महाभारत 5.8 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←उद्योग पर्व→

←अध्याय 8→

[mh-5-8] • 37 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। शल्यः श्रुत्वा तु दूतानां सैन्येन महता वृतः। अभ्ययात् पाण्डवान् राजन् सह पुत्रैर् महारथैः।

vaiśaṃpāyana uvāca. śalyaḥ śrutvā tu dūtānāṃ sainyena mahatā vṛtaḥ. abhyayāt pāṇḍavān rājan saha putrair mahārathaiḥ.

तस्य सेनानिवेशो ऽभूद् अध्यर्धम् इव योजनम्। तथा हि बहुलां सेनां स बिभर्ति नरर्षभः। अक्षौहिणीपती राजन् महावीर्यपराक्रमः।

tasya senāniveśo 'bhūd adhyardham iva yojanam. tathā hi bahulāṃ senāṃ sa bibharti nararṣabhaḥ. akṣauhiṇīpatī rājan mahāvīryaparākramaḥ.

विचित्रकवचाः शूरा विचित्रध्वजकार्मुकाः। विचित्राभरणाः सर्वे विचित्ररथवाहनाः। विचित्रस्रग्धराः सर्वे विचित्राम्बरभूषणाः।

vicitrakavacāḥ śūrā vicitradhvajakārmukāḥ. vicitrābharaṇāḥ sarve vicitrarathavāhanāḥ. vicitrasragdharāḥ sarve vicitrāmbarabhūṣaṇāḥ.

स्वदेशवेषाभरणा वीराः शतसहस्रशः। तस्य सेनाप्रणेतारो बभूवुः क्षत्रियर्षभाः।

svadeśaveṣābharaṇā vīrāḥ śatasahasraśaḥ. tasya senāpraṇetāro babhūvuḥ kṣatriyarṣabhāḥ.

व्यथयन्न् इव भूतानि कम्पयन्न् इव मेदिनीम्। शनैर् विश्रामयन् सेनां स ययौ येन पाण्डवः।

vyathayann iva bhūtāni kampayann iva medinīm. śanair viśrāmayan senāṃ sa yayau yena pāṇḍavaḥ.

ततो दुर्योधनः श्रुत्वा महासेनं महारथम्। उपायान्तम् अभिद्रुत्य स्वयम् आनर्च भारत। शल्यस्य मन्त्रिभिः सर्वैर् दुर्योधनवशानुगैः। अविज्ञातं च शल्यस्य हृदयस्य प्रियं कृतम्।

tato duryodhanaḥ śrutvā mahāsenaṃ mahāratham. upāyāntam abhidrutya svayam ānarca bhārata. śalyasya mantribhiḥ sarvair duryodhanavaśānugaiḥ. avijñātaṃ ca śalyasya hṛdayasya priyaṃ kṛtam.

कारयाम् आस पूजार्थं तस्य दुर्योधनः सभाः। रमणीयेषु देशेषु रत्नचित्राः स्वलंकृताः। शिल्पिभिर् विविधैश् चैव क्रीडास् तत्र प्रयोजिताः। तत्र माल्यानि मांसानि भक्ष्यं पेयं च सत्कृतम्। कूपाश् च विविधाकारा मनोहर्षविवर्धनाः। वाप्यश् च विविधाकारा औदकानि गृहाणि च।

kārayām āsa pūjārthaṃ tasya duryodhanaḥ sabhāḥ. ramaṇīyeṣu deśeṣu ratnacitrāḥ svalaṃkṛtāḥ. śilpibhir vividhaiś caiva krīḍās tatra prayojitāḥ. tatra mālyāni māṃsāni bhakṣyaṃ peyaṃ ca satkṛtam. kūpāś ca vividhākārā manoharṣavivardhanāḥ. vāpyaś ca vividhākārā audakāni gṛhāṇi ca.

स ताः सभाः समासाद्य पूज्यमानो यथामरः। दुर्योधनस्य सचिवैर् देशे देशे यथार्हतः। आजगाम सभाम् अन्यां देवावसथवर्चसम्। तत्र वासांसि माल्यानि भक्ष्यं पेयं च पुष्कलम्। गन्धा घ्राणस्य सुखदा दिव्याश् चित्तमनोहराः। सरांसि सादरो राजा सविहंगमृगानि च।

sa tāḥ sabhāḥ samāsādya pūjyamāno yathāmaraḥ. duryodhanasya sacivair deśe deśe yathārhataḥ. ājagāma sabhām anyāṃ devāvasathavarcasam. tatra vāsāṃsi mālyāni bhakṣyaṃ peyaṃ ca puṣkalam. gandhā ghrāṇasya sukhadā divyāś cittamanoharāḥ. sarāṃsi sādaro rājā savihaṃgamṛgāni ca.

स तत्र विषयैर् युक्तः कल्याणैर् अतिमानुषैः। मेने ऽभ्यधिकम् आत्मानम् अवमेने पुरंदरम्।

sa tatra viṣayair yuktaḥ kalyāṇair atimānuṣaiḥ. mene 'bhyadhikam ātmānam avamene puraṃdaram.

पप्रच्छ स ततः प्रेष्यान् प्रहृष्टः क्षत्रियर्षभः। युधिष्ठिरस्य पुरुषाः के नु चक्रुः सभा इमाः। आनीयन्तां सभाकाराः प्रदेयार्हा हि मे मताः। प्रसादम् एषां दास्यामि कुन्तीपुत्रो ऽनुमन्यताम्। दुर्योधनाय तत् सर्वं कथयन्ति स्म विस्मिताः। संप्रहृष्टो यदा शल्यो दिदित्सुर् अपि जीवितम्। ततः प्रहृष्टं राजानं ज्ञात्वा ते सचिवास् तदा।

papraccha sa tataḥ preṣyān prahṛṣṭaḥ kṣatriyarṣabhaḥ. yudhiṣṭhirasya puruṣāḥ ke nu cakruḥ sabhā imāḥ. ānīyantāṃ sabhākārāḥ pradeyārhā hi me matāḥ. prasādam eṣāṃ dāsyāmi kuntīputro 'numanyatām. duryodhanāya tat sarvaṃ kathayanti sma vismitāḥ. saṃprahṛṣṭo yadā śalyo diditsur api jīvitam. tataḥ prahṛṣṭaṃ rājānaṃ jñātvā te sacivās tadā.

गूढो दुर्योधनस् तत्र दर्शयाम् आस मातुलम्। तं दृष्ट्वा मद्रराजस् तु ज्ञात्वा यत्नं च तस्य तम्। दृष्ट्वा दुर्योधनं राजा विस्मितः स नरोत्तमः। मन्त्रिणश् चापि शंसन्ति मद्रराजं सुविस्मितम्। दुर्योधनेन ते राजञ् शुश्रूषितम् इदं प्रभो। प्रियं प्रियार्हस्य सतः कर्तुम् अर्हसि भूमिप। तम् अङ्कम् उपवेश्याशु मूर्ध्नि चाघ्राय मद्रराट्। परिष्वज्याब्रवीत् प्रीत इष्टो ऽर्थो गृह्यताम् इति।

gūḍho duryodhanas tatra darśayām āsa mātulam. taṃ dṛṣṭvā madrarājas tu jñātvā yatnaṃ ca tasya tam. dṛṣṭvā duryodhanaṃ rājā vismitaḥ sa narottamaḥ. mantriṇaś cāpi śaṃsanti madrarājaṃ suvismitam. duryodhanena te rājañ śuśrūṣitam idaṃ prabho. priyaṃ priyārhasya sataḥ kartum arhasi bhūmipa. tam aṅkam upaveśyāśu mūrdhni cāghrāya madrarāṭ. pariṣvajyābravīt prīta iṣṭo 'rtho gṛhyatām iti.

दुर्योधन उवाच। सत्यवाग् भव कल्याण वरो वै मम दीयताम्। सर्वसेनाप्रणेता मे भवान् भवितुम् अर्हति। यथैव पाण्डवास् तुभ्यं तथैव भवतो ह्य् अहम्। शल्यः। अनुमान्यं च पाल्यं च भक्तं च भज मां विभो। एवम् एतन् महाराज यथा वदसि भारत। वरं ददामि ते प्रीत एवम् एतद् भविष्यति।

duryodhana uvāca. satyavāg bhava kalyāṇa varo vai mama dīyatām. sarvasenāpraṇetā me bhavān bhavitum arhati. yathaiva pāṇḍavās tubhyaṃ tathaiva bhavato hy aham. śalyaḥ. anumānyaṃ ca pālyaṃ ca bhaktaṃ ca bhaja māṃ vibho. evam etan mahārāja yathā vadasi bhārata. varaṃ dadāmi te prīta evam etad bhaviṣyati.

वैशंपायन उवाच। कृतम् इत्य् अब्रवीच् छल्यः किम् अन्यत् क्रियताम् इति। कृतम् इत्य् एव गान्धारिः प्रत्युवाच पुनः पुनः। शल्य उवाच। गच्छ दुर्योधन पुरं स्वकम् एव नरर्षभ। अहं गमिष्ये द्रष्टुं वै युधिष्ठिरम् अरिंदमम्। दृष्ट्वा युधिष्ठिरं राजन् क्षिप्रम् एष्ये नराधिप। दुर्योधन उवाच। अवश्यं चापि द्रष्टव्यः पाण्डवः पुरुषर्षभः। क्षिप्रम् आगम्यतां राजन् पाण्डवं वीक्ष्य पार्थिव। शल्य उवाच। त्वय्य् अधीनाः स्म राजेन्द्र वरदानं स्मरस्व नः। क्षिप्रम् एष्यामि भद्रं ते गच्छस्व स्वपुरं नृप। परिष्वज्य तथान्योन्यं शल्यदुर्योधनाव् उभौ। दृष्ट्वा तु पाण्डवान् राजन् न मिथ्या कर्तुम् उत्सहे।

vaiśaṃpāyana uvāca. kṛtam ity abravīc chalyaḥ kim anyat kriyatām iti. kṛtam ity eva gāndhāriḥ pratyuvāca punaḥ punaḥ. śalya uvāca. gaccha duryodhana puraṃ svakam eva nararṣabha. ahaṃ gamiṣye draṣṭuṃ vai yudhiṣṭhiram ariṃdamam. dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraṃ rājan kṣipram eṣye narādhipa. duryodhana uvāca. avaśyaṃ cāpi draṣṭavyaḥ pāṇḍavaḥ puruṣarṣabhaḥ. kṣipram āgamyatāṃ rājan pāṇḍavaṃ vīkṣya pārthiva. śalya uvāca. tvayy adhīnāḥ sma rājendra varadānaṃ smarasva naḥ. kṣipram eṣyāmi bhadraṃ te gacchasva svapuraṃ nṛpa. pariṣvajya tathānyonyaṃ śalyaduryodhanāv ubhau. dṛṣṭvā tu pāṇḍavān rājan na mithyā kartum utsahe.

स तथा शल्यम् आमन्त्र्य पुनर् आयात् स्वकं पुरम्। शल्यो जगाम कौन्तेयान् आख्यातुं कर्म तस्य तत्।

sa tathā śalyam āmantrya punar āyāt svakaṃ puram. śalyo jagāma kaunteyān ākhyātuṃ karma tasya tat.

उपप्लव्यं स गत्वा तु स्कन्धावारं प्रविश्य च। पाण्डवान् अथ तान् सर्वाञ् शल्यस् तत्र ददर्श ह। चिरात् तु दृष्ट्वा राजानं मातुलं समितिंजयम्। आसनेभ्यः समुत्पेतुः सर्वे सहयुधिष्ठिराः।

upaplavyaṃ sa gatvā tu skandhāvāraṃ praviśya ca. pāṇḍavān atha tān sarvāñ śalyas tatra dadarśa ha. cirāt tu dṛṣṭvā rājānaṃ mātulaṃ samitiṃjayam. āsanebhyaḥ samutpetuḥ sarve sahayudhiṣṭhirāḥ.

समेत्य तु महाबाहुः शल्यः पाण्डुसुतैस् तदा। पाद्यम् अर्घ्यं च गां चैव प्रत्यगृह्णाद् यथाविधि। कृताञ्जलिर् अदीनात्मा धर्मात्मा शल्यम् अब्रवीत्। स्वागतं ते ऽस्तु वै राजन्न् एतद् आसनम् आस्यताम्। ततो न्यषीदच् छल्यश् च काञ्चने परमासने। तत्र पाद्यम् अथार्घ्यं च न्यवेदयत पाण्डवः। निवेद्य चार्घ्यं विधिवन् मद्रराजाय भारत। कुशलं पाण्डवो ऽपृच्छच् छल्यं सर्वसुखावहम्। स तैः परिवृतः सर्वैः पाण्डवैर् धर्मचारिभिः।

sametya tu mahābāhuḥ śalyaḥ pāṇḍusutais tadā. pādyam arghyaṃ ca gāṃ caiva pratyagṛhṇād yathāvidhi. kṛtāñjalir adīnātmā dharmātmā śalyam abravīt. svāgataṃ te 'stu vai rājann etad āsanam āsyatām. tato nyaṣīdac chalyaś ca kāñcane paramāsane. tatra pādyam athārghyaṃ ca nyavedayata pāṇḍavaḥ. nivedya cārghyaṃ vidhivan madrarājāya bhārata. kuśalaṃ pāṇḍavo 'pṛcchac chalyaṃ sarvasukhāvaham. sa taiḥ parivṛtaḥ sarvaiḥ pāṇḍavair dharmacāribhiḥ.

ततः कुशलपूर्वं स मद्रराजो ऽरिसूदनः। प्रीत्या परमया युक्तः समाश्लिष्य युधिष्ठिरम्।

tataḥ kuśalapūrvaṃ sa madrarājo 'risūdanaḥ. prītyā paramayā yuktaḥ samāśliṣya yudhiṣṭhiram.

तथा भीमार्जुनौ हृष्टौ स्वस्रीयौ च यमाव् उभौ। द्रौपदी च सुभद्रा च अभिमन्युश् च भारत। आसने चोपविष्टस् तु शल्यः पार्थम् उवाच ह।

tathā bhīmārjunau hṛṣṭau svasrīyau ca yamāv ubhau. draupadī ca subhadrā ca abhimanyuś ca bhārata. āsane copaviṣṭas tu śalyaḥ pārtham uvāca ha.

कुशलं राजशार्दूल कच्चित् ते कुरुनन्दन। अरण्यवासाद् दिष्ट्यासि विमुक्तो जयतां वर।

kuśalaṃ rājaśārdūla kaccit te kurunandana. araṇyavāsād diṣṭyāsi vimukto jayatāṃ vara.

सुदुष्करं कृतं राजन् निर्जने वसता वने। भ्रातृभिः सह राजेन्द्र कृष्णया चानया सह।

suduṣkaraṃ kṛtaṃ rājan nirjane vasatā vane. bhrātṛbhiḥ saha rājendra kṛṣṇayā cānayā saha.

अज्ञातवासं घोरं च वसता दुष्करं कृतम्। दुःखम् एव कुतः सौख्यं राज्यभ्रष्टस्य भारत।

ajñātavāsaṃ ghoraṃ ca vasatā duṣkaraṃ kṛtam. duḥkham eva kutaḥ saukhyaṃ rājyabhraṣṭasya bhārata.

दुःखस्यैतस्य महतो धार्तराष्ट्रकृतस्य वै। अवाप्स्यसि सुखं राजन् हत्वा शत्रून् परंतप।

duḥkhasyaitasya mahato dhārtarāṣṭrakṛtasya vai. avāpsyasi sukhaṃ rājan hatvā śatrūn paraṃtapa.

विदितं ते महाराज लोकतत्त्वं नराधिप। तस्माल् लोभकृतं किं चित् तव तात न विद्यते। राजर्षीणां पुराणानां मार्गम् अन्विच्छ भारत। दाने तपसि सत्ये च भव तात युधिष्ठिर। क्षमा दमश् च सत्यं च अहिंसा च युधिष्ठिर। अद्भुतश् च पुनर् लोकस् त्वयि राजन् प्रतिष्ठितः। मृदुर् वदान्यो ब्रह्मण्यो दाता धर्मपरायणः। धर्मास् ते विदिता राजन् बहवो लोकसाक्षिकाः। सर्वं जगद् इदं तात विदितं ते परंतप। दिष्ट्या कृच्छ्रम् इदं राजन् पारितं भरतर्षभ। दिष्ट्या पश्यामि राजेन्द्र धर्मात्मानं सहानुगम्। निस्तीर्णं दुष्करं राजंस् त्वां धर्मनिचयं प्रभो। उत्थानं संयमो दाक्ष्यम् अप्रमादो धृतिः स्मृतिः।

viditaṃ te mahārāja lokatattvaṃ narādhipa. tasmāl lobhakṛtaṃ kiṃ cit tava tāta na vidyate. rājarṣīṇāṃ purāṇānāṃ mārgam anviccha bhārata. dāne tapasi satye ca bhava tāta yudhiṣṭhira. kṣamā damaś ca satyaṃ ca ahiṃsā ca yudhiṣṭhira. adbhutaś ca punar lokas tvayi rājan pratiṣṭhitaḥ. mṛdur vadānyo brahmaṇyo dātā dharmaparāyaṇaḥ. dharmās te viditā rājan bahavo lokasākṣikāḥ. sarvaṃ jagad idaṃ tāta viditaṃ te paraṃtapa. diṣṭyā kṛcchram idaṃ rājan pāritaṃ bharatarṣabha. diṣṭyā paśyāmi rājendra dharmātmānaṃ sahānugam. nistīrṇaṃ duṣkaraṃ rājaṃs tvāṃ dharmanicayaṃ prabho. utthānaṃ saṃyamo dākṣyam apramādo dhṛtiḥ smṛtiḥ.

ततो ऽस्याकथयद् राजा दुर्योधनसमागमम्। तच् च शुश्रूषितं सर्वं वरदानं च भारत।

tato 'syākathayad rājā duryodhanasamāgamam. tac ca śuśrūṣitaṃ sarvaṃ varadānaṃ ca bhārata.

युधिष्ठिर उवाच। सुकृतं ते कृतं राजन् प्रहृष्टेनान्तरात्मना। दुर्योधनस्य यद् वीर त्वया वाचा प्रतिश्रुतम्। दुर्योधनस्य चास्माकं विशेषो ऽत्र न विद्यते। एकं त्व् इच्छामि भद्रं ते क्रियमाणं महीपते। राजन्न् अकर्तव्यम् अपि कर्तुम् अर्हसि सत्तम। मम त्व् अवेक्षया वीर शृणु विज्ञापयामि ते। स्पर्धते हि सदा कर्णः पार्थेन रणमूर्धनि।

yudhiṣṭhira uvāca. sukṛtaṃ te kṛtaṃ rājan prahṛṣṭenāntarātmanā. duryodhanasya yad vīra tvayā vācā pratiśrutam. duryodhanasya cāsmākaṃ viśeṣo 'tra na vidyate. ekaṃ tv icchāmi bhadraṃ te kriyamāṇaṃ mahīpate. rājann akartavyam api kartum arhasi sattama. mama tv avekṣayā vīra śṛṇu vijñāpayāmi te. spardhate hi sadā karṇaḥ pārthena raṇamūrdhani.

भवान् इह महाराज वासुदेवसमो युधि। कर्णार्जुनाभ्यां संप्राप्ते द्वैरथे राजसत्तम। वासुदेवेन सारथ्यं कार्यं पार्थस्य मातुल। कर्णस्य भवता कार्यं सारथ्यं नात्र संशयः।

bhavān iha mahārāja vāsudevasamo yudhi. karṇārjunābhyāṃ saṃprāpte dvairathe rājasattama. vāsudevena sārathyaṃ kāryaṃ pārthasya mātula. karṇasya bhavatā kāryaṃ sārathyaṃ nātra saṃśayaḥ.

तत्र पाल्यो ऽर्जुनो राजन् यदि मत्प्रियम् इच्छसि। तेजोवधश् च ते कार्यः सौतेर् अस्मज्जयावहः। अकर्तव्यम् अपि ह्य् एतत् कर्तुम् अर्हसि मातुल।

tatra pālyo 'rjuno rājan yadi matpriyam icchasi. tejovadhaś ca te kāryaḥ sauter asmajjayāvahaḥ. akartavyam api hy etat kartum arhasi mātula.

शल्य उवाच। शृणु पाण्डव भद्रं ते यद् ब्रवीषि दुरात्मनः। तेजोवधनिमित्तं मां सूतपुत्रस्य संयुगे। तेजोवधनिमित्तं मां तत् करिष्यामि ते प्रियम्।

śalya uvāca. śṛṇu pāṇḍava bhadraṃ te yad bravīṣi durātmanaḥ. tejovadhanimittaṃ māṃ sūtaputrasya saṃyuge. tejovadhanimittaṃ māṃ tat kariṣyāmi te priyam.

अहं तस्य भविष्यामि संग्रामे सारथिर् ध्रुवम्। वासुदेवेन हि समं नित्यं मां स हि मन्यते।

ahaṃ tasya bhaviṣyāmi saṃgrāme sārathir dhruvam. vāsudevena hi samaṃ nityaṃ māṃ sa hi manyate.

तस्याहं कुरुशार्दूल प्रतीपम् अहितं वचः। ध्रुवं संकथयिष्यामि योद्धुकामस्य संयुगे। अहं तस्य भविष्यामि सारथी रणमूर्धनि।

tasyāhaṃ kuruśārdūla pratīpam ahitaṃ vacaḥ. dhruvaṃ saṃkathayiṣyāmi yoddhukāmasya saṃyuge. ahaṃ tasya bhaviṣyāmi sārathī raṇamūrdhani.

यथा स हृतदर्पश् च हृततेजाश् च पाण्डव। भविष्यति सुखं हन्तुं सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

yathā sa hṛtadarpaś ca hṛtatejāś ca pāṇḍava. bhaviṣyati sukhaṃ hantuṃ satyam etad bravīmi te.

एवम् एतत् करिष्यामि यथा तात त्वम् आत्थ माम्। यच् चान्यद् अपि शक्ष्यामि तत् करिष्यामि ते प्रियम्।

evam etat kariṣyāmi yathā tāta tvam āttha mām. yac cānyad api śakṣyāmi tat kariṣyāmi te priyam.

यच् च दुःखं त्वया प्राप्तं द्यूते वै कृष्णया सह। परुषाणि च वाक्यानि सूतपुत्रकृतानि वै।

yac ca duḥkhaṃ tvayā prāptaṃ dyūte vai kṛṣṇayā saha. paruṣāṇi ca vākyāni sūtaputrakṛtāni vai.

जटासुरात् परिक्लेशः कीचकाच् च महाद्युते। द्रौपद्याधिगतं सर्वं दमयन्त्या यथाशुभम्।

jaṭāsurāt parikleśaḥ kīcakāc ca mahādyute. draupadyādhigataṃ sarvaṃ damayantyā yathāśubham.

सर्वं दुःखम् इदं वीर सुखोदर्कं भविष्यति। नात्र मन्युस् त्वया कार्यो विधिर् हि बलवत्तरः।

sarvaṃ duḥkham idaṃ vīra sukhodarkaṃ bhaviṣyati. nātra manyus tvayā kāryo vidhir hi balavattaraḥ.

दुःखानि हि महात्मानः प्राप्नुवन्ति युधिष्ठिर। देवैर् अपि हि दुःखानि प्राप्तानि जगतीपते। देवदानवगन्धर्वाः किंनरोरगराक्षसाः। दुःखं प्राप्ता यथा राजंस् तच् छृणुष्व नराधिप।

duḥkhāni hi mahātmānaḥ prāpnuvanti yudhiṣṭhira. devair api hi duḥkhāni prāptāni jagatīpate. devadānavagandharvāḥ kiṃnaroragarākṣasāḥ. duḥkhaṃ prāptā yathā rājaṃs tac chṛṇuṣva narādhipa.

इन्द्रेण श्रूयते राजन् सभार्येण महात्मना। अनुभूतं महद् दुःखं देवराजेन भारत।

indreṇa śrūyate rājan sabhāryeṇa mahātmanā. anubhūtaṃ mahad duḥkhaṃ devarājena bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents