महाभारत 7.107 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 107→

[mh-7-107] • 39 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। यस्मिञ् जयाशा सततं पुत्राणां मम संजय। तं दृष्ट्वा विमुखं संख्ये किं नु दुर्योधनो ऽब्रवीत्। कथं च युयुधे भीमो वीर्यश्लाघी महाबलः। कर्णो वा समरे तात किम् अकार्षीद् अतः परम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. yasmiñ jayāśā satataṃ putrāṇāṃ mama saṃjaya. taṃ dṛṣṭvā vimukhaṃ saṃkhye kiṃ nu duryodhano 'bravīt. kathaṃ ca yuyudhe bhīmo vīryaślāghī mahābalaḥ. karṇo vā samare tāta kim akārṣīd ataḥ param.

संजय उवाच। तवापराधाद् राजेन्द्र पुनर् युद्धम् अवर्तत। भीमसेनं रणे दृष्ट्वा ज्वलन्तम् इव पावकम्। स्वयं शिष्यो भूतपतेर् भार्गवस्य धनुर्धरः। तस्य तुल्यो ऽस्त्रमायाभिस् तद् विशिष्टो ऽथ वा वृषः। शिष्यः शिष्यगुणैर् युक्तः कालान्तकयमोपमः। स भीमसेनेन जितः पाण्डुपुत्रेण भारत। शिष्यत्वं प्राप्तवान् कर्णस् तस्य तुल्यो ऽस्त्रमायया। तद् विशिष्टो ऽपि वा कर्णः शिष्यः शिष्यगुणैर् युतः। कालान्तकयमो यद्वद् भीमसेनेन निर्जितः। कुन्तीपुत्रेण भीमेन निर्जितः स तु लीलया। रथम् अन्यं समास्थाय विधिवत् कल्पितं पुनः। अभ्ययात् पाण्डवं कर्णो वातोद्धूत इवार्णवः।

saṃjaya uvāca. tavāparādhād rājendra punar yuddham avartata. bhīmasenaṃ raṇe dṛṣṭvā jvalantam iva pāvakam. svayaṃ śiṣyo bhūtapater bhārgavasya dhanurdharaḥ. tasya tulyo 'stramāyābhis tad viśiṣṭo 'tha vā vṛṣaḥ. śiṣyaḥ śiṣyaguṇair yuktaḥ kālāntakayamopamaḥ. sa bhīmasenena jitaḥ pāṇḍuputreṇa bhārata. śiṣyatvaṃ prāptavān karṇas tasya tulyo 'stramāyayā. tad viśiṣṭo 'pi vā karṇaḥ śiṣyaḥ śiṣyaguṇair yutaḥ. kālāntakayamo yadvad bhīmasenena nirjitaḥ. kuntīputreṇa bhīmena nirjitaḥ sa tu līlayā. ratham anyaṃ samāsthāya vidhivat kalpitaṃ punaḥ. abhyayāt pāṇḍavaṃ karṇo vātoddhūta ivārṇavaḥ.

क्रुद्धम् आधिरथिं दृष्ट्वा पुत्रास् तव विशां पते। भीमसेनम् अमन्यन्त वैवस्वतमुखे हुतम्। भीमसेनो ऽपि समरे राधेयं प्रत्यमर्षितः।

kruddham ādhirathiṃ dṛṣṭvā putrās tava viśāṃ pate. bhīmasenam amanyanta vaivasvatamukhe hutam. bhīmaseno 'pi samare rādheyaṃ pratyamarṣitaḥ.

चापशब्दं महत् कृत्वा तलशब्दं च भैरवम्। अभ्यवर्तत राधेयो भीमसेनरथं प्रति।

cāpaśabdaṃ mahat kṛtvā talaśabdaṃ ca bhairavam. abhyavartata rādheyo bhīmasenarathaṃ prati.

पुनर् एव ततो राजन् महान् आसीत् सुदारुणः। विमर्दः सूतपुत्रस्य भीमस्य च विशां पते।

punar eva tato rājan mahān āsīt sudāruṇaḥ. vimardaḥ sūtaputrasya bhīmasya ca viśāṃ pate.

संरब्धौ हि महाबाहू परस्परवधैषिणौ। अन्योन्यम् ईक्षां चक्राते दहन्ताव् इव लोचनैः।

saṃrabdhau hi mahābāhū parasparavadhaiṣiṇau. anyonyam īkṣāṃ cakrāte dahantāv iva locanaiḥ.

क्रोधरक्तेक्षणौ क्रुद्धौ निःश्वसन्तौ महारथौ। युद्धे ऽन्योन्यं समासाद्य ततक्षतुर् अरिंदमौ।

krodharaktekṣaṇau kruddhau niḥśvasantau mahārathau. yuddhe 'nyonyaṃ samāsādya tatakṣatur ariṃdamau.

व्याघ्राव् इव सुसंरब्धौ श्येनाव् इव च शीघ्रगौ। शरभाव् इव संक्रुद्धौ युयुधाते परस्परम्।

vyāghrāv iva susaṃrabdhau śyenāv iva ca śīghragau. śarabhāv iva saṃkruddhau yuyudhāte parasparam.

ततो भीमः स्मरन् क्लेशान् अक्षद्यूते वने ऽपि च। विराटनगरे चैव प्राप्तं दुःखम् अरिंदमः।

tato bhīmaḥ smaran kleśān akṣadyūte vane 'pi ca. virāṭanagare caiva prāptaṃ duḥkham ariṃdamaḥ.

राष्ट्राणां स्फीतरत्नानां हरणं च तवात्मजैः। सततं च परिक्लेशान् सपुत्रेण त्वया कृतान्।

rāṣṭrāṇāṃ sphītaratnānāṃ haraṇaṃ ca tavātmajaiḥ. satataṃ ca parikleśān saputreṇa tvayā kṛtān.

दग्धुम् ऐच्छश् च यत् कुन्तीं सपुत्रां त्वम् अनागसम्। कृष्णायाश् च परिक्लेशं सभामध्ये दुरात्मभिः। केशपक्षग्रहं चैव दुःशासनकृतं तथा। परुषाणि च वाक्यानि कर्णेनोक्तानि भारत।

dagdhum aicchaś ca yat kuntīṃ saputrāṃ tvam anāgasam. kṛṣṇāyāś ca parikleśaṃ sabhāmadhye durātmabhiḥ. keśapakṣagrahaṃ caiva duḥśāsanakṛtaṃ tathā. paruṣāṇi ca vākyāni karṇenoktāni bhārata.

पतिम् अन्यं परीप्सस्व न सन्ति पतयस् तव। नरकं पतिताः पार्थाः सर्वे षण्ढतिलोपमाः।

patim anyaṃ parīpsasva na santi patayas tava. narakaṃ patitāḥ pārthāḥ sarve ṣaṇḍhatilopamāḥ.

समक्षं तव कौरव्य यद् ऊचुः कुरवस् तदा। दासीभोगेन कृष्णां च भोक्तुकामाः सुतास् तव।

samakṣaṃ tava kauravya yad ūcuḥ kuravas tadā. dāsībhogena kṛṣṇāṃ ca bhoktukāmāḥ sutās tava.

यच् चापि तान् प्रव्रजतः कृष्णाजिननिवासिनः। परुषाण्य् उक्तवान् कर्णः सभायां संनिधौ तव। पुत्रस् तव विशेषेण कालद्यूतेन नोदितः।

yac cāpi tān pravrajataḥ kṛṣṇājinanivāsinaḥ. paruṣāṇy uktavān karṇaḥ sabhāyāṃ saṃnidhau tava. putras tava viśeṣeṇa kāladyūtena noditaḥ.

तृणीकृत्य च यत् पार्थांस् तव पुत्रो ववल्ग ह। विषमस्थान् समस्थो हि संरम्भाद् गतचेतसः।

tṛṇīkṛtya ca yat pārthāṃs tava putro vavalga ha. viṣamasthān samastho hi saṃrambhād gatacetasaḥ.

बाल्यात् प्रभृति चारिघ्नस् तानि दुःखानि चिन्तयन्। निरविद्यत धर्मात्मा जीवितेन वृकोदरः। एवं बहुविधान् घोरान् स्मरन् दीप्ताग्निसंनिभः।

bālyāt prabhṛti cārighnas tāni duḥkhāni cintayan. niravidyata dharmātmā jīvitena vṛkodaraḥ. evaṃ bahuvidhān ghorān smaran dīptāgnisaṃnibhaḥ.

ततो विस्फार्य सुमहद् धेमपृष्ठं दुरासदम्। चापं भरतशार्दूलस् त्यक्तात्मा कर्णम् अभ्ययात्।

tato visphārya sumahad dhemapṛṣṭhaṃ durāsadam. cāpaṃ bharataśārdūlas tyaktātmā karṇam abhyayāt.

स सायकमयैर् जालैर् भीमः कर्णरथं प्रति। भानुमद्भिः शिलाधौतैर् भानोः प्रच्छादयत् प्रभाम्।

sa sāyakamayair jālair bhīmaḥ karṇarathaṃ prati. bhānumadbhiḥ śilādhautair bhānoḥ pracchādayat prabhām.

ततः प्रहस्याधिरथिस् तूर्णम् अस्यञ् शिताञ् शरान्। व्यधमद् भीमसेनस्य शरजालानि पत्रिभिः।

tataḥ prahasyādhirathis tūrṇam asyañ śitāñ śarān. vyadhamad bhīmasenasya śarajālāni patribhiḥ.

महारथो महाबाहुर् महावेगैर् महाबलः। विव्याधाधिरथिर् भीमं नवभिर् निशितैः शरैः।

mahāratho mahābāhur mahāvegair mahābalaḥ. vivyādhādhirathir bhīmaṃ navabhir niśitaiḥ śaraiḥ.

स तोत्त्रैर् इव मातङ्गो वार्यमाणः पतत्रिभिः। अभ्यधावद् असंभ्रान्तः सूतपुत्रं वृकोदरः।

sa tottrair iva mātaṅgo vāryamāṇaḥ patatribhiḥ. abhyadhāvad asaṃbhrāntaḥ sūtaputraṃ vṛkodaraḥ.

तम् आपतन्तं वेगेन रभसं पाण्डवर्षभम्। कर्णः प्रत्युद्ययौ योद्धुं मत्तो मत्तम् इव द्विपम्।

tam āpatantaṃ vegena rabhasaṃ pāṇḍavarṣabham. karṇaḥ pratyudyayau yoddhuṃ matto mattam iva dvipam.

ततः प्रध्माप्य जलजं भेरीशतनिनादितम्। अक्षुभ्यत बलं हर्षाद् उद्धूत इव सागरः।

tataḥ pradhmāpya jalajaṃ bherīśatanināditam. akṣubhyata balaṃ harṣād uddhūta iva sāgaraḥ.

तद् उद्धूतं बलं दृष्ट्व रथनागाश्वपत्तिमत्। भीमः कर्णं समासाद्य छादयाम् आस सायकैः।

tad uddhūtaṃ balaṃ dṛṣṭva rathanāgāśvapattimat. bhīmaḥ karṇaṃ samāsādya chādayām āsa sāyakaiḥ.

अश्वान् ऋश्यसवर्णांस् तु हंसवर्णैर् हयोत्तमैः। व्यामिश्रयद् रणे कर्णः पाण्डवं छादयञ् शरैः।

aśvān ṛśyasavarṇāṃs tu haṃsavarṇair hayottamaiḥ. vyāmiśrayad raṇe karṇaḥ pāṇḍavaṃ chādayañ śaraiḥ.

ऋश्यवर्णान् हयान् कर्कैर् मिश्रान् मारुतरंहसः। निरीक्ष्य तव पुत्राणां हाहाकृतम् अभूद् बलम्।

ṛśyavarṇān hayān karkair miśrān mārutaraṃhasaḥ. nirīkṣya tava putrāṇāṃ hāhākṛtam abhūd balam.

ते हया बह्व् अशोभन्त मिश्रिता वातरंहसः। सितासिता महाराज यथा व्योम्नि बलाहकाः।

te hayā bahv aśobhanta miśritā vātaraṃhasaḥ. sitāsitā mahārāja yathā vyomni balāhakāḥ.

संरब्धौ क्रोधताम्राक्षौ प्रेक्ष्य कर्णवृकोदरौ। संत्रस्ताः समकम्पन्त त्वदीयानां महारथाः।

saṃrabdhau krodhatāmrākṣau prekṣya karṇavṛkodarau. saṃtrastāḥ samakampanta tvadīyānāṃ mahārathāḥ.

यमराष्ट्रोपमं घोरम् आसीद् आयोधनं तयोः। दुर्दर्शं भरतश्रेष्ठ प्रेतराजपुरं यथा।

yamarāṣṭropamaṃ ghoram āsīd āyodhanaṃ tayoḥ. durdarśaṃ bharataśreṣṭha pretarājapuraṃ yathā.

समाजम् इव तच् चित्रं प्रेक्षमाणा महारथाः। नालक्षयञ् जयं व्यक्तम् एकैकस्य निवारणे।

samājam iva tac citraṃ prekṣamāṇā mahārathāḥ. nālakṣayañ jayaṃ vyaktam ekaikasya nivāraṇe.

तयोः प्रैक्षन्त संमर्दं संनिकृष्टमहास्त्रयोः। तव दुर्मन्त्रिते राजन् सपुत्रस्य विशां पते।

tayoḥ praikṣanta saṃmardaṃ saṃnikṛṣṭamahāstrayoḥ. tava durmantrite rājan saputrasya viśāṃ pate.

छादयन्तौ हि शत्रुघ्नाव् अन्योन्यं सायकैः शितैः। शरजालावृतं व्योम चक्राते शरवृष्टिभिः।

chādayantau hi śatrughnāv anyonyaṃ sāyakaiḥ śitaiḥ. śarajālāvṛtaṃ vyoma cakrāte śaravṛṣṭibhiḥ.

ताव् अन्योन्यं जिघांसन्तौ शरैस् तीक्ष्णैर् महारथौ। प्रेक्षणीयतराव् आस्तां वृष्टिमन्ताव् इवाम्बुदौ।

tāv anyonyaṃ jighāṃsantau śarais tīkṣṇair mahārathau. prekṣaṇīyatarāv āstāṃ vṛṣṭimantāv ivāmbudau.

सुवर्णविकृतान् बाणान् प्रमुञ्चन्ताव् अरिंदमौ। भास्वरं व्योम चक्राते वह्न्युल्काभिर् इव प्रभो।

suvarṇavikṛtān bāṇān pramuñcantāv ariṃdamau. bhāsvaraṃ vyoma cakrāte vahnyulkābhir iva prabho.

ताभ्यां मुक्ता व्यकाशन्त कङ्कबर्हिणवाससः। पङ्क्त्यः शरदि मत्तानां सारसानाम् इवाम्बरे। ततो भीमो महाराज कर्णं विद्ध्वा त्रिभिः शरैः। सारथिं चास्य भल्लेन रथनीडाद् अपाहरत्। अश्वांश् च चतुरः श्वेतान् निजघान शितैः शरैः। हित्वा ध्वजं च छत्त्रं च रथं च शतधाकरोत्। चकार विरथं कर्णं तव पुत्रस्य पश्यतः। स तथा विरथः कर्णो भीमसेनेन निर्जितः। अन्यं रथं समास्थाय पुनर् विव्याध मारुतिम्। महागजौ यथा दृप्तौ विषाणाग्रैः परस्परम्। ततक्षतुस् तथा तौ तु अन्योन्यं च निजघ्नतुः।

tābhyāṃ muktā vyakāśanta kaṅkabarhiṇavāsasaḥ. paṅktyaḥ śaradi mattānāṃ sārasānām ivāmbare. tato bhīmo mahārāja karṇaṃ viddhvā tribhiḥ śaraiḥ. sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat. aśvāṃś ca caturaḥ śvetān nijaghāna śitaiḥ śaraiḥ. hitvā dhvajaṃ ca chattraṃ ca rathaṃ ca śatadhākarot. cakāra virathaṃ karṇaṃ tava putrasya paśyataḥ. sa tathā virathaḥ karṇo bhīmasenena nirjitaḥ. anyaṃ rathaṃ samāsthāya punar vivyādha mārutim. mahāgajau yathā dṛptau viṣāṇāgraiḥ parasparam. tatakṣatus tathā tau tu anyonyaṃ ca nijaghnatuḥ.

संसक्तं सूतपुत्रेण दृष्ट्वा भीमम् अरिंदमम्। अतिभारम् अमन्येतां भीमे कृष्णधनंजयौ।

saṃsaktaṃ sūtaputreṇa dṛṣṭvā bhīmam ariṃdamam. atibhāram amanyetāṃ bhīme kṛṣṇadhanaṃjayau.

तत्राधिरथिभीमाभ्यां शरैर् मुक्तैर् दृढाहताः। इषुपातम् अतिक्रम्य पेतुर् अश्वनरद्विपाः।

tatrādhirathibhīmābhyāṃ śarair muktair dṛḍhāhatāḥ. iṣupātam atikramya petur aśvanaradvipāḥ.

पतद्भिः पतितैश् चान्यैर् गतासुभिर् अनेकशः। कृतो महान् महाराज पुत्राणां ते जनक्षयः।

patadbhiḥ patitaiś cānyair gatāsubhir anekaśaḥ. kṛto mahān mahārāja putrāṇāṃ te janakṣayaḥ.

मनुष्याश्वगजानां च शरीरैर् गतजीवितैः। क्षणेन भूमिः संजज्ञे संवृता भरतर्षभ। आक्रीडम् इव रुद्रस्य दक्षयज्ञनिबर्हणे।

manuṣyāśvagajānāṃ ca śarīrair gatajīvitaiḥ. kṣaṇena bhūmiḥ saṃjajñe saṃvṛtā bharatarṣabha. ākrīḍam iva rudrasya dakṣayajñanibarhaṇe.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents