महाभारत 7.103 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 103→

[mh-7-103] • 49 श्लोकाः

संजय उवाच। तम् उत्तीर्णं रथानीकात् तमसो भास्करं यथा। दिधारयिषुर् आचार्यः शरवर्षैर् अवाकिरत्।

saṃjaya uvāca. tam uttīrṇaṃ rathānīkāt tamaso bhāskaraṃ yathā. didhārayiṣur ācāryaḥ śaravarṣair avākirat.

पिबन्न् इव शरौघांस् तान् द्रोणचापवरातिगान्। सो ऽभ्यवर्तत सोदर्यान् मायया मोहयन् बलम्।

pibann iva śaraughāṃs tān droṇacāpavarātigān. so 'bhyavartata sodaryān māyayā mohayan balam.

तं मृधे वेगम् आस्थाय परं परमधन्विनः। चोदितास् तव पुत्रैश् च सर्वतः पर्यवारयन्।

taṃ mṛdhe vegam āsthāya paraṃ paramadhanvinaḥ. coditās tava putraiś ca sarvataḥ paryavārayan.

स तथा संवृतो भीमः प्रहसन्न् इव भारत। उदयच्छद् गदां तेभ्यो घोरां तां सिंहवन् नदन्। अवासृजच् च वेगेन तेषु तान् प्रमथद् बली।

sa tathā saṃvṛto bhīmaḥ prahasann iva bhārata. udayacchad gadāṃ tebhyo ghorāṃ tāṃ siṃhavan nadan. avāsṛjac ca vegena teṣu tān pramathad balī.

सेन्द्राशनिर् इवेन्द्रेण प्रविद्धा संहतात्मना। प्रामथ्नात् सा महाराज सैनिकांस् तव संयुगे। घोषेण महता राजन् पूरयित्वेव मेदिनीम्। ज्वलन्ती तेजसा भीमा त्रासयाम् आस ते सुतान्।

sendrāśanir ivendreṇa praviddhā saṃhatātmanā. prāmathnāt sā mahārāja sainikāṃs tava saṃyuge. ghoṣeṇa mahatā rājan pūrayitveva medinīm. jvalantī tejasā bhīmā trāsayām āsa te sutān.

तां पतन्तीं महावेगां दृष्ट्वा तेजोभिसंवृताम्। प्राद्रवंस् तावकाः सर्वे नदन्तो भैरवान् रवान्।

tāṃ patantīṃ mahāvegāṃ dṛṣṭvā tejobhisaṃvṛtām. prādravaṃs tāvakāḥ sarve nadanto bhairavān ravān.

तं च शब्दम् असंसह्यं तस्याः संलक्ष्य मारिष। सिंहनादम् असह्यं हि श्रुत्वा भीमस्य संयुगे। प्रापतन् मनुजास् तत्र रथेभ्यो रथिनस् तदा। ते हन्यमाना भीमेन गदाहस्तेन तावकाः। प्राद्रवन्त रणे भीता व्याघ्रघ्राता मृगा इव।

taṃ ca śabdam asaṃsahyaṃ tasyāḥ saṃlakṣya māriṣa. siṃhanādam asahyaṃ hi śrutvā bhīmasya saṃyuge. prāpatan manujās tatra rathebhyo rathinas tadā. te hanyamānā bhīmena gadāhastena tāvakāḥ. prādravanta raṇe bhītā vyāghraghrātā mṛgā iva.

स तान् विद्राव्य कौन्तेयः संख्ये ऽमित्रान् दुरासदः। सुपर्ण इव वेगेन पक्षिराड् अत्यगाच् चमूम्।

sa tān vidrāvya kaunteyaḥ saṃkhye 'mitrān durāsadaḥ. suparṇa iva vegena pakṣirāḍ atyagāc camūm.

तथा तं विप्रकुर्वाणं रथयूथपयूथपम्। भारद्वाजो महाराज भीमसेनं समभ्ययात्।

tathā taṃ viprakurvāṇaṃ rathayūthapayūthapam. bhāradvājo mahārāja bhīmasenaṃ samabhyayāt.

द्रोणस् तु समरे भीमं वारयित्वा शरोर्मिभिः। अकरोत् सहसा नादं पाण्डूनां भयम् आदधत्।

droṇas tu samare bhīmaṃ vārayitvā śarormibhiḥ. akarot sahasā nādaṃ pāṇḍūnāṃ bhayam ādadhat.

तद् युद्धम् आसीत् सुमहद् घोरं देवासुरोपमम्। द्रोणस्य च महाराज भीमस्य च महात्मनः।

tad yuddham āsīt sumahad ghoraṃ devāsuropamam. droṇasya ca mahārāja bhīmasya ca mahātmanaḥ.

यदा तु विशिखैस् तीक्ष्णैर् द्रोणचापविनिःसृतैः। वध्यन्ते समरे वीराः शतशो ऽथ सहस्रशः।

yadā tu viśikhais tīkṣṇair droṇacāpaviniḥsṛtaiḥ. vadhyante samare vīrāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

ततो रथाद् अवप्लुत्य वेगम् आस्थाय पाण्डवः। निमील्य नयने राजन् पदातिर् द्रोणम् अभ्ययात्। अंसे शिरो भीमसेनः करौ कृत्वोरसि स्थिरौ। वेगम् आस्थाय बलवान् मनोनिलगरुत्मताम्।

tato rathād avaplutya vegam āsthāya pāṇḍavaḥ. nimīlya nayane rājan padātir droṇam abhyayāt. aṃse śiro bhīmasenaḥ karau kṛtvorasi sthirau. vegam āsthāya balavān manonilagarutmatām.

यथा हि गोवृषो वर्षं प्रतिगृह्णाति लीलया। तथा भीमो नरव्याघ्रः शरवर्षं समग्रहीत्।

yathā hi govṛṣo varṣaṃ pratigṛhṇāti līlayā. tathā bhīmo naravyāghraḥ śaravarṣaṃ samagrahīt.

स वध्यमानः समरे रथं द्रोणस्य मारिष। ईषायां पाणिना गृह्य प्रचिक्षेप महाबलः।

sa vadhyamānaḥ samare rathaṃ droṇasya māriṣa. īṣāyāṃ pāṇinā gṛhya pracikṣepa mahābalaḥ.

द्रोणस् तु सत्वरो राजन् क्षिप्तो भीमेन संयुगे। दृश्यते तावकैर् योधैर् विस्मयोत्फुल्ललोचनैः। परित्यज्य रथं तूर्णं द्रोणो भग्नं महीतले। रथम् अन्यं समास्थाय व्यूहद्वारम् उपाययौ। पराङ्मुखं तथा यान्तं भग्नोत्साहं गुरुं तदा। गत्वा वेगेन तं भीमो धुरं गृह्य रथस्य तु। तम् अप्य् अतिरथं भीमश् चिक्षेप भृशरोषितः। एवम् अष्टौ रथाः क्षिप्ता गुरोर् भीमेन लीलया। द्रोणो ऽपि तु निमेषेण पुनः स्वरथम् आस्थितः।

droṇas tu satvaro rājan kṣipto bhīmena saṃyuge. dṛśyate tāvakair yodhair vismayotphullalocanaiḥ. parityajya rathaṃ tūrṇaṃ droṇo bhagnaṃ mahītale. ratham anyaṃ samāsthāya vyūhadvāram upāyayau. parāṅmukhaṃ tathā yāntaṃ bhagnotsāhaṃ guruṃ tadā. gatvā vegena taṃ bhīmo dhuraṃ gṛhya rathasya tu. tam apy atirathaṃ bhīmaś cikṣepa bhṛśaroṣitaḥ. evam aṣṭau rathāḥ kṣiptā guror bhīmena līlayā. droṇo 'pi tu nimeṣeṇa punaḥ svaratham āsthitaḥ.

तस्मिन् क्षणे तस्य यन्ता तूर्णम् अश्वान् अचोदयत्। भीमसेनस्य कौरव्य तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

tasmin kṣaṇe tasya yantā tūrṇam aśvān acodayat. bhīmasenasya kauravya tad adbhutam ivābhavat.

ततः स्वरथम् आस्थाय भीमसेनो महाबलः। अभ्यवर्तत वेगेन तव पुत्रस्य वाहिनीम्।

tataḥ svaratham āsthāya bhīmaseno mahābalaḥ. abhyavartata vegena tava putrasya vāhinīm.

स मृद्नन् क्षत्रियान् आजौ वातो वृक्षान् इवोद्धतः। अगच्छद् दारयन् सेनां सिन्धुवेगो नगान् इव।

sa mṛdnan kṣatriyān ājau vāto vṛkṣān ivoddhataḥ. agacchad dārayan senāṃ sindhuvego nagān iva.

भोजानीकं समासाद्य हार्दिक्येनाभिरक्षितम्। प्रमथ्य बहुधा राजन् भीमसेनः समभ्ययात्।

bhojānīkaṃ samāsādya hārdikyenābhirakṣitam. pramathya bahudhā rājan bhīmasenaḥ samabhyayāt.

संत्रासयन्न् अनीकानि तलशब्देन मारिष। अजयत् सर्वसैन्यानि शार्दूल इव गोवृषान्।

saṃtrāsayann anīkāni talaśabdena māriṣa. ajayat sarvasainyāni śārdūla iva govṛṣān.

भोजानीकम् अतिक्रम्य काम्बोजानां च वाहिनीम्। तथा म्लेच्छगणांश् चान्यान् बहून् युद्धविशारदान्।

bhojānīkam atikramya kāmbojānāṃ ca vāhinīm. tathā mlecchagaṇāṃś cānyān bahūn yuddhaviśāradān.

सात्यकिं चापि संप्रेक्ष्य युध्यमानं नरर्षभम्। रथेन यत्तः कौन्तेयो वेगेन प्रययौ तदा।

sātyakiṃ cāpi saṃprekṣya yudhyamānaṃ nararṣabham. rathena yattaḥ kaunteyo vegena prayayau tadā.

भीमसेनो महाराज द्रष्टुकामो धनंजयम्। अतीत्य समरे योधांस् तावकान् पाण्डुनन्दनः।

bhīmaseno mahārāja draṣṭukāmo dhanaṃjayam. atītya samare yodhāṃs tāvakān pāṇḍunandanaḥ.

सो ऽपश्यद् अर्जुनं तत्र युध्यमानं नरर्षभम्। सैन्धवस्य वधार्थं हि पराक्रान्तं पराक्रमी।

so 'paśyad arjunaṃ tatra yudhyamānaṃ nararṣabham. saindhavasya vadhārthaṃ hi parākrāntaṃ parākramī.

अर्जुनं तत्र दृष्ट्वाथ चुक्रोश महतो रवान्। प्रावृट्काले महाराज नर्दन्न् इव बलाहकः। तं तु तस्य महानादं पार्थः शुश्राव नर्दतः। वासुदेवश् च कौरव्य भीमसेनस्य संयुगे।

arjunaṃ tatra dṛṣṭvātha cukrośa mahato ravān. prāvṛṭkāle mahārāja nardann iva balāhakaḥ. taṃ tu tasya mahānādaṃ pārthaḥ śuśrāva nardataḥ. vāsudevaś ca kauravya bhīmasenasya saṃyuge.

ततः पार्थो महानादं मुञ्चन् वै माधवश् च ह। अभ्ययातां महाराज नर्दन्तौ गोवृषाव् इव।

tataḥ pārtho mahānādaṃ muñcan vai mādhavaś ca ha. abhyayātāṃ mahārāja nardantau govṛṣāv iva.

वासुदेवार्जुनौ श्रुत्वा निनादं तस्य शुष्मिणः। पुनः पुनः प्रणदतां दिदृक्षन्तौ वृकोदरम्।

vāsudevārjunau śrutvā ninādaṃ tasya śuṣmiṇaḥ. punaḥ punaḥ praṇadatāṃ didṛkṣantau vṛkodaram.

भीमसेनरवं श्रुत्वा फल्गुनस्य च धन्विनः। अप्रीयत महाराज धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः।

bhīmasenaravaṃ śrutvā phalgunasya ca dhanvinaḥ. aprīyata mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ.

विशोकश् चाभवद् राजा श्रुत्वा तं निनदं महत्। धनंजयस्य च रणे जयम् आशास्तवान् विभुः।

viśokaś cābhavad rājā śrutvā taṃ ninadaṃ mahat. dhanaṃjayasya ca raṇe jayam āśāstavān vibhuḥ.

तथा तु नर्दमाने वै भीमसेने रणोत्कटे। स्मितं कृत्वा महाबाहुर् धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः।

tathā tu nardamāne vai bhīmasene raṇotkaṭe. smitaṃ kṛtvā mahābāhur dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ.

हृद्गतं मनसा प्राह ध्यात्वा धर्मभृतां वरः। दत्ता भीम त्वया संवित् कृतं गुरुवचस् तथा।

hṛdgataṃ manasā prāha dhyātvā dharmabhṛtāṃ varaḥ. dattā bhīma tvayā saṃvit kṛtaṃ guruvacas tathā.

न हि तेषां जयो युद्धे येषां द्वेष्टासि पाण्डव। दिष्ट्या जीवति संग्रामे सव्यसाची धनंजयः।

na hi teṣāṃ jayo yuddhe yeṣāṃ dveṣṭāsi pāṇḍava. diṣṭyā jīvati saṃgrāme savyasācī dhanaṃjayaḥ.

दिष्ट्या च कुशली वीरः सात्यकिः सत्यविक्रमः। दिष्ट्या शृणोमि गर्जन्तौ वासुदेवधनंजयौ।

diṣṭyā ca kuśalī vīraḥ sātyakiḥ satyavikramaḥ. diṣṭyā śṛṇomi garjantau vāsudevadhanaṃjayau.

येन शक्रं रणे जित्वा तर्पितो हव्यवाहनः। स हन्ता द्विषतां संख्ये दिष्ट्या जीवति फल्गुनः।

yena śakraṃ raṇe jitvā tarpito havyavāhanaḥ. sa hantā dviṣatāṃ saṃkhye diṣṭyā jīvati phalgunaḥ.

यस्य बाहुबलं सर्वे वयम् आश्रित्य जीविताः। स हन्ता रिपुसैन्यानां दिष्ट्या जीवति फल्गुनः।

yasya bāhubalaṃ sarve vayam āśritya jīvitāḥ. sa hantā ripusainyānāṃ diṣṭyā jīvati phalgunaḥ.

निवातकवचा येन देवैर् अपि सुदुर्जयाः। निर्जिता रथिनैकेन दिष्ट्या पार्थः स जीवति।

nivātakavacā yena devair api sudurjayāḥ. nirjitā rathinaikena diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati.

कौरवान् सहितान् सर्वान् गोग्रहार्थे समागतान्। यो ऽजयन् मत्स्यनगरे दिष्ट्या पार्थः स जीवति।

kauravān sahitān sarvān gograhārthe samāgatān. yo 'jayan matsyanagare diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati.

कालकेयसहस्राणि चतुर्दश महारणे। कालकेयान् महेष्वासान् सहस्राणि चतुर्दश। यो ऽवधीद् भुजवीर्येण दिष्ट्या पार्थः स जीवति।

kālakeyasahasrāṇi caturdaśa mahāraṇe. kālakeyān maheṣvāsān sahasrāṇi caturdaśa. yo 'vadhīd bhujavīryeṇa diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati.

गन्धर्वराजं बलिनं दुर्योधनकृतेन वै। जितवान् यो ऽस्त्रवीर्येण दिष्ट्या पार्थः स जीवति।

gandharvarājaṃ balinaṃ duryodhanakṛtena vai. jitavān yo 'stravīryeṇa diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati.

किरीटमाली बलवाञ् श्वेताश्वः कृष्णसारथिः। मम प्रियश् च सततं दिष्ट्या जीवति फल्गुनः।

kirīṭamālī balavāñ śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ. mama priyaś ca satataṃ diṣṭyā jīvati phalgunaḥ.

पुत्रशोकाभिसंतप्तश् चिकीर्षुः कर्म दुष्करम्। जयद्रथवधान्वेषी प्रतिज्ञां कृतवान् हि यः। कच्चित् स सैन्धवं संख्ये हनिष्यति धनंजयः।

putraśokābhisaṃtaptaś cikīrṣuḥ karma duṣkaram. jayadrathavadhānveṣī pratijñāṃ kṛtavān hi yaḥ. kaccit sa saindhavaṃ saṃkhye haniṣyati dhanaṃjayaḥ.

कच्चित् तीर्णप्रतिज्ञं हि वासुदेवेन रक्षितम्। अनस्तमित आदित्ये समेष्याम्य् अहम् अर्जुनम्।

kaccit tīrṇapratijñaṃ hi vāsudevena rakṣitam. anastamita āditye sameṣyāmy aham arjunam.

कच्चित् सैन्धवको राजा दुर्योधनहिते रतः। नन्दयिष्यत्य् अमित्राणि फल्गुनेन निपातितः।

kaccit saindhavako rājā duryodhanahite rataḥ. nandayiṣyaty amitrāṇi phalgunena nipātitaḥ.

कच्चिद् दुर्योधनो राजा फल्गुनेन निपातितम्। दृष्ट्वा सैन्धवकं संख्ये शमम् अस्मासु धास्यति।

kaccid duryodhano rājā phalgunena nipātitam. dṛṣṭvā saindhavakaṃ saṃkhye śamam asmāsu dhāsyati.

दृष्ट्वा विनिहतान् भ्रातॄन् भीमसेनेन संयुगे। कच्चिद् दुर्योधनो मन्दः शमम् अस्मासु धास्यति।

dṛṣṭvā vinihatān bhrātṝn bhīmasenena saṃyuge. kaccid duryodhano mandaḥ śamam asmāsu dhāsyati.

दृष्ट्वा चान्यान् बहून् योधान् पातितान् धरणीतले। कच्चिद् दुर्योधनो मन्दः पश्चात्तापं करिष्यति।

dṛṣṭvā cānyān bahūn yodhān pātitān dharaṇītale. kaccid duryodhano mandaḥ paścāttāpaṃ kariṣyati.

कच्चिद् भीष्मेण नो वैरम् एकेनैव प्रशाम्यति। शेषस्य रक्षणार्थं च संधास्यति सुयोधनः।

kaccid bhīṣmeṇa no vairam ekenaiva praśāmyati. śeṣasya rakṣaṇārthaṃ ca saṃdhāsyati suyodhanaḥ.

एवं बहुविधं तस्य चिन्तयानस्य पार्थिव। कृपयाभिपरीतस्य घोरं युद्धम् अवर्तत।

evaṃ bahuvidhaṃ tasya cintayānasya pārthiva. kṛpayābhiparītasya ghoraṃ yuddham avartata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...