महाभारत 7.100 (श्लोक 1)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 100→

[mh-7-100] • 39 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। किं तस्यां मम सेनायां नासन् के चिन् महारथाः। ये तथा सात्यकिं यान्तं नैवाघ्नन् नाप्य् अवारयन्। यत् कृतं वृष्णिवीरेण कर्म शंससि मे रणे। नैतद् उत्सहते कर्तुं कर्म शक्रो ऽपि संजय। अश्रद्धेयम् अचिन्त्यं च कर्म तस्य महात्मनः। वृष्ण्यन्धकप्रवीरस्य श्रुत्वा मे व्यथितं मनः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. kiṃ tasyāṃ mama senāyāṃ nāsan ke cin mahārathāḥ. ye tathā sātyakiṃ yāntaṃ naivāghnan nāpy avārayan. yat kṛtaṃ vṛṣṇivīreṇa karma śaṃsasi me raṇe. naitad utsahate kartuṃ karma śakro 'pi saṃjaya. aśraddheyam acintyaṃ ca karma tasya mahātmanaḥ. vṛṣṇyandhakapravīrasya śrutvā me vyathitaṃ manaḥ.

एको हि समरे कर्म कृतवान् सत्यविक्रमः। शक्रतुल्यबलो युद्धे महेन्द्रो दानवेष्व् इव।

eko hi samare karma kṛtavān satyavikramaḥ. śakratulyabalo yuddhe mahendro dānaveṣv iva.

अथ वा शून्यम् आसीत् तद् येन यातः स सात्यकिः। एको वै बहुलाः सेनाः प्रमृद्नन् पुरुषर्षभः। न सन्ति तस्मात् पुत्रा मे यथा संजय भाषसे।

atha vā śūnyam āsīt tad yena yātaḥ sa sātyakiḥ. eko vai bahulāḥ senāḥ pramṛdnan puruṣarṣabhaḥ. na santi tasmāt putrā me yathā saṃjaya bhāṣase.

कथं च युध्यमानानाम् अपक्रान्तो महात्मनाम्। एको बहूनां शैनेयस् तन् ममाचक्ष्व संजय।

kathaṃ ca yudhyamānānām apakrānto mahātmanām. eko bahūnāṃ śaineyas tan mamācakṣva saṃjaya.

संजय उवाच। राजन् सेनासमुद्योगो रथनागाश्वपत्तिमान्। तुमुलस् तव सैन्यानां युगान्तसदृशो ऽभवत्।

saṃjaya uvāca. rājan senāsamudyogo rathanāgāśvapattimān. tumulas tava sainyānāṃ yugāntasadṛśo 'bhavat.

आह्णिकेषु समूहेषु तव सैन्यस्य मानद। नास्ति लोके समः कश् चित् समूह इति मे मतिः।

āhṇikeṣu samūheṣu tava sainyasya mānada. nāsti loke samaḥ kaś cit samūha iti me matiḥ.

तत्र देवाः स्म भाषन्ते चारणाश् च समागताः। एतद् अन्ताः समूहा वै भविष्यन्ति महीतले।

tatra devāḥ sma bhāṣante cāraṇāś ca samāgatāḥ. etad antāḥ samūhā vai bhaviṣyanti mahītale.

न चैव तादृशः कश् चिद् व्यूह आसीद् विशां पते। यादृग् जयद्रथवधे द्रोणेन विहितो ऽभवत्। उद्धृता पृथिवी नूनं युद्धहेतोः समागतैः। इति तत्र जनाः स्माहुर् दृष्ट्वा तां जनसंसदम्।

na caiva tādṛśaḥ kaś cid vyūha āsīd viśāṃ pate. yādṛg jayadrathavadhe droṇena vihito 'bhavat. uddhṛtā pṛthivī nūnaṃ yuddhahetoḥ samāgataiḥ. iti tatra janāḥ smāhur dṛṣṭvā tāṃ janasaṃsadam.

चण्डवाताभिपन्नानां समुद्राणाम् इव स्वनः। रणे ऽभवद् बलौघानाम् अन्योन्यम् अभिधावताम्।

caṇḍavātābhipannānāṃ samudrāṇām iva svanaḥ. raṇe 'bhavad balaughānām anyonyam abhidhāvatām.

पार्थिवानां समेतानां बहून्य् आसन् नरोत्तम। त्वद्बले पाण्डवानां च सहस्राणि शतानि च। तावकानां तदा ह्य् आसन् प्रयुतान्य् अर्बुदानि च। तथैव राजन् पाण्डूनां सहस्राणि सहस्रशः।

pārthivānāṃ sametānāṃ bahūny āsan narottama. tvadbale pāṇḍavānāṃ ca sahasrāṇi śatāni ca. tāvakānāṃ tadā hy āsan prayutāny arbudāni ca. tathaiva rājan pāṇḍūnāṃ sahasrāṇi sahasraśaḥ.

संरब्धानां प्रवीराणां समरे दृढकर्मणाम्। तत्रासीत् सुमहाञ् शब्दस् तुमुलो लोमहर्षणः। पाण्डवानां कुरूणां च गर्जताम् इतरेतरम्। क्ष्वेडाः किलकिलाशब्दास् तत्रासन् वै सहस्रशः। भेरीशब्दाश् च तुमुला बाणशब्दाश् च भारत। अन्योन्यं निघ्नतां चैव नराणां शुश्रुवे स्वनः।

saṃrabdhānāṃ pravīrāṇāṃ samare dṛḍhakarmaṇām. tatrāsīt sumahāñ śabdas tumulo lomaharṣaṇaḥ. pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca garjatām itaretaram. kṣveḍāḥ kilakilāśabdās tatrāsan vai sahasraśaḥ. bherīśabdāś ca tumulā bāṇaśabdāś ca bhārata. anyonyaṃ nighnatāṃ caiva narāṇāṃ śuśruve svanaḥ.

अथाक्रन्दद् भीमसेनो धृष्टद्युम्नश् च मारिष। नकुलः सहदेवश् च धर्मराजश् च पाण्डवः।

athākrandad bhīmaseno dhṛṣṭadyumnaś ca māriṣa. nakulaḥ sahadevaś ca dharmarājaś ca pāṇḍavaḥ.

आगच्छत प्रहरत बलवत् परिधावत। प्रविष्टाव् अरिसेनां हि वीरौ माधवपाण्डवौ।

āgacchata praharata balavat paridhāvata. praviṣṭāv arisenāṃ hi vīrau mādhavapāṇḍavau.

यथा सुखेन गच्छेतां जयद्रथवधं प्रति। तथा प्रकुरुत क्षिप्रम् इति सैन्यान्य् अचोदयत्। तयोर् अभावे कुरवः कृतार्थाः स्युर् वयं जिताः। यत्र यातौ महात्मानौ तूर्णं परपुरंजयौ।

yathā sukhena gacchetāṃ jayadrathavadhaṃ prati. tathā prakuruta kṣipram iti sainyāny acodayat. tayor abhāve kuravaḥ kṛtārthāḥ syur vayaṃ jitāḥ. yatra yātau mahātmānau tūrṇaṃ parapuraṃjayau.

ते यूयं सहिता भूत्वा तूर्णम् एव बलार्णवम्। क्षोभयध्वं महावेगाः पवनाः सागरं यथा।

te yūyaṃ sahitā bhūtvā tūrṇam eva balārṇavam. kṣobhayadhvaṃ mahāvegāḥ pavanāḥ sāgaraṃ yathā.

भीमसेनेन ते राजन् पाञ्चाल्येन च चोदिताः। आजघ्नुः कौरवान् संख्ये त्यक्त्वासून् आत्मनः प्रियान्।

bhīmasenena te rājan pāñcālyena ca coditāḥ. ājaghnuḥ kauravān saṃkhye tyaktvāsūn ātmanaḥ priyān.

इच्छन्तो निधनं युद्धे शस्त्रैर् उत्तमतेजसः। स्वर्गार्थं मित्रकार्यार्थं नाभ्यरक्षन्त जीवितम्।

icchanto nidhanaṃ yuddhe śastrair uttamatejasaḥ. svargārthaṃ mitrakāryārthaṃ nābhyarakṣanta jīvitam.

तथैव तावका राजन् प्रार्थयन्तो महद् यशः। आर्यां युद्धे मतिं कृत्वा युद्धायैवोपतस्थिरे।

tathaiva tāvakā rājan prārthayanto mahad yaśaḥ. āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā yuddhāyaivopatasthire.

तस्मिंस् तु तुमुले युद्धे वर्तमाने महाभये। हत्वा सर्वाणि सैन्यानि प्रायात् सात्यकिर् अर्जुनम्।

tasmiṃs tu tumule yuddhe vartamāne mahābhaye. hatvā sarvāṇi sainyāni prāyāt sātyakir arjunam.

कवचानां प्रभास् तत्र सूर्यरश्मिविचित्रिताः। दृष्टीः संख्ये सैनिकानां प्रतिजघ्नुः समन्ततः। ध्वजशस्त्रप्रतिहता लोकान् समवदीपयन्।

kavacānāṃ prabhās tatra sūryaraśmivicitritāḥ. dṛṣṭīḥ saṃkhye sainikānāṃ pratijaghnuḥ samantataḥ. dhvajaśastrapratihatā lokān samavadīpayan.

तथा प्रयतमानेषु पाण्डवेयेषु निर्भयः। दुर्योधनो महाराज व्यगाहत महद् बलम्।

tathā prayatamāneṣu pāṇḍaveyeṣu nirbhayaḥ. duryodhano mahārāja vyagāhata mahad balam.

स संनिपातस् तुमुलस् तेषां तस्य च भारत। अभवत् सर्वसैन्यानाम् अभावकरणो महान्।

sa saṃnipātas tumulas teṣāṃ tasya ca bhārata. abhavat sarvasainyānām abhāvakaraṇo mahān.

धृतराष्ट्र उवाच। तथा गतेषु सैन्येषु तथा कृच्छ्रगतः स्वयम्। कच्चिद् दुर्योधनः सूत नाकार्षीत् पृष्ठतो रणम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. tathā gateṣu sainyeṣu tathā kṛcchragataḥ svayam. kaccid duryodhanaḥ sūta nākārṣīt pṛṣṭhato raṇam.

एकस्य च बहूनां च संनिपातो महाहवे। विशेषतो नृपतिना विषमः प्रतिभाति मे।

ekasya ca bahūnāṃ ca saṃnipāto mahāhave. viśeṣato nṛpatinā viṣamaḥ pratibhāti me.

सो ऽत्यन्तसुखसंवृद्धो लक्ष्म्या लोकस्य चेश्वरः। एको बहून् समासाद्य कच्चिन् नासीत् पराङ्मुखः।

so 'tyantasukhasaṃvṛddho lakṣmyā lokasya ceśvaraḥ. eko bahūn samāsādya kaccin nāsīt parāṅmukhaḥ.

संजय उवाच। राजन् संग्रामम् आश्चर्यं तव पुत्रस्य भारत। एकस्य च बहूनां च शृणुष्व गदतो ऽद्भुतम्।

saṃjaya uvāca. rājan saṃgrāmam āścaryaṃ tava putrasya bhārata. ekasya ca bahūnāṃ ca śṛṇuṣva gadato 'dbhutam.

दुर्योधनेन सहसा पाण्डवी पृतना रणे। नलिनी द्विरदेनेव समन्ताद् विप्रलोडिता।

duryodhanena sahasā pāṇḍavī pṛtanā raṇe. nalinī dviradeneva samantād vipraloḍitā.

तथा सेनां कृतां दृष्ट्वा तव पुत्रेण कौरव। भीमसेनपुरोगास् तं पाञ्चालाः समुपाद्रवन्।

tathā senāṃ kṛtāṃ dṛṣṭvā tava putreṇa kaurava. bhīmasenapurogās taṃ pāñcālāḥ samupādravan.

स भीमसेनं दशभिर् माद्रीपुत्रौ त्रिभिस् त्रिभिः। त्रिभिस् त्रिभिर् यमौ वीरौ धर्मराजं च सप्तभिः। विराटद्रुपदौ षड्भिः शतेन च शिखण्डिनम्।

sa bhīmasenaṃ daśabhir mādrīputrau tribhis tribhiḥ. tribhis tribhir yamau vīrau dharmarājaṃ ca saptabhiḥ. virāṭadrupadau ṣaḍbhiḥ śatena ca śikhaṇḍinam.

धृष्टद्युम्नं च विंशत्या धर्मपुत्रं च सप्तभिः। केकयान् दशभिर् विद्ध्वा द्रौपदेयांस् त्रिभिस् त्रिभिः।

dhṛṣṭadyumnaṃ ca viṃśatyā dharmaputraṃ ca saptabhiḥ. kekayān daśabhir viddhvā draupadeyāṃs tribhis tribhiḥ.

शतशश् चापरान् योधान् सद्विपांश् च रथान् रणे। शरैर् अवचकर्तोग्रैः क्रुद्धो ऽन्तक इव प्रजाः।

śataśaś cāparān yodhān sadvipāṃś ca rathān raṇe. śarair avacakartograiḥ kruddho 'ntaka iva prajāḥ.

न संदधन् विमुञ्चन् वा मण्डलीकृतकार्मुकः। अदृश्यत रिपून् निघ्नञ् शिक्षयास्त्रबलेन च।

na saṃdadhan vimuñcan vā maṇḍalīkṛtakārmukaḥ. adṛśyata ripūn nighnañ śikṣayāstrabalena ca.

तस्य तान् निघ्नतः शत्रून् हेमपृष्ठं महद् धनुः। भल्लाभ्यां पाण्डवो ज्येष्ठस् त्रिधा चिच्छेद मारिष। अजस्त्रं मण्डलीभूतं ददृशुः समरे जनाः। ततो युधिष्ठिरो राजा भल्लाभ्याम् अच्छिनद् धनुः। तव पुत्रस्य कौरव्य यतमानस्य संयुगे।

tasya tān nighnataḥ śatrūn hemapṛṣṭhaṃ mahad dhanuḥ. bhallābhyāṃ pāṇḍavo jyeṣṭhas tridhā ciccheda māriṣa. ajastraṃ maṇḍalībhūtaṃ dadṛśuḥ samare janāḥ. tato yudhiṣṭhiro rājā bhallābhyām acchinad dhanuḥ. tava putrasya kauravya yatamānasya saṃyuge.

विव्याध चैनं बहुभिः सम्यग् अस्तैः शितैः शरैः। वर्माण्य् आशु समासाद्य ते भग्नाः क्षितिम् आविशन्।

vivyādha cainaṃ bahubhiḥ samyag astaiḥ śitaiḥ śaraiḥ. varmāṇy āśu samāsādya te bhagnāḥ kṣitim āviśan.

ततः प्रमुदिताः पार्थाः परिवव्रुर् युधिष्ठिरम्। यथा वृत्रवधे देवा मुदा शक्रं महर्षिभिः।

tataḥ pramuditāḥ pārthāḥ parivavrur yudhiṣṭhiram. yathā vṛtravadhe devā mudā śakraṃ maharṣibhiḥ.

अथ दुर्योधनो राजा दृढम् आदाय कार्मुकम्। ततो ऽन्यद् धनुर् आदाय तव पुत्रः प्रतापवान्। तिष्ठ तिष्ठेति राजानं ब्रुवन् पाण्डवम् अभ्ययात्।

atha duryodhano rājā dṛḍham ādāya kārmukam. tato 'nyad dhanur ādāya tava putraḥ pratāpavān. tiṣṭha tiṣṭheti rājānaṃ bruvan pāṇḍavam abhyayāt.

तं तथा वादिनं राजंस् तव पुत्रं महारथम्। प्रत्युद्ययुः प्रमुदिताः पाञ्चाला जयगृद्धिनः।

taṃ tathā vādinaṃ rājaṃs tava putraṃ mahāratham. pratyudyayuḥ pramuditāḥ pāñcālā jayagṛddhinaḥ.

तान् द्रोणः प्रतिजग्राह परीप्सन् युधि पाण्डवम्। चण्डवातोद्धुतान् मेघान् सजलान् अचलो यथा। तथा तव महत् सैन्यं तद् व्यरोचत तापयन्। संप्रहृष्टस् तु सहसा तव सैन्यार्णवं प्रति। लोऌअयन् सर्वतो गत्वा समुद्रं मकरो यथा।

tān droṇaḥ pratijagrāha parīpsan yudhi pāṇḍavam. caṇḍavātoddhutān meghān sajalān acalo yathā. tathā tava mahat sainyaṃ tad vyarocata tāpayan. saṃprahṛṣṭas tu sahasā tava sainyārṇavaṃ prati. loḷayan sarvato gatvā samudraṃ makaro yathā.

तत्र राजन् महान् आसीत् संग्रामो भूरिवर्धनः। पाण्डवानां महाबाहो तावकानां च संयुगे। ततः शब्दो महान् आसीत् पुनर् येन धनंजयः। अतीव सर्वशब्देभ्यो लोमहर्षकरः प्रभो। अर्जुनस्य महाबाहो तावकानां च धन्विनाम्। मध्ये भारतसैन्यस्य माधवस्य महारणे। द्रोणस्यापि परैः सार्धं व्यूहद्वारे महारणे। एवम् एष क्षयो वृत्तः पृथिव्यां पृथिवीपते। क्रुद्धे ऽर्जुने तथा द्रोणे सात्वते च महारथे। तत्र स्म कदनं घोरं वर्तते पाण्डुपूर्वज। रुद्रस्याक्रीडसंकाशः संहारः सर्वदेहिनाम्।

tatra rājan mahān āsīt saṃgrāmo bhūrivardhanaḥ. pāṇḍavānāṃ mahābāho tāvakānāṃ ca saṃyuge. tataḥ śabdo mahān āsīt punar yena dhanaṃjayaḥ. atīva sarvaśabdebhyo lomaharṣakaraḥ prabho. arjunasya mahābāho tāvakānāṃ ca dhanvinām. madhye bhāratasainyasya mādhavasya mahāraṇe. droṇasyāpi paraiḥ sārdhaṃ vyūhadvāre mahāraṇe. evam eṣa kṣayo vṛttaḥ pṛthivyāṃ pṛthivīpate. kruddhe 'rjune tathā droṇe sātvate ca mahārathe. tatra sma kadanaṃ ghoraṃ vartate pāṇḍupūrvaja. rudrasyākrīḍasaṃkāśaḥ saṃhāraḥ sarvadehinām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents