महाभारत 7.105 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 105→

[mh-7-105] • 36 श्लोकाः

संजय उवाच। तस्मिन् विलुलिते सैन्ये सैन्धवायार्जुने गते। सात्वते भीमसेने च पुत्रस् ते द्रोणम् अभ्ययात्। त्वरन्न् एकरथेनैव बहुकृत्यं विचिन्तयन्।

saṃjaya uvāca. tasmin vilulite sainye saindhavāyārjune gate. sātvate bhīmasene ca putras te droṇam abhyayāt. tvarann ekarathenaiva bahukṛtyaṃ vicintayan.

स रथस् तव पुत्रस्य त्वरया परया युतः। तूर्णम् अभ्यपतद् द्रोणं मनोमारुतवेगवान्। इह दृष्ट इतो नष्टः सरथः प्राद्रवन् नृपः। मुहूर्ताद् इव पुत्रस् ते द्रोणम् आसाद्य मारिष।

sa rathas tava putrasya tvarayā parayā yutaḥ. tūrṇam abhyapatad droṇaṃ manomārutavegavān. iha dṛṣṭa ito naṣṭaḥ sarathaḥ prādravan nṛpaḥ. muhūrtād iva putras te droṇam āsādya māriṣa.

उवाच चैनं पुत्रस् ते संरम्भाद् रक्तलोचनः। ससंरम्भम् इदं वाक्यम् अब्रवीत् कुरुनन्दनः। अर्जुनो भीमसेनश् च सात्यकिश् चापराजितः।

uvāca cainaṃ putras te saṃrambhād raktalocanaḥ. sasaṃrambham idaṃ vākyam abravīt kurunandanaḥ. arjuno bhīmasenaś ca sātyakiś cāparājitaḥ.

विजित्य सर्वसैन्यानि सुमहान्ति महारथाः। अतिक्रम्य च हत्वा च सैन्यानि सुमहान्ति च। संप्राप्ताः सिन्धुराजस्य समीपम् अरिकर्शनाः। व्यायच्छन्ति च तत्रापि सर्व एवापराजिताः।

vijitya sarvasainyāni sumahānti mahārathāḥ. atikramya ca hatvā ca sainyāni sumahānti ca. saṃprāptāḥ sindhurājasya samīpam arikarśanāḥ. vyāyacchanti ca tatrāpi sarva evāparājitāḥ.

यदि तावद् रणे पार्थो व्यतिक्रान्तो महारथः। कथं सात्यकिभीमाभ्यां व्यतिक्रान्तो ऽसि मानद।

yadi tāvad raṇe pārtho vyatikrānto mahārathaḥ. kathaṃ sātyakibhīmābhyāṃ vyatikrānto 'si mānada.

आश्चर्यभूतं लोके ऽस्मिन् समुद्रस्येव शोषणम्। निर्जयं तव विप्राग्र्य सात्वतेनार्जुनेन च।

āścaryabhūtaṃ loke 'smin samudrasyeva śoṣaṇam. nirjayaṃ tava viprāgrya sātvatenārjunena ca.

तथैव भीमसेनेन लोकः संवदते भृशम्। कथं द्रोणो जितः संख्ये धनुर्वेदस्य पारगः। इत्य् एवं ब्रुवते योधा अश्रद्धेयम् इदं तव।

tathaiva bhīmasenena lokaḥ saṃvadate bhṛśam. kathaṃ droṇo jitaḥ saṃkhye dhanurvedasya pāragaḥ. ity evaṃ bruvate yodhā aśraddheyam idaṃ tava.

नाश एव तु मे नूनं मन्दभाग्यस्य संयुगे। यत्र त्वां पुरुषव्याघ्रम् अतिक्रान्तास् त्रयो रथाः।

nāśa eva tu me nūnaṃ mandabhāgyasya saṃyuge. yatra tvāṃ puruṣavyāghram atikrāntās trayo rathāḥ.

एवं गते तु कृत्ये ऽस्मिन् ब्रूहि यत् ते विवक्षितम्। यद् गतं गतम् एवेह शेषं चिन्तय मानद।

evaṃ gate tu kṛtye 'smin brūhi yat te vivakṣitam. yad gataṃ gatam eveha śeṣaṃ cintaya mānada.

यत् कृत्यं सिन्धुराजस्य प्राप्तकालम् अनन्तरम्। तद् ब्रवीतु भवान् क्षिप्रं साधु तत् संविधीयताम्।

yat kṛtyaṃ sindhurājasya prāptakālam anantaram. tad bravītu bhavān kṣipraṃ sādhu tat saṃvidhīyatām.

द्रोण उवाच। चिन्त्यं बहु महाराज कृत्यं यत् तत्र मे शृणु। त्रयो हि समतिक्रान्ताः पाण्डवानां महारथाः। यावद् एव भयं पश्चात् तावद् एषां पुरःसरम्।

droṇa uvāca. cintyaṃ bahu mahārāja kṛtyaṃ yat tatra me śṛṇu. trayo hi samatikrāntāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ. yāvad eva bhayaṃ paścāt tāvad eṣāṃ puraḥsaram.

तद् गरीयस्तरं मन्ये यत्र कृष्णधनंजयौ। सा पुरस्ताच् च पश्चाच् च गृहीता भारती चमूः।

tad garīyastaraṃ manye yatra kṛṣṇadhanaṃjayau. sā purastāc ca paścāc ca gṛhītā bhāratī camūḥ.

तत्र कृत्यम् अहं मन्ये सैन्धवस्याभिरक्षणम्। स नो रक्ष्यतमस् तात क्रुद्धाद् भीतो धनंजयात्।

tatra kṛtyam ahaṃ manye saindhavasyābhirakṣaṇam. sa no rakṣyatamas tāta kruddhād bhīto dhanaṃjayāt.

गतौ हि सैन्धवं वीरौ युयुधानवृकोदरौ। संप्राप्तं तद् इदं द्यूतं यत् तच् छकुनिबुद्धिजम्।

gatau hi saindhavaṃ vīrau yuyudhānavṛkodarau. saṃprāptaṃ tad idaṃ dyūtaṃ yat tac chakunibuddhijam.

न सभायां जयो वृत्तो नापि तत्र पराजयः। इह नो ग्लहमानानाम् अद्य तात जयाजयौ।

na sabhāyāṃ jayo vṛtto nāpi tatra parājayaḥ. iha no glahamānānām adya tāta jayājayau.

यान् स्म तान् ग्लहते घोराञ् शकुनिः कुरुसंसदि। अक्षान् संमन्यमानः स प्रा क्शरास् ते दुरासदाः। न ते ऽक्षा निशिता घोराः शरा युष्मत् तनुच्छदः।

yān sma tān glahate ghorāñ śakuniḥ kurusaṃsadi. akṣān saṃmanyamānaḥ sa prā kśarās te durāsadāḥ. na te 'kṣā niśitā ghorāḥ śarā yuṣmat tanucchadaḥ.

यत्र ते बहवस् तात कुरवः पर्यवस्थिताः। सेनां दुरोदरं विद्धि शरान् अक्षान् विशां पते।

yatra te bahavas tāta kuravaḥ paryavasthitāḥ. senāṃ durodaraṃ viddhi śarān akṣān viśāṃ pate.

ग्लहं च सैन्धवं राजन्न् अत्र द्यूतस्य निश्चयः। सैन्धवे हि महाद्यूतं समासक्तं परैः सह। अत्र ते ध्रुवम् आयत्तो जयो वाजय एव वा।

glahaṃ ca saindhavaṃ rājann atra dyūtasya niścayaḥ. saindhave hi mahādyūtaṃ samāsaktaṃ paraiḥ saha. atra te dhruvam āyatto jayo vājaya eva vā.

अत्र सर्वे महाराज त्यक्त्वा जीवितम् आत्मनः। सैन्धवस्य रणे रक्षां विधिवत् कर्तुम् अर्हथ। तत्र नो ग्लहमानानां ध्रुवौ तात जयाजयौ।

atra sarve mahārāja tyaktvā jīvitam ātmanaḥ. saindhavasya raṇe rakṣāṃ vidhivat kartum arhatha. tatra no glahamānānāṃ dhruvau tāta jayājayau.

यत्र ते परमेष्वासा यत्ता रक्षन्ति सैन्धवम्। तत्र याहि स्वयं शीघ्रं तांश् च रक्षस्व रक्षिणः।

yatra te parameṣvāsā yattā rakṣanti saindhavam. tatra yāhi svayaṃ śīghraṃ tāṃś ca rakṣasva rakṣiṇaḥ.

इहैव त्व् अहम् आसिष्ये प्रेषयिष्यामि चापरान्। निरोत्स्यामि च पाञ्चालान् सहितान् पाण्डुसृञ्जयैः।

ihaiva tv aham āsiṣye preṣayiṣyāmi cāparān. nirotsyāmi ca pāñcālān sahitān pāṇḍusṛñjayaiḥ.

ततो दुर्योधनः प्रायात् तूर्णम् आचार्यशासनात्। उद्यम्यात्मानम् उग्राय कर्मणे सपदानुगः।

tato duryodhanaḥ prāyāt tūrṇam ācāryaśāsanāt. udyamyātmānam ugrāya karmaṇe sapadānugaḥ.

चक्ररक्षौ तु पाञ्चाल्यौ युधामन्यूत्तमौजसौ। बाह्येन सेनाम् अभ्येत्य जग्मतुः सव्यसाचिनम्।

cakrarakṣau tu pāñcālyau yudhāmanyūttamaujasau. bāhyena senām abhyetya jagmatuḥ savyasācinam.

तौ हि पूर्वं महाराज वारितौ कृतवर्मणा। प्रविष्टे त्व् अर्जुने राजंस् तव सैन्यं युयुत्सया। पार्श्वेन सेनाम् आयान्तौ कुरुराजो ददर्श ह। पार्श्वे भित्त्वा चमूं वीरौ प्रविष्टौ तव वाहिनीम्।

tau hi pūrvaṃ mahārāja vāritau kṛtavarmaṇā. praviṣṭe tv arjune rājaṃs tava sainyaṃ yuyutsayā. pārśvena senām āyāntau kururājo dadarśa ha. pārśve bhittvā camūṃ vīrau praviṣṭau tava vāhinīm.

ताभ्यां दुर्योधनः सार्धम् अगच्छद् युद्धम् उत्तमम्। त्वरितस् त्वरमाणाभ्यां भ्रातृभ्यां भारतो बली।

tābhyāṃ duryodhanaḥ sārdham agacchad yuddham uttamam. tvaritas tvaramāṇābhyāṃ bhrātṛbhyāṃ bhārato balī.

ताव् अभिद्रवताम् एनम् उभाव् उद्यतकार्मुकौ। महारथसमाख्यातौ क्षत्रियप्रवरौ युधि। तम् अविध्यद् युधामन्युस् त्रिंशता कङ्कपत्रिभिः। विंशत्या सारथिं चास्य चतुर्भिश् चतुरो हयान्। दुर्योधनो युधामन्योर् ध्वजम् एकेषुणाच्छिनत्। इषुधीकार्मुकं चास्य समकृन्तद् रथोत्तमे। सारथिं चास्य भल्लेन रथनीडाद् अपाहरत्। ततो ऽविध्यच् छरैस् तीक्ष्णैश् चतुर्भिश् चतुरो हयान्। युधामन्युश् च पाञ्चाल्य उत्तमौजास् तथैव च। भित्त्वा पार्श्वेन सैन्यं तु प्रविष्टौ फल्गुनं प्रति। तौ समासादयद् वीरः शरैः कायास्थिभेदिभिः। सप्तभिश् च युधामन्युं षड्भिश् चैवोत्तमौजसम्। तौ तं सुनिशितैर् बाणैर् अविध्येतां महारथौ। उत्तमौजास् तु भल्लेन चापं चिच्छेद वीर्यवान्। अथान्यत् सुमहातेजा धनुर् गृह्य महाबलः। छादयाम् आस संक्रुद्धः पाञ्चालौ कुरुनन्दनः।

tāv abhidravatām enam ubhāv udyatakārmukau. mahārathasamākhyātau kṣatriyapravarau yudhi. tam avidhyad yudhāmanyus triṃśatā kaṅkapatribhiḥ. viṃśatyā sārathiṃ cāsya caturbhiś caturo hayān. duryodhano yudhāmanyor dhvajam ekeṣuṇācchinat. iṣudhīkārmukaṃ cāsya samakṛntad rathottame. sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat. tato 'vidhyac charais tīkṣṇaiś caturbhiś caturo hayān. yudhāmanyuś ca pāñcālya uttamaujās tathaiva ca. bhittvā pārśvena sainyaṃ tu praviṣṭau phalgunaṃ prati. tau samāsādayad vīraḥ śaraiḥ kāyāsthibhedibhiḥ. saptabhiś ca yudhāmanyuṃ ṣaḍbhiś caivottamaujasam. tau taṃ suniśitair bāṇair avidhyetāṃ mahārathau. uttamaujās tu bhallena cāpaṃ ciccheda vīryavān. athānyat sumahātejā dhanur gṛhya mahābalaḥ. chādayām āsa saṃkruddhaḥ pāñcālau kurunandanaḥ.

युधामन्युस् तु संक्रुद्धः शरांस् त्रिंशतम् आयसान्। व्यसृजत् तव पुत्रस्य त्वरमाणः स्तनान्तरे। तथोत्तमौजाः संक्रुद्धः शरैर् हेमविभूषितैः। अविध्यत् सारथिं चास्य प्राहिणोद् यमसादनम्।

yudhāmanyus tu saṃkruddhaḥ śarāṃs triṃśatam āyasān. vyasṛjat tava putrasya tvaramāṇaḥ stanāntare. tathottamaujāḥ saṃkruddhaḥ śarair hemavibhūṣitaiḥ. avidhyat sārathiṃ cāsya prāhiṇod yamasādanam.

दुर्योधनो ऽपि राजेन्द्र पाञ्चाल्यस्योत्तमौजसः। जघान चतुरश् चाश्वान् उभौ च पार्ष्णिसारथी।

duryodhano 'pi rājendra pāñcālyasyottamaujasaḥ. jaghāna caturaś cāśvān ubhau ca pārṣṇisārathī.

उत्तमौजा हताश्वस् तु हतसूतश् च संयुगे। आरुरोह रथं भ्रातुर् युधामन्योर् अभित्वरन्। युधामन्युरथं शीघ्रम् आरुरोह परंतपः।

uttamaujā hatāśvas tu hatasūtaś ca saṃyuge. āruroha rathaṃ bhrātur yudhāmanyor abhitvaran. yudhāmanyurathaṃ śīghram āruroha paraṃtapaḥ.

स रथं प्राप्य तं भ्रातुर् दुर्योधनहयाञ् शरैः। बहुभिस् ताडयाम् आस ते हताः प्रापतन् भुवि।

sa rathaṃ prāpya taṃ bhrātur duryodhanahayāñ śaraiḥ. bahubhis tāḍayām āsa te hatāḥ prāpatan bhuvi.

हयेषु पतितेष्व् अस्य चिच्छेद परमेषुणा। युधामन्युर् धनुः शीघ्रं शरावापं च संयुगे।

hayeṣu patiteṣv asya ciccheda parameṣuṇā. yudhāmanyur dhanuḥ śīghraṃ śarāvāpaṃ ca saṃyuge.

हताश्वसूतात् स रथाद् अवप्लुत्य महारथः। गदाम् आदाय ते पुत्रः पाञ्चाल्याव् अभ्यधावत।

hatāśvasūtāt sa rathād avaplutya mahārathaḥ. gadām ādāya te putraḥ pāñcālyāv abhyadhāvata.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य क्रुद्धं परपुरंजयम्। अवप्लुतौ रथोपस्थाद् युधामन्यूत्तमौजसौ।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya kruddhaṃ parapuraṃjayam. avaplutau rathopasthād yudhāmanyūttamaujasau.

ततः स हेमचित्रं तं स्यन्दनप्रवरं गदी। गदया पोथयाम् आस साश्वसूतध्वजं रणे। एतद् ईदृशकं कार्षीत् पुत्रस् तव जनाधिप। गदया गदिनां श्रेष्ठः सर्वलोकमहारथः।

tataḥ sa hemacitraṃ taṃ syandanapravaraṃ gadī. gadayā pothayām āsa sāśvasūtadhvajaṃ raṇe. etad īdṛśakaṃ kārṣīt putras tava janādhipa. gadayā gadināṃ śreṣṭhaḥ sarvalokamahārathaḥ.

हत्वा चैनं स पुत्रस् ते हताश्वो हतसारथिः। मद्रराजरथं तूर्णम् आरुरोह परंतपः।

hatvā cainaṃ sa putras te hatāśvo hatasārathiḥ. madrarājarathaṃ tūrṇam āruroha paraṃtapaḥ.

पाञ्चालानां तु मुख्यौ तौ राजपुत्रौ महाबलौ। रथम् अन्यं समारुह्य धनंजयम् अभीयतुः।

pāñcālānāṃ tu mukhyau tau rājaputrau mahābalau. ratham anyaṃ samāruhya dhanaṃjayam abhīyatuḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents