महाभारत 7.106 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 106→

[mh-7-106] • 55 श्लोकाः

संजय उवाच। वर्तमाने महाराज संग्रामे लोमहर्षणे। व्याकुलेषु च सैन्येषु पीड्यमानेषु सर्वशः। राधेयो भीमम् आनर्च्छद् युद्धाय भरतर्षभ। यथा नागो वने नागं मत्तो मत्तम् अभिद्रवत्।

saṃjaya uvāca. vartamāne mahārāja saṃgrāme lomaharṣaṇe. vyākuleṣu ca sainyeṣu pīḍyamāneṣu sarvaśaḥ. rādheyo bhīmam ānarcchad yuddhāya bharatarṣabha. yathā nāgo vane nāgaṃ matto mattam abhidravat.

धृतराष्ट्र उवाच। यौ तौ कर्णश् च भीमश् च संप्रयुद्धौ महाबलौ। अर्जुनस्य रथोपान्ते कीदृशः सो ऽभवद् रणः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. yau tau karṇaś ca bhīmaś ca saṃprayuddhau mahābalau. arjunasya rathopānte kīdṛśaḥ so 'bhavad raṇaḥ.

पूर्वं हि निर्जितः कर्णो भीमसेनेन संयुगे। कथं भूयस् तु राधेयो भीमम् आगान् महारथः।

pūrvaṃ hi nirjitaḥ karṇo bhīmasenena saṃyuge. kathaṃ bhūyas tu rādheyo bhīmam āgān mahārathaḥ.

भीमो वा सूततनयं प्रत्युद्यातः कथं रणे। महारथसमाख्यातं पृथिव्यां प्रवरं रथम्।

bhīmo vā sūtatanayaṃ pratyudyātaḥ kathaṃ raṇe. mahārathasamākhyātaṃ pṛthivyāṃ pravaraṃ ratham.

भीष्मद्रोणाव् अतिक्रम्य धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। नान्यतो भयम् आदत्त विना कर्णं धनुर्धरम्।

bhīṣmadroṇāv atikramya dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. nānyato bhayam ādatta vinā karṇaṃ dhanurdharam.

भयान् न शेते सततं चिन्तयन् वै महारथम्। भयाद् यस्य महाबाहोर् न शेते बहुलाः समाः। चिन्तयन् नित्यशो वीर्यं राधेयस्य महात्मनः। तं कथं सूतपुत्रं हि भीमो ऽयुध्यत संयुगे।

bhayān na śete satataṃ cintayan vai mahāratham. bhayād yasya mahābāhor na śete bahulāḥ samāḥ. cintayan nityaśo vīryaṃ rādheyasya mahātmanaḥ. taṃ kathaṃ sūtaputraṃ hi bhīmo 'yudhyata saṃyuge.

ब्रह्मण्यं वीर्यसंपन्नं समरेष्व् अनिवर्तिनम्। कथं कर्णं युधां श्रेष्ठं भीमो ऽयुध्यत संयुगे।

brahmaṇyaṃ vīryasaṃpannaṃ samareṣv anivartinam. kathaṃ karṇaṃ yudhāṃ śreṣṭhaṃ bhīmo 'yudhyata saṃyuge.

यौ तौ समीयतुर् वीराव् अर्जुनस्य रथं प्रति। कथं नु ताव् अयुध्येतां सूतपुत्रवृकोदरौ।

yau tau samīyatur vīrāv arjunasya rathaṃ prati. kathaṃ nu tāv ayudhyetāṃ sūtaputravṛkodarau.

भ्रातृत्वं दर्शितं पूर्वं घृणी चापि स सूतजः। कथं भीमेन युयुधे कुन्त्या वाक्यम् अनुस्मरन्।

bhrātṛtvaṃ darśitaṃ pūrvaṃ ghṛṇī cāpi sa sūtajaḥ. kathaṃ bhīmena yuyudhe kuntyā vākyam anusmaran.

भीमो वा सूतपुत्रेण स्मरन् वैरं पुरा कृतम्। सो ऽयुध्यत कथं वीरः कर्णेन सह संयुगे।

bhīmo vā sūtaputreṇa smaran vairaṃ purā kṛtam. so 'yudhyata kathaṃ vīraḥ karṇena saha saṃyuge.

आशास्ते च सदा सूत पुत्रो दुर्योधनो मम। कर्णो जेष्यति संग्रामे सहितान् पाण्डवान् इति।

āśāste ca sadā sūta putro duryodhano mama. karṇo jeṣyati saṃgrāme sahitān pāṇḍavān iti.

जयाशा यत्र मन्दस्य पुत्रस्य मम संयुगे। स कथं भीमकर्माणं भीमसेनम् अयुध्यत।

jayāśā yatra mandasya putrasya mama saṃyuge. sa kathaṃ bhīmakarmāṇaṃ bhīmasenam ayudhyata.

यं समाश्रित्य पुत्रैर् मे कृतं वैरं महारथैः। तं सूततनयं तात कथं भीमो ह्य् अयोधयत्।

yaṃ samāśritya putrair me kṛtaṃ vairaṃ mahārathaiḥ. taṃ sūtatanayaṃ tāta kathaṃ bhīmo hy ayodhayat.

अनेकान् विप्रकारांश् च सूतपुत्रसमुद्भवान्। स्मरमाणः कथं भीमो युयुधे सूतसूनुना।

anekān viprakārāṃś ca sūtaputrasamudbhavān. smaramāṇaḥ kathaṃ bhīmo yuyudhe sūtasūnunā.

यो ऽजयत् पृथिवीं सर्वां रथेनैकेन वीर्यवान्। तं सूततनयं युद्धे कथं भीमो ह्य् अयोधयत्।

yo 'jayat pṛthivīṃ sarvāṃ rathenaikena vīryavān. taṃ sūtatanayaṃ yuddhe kathaṃ bhīmo hy ayodhayat.

यो जातः कुण्डलाभ्यां च कवचेन सहैव च। तं सूतपुत्रं समरे भीमः कथम् अयोधयत्। अस्त्रहेतोः पुरा तात भार्गवं समपूजयत्। तस्य प्रसादाद् ब्रह्मास्त्रं लब्धवांश् च भृगूत्तमात्।

yo jātaḥ kuṇḍalābhyāṃ ca kavacena sahaiva ca. taṃ sūtaputraṃ samare bhīmaḥ katham ayodhayat. astrahetoḥ purā tāta bhārgavaṃ samapūjayat. tasya prasādād brahmāstraṃ labdhavāṃś ca bhṛgūttamāt.

यथा तयोर् युद्धम् अभूद् यश् चासीद् विजयी तयोः। तन् ममाचक्ष्व तत्त्वेन कुशलो ह्य् असि संजय।

yathā tayor yuddham abhūd yaś cāsīd vijayī tayoḥ. tan mamācakṣva tattvena kuśalo hy asi saṃjaya.

संजय उवाच। भीमसेनस् तु राधेयम् उत्सृज्य रथिनां वरम्। इयेष गन्तुं यत्रास्तां वीरौ कृष्णधनंजयौ।

saṃjaya uvāca. bhīmasenas tu rādheyam utsṛjya rathināṃ varam. iyeṣa gantuṃ yatrāstāṃ vīrau kṛṣṇadhanaṃjayau.

तं प्रयान्तम् अभिद्रुत्य राधेयः कङ्कपत्रिभिः। अभ्यवर्षन् महाराज मेघो वृष्ट्येव पर्वतम्।

taṃ prayāntam abhidrutya rādheyaḥ kaṅkapatribhiḥ. abhyavarṣan mahārāja megho vṛṣṭyeva parvatam.

फुल्लता पङ्कजेनेव वक्त्रेणाभ्युत्स्मयन् बली। आजुहाव रणे यान्तं भीमम् आधिरथिस् तदा। कर्ण उवाच। भीमाहितैस् तव रणे स्वप्ने ऽपि न विभावितम्। तद् दर्शयसि कस्मान् मे पृष्ठं पार्थदिदृक्षया। कुन्त्याः पुत्रस्य सदृशं नेदं पाण्डवनन्दन। तेन माम् अभितः स्थित्वा शरवर्षैर् अवाकिर।

phullatā paṅkajeneva vaktreṇābhyutsmayan balī. ājuhāva raṇe yāntaṃ bhīmam ādhirathis tadā. karṇa uvāca. bhīmāhitais tava raṇe svapne 'pi na vibhāvitam. tad darśayasi kasmān me pṛṣṭhaṃ pārthadidṛkṣayā. kuntyāḥ putrasya sadṛśaṃ nedaṃ pāṇḍavanandana. tena mām abhitaḥ sthitvā śaravarṣair avākira.

भीमसेनस् तदाह्वानं कर्णान् नामर्षयद् युधि। अर्धमण्डलम् आवृत्य सूतपुत्रम् अयोधयत्।

bhīmasenas tadāhvānaṃ karṇān nāmarṣayad yudhi. ardhamaṇḍalam āvṛtya sūtaputram ayodhayat.

अवक्रगामिभिर् बाणैर् अभ्यवर्षन् महायसैः। द्वैरथे दंशितं यत्तं सर्वशस्त्रभृतां वरम्।

avakragāmibhir bāṇair abhyavarṣan mahāyasaiḥ. dvairathe daṃśitaṃ yattaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam.

विधित्सुः कलहस्यान्तं जिघांसुः कर्णम् अक्षिणोत्। तं च हत्वेतरान् सर्वान् हन्तुकामो महाबलः।

vidhitsuḥ kalahasyāntaṃ jighāṃsuḥ karṇam akṣiṇot. taṃ ca hatvetarān sarvān hantukāmo mahābalaḥ.

तस्मै प्रासृजद् उग्राणि विविधानि परंतपः। अमर्षी पाण्डवः क्रुद्धः शरवर्षाणि मारिष।

tasmai prāsṛjad ugrāṇi vividhāni paraṃtapaḥ. amarṣī pāṇḍavaḥ kruddhaḥ śaravarṣāṇi māriṣa.

तस्य तानीषुवर्षाणि मत्तद्विरदगामिनः। सूतपुत्रो ऽस्त्रमायाभिर् अग्रसत् सुमहायशाः।

tasya tānīṣuvarṣāṇi mattadviradagāminaḥ. sūtaputro 'stramāyābhir agrasat sumahāyaśāḥ.

स यथावन् महाराज विद्यया वै सुपूजितः। आचार्यवन् महेष्वासः कर्णः पर्यचरद् रणे।

sa yathāvan mahārāja vidyayā vai supūjitaḥ. ācāryavan maheṣvāsaḥ karṇaḥ paryacarad raṇe.

संरम्भेण तु युध्यन्तं भीमसेनं स्मयन्न् इव। अभ्यपद्यत राधेयस् तम् अमर्षी वृकोदरम्।

saṃrambheṇa tu yudhyantaṃ bhīmasenaṃ smayann iva. abhyapadyata rādheyas tam amarṣī vṛkodaram.

तन् नामृष्यत कौन्तेयः कर्णस्य स्मितम् आहवे। युध्यमानेषु वीरेषु पश्यत्सु च समन्ततः।

tan nāmṛṣyata kaunteyaḥ karṇasya smitam āhave. yudhyamāneṣu vīreṣu paśyatsu ca samantataḥ.

तं भीमसेनः संप्राप्तं वत्सदन्तैः स्तनान्तरे। विव्याध बलवान् क्रुद्धस् तोत्त्रैर् इव महाद्विपम्।

taṃ bhīmasenaḥ saṃprāptaṃ vatsadantaiḥ stanāntare. vivyādha balavān kruddhas tottrair iva mahādvipam.

सूतं तु सूतपुत्रस्य सुपुङ्खैर् निशितैः शरैः। सुमुक्तैश् चित्रवर्माणं निर्बिभेद त्रिसप्तभिः।

sūtaṃ tu sūtaputrasya supuṅkhair niśitaiḥ śaraiḥ. sumuktaiś citravarmāṇaṃ nirbibheda trisaptabhiḥ.

कर्णो जाम्बूनदैर् जालैः संछन्नान् वातरंहसः। विव्याध तुरगान् वीरः पञ्चभिः पञ्चभिः शरैः।

karṇo jāmbūnadair jālaiḥ saṃchannān vātaraṃhasaḥ. vivyādha turagān vīraḥ pañcabhiḥ pañcabhiḥ śaraiḥ.

ततो बाणमयं जालं भीमसेनरथं प्रति। कर्णेन विहितं राजन् निमेषार्धाद् अदृश्यत।

tato bāṇamayaṃ jālaṃ bhīmasenarathaṃ prati. karṇena vihitaṃ rājan nimeṣārdhād adṛśyata.

सरथः सध्वजस् तत्र ससूतः पाण्डवस् तदा। प्राच्छाद्यत महाराज कर्णचापच्युतैः शरैः।

sarathaḥ sadhvajas tatra sasūtaḥ pāṇḍavas tadā. prācchādyata mahārāja karṇacāpacyutaiḥ śaraiḥ.

तस्य कर्णश् चतुःषष्ट्या व्यधमत् कवचं दृढम्। क्रुद्धश् चाप्य् अहनत् पार्श्वे नाराचैर् मर्मभेदिभिः।

tasya karṇaś catuḥṣaṣṭyā vyadhamat kavacaṃ dṛḍham. kruddhaś cāpy ahanat pārśve nārācair marmabhedibhiḥ.

ततो ऽचिन्त्य महावेगान् कर्णकार्मुकनिःसृतान्। समाश्लिष्यद् असंभ्रान्तः सूतपुत्रं वृकोदरः।

tato 'cintya mahāvegān karṇakārmukaniḥsṛtān. samāśliṣyad asaṃbhrāntaḥ sūtaputraṃ vṛkodaraḥ.

स कर्णचापप्रभवान् इषून् आशीविषोपमान्। बिभ्रद् भीमो महाराज न जगाम व्यथां रणे। स कर्णचापं चिच्छेद भीमसेनो महाबलः। त्रासयित्वा महाराज गाम् अमितविक्रमः।

sa karṇacāpaprabhavān iṣūn āśīviṣopamān. bibhrad bhīmo mahārāja na jagāma vyathāṃ raṇe. sa karṇacāpaṃ ciccheda bhīmaseno mahābalaḥ. trāsayitvā mahārāja gām amitavikramaḥ.

ततो द्वात्रिंशता भल्लैर् निशितैस् तिग्मतेजनैः। विव्याध समरे कर्णं भीमसेनः प्रतापवान्।

tato dvātriṃśatā bhallair niśitais tigmatejanaiḥ. vivyādha samare karṇaṃ bhīmasenaḥ pratāpavān.

अयत्नेनैव तं कर्णः शरैर् उप समाकिरत्। भीमसेनं महाबाहुं सैन्धवस्य वधैषिणम्।

ayatnenaiva taṃ karṇaḥ śarair upa samākirat. bhīmasenaṃ mahābāhuṃ saindhavasya vadhaiṣiṇam.

मृदुपूर्वं च राधेयो भीमम् आजाव् अयोधयत्। क्रोधपूर्वं तथा भीमः पूर्ववैरम् अनुस्मरन्।

mṛdupūrvaṃ ca rādheyo bhīmam ājāv ayodhayat. krodhapūrvaṃ tathā bhīmaḥ pūrvavairam anusmaran.

तं भीमसेनो नामृष्यद् अवमानम् अमर्षणः। स तस्मै व्यसृजत् तूर्णं शरवर्षम् अमित्रजित्।

taṃ bhīmaseno nāmṛṣyad avamānam amarṣaṇaḥ. sa tasmai vyasṛjat tūrṇaṃ śaravarṣam amitrajit.

ते शराः प्रेषिता राजन् भीमसेनेन संयुगे। निपेतुः सर्वतो भीमाः कूजन्त इव पक्षिणः।

te śarāḥ preṣitā rājan bhīmasenena saṃyuge. nipetuḥ sarvato bhīmāḥ kūjanta iva pakṣiṇaḥ.

हेमपुङ्खा महाराज भीमसेनधनुश्च्युताः। अभ्यद्रवंस् ते राधेयं वृकाः क्षुद्रमृगं यथा।

hemapuṅkhā mahārāja bhīmasenadhanuścyutāḥ. abhyadravaṃs te rādheyaṃ vṛkāḥ kṣudramṛgaṃ yathā.

कर्णस् तु रथिनां श्रेष्ठश् छाद्यमानः समन्ततः। राजन् व्यसृजद् उग्राणि शरवर्षाणि संयुगे।

karṇas tu rathināṃ śreṣṭhaś chādyamānaḥ samantataḥ. rājan vyasṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi saṃyuge.

तस्य तान् अशनिप्रख्यान् इषून् समरशोभिनः। चिच्छेद बहुभिर् भल्लैर् असंप्राप्तान् वृकोदरः।

tasya tān aśaniprakhyān iṣūn samaraśobhinaḥ. ciccheda bahubhir bhallair asaṃprāptān vṛkodaraḥ.

पुनश् च शरवर्षेण छादयाम् आस भारत। कर्णो वैकर्तनो युद्धे भीमसेनं महारथम्। पुनर् बाणमयं वर्षं व्यसृजत् पाण्डवं प्रति। तथा कर्णेन समरे पीड्यमानः समन्ततः।

punaś ca śaravarṣeṇa chādayām āsa bhārata. karṇo vaikartano yuddhe bhīmasenaṃ mahāratham. punar bāṇamayaṃ varṣaṃ vyasṛjat pāṇḍavaṃ prati. tathā karṇena samare pīḍyamānaḥ samantataḥ.

तत्र भारत भीमं तु दृष्टवन्तः स्म सायकैः। समाचिततनुं संख्ये श्वाविधं शललैर् इव।

tatra bhārata bhīmaṃ tu dṛṣṭavantaḥ sma sāyakaiḥ. samācitatanuṃ saṃkhye śvāvidhaṃ śalalair iva.

हेमपुङ्खाञ् शिलाधौतान् कर्णचापच्युताञ् शरान्। दधार समरे वीरः स्वरश्मीन् इव भास्करः।

hemapuṅkhāñ śilādhautān karṇacāpacyutāñ śarān. dadhāra samare vīraḥ svaraśmīn iva bhāskaraḥ.

रुधिरोक्षितसर्वाङ्गो भीमसेनो व्यरोचत। तपनीयनिभैः पुष्पैः पलाश इव कानने। समृद्धकुसुमापीडो वसन्ते ऽशोकवत् तरुः।

rudhirokṣitasarvāṅgo bhīmaseno vyarocata. tapanīyanibhaiḥ puṣpaiḥ palāśa iva kānane. samṛddhakusumāpīḍo vasante 'śokavat taruḥ.

तत् तु भीमो महाराज कर्णस्य चरितं रणे। नामृष्यत महेष्वासः क्रोधाद् उद्वृत्य चक्षुषी।

tat tu bhīmo mahārāja karṇasya caritaṃ raṇe. nāmṛṣyata maheṣvāsaḥ krodhād udvṛtya cakṣuṣī.

स कर्णं पञ्चविंशत्या नाराचानां समार्पयत्। महीधरम् इव श्वेतं गूढपादैर् विषोल्बणैः। विविशुश् च यथैवोग्रा वल्मीकं भुजगोत्तमाः। सप्तभिर् निशितैस् तूर्णं शरैर् आशीविषोपमैः।

sa karṇaṃ pañcaviṃśatyā nārācānāṃ samārpayat. mahīdharam iva śvetaṃ gūḍhapādair viṣolbaṇaiḥ. viviśuś ca yathaivogrā valmīkaṃ bhujagottamāḥ. saptabhir niśitais tūrṇaṃ śarair āśīviṣopamaiḥ.

तं विव्याध पुनर् भीमः षड्भिर् अष्टाभिर् एव च। मर्मस्व् अमरविक्रान्तः सूतपुत्रं महारणे। मर्मण्य् अनपराधी संदिधित्सुः कलहं तदा।

taṃ vivyādha punar bhīmaḥ ṣaḍbhir aṣṭābhir eva ca. marmasv amaravikrāntaḥ sūtaputraṃ mahāraṇe. marmaṇy anaparādhī saṃdidhitsuḥ kalahaṃ tadā.

ततः कर्णस्य संक्रुद्धो भीमसेनः प्रतापवान्। चिच्छेद कार्मुकं तूर्णं सर्वोपकरणानि च। तथापि समरे तूर्णं विव्याधोरसि पाण्डवः। पाण्डवस् तु पुनर् विद्ध्वा सप्तभिः सायकोत्तमैः। अन्यैश् च बहु सं(?)राजञ् शरैर् आशीविषोपमैः।

tataḥ karṇasya saṃkruddho bhīmasenaḥ pratāpavān. ciccheda kārmukaṃ tūrṇaṃ sarvopakaraṇāni ca. tathāpi samare tūrṇaṃ vivyādhorasi pāṇḍavaḥ. pāṇḍavas tu punar viddhvā saptabhiḥ sāyakottamaiḥ. anyaiś ca bahu saṃ(?)rājañ śarair āśīviṣopamaiḥ.

जघान चतुरश् चाश्वान् सूतं च त्वरितः शरैः। नाराचैर् अर्करश्म्याभैः कर्णं विव्याध चोरसि।

jaghāna caturaś cāśvān sūtaṃ ca tvaritaḥ śaraiḥ. nārācair arkaraśmyābhaiḥ karṇaṃ vivyādha corasi.

ते जग्मुर् धरणीं सर्वे कर्णं निर्भिद्य मारिष। यथा हि जलदं भित्त्वा राजन् सूर्यस्य रश्मयः। समाश्वस्तस् तु कर्णो वै पुनर् युद्धम् अरोचयत्। भीमसेनो दृढं कोपात् पुनर् विव्याध पत्रिणा।

te jagmur dharaṇīṃ sarve karṇaṃ nirbhidya māriṣa. yathā hi jaladaṃ bhittvā rājan sūryasya raśmayaḥ. samāśvastas tu karṇo vai punar yuddham arocayat. bhīmaseno dṛḍhaṃ kopāt punar vivyādha patriṇā.

स वैकल्यं महत् प्राप्य छिन्नधन्वा शरार्दितः। तथा पुरुषमानी स प्रत्यपायाद् रथान्तरम्। लज्जाम् उत्सृज्य भारत। भीमसेनभयात् कर्णः। अपचक्राम समरे युद्धाय भरतर्षभ।

sa vaikalyaṃ mahat prāpya chinnadhanvā śarārditaḥ. tathā puruṣamānī sa pratyapāyād rathāntaram. lajjām utsṛjya bhārata. bhīmasenabhayāt karṇaḥ. apacakrāma samare yuddhāya bharatarṣabha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents