaktraiḥ paṅkajasaṃnibhaiḥ. āstīrya vasudhāṃ pārtha kṣipram āyāti sātyakiḥ.

एष दुर्योधनं जित्वा भ्रातृभिः सहितं रणे। निहत्य जलसंधं च क्षिप्रम् आयाति सात्यकिः।

eṣa duryodhanaṃ jitvā bhrātṛbhiḥ sahitaṃ raṇe. nihatya jalasaṃdhaṃ ca kṣipram āyāti sātyakiḥ.

रुधिरौघवतीं कृत्वा नदीं शोणितकर्दमाम्। रुधिरस्य नदीं कृत्वा रथेभनरवाजिनाम्। तृणवन् न्यस्य कौरव्यान् एष आयाति सात्यकिः। इति तस्य वचः श्रुत्वा केशवस्यार्जुनस् तदा।

rudhiraughavatīṃ kṛtvā nadīṃ śoṇitakardamām. rudhirasya nadīṃ kṛtvā rathebhanaravājinām. tṛṇavan nyasya kauravyān eṣa āyāti sātyakiḥ. iti tasya vacaḥ śrutvā keśavasyārjunas tadā.

ततो ऽप्रहृष्टः कौन्तेयः केशवं वाक्यम् अब्रवीत्। न मे प्रियं महाबाहो यन् माम् अभ्येति सात्यकिः।

tato 'prahṛṣṭaḥ kaunteyaḥ keśavaṃ vākyam abravīt. na me priyaṃ mahābāho yan mām abhyeti sātyakiḥ.

न हि जानामि वृत्तान्तं धर्मराजस्य केशव। सात्वतेन विहीनः स यदि जीवति वा न वा।

na hi jānāmi vṛttāntaṃ dharmarājasya keśava. sātvatena vihīnaḥ sa yadi jīvati vā na vā.

एतेन हि महाबाहो रक्षितव्यः स पार्थिवः। तम् एष कथम् उत्सृज्य मम कृष्ण पदानुगः।

etena hi mahābāho rakṣitavyaḥ sa pārthivaḥ. tam eṣa katham utsṛjya mama kṛṣṇa padānugaḥ.

राजा द्रोणाय चोत्सृष्टः सैन्धवश् चानिपातितः। प्रत्युद्यातश् च शैनेयम् एष भूरिश्रवा रणे।

rājā droṇāya cotsṛṣṭaḥ saindhavaś cānipātitaḥ. pratyudyātaś ca śaineyam eṣa bhūriśravā raṇe.

सो ऽयं गुरुतरो भारः सैन्धवान् मे समाहितः। ज्ञातव्यश् च हि मे राजा रक्षितव्यश् च सात्यकिः।

so 'yaṃ gurutaro bhāraḥ saindhavān me samāhitaḥ. jñātavyaś ca hi me rājā rakṣitavyaś ca sātyakiḥ.

जयद्रथश् च हन्तव्यो लम्बते च दिवाकरः। श्रान्तश् चैष महाबाहुर् अल्पप्राणश् च सांप्रतम्।

jayadrathaś ca hantavyo lambate ca divākaraḥ. śrāntaś caiṣa mahābāhur alpaprāṇaś ca sāṃpratam.

परिश्रान्ता हयाश् चास्य हययन्ता च माधव। न च भूरिश्रवाः श्रान्तः ससहायश् च केशव। भूरिश्रवाः कृतास्त्रश् च रक्ष्यो माधव सत्यकः।

pariśrāntā hayāś cāsya hayayantā ca mādhava. na ca bhūriśravāḥ śrāntaḥ sasahāyaś ca keśava. bhūriśravāḥ kṛtāstraś ca rakṣyo mādhava satyakaḥ.

अपीदानीं भवेद् अस्य क्षेमम् अस्मिन् समागमे। कच्चिन् न सागरं तीर्त्वा सात्यकिः सत्यविक्रमः। गोष्पदं प्राप्य सीदेत महौजाः शिनिपुंगवः।

apīdānīṃ bhaved asya kṣemam asmin samāgame. kaccin na sāgaraṃ tīrtvā sātyakiḥ satyavikramaḥ. goṣpadaṃ prāpya sīdeta mahaujāḥ śinipuṃgavaḥ.

अपि कौरवमुख्येन कृतास्त्रेण महात्मना। समेत्य भूरिश्रवसा स्वस्तिमान् सात्यकिर् भवेत्।

api kauravamukhyena kṛtāstreṇa mahātmanā. sametya bhūriśravasā svastimān sātyakir bhavet.

व्यतिक्रमम् इमं मन्ये धर्मराजस्य केशव। आचार्याद् भयम् उत्सृज्य यः प्रेषयति सात्यकिम्।

vyatikramam imaṃ manye dharmarājasya keśava. ācāryād bhayam utsṛjya yaḥ preṣayati sātyakim.

ग्रहणं धर्मराजस्य खगः श्येन इवामिषम्। नित्यम् आशंसते द्रोणः कच्चित् स्यात् कुशली नृपः। आमिषार्थी यथा श्येनो नित्यं तिष्ठति ब्राह्मणः। ग्रहणे धर्मपुत्रस्य कश् चित् क्षेमी भवेन् नृपः।

grahaṇaṃ dharmarājasya khagaḥ śyena ivāmiṣam. nityam āśaṃsate droṇaḥ kaccit syāt kuśalī nṛpaḥ. āmiṣārthī yathā śyeno nityaṃ tiṣṭhati brāhmaṇaḥ. grahaṇe dharmaputrasya kaś cit kṣemī bhaven nṛpaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...