महाभारत 7.10 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 10→

[mh-7-10] • 51 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। शृणु दिव्यानि कर्माणि वासुदेवस्य संजय। कृतवान् यानि गोविन्दो यथा नान्यः पुमान् क्व चित्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. śṛṇu divyāni karmāṇi vāsudevasya saṃjaya. kṛtavān yāni govindo yathā nānyaḥ pumān kva cit.

संवर्धता गोपकुले बालेनैव महात्मना। शकटं पूतनां हत्वा भग्नौ च यमलार्जुनौ। विख्यापितं बलं बाह्वोस् त्रिषु लोकेषु संजय।

saṃvardhatā gopakule bālenaiva mahātmanā. śakaṭaṃ pūtanāṃ hatvā bhagnau ca yamalārjunau. vikhyāpitaṃ balaṃ bāhvos triṣu lokeṣu saṃjaya.

उच्चैःश्रवस् तुल्यबलं वायुवेगसमं जवे। जघान हयराजं यो यमुनावनवासिनम्।

uccaiḥśravas tulyabalaṃ vāyuvegasamaṃ jave. jaghāna hayarājaṃ yo yamunāvanavāsinam.

दानवं घोरकर्माणं गवां मृत्युम् इवोत्थितम्। वृषरूपधरं बाल्ये भुजाभ्यां निजघान ह।

dānavaṃ ghorakarmāṇaṃ gavāṃ mṛtyum ivotthitam. vṛṣarūpadharaṃ bālye bhujābhyāṃ nijaghāna ha.

प्रलम्बं नरकं जम्भं पीठं चापि महासुरम्। मुरुं चाचलसंकाशम् अवधीत् पुष्करेक्षणः। पूतनां शकुनिं हत्वा केशिनं चैव वाजिनम्। ऋषभं धेनुकं चैव अरिष्टं च महाबलम्। वृकं हत्वा महाबाहुं धृत्वा गोवर्धनं गिरिम्। चाणूरं मुष्टिकं चैव रङ्गमध्ये निहत्य च।

pralambaṃ narakaṃ jambhaṃ pīṭhaṃ cāpi mahāsuram. muruṃ cācalasaṃkāśam avadhīt puṣkarekṣaṇaḥ. pūtanāṃ śakuniṃ hatvā keśinaṃ caiva vājinam. ṛṣabhaṃ dhenukaṃ caiva ariṣṭaṃ ca mahābalam. vṛkaṃ hatvā mahābāhuṃ dhṛtvā govardhanaṃ girim. cāṇūraṃ muṣṭikaṃ caiva raṅgamadhye nihatya ca.

तथा कंसो महातेजा जरासंधेन पालितः। विक्रमेणैव कृष्णेन सगणः शातितो रणे।

tathā kaṃso mahātejā jarāsaṃdhena pālitaḥ. vikrameṇaiva kṛṣṇena sagaṇaḥ śātito raṇe.

सुनामा नाम विक्रान्तः समग्राक्षौहिणीपतिः। भोजराजस्य मध्यस्थो भ्राता कंसस्य वीर्यवान्।

sunāmā nāma vikrāntaḥ samagrākṣauhiṇīpatiḥ. bhojarājasya madhyastho bhrātā kaṃsasya vīryavān.

बलदेवद्वितीयेन कृष्णेनामित्रघातिना। तरस्वी समरे दग्धः ससैन्यः शूरसेनराट्।

baladevadvitīyena kṛṣṇenāmitraghātinā. tarasvī samare dagdhaḥ sasainyaḥ śūrasenarāṭ.

दुर्वासा नाम विप्रर्षिस् तथा परमकोपनः। आराधितः सदारेण स चास्मै प्रददौ वरान्।

durvāsā nāma viprarṣis tathā paramakopanaḥ. ārādhitaḥ sadāreṇa sa cāsmai pradadau varān.

तथा गान्धारराजस्य सुतां वीरः स्वयंवरे। निर्जित्य पृथिवीपालान् अवहत् पुष्करेक्षणः।

tathā gāndhārarājasya sutāṃ vīraḥ svayaṃvare. nirjitya pṛthivīpālān avahat puṣkarekṣaṇaḥ.

अमृष्यमाणा राजानो यस्य जात्या हया इव। रथे वैवाहिके युक्ताः प्रतोदेन कृतव्रणाः।

amṛṣyamāṇā rājāno yasya jātyā hayā iva. rathe vaivāhike yuktāḥ pratodena kṛtavraṇāḥ.

जरासंधं महाबाहुम् उपायेन जनार्दनः। परेण घातयाम् आस पृथग् अक्षौहिणीपतिम्।

jarāsaṃdhaṃ mahābāhum upāyena janārdanaḥ. pareṇa ghātayām āsa pṛthag akṣauhiṇīpatim.

चेदिराजं च विक्रान्तं राजसेनापतिं बली। अर्घे विवदमानं च जघान पशुवत् तदा।

cedirājaṃ ca vikrāntaṃ rājasenāpatiṃ balī. arghe vivadamānaṃ ca jaghāna paśuvat tadā.

सौभं दैत्यपुरं स्वस्थं शाल्वगुप्तं दुरासदम्। समुद्रकुक्षौ विक्रम्य पातयाम् आस माधवः।

saubhaṃ daityapuraṃ svasthaṃ śālvaguptaṃ durāsadam. samudrakukṣau vikramya pātayām āsa mādhavaḥ.

अङ्गान् वङ्गान् कलिङ्गांश् च मागधान् काशिकोसलान्। वत्सगर्गकरूषांश् च पुण्ड्रांश् चाप्य् अजयद् रणे।

aṅgān vaṅgān kaliṅgāṃś ca māgadhān kāśikosalān. vatsagargakarūṣāṃś ca puṇḍrāṃś cāpy ajayad raṇe.

आवन्त्यान् दाक्षिणात्यांश् च पार्वतीयान् दशेरकान्। काश्मीरकान् औरसकान् पिशाचांश् च समन्दरान्।

āvantyān dākṣiṇātyāṃś ca pārvatīyān daśerakān. kāśmīrakān aurasakān piśācāṃś ca samandarān.

काम्बोजान् वाटधानांश् च चोलान् पाण्ड्यांश् च संजय। त्रिगर्तान् मालवांश् चैव दरदांश् च सुदुर्जयान्।

kāmbojān vāṭadhānāṃś ca colān pāṇḍyāṃś ca saṃjaya. trigartān mālavāṃś caiva daradāṃś ca sudurjayān.

नानादिग्भ्यश् च संप्राप्तान् व्रातान् अश्वशकान् प्रति। जितवान् पुण्डरीकाक्षो यवनांश् च सहानुगान्।

nānādigbhyaś ca saṃprāptān vrātān aśvaśakān prati. jitavān puṇḍarīkākṣo yavanāṃś ca sahānugān.

प्रविश्य मकरावासं यादोभिर् अभिसंवृतम्। जिगाय वरुणं युद्धे सलिलान्तर्गतं पुरा।

praviśya makarāvāsaṃ yādobhir abhisaṃvṛtam. jigāya varuṇaṃ yuddhe salilāntargataṃ purā.

युधि पञ्चजनं हत्वा पातालतलवासिनम्। पाञ्चजन्यं हृषीकेशो दिव्यं शङ्खम् अवाप्तवान्।

yudhi pañcajanaṃ hatvā pātālatalavāsinam. pāñcajanyaṃ hṛṣīkeśo divyaṃ śaṅkham avāptavān.

खाण्डवे पार्थसहितस् तोषयित्वा हुताशनम्। आग्नेयम् अस्त्रं दुर्धर्षं चक्रं लेभे महाबलः।

khāṇḍave pārthasahitas toṣayitvā hutāśanam. āgneyam astraṃ durdharṣaṃ cakraṃ lebhe mahābalaḥ.

वैनतेयं समारुह्य त्रासयित्वामरावतीम्। महेन्द्रभवनाद् वीरः पारिजातम् उपानयत्।

vainateyaṃ samāruhya trāsayitvāmarāvatīm. mahendrabhavanād vīraḥ pārijātam upānayat.

तच् च मर्षितवाञ् शक्रो जानंस् तस्य पराक्रमम्। गोवर्धनस्योद्धरणे ज्ञात्वा वै समसज्जत। राज्ञां चाप्य् अजितं कं चित् कृष्णेनेह न शुश्रुम।

tac ca marṣitavāñ śakro jānaṃs tasya parākramam. govardhanasyoddharaṇe jñātvā vai samasajjata. rājñāṃ cāpy ajitaṃ kaṃ cit kṛṣṇeneha na śuśruma.

यच् च तन् महद् आश्चर्यं सभायां मम संजय। कृतवान् पुण्डरीकाक्षः कस् तदन्य इहार्हति।

yac ca tan mahad āścaryaṃ sabhāyāṃ mama saṃjaya. kṛtavān puṇḍarīkākṣaḥ kas tadanya ihārhati.

यच् च भक्त्या प्रपन्नो ऽहम् अद्राक्षं कृष्णम् ईश्वरम्। तन् मे सुविदितं सर्वं प्रत्यक्षम् इव चागमत्।

yac ca bhaktyā prapanno 'ham adrākṣaṃ kṛṣṇam īśvaram. tan me suviditaṃ sarvaṃ pratyakṣam iva cāgamat.

नान्तो विक्रमयुक्तस्य बुद्ध्या युक्तस्य वा पुनः। कर्मणः शक्यते गन्तुं हृषीकेशस्य संजय।

nānto vikramayuktasya buddhyā yuktasya vā punaḥ. karmaṇaḥ śakyate gantuṃ hṛṣīkeśasya saṃjaya.

तथा गदश् च साम्बश् च प्रद्युम्नो ऽथ विदूरथः। आगावहो ऽनिरुद्धश् च चारुदेष्णश् च सारणः।

tathā gadaś ca sāmbaś ca pradyumno 'tha vidūrathaḥ. āgāvaho 'niruddhaś ca cārudeṣṇaś ca sāraṇaḥ.

उल्मुको निशठश् चैव झल्ली बभ्रुश् च वीर्यवान्। पृथुश् च विपृथुश् चैव समीको ऽथारिमेजयः।

ulmuko niśaṭhaś caiva jhallī babhruś ca vīryavān. pṛthuś ca vipṛthuś caiva samīko 'thārimejayaḥ.

एते वै बलवन्तश् च वृष्णिवीराः प्रहारिणः। कथं चित् पाण्डवानीकं श्रयेयुः समरे स्थिताः।

ete vai balavantaś ca vṛṣṇivīrāḥ prahāriṇaḥ. kathaṃ cit pāṇḍavānīkaṃ śrayeyuḥ samare sthitāḥ.

आहूता वृष्णिवीरेण केशवेन महात्मना। ततः संशयितं सर्वं भवेद् इति मतिर् मम।

āhūtā vṛṣṇivīreṇa keśavena mahātmanā. tataḥ saṃśayitaṃ sarvaṃ bhaved iti matir mama.

नागायुतबलो वीरः कैलासशिखरोपमः। वनमाली हली रामस् तत्र यत्र जनार्दनः। एक एव द्विधा भूतो दृश्यते मानुषैर् भुवि।

nāgāyutabalo vīraḥ kailāsaśikharopamaḥ. vanamālī halī rāmas tatra yatra janārdanaḥ. eka eva dvidhā bhūto dṛśyate mānuṣair bhuvi.

यम् आहुः सर्वपितरं वासुदेवं द्विजातयः। पितॄणाम् अपि यः पूर्वो वेदेषु परिपठ्यते। अपि वा ह्य् एष पाण्डूनां योत्स्यते ऽर्थाय संजय।

yam āhuḥ sarvapitaraṃ vāsudevaṃ dvijātayaḥ. pitṝṇām api yaḥ pūrvo vedeṣu paripaṭhyate. api vā hy eṣa pāṇḍūnāṃ yotsyate 'rthāya saṃjaya.

स यदा तात संनह्येत् पाण्डवार्थाय केशवः। न तदा प्रत्यनीकेषु भविता तस्य कश् चन।

sa yadā tāta saṃnahyet pāṇḍavārthāya keśavaḥ. na tadā pratyanīkeṣu bhavitā tasya kaś cana.

यदि स्म कुरवः सर्वे जयेयुः सर्वपाण्डवान्। वार्ष्णेयो ऽर्थाय तेषां वै गृह्णीयाच् छस्त्रम् उत्तमम्।

yadi sma kuravaḥ sarve jayeyuḥ sarvapāṇḍavān. vārṣṇeyo 'rthāya teṣāṃ vai gṛhṇīyāc chastram uttamam.

ततः सर्वान् नरव्याघ्रो हत्वा नरपतीन् रणे। कौरवांश् च महाबाहुः कुन्त्यै दद्यात् स मेदिनीम्।

tataḥ sarvān naravyāghro hatvā narapatīn raṇe. kauravāṃś ca mahābāhuḥ kuntyai dadyāt sa medinīm.

यस्य यन्ता हृषीकेशो योद्धा यस्य धनंजयः। रथस्य तस्य कः संख्ये प्रत्यनीको भवेद् रथः।

yasya yantā hṛṣīkeśo yoddhā yasya dhanaṃjayaḥ. rathasya tasya kaḥ saṃkhye pratyanīko bhaved rathaḥ.

न केन चिद् उपायेन कुरूणां दृश्यते जयः। तस्मान् मे सर्वम् आचक्ष्व यथा युद्धम् अवर्तत।

na kena cid upāyena kurūṇāṃ dṛśyate jayaḥ. tasmān me sarvam ācakṣva yathā yuddham avartata.

अर्जुनः केशवस्यात्मा कृष्णो ऽप्य् आत्मा किरीटिनः। अर्जुने विजयो नित्यं कृष्णे कीर्तिश् च शाश्वती। सर्वेष्व् अपि च लोकेषु बीभत्सुर् अपराजितः।

arjunaḥ keśavasyātmā kṛṣṇo 'py ātmā kirīṭinaḥ. arjune vijayo nityaṃ kṛṣṇe kīrtiś ca śāśvatī. sarveṣv api ca lokeṣu bībhatsur aparājitaḥ.

प्राधान्येन हि भूयिष्ठम् अमेयाः केशवे गुणाः। मोहाद् दुर्योधनः कृष्णं यन् न वेत्तीह माधवम्।

prādhānyena hi bhūyiṣṭham ameyāḥ keśave guṇāḥ. mohād duryodhanaḥ kṛṣṇaṃ yan na vettīha mādhavam.

मोहितो दैवयोगेन मृत्युपाशपुरस्कृतः। न वेद कृष्णं दाशार्हम् अर्जुनं चैव पाण्डवम्।

mohito daivayogena mṛtyupāśapuraskṛtaḥ. na veda kṛṣṇaṃ dāśārham arjunaṃ caiva pāṇḍavam.

पूर्वदेवौ महात्मानौ नरनारायणाव् उभौ। एकात्मानौ द्विधाभूतौ दृश्येते मानवैर् भुवि।

pūrvadevau mahātmānau naranārāyaṇāv ubhau. ekātmānau dvidhābhūtau dṛśyete mānavair bhuvi.

मनसापि हि दुर्धर्षौ सेनाम् एतां यशस्विनौ। नाशयेताम् इहेच्छन्तौ मानुषत्वात् तु नेच्छतः।

manasāpi hi durdharṣau senām etāṃ yaśasvinau. nāśayetām ihecchantau mānuṣatvāt tu necchataḥ.

युगस्येव विपर्यासो लोकानाम् इव मोहनम्। भीष्मस्य च वधस् तात द्रोणस्य च महात्मनः।

yugasyeva viparyāso lokānām iva mohanam. bhīṣmasya ca vadhas tāta droṇasya ca mahātmanaḥ.

न ह्य् एव ब्रह्मचर्येण न वेदाध्ययनेन च। न क्रियाभिर् न शस्त्रेण मृत्योः कश् चिद् विमुच्यते।

na hy eva brahmacaryeṇa na vedādhyayanena ca. na kriyābhir na śastreṇa mṛtyoḥ kaś cid vimucyate.

लोकसंभावितौ वीरौ कृतास्त्रौ युद्धदुर्मदौ। भीष्मद्रोणौ हतौ श्रुत्वा किं नु जीवामि संजय।

lokasaṃbhāvitau vīrau kṛtāstrau yuddhadurmadau. bhīṣmadroṇau hatau śrutvā kiṃ nu jīvāmi saṃjaya.

यां तां श्रियम् असूयामः पुरा यातां युधिष्ठिरे। अद्य ताम् अनुजानीमो भीष्मद्रोणवधेन च।

yāṃ tāṃ śriyam asūyāmaḥ purā yātāṃ yudhiṣṭhire. adya tām anujānīmo bhīṣmadroṇavadhena ca.

तथा च मत्कृते प्राप्तः कुरूणाम् एष संक्षयः। पक्वानां हि वधे सूत वज्रायन्ते तृणान्य् अपि।

tathā ca matkṛte prāptaḥ kurūṇām eṣa saṃkṣayaḥ. pakvānāṃ hi vadhe sūta vajrāyante tṛṇāny api.

अनन्यम् इदम् ऐश्वर्यं लोके प्राप्तो युधिष्ठिरः। यस्य कोपान् महेष्वासौ भीष्मद्रोणौ निपातितौ।

ananyam idam aiśvaryaṃ loke prāpto yudhiṣṭhiraḥ. yasya kopān maheṣvāsau bhīṣmadroṇau nipātitau.

प्राप्तः प्रकृतितो धर्मो नाधर्मो मानवान् प्रति। क्रूरः सर्वविनाशाय कालः समतिवर्तते।

prāptaḥ prakṛtito dharmo nādharmo mānavān prati. krūraḥ sarvavināśāya kālaḥ samativartate.

अन्यथा चिन्तिता ह्य् अर्था नरैस् तात मनस्विभिः। अन्यथैव हि गच्छन्ति दैवाद् इति मतिर् मम।

anyathā cintitā hy arthā narais tāta manasvibhiḥ. anyathaiva hi gacchanti daivād iti matir mama.

तस्माद् अपरिहार्ये ऽर्थे संप्राप्ते कृच्छ्र उत्तमे। अपारणीये दुश्चिन्त्ये यथाभूतं प्रचक्ष्व मे।

tasmād aparihārye 'rthe saṃprāpte kṛcchra uttame. apāraṇīye duścintye yathābhūtaṃ pracakṣva me.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents